Biblioteka akademicka jako instytucja promująca proces kształcenia

BIBLIOTEKI NAUKOWE W KULTURZE
I CYWILIZACJI
Danuta Konieczna
Uniwersytet Warmi sko-Mazurski w Olsztynie
Biblioteka Główna
[email protected]
Biblioteka akademicka jako instytucja promuj ca
proces kształcenia
Academic library as the institution promoting
educational process
Abstrakt
Tematem referatu b dzie przedstawienie roli biblioteki w kształceniu umiej tno ci zdobywania
informacji i wykorzystania jej w edukacji studentów, zarówno w toku studiów, jak i w przyszłych
procesach kształcenia ustawicznego. Zostanie zwrócona uwaga m.in. na sprawy procesu
bolo skiego, form kształcenia, zdalnego nauczania, kultury organizacyjnej bibliotek, organizacji
przestrzeni bibliotecznej, promocji usług, przygotowania personelu. Zbadane zostan programy
studiów bibliotekoznawstwa pod k tem przygotowania przyszłych bibliotekarzy do prowadzenia
zaj dydaktycznych w bibliotece. Temat referatu nawi zuje do Raportu IFLAFAIFE 2004, który
omawia rol bibliotek w procesie ustawicznego kształcenia. Przedstawione zostan zało enia nt.
prowadzenia zaj
dydaktycznych w Bibliotece UWM w Olsztynie w nowym gmachu
bibliotecznym.
Słowa kluczowe
kształcenie u ytkowników bibliotek; kształcenie ustawiczne;
biblioteczne; bibliotekarze - kształcenie; IFLA; Biblioteka UWM
nauczanie
zdalne;
usługi
Abstract
The paper will describe the role of academic libraries in information literacy and its use for
higher education, both during day-time courses and future lifelong learning. Among others the
Bologna Process, forms and methods of education in libraries, distance learning, organizational
culture in libraries, organization of library space, promotion of library services, training of
library staff will be discussed. The librarianship course syllabi will be explored from the point of
view of the preparation of future librarians for educational tasks in libraries. The theme will refer
to the IFLAFAIFE 2004 World Report devoted to the position of libraries in lifelong learning.
The proposed didactic activities in the new library building of the Warmia and Mazury University
in Olsztyn will be presented.
Key words
library user training; lifelong learning; distance learning; library services; librarians - training;
IFLA; UWM library
70–ta Generalna Konferencja IFLA, która w 2004 roku miała miejsce
w Buenos Aires w Argentynie, odbywała si pod hasłem – „Biblioteki
narz dziem edukacji i rozwoju”. Jednym z tematów tej konferencji były
zagadnienia dotycz ce umiej tno ci posługiwania si informacj (information
literacy), które były przedmiotem kilku referatów, omawianych w ramach
specjalnej sesji Education and Research. Na zako czenie Konferencji
przedstawiony został równie Raport IFLA/FAIFE 2004, dotycz cy roli
bibliotek w procesie ustawicznego kształcenia i sposobu, w jaki biblioteki
112
Danuta Konieczna
ró nych typów maj promowa umiej tno ci uczenia si oraz uczestniczenia
kształceniu ustawicznym1. Okre lenie - umiej tno ci informacyjne, lub
umiej tno ci posługiwania si informacj , którego angielskim odpowiednikiem
jest termin „information literacy” ma wiele definicji. W literaturze polskiej
szczegółowo omawia je Lidia Derfert-Wolf, a w literaturze angielskiej m.in.
Sandy Campell2. Powszechnie stosowana jest definicja przyj ta w 1989 roku
przez American Library Association (ALA), gdzie przyjmuje si , e
o umiej tno ciach posługiwania si informacj mo na mówi wtedy, gdy dana
osoba jest w stanie stwierdzi , kiedy informacja jest potrzebna, a nast pnie wie,
gdzie j odnale , umie j oceni oraz efektywnie wykorzysta . Definicja ta jest
ró nie oceniana i przyjmowane s jej ró ne interpretacje, jednak e zdaniem
S. Campell, definicja proponowana przez ALA mie ci w sobie całe spektrum
wiedzy, jak powinno si posiada , aby umiej tnie wykorzysta posiadane
informacje.
Umiej tno ci informacyjne staj si szczególnie istotne w dobie
rozwijaj cego si społecze stwa informacyjnego i rozwoju technologii
informacyjnej. Nie wystarczaj ju proste instrukcje, jak korzysta z biblioteki,
ale nale y wł czy do umiej tno ci informacyjnych równie wiedz o tym, jak
korzysta z najnowszych osi gni techniki, aby by dobrze poinformowanym.
Koncepcja społecze stwa informacyjnego stanowi wa ny element tego
zagadnienia i mo e dlatego staje si ono tak powszechne w wielu krajach oraz
na forum mi dzynarodowych organizacji. Posiadanie informacji stanowi
warunek rozwoju kulturowego i społecznego, a zdobycie wiedzy, jak dotrze
do poszukiwanej informacji jest wa nym elementem programów edukacyjnych,
przygotowuj cych do uczestnictwa w globalnej infrastrukturze informacyjnej.
Umiej tno ci posługiwania si informacj s ostatnio szeroko
dyskutowane i to nie tylko w rodowisku bibliotek akademickich. Coraz
cz ciej odnosi si to do ogólnej koncepcji kształcenia w zakresie umiej tno ci
informacyjnych – od szkoły podstawowej do szkoły wy szej oraz dalej,
w ramach kształcenia ustawicznego. Edukacyjn
rol biblioteki szkolnej
podkre laj ostatnio mi dzynarodowe instytucje, takie jak: IFLA, UNESCO,
IASL (Mi dzynarodowe Stowarzyszenie Bibliotekarzy Szkolnych), które
przedstawiaj cele bibliotek szkolnych jako instytucji edukacyjnych,
promuj cych metody i techniki pracy umysłowej oraz informacyjnej, które s
podstaw nowej strategii nauczania. Zagadnienia te omawia Marcin Drzewiecki
w ostatnio wydanej ksi ce3. Uwaga jego jest m.in. skupiona na pytaniu, co
ł czy biblioteki szkolne i biblioteki akademickie. Czy zdajemy sobie spraw
z faktu, e u ytkownikami bibliotek akademickich s absolwenci szkół
rednich, którzy teoretycznie przeszli ju cykl szkole z zakresu umiej tno ci
1
Zob. http://www.ifla.org/faile/raport/FAIFE-raport2000.htm [odczyt 23.03.2005].
Derfert-Wolf L.: Information literacy – koncepcje i nauczanie umiej tno ci informacyjnych. „Biuletyn
EBIB“. 2005 nr 1 (62) [dok.elektr.] http://www.ebib.oss.wroc.pl/2005/62/derfert.php [odczyt 23.03.2005];
Campbell S.: Defining information literacy in the 21th century [dok.elektr.]
http://www.ifla.org/IV/ifla70/prog04.htm [odczyt 23.03.2005].
3
Drzewiecki M.: Edukacja biblioteczna i informacyjna w polskich szkołach. Wydaw. SBP, Warszawa 2005.
2
Biblioteka akademicka jako instytucja promuj ca proces kształcenia
113
posługiwania si informacj i powinni by wyposa eni w wiedz niezb dn
do korzystania z informacji dost pnej w bibliotece akademickiej.
Dlaczego wi c tak wiele problemów i niewiedzy, jak cz sto wykazuj
studenci, je eli chodzi o umiej tno ci informacyjne, gdy pojawiaj si
w bibliotekach akademickich? M. Drzewiecki podkre la,
e ostatnio
przeprowadzone reformy edukacyjne w polskich szkołach prowadz do
pewnych zmian w tym zakresie. Czynione s starania, aby młodzie szkoln
skuteczniej przygotowa do samokształcenia i korzystania z informacji poprzez
specjalne zaj cia z edukacji czytelniczej i medialnej. Zanim jednak doczekamy
si w naszych bibliotekach akademickich dobrze przygotowanych absolwentów
szkół rednich, pozostaje otwarty problem ze stworzeniem w bibliotekach
akademickich optymalnych warunków, aby stały si one instytucjami
promuj cymi proces kształcenia.
Biblioteki akademickie, zdaniem wi kszo ci autorów, pełni powinny
wiod c rol w zakresie nauczania umiej tno ci informacyjnych. Jakkolwiek
przejawy takich zaj były ju wcze niej dostrzegane to jednak dzisiaj nale y
znacznie szerzej rozumie to zagadnienie. Zmienia si rodowisko akademickie
– ulega te zmianie terminologia okre laj ca prowadzone w uczelniach zaj cia.
Od okre lenia typu przysposobienie biblioteczne, podstawy informacyjne,
szkolenia biblioteczne, szkolenia bibliograficzne przyjmuje si obecnie termin
kształcenie w zakresie umiej tno ci informacyjnych. Biblioteki akademickie,
z uwagi, e s jednostkami wy szych uczelni, z punktu widzenia historycznych
zaszło ci, zawodowych predyspozycji, mo liwo ci intelektualnych
oraz
praktycznych rozwi za maj najodpowiedniejsze uprawnienia do prowadzenia
tego typu zaj . Staj si przez to pełnymi uczestnikami procesu nauczania.
Wszelkie zaj cia obejmuj ce przygotowanie do korzystania
z informacji ukierunkowane s na kształcenie ustawiczne. Abdelazin Abid,
przedstawiciel UNESCO na Kongresie IFLA w Buenos Aires w 2004 roku
rozpocz ł swoje wyst pienie pt. Information literacy for lifelong learning
stwierdzeniem, e aby posiada umiej tno ci informacyjne człowiek potrzebuje
wiedzie dlaczego, kiedy i jak wykorzysta wszystkie ródła i narz dzia
dostarczaj ce informacji4. Zauwa ył przy tym, e umiej tno korzystania
z informacji i jej krytycznego oceniania jest podstaw
kształcenia
ustawicznego. Dotyczy ono wszystkich dyscyplin i wszelkich poziomów
edukacji. UNESCO zaproponowało nowy Information Literacy Programme
na lata 2004-2005, którego celem jest m.in. promocja umiej tno ci
informacyjnych, opracowanie nowych programów, współpraca wielu instytucji,
równie bibliotek, wszystkich zainteresowanych kształceniem umiej tno ci
informacyjnych.
Kształcenie tych umiej tno ci i rol w ustawicznym kształceniu
dostrzegaj równie ministrowie edukacji 29 krajów europejskich, którzy
podpisali w 1999 roku tzw. Deklaracje Bolo sk . Dokumentem zwi zanym
z Deklaracj głosz c znaczenie szkolnictwa wy szego jest Komunikat
4
Abid Abdelaziz: Information literacy for lifelong learning [dok. elektr.]
http://www.ifla.org./IVifla70/prog04.htm [odczyt 23.03.2005].
114
Danuta Konieczna
ze spotkania europejskich ministrów ds. szkolnictwa wy szego, przyj ty
w Pradze w 2001r. Ministrowie podkre lili w nim, e „Kształcenie ustawiczne
stanowi zasadniczy element Europejskiego obszaru szkolnictwa wy szego.
W Europie przyszło ci, zbudowanej na społecze stwie i gospodarce opartej na
wiedzy, strategie kształcenia b d
musiały sprosta
wyzwaniu
konkurencyjno ci i wykorzystania najnowszych technologii w celu zwi kszenia
spójno ci, równo ci szans i jako ci ycia”5 Konsekwencj tego stwierdzenia jest
oddziaływanie na instytucje szkolnictwa wy szego w celu zwi kszenia
mo liwo ci kształcenia przez całe ycie. We wspomnianych dokumentach
pojawiaj si propozycje wprowadzenia zaj
z ”information literacy”
do systemu punktów kredytowych, takich jak ECTS (Europejski System
Transferu Punktów Kredytowych), co zapewni mo e wi ksz elastyczno
systemu kształcenia i zdobywanie kwalifikacji ułatwiaj cych mobilno
studentów, równie w ramach systemu gromadzenia punktów.
Niew tpliwie najwi ksze osi gni cia w zakresie przygotowania
studentów do umiej tnego posługiwania si informacj maj biblioteki
akademickie w Stanach Zjednoczonych. Zasady prowadzenia takich zaj
s opracowane przez specjaln sekcj Association of College & Research
Libraries (ACRL). Prace rozpocz te w 1997 roku zostały uwie czone w 2000
roku opracowaniem dokumentu zawieraj cego standardy pt. Information
literacy competency standards for higher education6. Jest to obszerny dokument
uwzgl dniaj cy sprawy terminologii i definicji, powi zania z technologi
informacyjn , znaczenia tego typu zaj w procesie kształcenia na poziomie
wy szymi w samokształceniu, zasadach wykorzystania standardów i oceny
zdobytych przez studentów umiej tno ci posługiwania si informacj . Zawarte
w dokumencie kwalifikacje przedstawiaj w zarysie proces, w czasie którego
wydziały, bibliotekarze i inni pracownicy szkół wy szych wpływaj na poziom
zdobycia umiej tno ci informacyjnych. Dokument wymienia 5 podstawowych
standardów i 22 zawartych w nich szczegółowych wskazówek. Zgodnie z nimi
student kształcony w zakresie umiej tno ci informacyjnych:
1. jest w stanie okre li istot i zakres potrzebnych informacji,
2. umie uzyska potrzebne informacje w sposób skuteczny i sprawny,
3. potrafi krytycznie oceni informacj i jej ródła oraz wł czy
wyselekcjonowan informacj w zakres swojej wiedzy i system warto ci,
4. indywidualnie lub jako członek zespołu potrafi skutecznie wykorzysta
informacje w celu osi gni cia okre lonych celów,
5. rozumie liczne uwarunkowania etyczne, prawne i społeczne dotycz ce
korzystania z informacji oraz zdobywa i korzysta z informacji w sposób
etyczny i legalny.
Zawarte w przedstawionych standardach 22 wskazówki bli ej
charakteryzuj
istot
zdobywanych umiej tno ci. Podobny dokument,
5
Deklaracja Bolo ska i co dalej: zbiór komunikatów, wytycznych i sugestii. Materiały ze strony internetowej
MENiS http://www.menis.gov.pl. Pozna 2004, s. 33.
Dokument elektroniczny dost pny na stronie ACRL http://www/ala.org/acrl/ilcomstan.ala/acrl/arclstandards/
[odczyt 23.03.2005].
6
Biblioteka akademicka jako instytucja promuj ca proces kształcenia
115
opracowany na podstawie Standardów dla studiów wy szych, ale z pewnymi
modyfikacjami, został zatwierdzony w 2004 roku przez ALA jako Information
literacy standards for science and technology. Przedstawia on umiej tno ci
w zakresie posiadanych informacji, jakie powinni posiada studenci nauk
cisłych i technicznych7. Podstawowe dwa standardy ACRL uzupełnia kilkoma
dokumentami dotycz cymi szczegółowych zasad nauczania, omówieniem
modelowych sytuacji, wyja nieniami terminologicznymi, przewodnikami
słu cymi nauczaniu w bibliotekach akademickich. Biblioteki powinny
prowadzi te szkolenia w oparciu o programy nauczania i w cisłej współpracy
w wykładowcami poszczególnych wydziałów.
Jako przykład kształcenia w zakresie umiej tno ci posługiwania si
informacj w Stanach Zjednoczonych mo na przytoczy działania Berkeley
Library Uniwersytetu Kalifornijskiego8. Studenci i inni zainteresowani mog
dowiedzie si podstawowych informacji ze strony WWW Biblioteki. Program
szkolenia
nawi zuje
do
wspomnianych
wcze niej
standardów
zaproponowanych przez ACRL. Zało eniem Biblioteki Berkeley jest zwrócenie
uwagi na fakt, e wielu studentów nie ma odpowiedniej wiedzy w zakresie
umiej tno ci informacyjnych w momencie rozpoczynania studiów na
uniwersytecie. Nie wiedz oni o tym, gdzie znale wła ciwe ródła, jak
równie jak je krytycznie oceni . Tak wi c proponowany kurs jest cz sto
jedyn okazj , aby pozna ró nice mi dzy „surfowaniem” w sieci
a konkretnymi poszukiwaniami informacji. Biblioteka proponuje te studentom
odpowiedni strategi , krok po kroku, poszukiwania informacji na okre lony
temat, kieruje do wła ciwych ródeł elektronicznych, stron internetowych, nie
tylko bibliotek specjalnych na terenie Uniwersytetu Kalifornijskiego, ale
równie do innych bibliotek uczelnianych na terenie Stanów Zjednoczonych.
Wskazuje równie na mo liwo konsultacji z bibliotekarzami w sprawach
wymagaj cych bardziej skomplikowanych poszukiwa . Rzecz najciekawsz
w tej ofercie jest stworzenie w Bibliotece agendy pod nazw „The Teaching
Library” (Biblioteka Ucz ca). Jest ona dost pna na stronie WWW. Organizuje
ona dla studentów bezpłatne zaj cia i wycieczki po Bibliotece, umo liwiaj ce
nauczenie si umiej tno ci informacyjnych od zagadnie podstawowych do
bardziej szczegółowych. „The Teaching Library” oferuje zaj cia w formie
wycieczek, kursów, szkole i warsztatów przez cały rok. Wycieczki po
bibliotece i szkolenia wprowadzaj ce do poznania zagadnie bibliotecznych s
dost pne nie tylko dla społeczno ci akademickiej, ale równie dla wszystkich
zainteresowanych tym tematem. Specjalne warsztaty dotycz ce nauczania
umiej tno ci informacyjnych obejmuj wykorzystanie stron WWW biblioteki,
katalogi biblioteczne, bazy danych: bibliograficzne, czasopism, autorskie,
instytucji rz dowych oraz strony w Internecie. Osobne warsztaty s prowadzone
przez The Center for Science and Engineering Information Literacy
dla studentów reprezentuj cych nauki cisłe i techniczne. Wszystkie zaj cia
7
Information literacy standards for science and technology [dok. elektr.] http://www.ala.org/ACRL [odczyt
23.03.2005].
8
Dokument elektroniczny http://www.lib.berkeley.edu/teachinglib/ [odczyt 25.03.2005].
116
Danuta Konieczna
s ci le zwi zane z programem nauczania i wykładowcami poszczególnych
przedmiotów. Wykładowca lub opiekun grupy ma mo liwo wcze niejszego
ustalenia terminu zaj i zgłosi swoje uwagi co do tematu i proponowanych
ródeł.
Mówi c o zagadnieniach umiej tno ci informacyjnych warto
wspomnie o działaniach tym zakresie na terenie Rosji. Na Konferencji IFLA
w Argentynie mówiła o tych do wiadczeniach N. I. Gendina9. Zaj cia z zakresie
umiej tno ci informacyjnych s w bibliotekach prowadzone w formie kursu
zatytułowanego „Podstawy kultury informacyjnej”. Istniej 4 modele tych
zaj , zale nie od poziomu nauczania. Dotycz one: uczniów szkół
ponadpodstawowych, nauczycieli, studentów uczelni humanistycznych
(uniwersytetów) i słuchaczy studiów podyplomowych. Ponad 20-letnie
do wiadczenia pozwalaj na ustalenie zró nicowanego programu nauczania
dostosowanego do wieku i rodzaju aktywno ci słuchaczy. Zdaniem N.I.
Gendiny trudno jest przyj „abstrakcyjne” standardy w zakresie umiej tno ci
informacyjnych. Programy powinny by opracowane z my l o konkretnej
kategorii odbiorców, z uwzgl dnieniem ich potrzeb informacyjnych, poziomu
wykształcenia i zawodowej działalno ci. St d w Rosji mówi si o rozwoju
systemu standardów ukierunkowanych na stopie oraz poziom ogólnego
i zawodowego kształcenia; jest wi c dostosowany do poziomu szkoły
podstawowej, redniej ogólnokształc cej, redniej zawodowej i akademickiej,
na etapie studiów podstawowych i podyplomowych.
Równie w Europie coraz powszechniej mówi si o roli biblioteki
akademickiej w kontek cie postrzegania jej jako „biblioteki ucz cej”. Tematowi
temu była m.in. po wiecona specjalna konferencja stowarzyszenia LIBER
(Ligue des Bibliothèques Européennes de Recherche), która odbyła si w 1997
roku w Bernie w Szwajcarii10. Jej my l przewodni była „idea transformacji
dzisiejszej biblioteki naukowej” w „bibliotek ucz c ” jutra. Ta nowa rola
bibliotek, szczególnie zwi zanej z uniwersytetami i innymi szkołami wy szymi,
przejawia si z jednej strony w silniejszym wł czeniu ich w proces dydaktyczny
realizowany na macierzystej uczelni, a z drugiej, w poło enie znacznie
wi kszego nacisku na funkcje biblioteki w zakresie kształcenia i przygotowania
u ytkownika do samodzielnego korzystania z ró norodnych ródeł informacji.
Zdaniem R. Sapy, przyszły bibliotekarz, niezale nie od merytorycznej wiedzy
w zakresie bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, powinien wynie
ze studiów takie umiej tno ci jak: zdolno do współpracy z macierzyst
uczelni oraz innymi instytucjami, wiedz w zakresie dydaktyki, rozumienie
nowoczesnego rodowiska elektronicznej informacji, aktywno i twórcze
my lenie w reagowaniu na dynamicznie zmieniaj ce si otoczenie biblioteki
oraz postrzeganie jej w kontek cie potrzeb u ytkowników.
9
Gendina N.I.: Information literacy for information culture: separation for unity. Russian research results
[dok.elektr.] http://www.ifla.org/IV/ifla70/prog04.htm [odczyt 23.03.2005].
Sapa R.: Kształcenie bibliotekarzy w wietle konferencji LIBER nt. „Biblioteka ucz ca”. [W:] wiatowa
strategia edukacji bibliotekarzy i specjalistów informacji naukowej, red. M. Kocójowa. Kraków 1998, s. 5765.
10
Biblioteka akademicka jako instytucja promuj ca proces kształcenia
117
Jak si okazuje, wa na rola w kształceniu umiej tno ci informacyjnych
studentów i innych u ytkowników przypada bibliotekarzom i ich wła ciwemu
przygotowaniu do tej funkcji. Na Konferencji IFLA w 2004 roku w jednym
z referatów dokonano przegl du programów nauczania szkół bibliotekarskich
w wybranych krajach na terenie Indii, Europy i Stanów Zjednoczonych11.
Szkoły bibliotekarskie Indii uwzgl dniaj te zagadnienia w przedmiocie
„ ródła i usługi informacyjne”; podejmowane s te starania, aby były one
szerzej uwzgl dniane. Na podstawie analizy programów nauczania
przedstawianych na stronach internetowych szkół bibliotekarskich w Europie
mo na stwierdzi , e zagadnienia te nie s uwzgl dniane jako obowi zkowy
element tych programów. Jednak e niektóre szkoły, np. na terenie Danii,
wprowadziły moduł obejmuj cy zagadnienia nauczania zagadnie
informacyjnych w odniesieniu do u ytkowników jako cz
studiów
magisterskich z my l o pracy zawodowej absolwentów. I jakkolwiek
zagadnienia te s przedmiotem prac magisterskich czy doktorskich oraz innych
opracowa naukowych to problematyka „information literacy” powinna
pojawia si znacznie cz ciej. Uwzgl dnienie tych zagadnie jest najbardziej
widoczne w ameryka skich szkołach kształc cych bibliotekarzy. Przedmioty te
okre lane s jako „library instruction”, „bibliographic instruction”, „user
education” itp. W ostatnich latach pojawia si równie termin „information
literacy”. Zauwa alne s tendencje coraz powszechniejszego uwzgl dnienia
tego przedmiotu w programach studiów w czasie ostatnich 30 lat. W 1976 roku
na 55 szkół tylko 4 (7%) uwzgl dniało kurs dotycz cy przygotowania
studentów do kształcenia umiej tno ci informacyjnych u ytkowników
bibliotek. W 2004 roku na 48 analizowanych programów (maj cych akredytacj
ALA) a 43 (90%) szkoły uwzgl dniało ten przedmiot w swoim programie.
Tak wi c widoczne jest znacz ce zainteresowanie t problematyk , co
przekłada si na coraz powszechniejsze prowadzenie zaj
ze studentami
mi dzy innymi w bibliotekach akademickich. Rosn ca liczba szkół, oferuj cych
kursy w zakresie nauczania u ytkowników znajduje równie odbicie
w zainteresowaniu studentów bibliotekoznawstwa tego typu zaj ciami. Warto
równie wspomnie , e w Stanach Zjednoczonych od 1989 roku istnieje
organizacja – National Forum on Information Literacy, promuj ca kształcenie
w zakresie umiej tno ci informacyjnych. Skupia ona 98 stowarzysze
i organizacji zajmuj cych si t problematyk i dostrzegaj cych jej znaczenie
dla celów edukacji społecze stwa12.
Analiza programów nauczania, prezentowana na stronach
internetowych instytutów bibliotekoznawstwa w polskich uczelniach
kształc cych bibliotekarzy i specjalistów informacji naukowej wykazała,
e 9 na 10 szkół w mniejszym lub wi kszym stopniu uwzgl dnia w swoich
programach zagadnienia nauczania w zakresie umiej tno ci informacyjnych.
Najwi ksze osi gni cia w tym zakresie ma Instytut Informacji Naukowej
11
Karisiddappa C.R., Pors N.O., Weech T.L.: Literacy concepts in the LIS curriculum [dok. elektr.]
http://www.ifla.org/IV/ifla70/prog04.htm [odczyt 23.03.2005].
12
National Forum on Information Literacy [dok. elektr.] http://www.infolit.org/ [odczyt 23.03.2005].
118
Danuta Konieczna
i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Jagiello skiego, gdzie na III roku studiów
obowi zuje przedmiot „Dydaktyka informacji naukowej”. Tre ci programowe
dotycz nie tylko pracy edukacyjnej w bibliotekach szkolnych, ale równie
szkolenia dorosłego u ytkownika informacji. Równie w programie studiów
na Akademii Pedagogicznej w Krakowie istnieje przedmiot „Technologia
informacyjna w kształceniu ogólnym”, uwzgl dniaj cy przede wszystkim
kształcenie umiej tno ci informacyjnych uczniów. Elementy przygotowania
studentów do zaj z zakresu umiej tno ci informacyjnych znajduj si równie
w programach studiów na Uniwersytecie l skim. Przedmiot ten nosi nazw
„Pedagogika biblioteczna”, gdzie m.in. omawiane s
formy pracy
z czytelnikiem w ró nych typach bibliotek, zagadnienia edukacji medialnej oraz
informatycznej jako wa nego zadania biblioteki. W programie podkre lono
zagadnienie współdziałania bibliotekarza z kadr szkoły w zakresie
wspomagania procesu edukacyjnego w ró nych typach szkół. W kilku
uczelniach (Uniwersytet Warszawski, UMCS w Lublinie, Uniwersytet
Wrocławski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Akademia Bydgoska, Akademia
wi tokrzyska) zagadnienia te mieszcz si cz ciowo w ramach przedmiotów:
„Czytelnictwo i metodyka pracy z czytelnikiem”, „Metodyka pracy
z czytelnikiem” lub marginalnie w innych przedmiotach. S one zazwyczaj
powi zane ze specjalno ci kształcenia przyszłych bibliotekarzy dla potrzeb
bibliotek szkolnych. Trudno odnale w nich najnowsze wiatowe tendencje
dotycz ce kształcenia u ytkowników informacji w zakresie umiej tno ci
informacyjnych, w tym w odniesieniu do potrzeb bibliotek akademickich.
O tym, e coraz cz ciej pracodawcy wymagaj przygotowania
do prowadzenia zaj z u ytkownikami informacji, wiadczy te analiza ofert
pracy w skali mi dzynarodowej przeprowadzona przez Laurel A. Clyde13.
Przebadała ona w 2002 roku 291 ofert pracy. Okazało si , e 150 ofert (51,5%)
zawierało elementy dotycz ce zapotrzebowania na prace w zakresie edukacji
i nauczania. Uwa a ona, e nale y wprowadzi te zagadnienia na dodatkowych,
uzupełniaj cych szkoleniach dla pracowników bibliotek, wł czaj c równie
problematyk nauczania na odległo .
Biblioteka akademicka powinna równie stwarza warunki pozwalaj ce
studentom i innym u ytkownikom na odbycie zaj w zakresie umiej tno ci
informacyjnych. Polskie biblioteki, maj ce cz sto złe warunki lokalowe, rzadko
kiedy maj sale dydaktyczne i pracownie, aby takie zaj cia prowadzi .
Co wi cej, w organizacji przestrzeni bibliotecznej istnienie sal dydaktycznych
i specjalnych pracowni nie zawsze istnieje w wiadomo ci bibliotekarzy
i architektów. Badania Anny Walczak prowadzone w 2003 roku nt. modelu
przestrzeni bibliotecznej wykazały, e tylko 12% ankietowanych (na 170
ankiet) widziało potrzeb istnienia sal wykładowych i konferencyjnych
w gmachu bibliotecznym14.Biblioteka jest ci gle postrzegana jako przestrze
13
Clyde L.A.: Librarians and breaking barriers to information literacy: implications for continuing
professional development and workplace learning [dok. elektr.] http://www.ifla.org/IV/ifla70/prog04.htm
[odczyt 23.03.2005].
14
Walczak A.: Model przestrzeni bibliotecznej [dok.elektr.]
http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/torun/walczak/php [odczyt 23.03.2005].
Biblioteka akademicka jako instytucja promuj ca proces kształcenia
119
do tradycyjna, głównie nastawiona na magazyny i czytelnie. A przecie
wygl d biblioteki i organizacji przestrzeni bibliotecznej jest integraln cz ci
kultury organizacyjnej biblioteki i biblioteki jako instytucji ucz cej.
Architektura biblioteczna, szczególnie nowych gmachów bibliotecznych
projektowanych czy modernizowanych na Zachodzie, coraz cz ciej odchodzi
od sztywnych podziałów na czytelnie, wypo yczalnie, ale stara si zapewni
przyjazne miejsce do pracy, nauki, odpoczynku, kontaktów społecznych.
Dotyczy to nie tylko projektów sal bibliotecznych, ale równie architektury
wn trz, wyposa enia, mebli, ro linno ci, a wi c tych elementów, które maj
zapewni atrakcyjno miejsca i sprawi , aby biblioteka stała si placówk
przyci gaj c
studentów i innych u ytkowników. Wobec coraz
powszechniejszych tendencji do korzystania z Internetu i zdobywania t drog
dokumentów w wersji elektronicznej – nale ałoby stworzy optymalne warunki
do nauki i pracy w pi knych lokalach bibliotecznych. Temu słu m.in. kabiny
do pracy indywidualnej, pokoje pracy grupowej (w Bibliotece London School
of Economic jest takich pokoi 15), wydzielone miejsca czytania prasy
i odpoczynku, jak równie dobrze wyposa one pracownie słu ce celom
dydaktycznym. Ostatnie Seminarium LIBER: Architecture Group (marzec
2004, Bolzano) wiele uwagi po wi ciło wła nie projektowaniu bibliotek XXI
wieku. Wa ne stało si hasło wskazuj ce na funkcje biblioteki akademickiej –
od biblioteki „obsługuj cej” do biblioteki „ucz cej”, od wypo yczalni
podr czników do multimedialnego centrum edukacyjnego. Organizacja nowej
przestrzeni sprawia,
e biblioteka przestaje by
tylko miejscem
wypo yczaj cym ksi ki, ale przede wszystkim miejscem sprzyjaj cym uczeniu
si . Temu słu y równie wolny dost p do zbiorów. Samodzielne poszukiwania
materiałów na interesuj cy u ytkownika temat pozwala mu na bli sze
zapoznanie si ze zbiorami bez konieczno ci zamawiania ka dorazowo danej
ksi ki za po rednictwem bibliotekarza.
Jak w perspektywie zasygnalizowanych problemów wygl da sytuacja
w nowej Bibliotece Uniwersytetu Warmi sko-Mazurskiego w Olsztynie.
Biblioteka ma to szcz cie, e projektowana była w okresie, gdy sprawy
wolnego dost pu i konieczno
prowadzenia zaj
dydaktycznych ze
studentami były ju dostatecznie rozpoznane i docenione. W zwi zku
z powy szym, w programie u ytkowym nowego gmachu bibliotecznego
(dokument powstał w 2000 roku) zostały ju przewidziane sale dydaktyczne
z my l o potrzebie kształcenia studentów w zakresie umiej tno ci
informacyjnych. W wyniku współpracy z architektem powstał w nowym
gmachu wydzielony segment (tzw. segment dydaktyczny), gdzie zostały
zlokalizowane 3 sale dydaktyczne. S to dwie sale tradycyjne – jedna na 28
miejsc, druga na 52 miejsca i pracownia komputerowa na 20 miejsc. S one
zlokalizowane na I pi trze, w s siedztwie 2 sal pracy grupowej (ka da po 10
miejsc). Pokoje dydaktyczne b d wyposa one w sprz t audiowizualny w celu
łatwiejszego prowadzenia zaj . Szczególnie zale ało naszej Bibliotece na
zaprojektowaniu pracowni komputerowej. wiadomo , e studenci powinni
by nauczani umiej tno ci w zakresie korzystania z baz elektronicznych jest
120
Danuta Konieczna
powszechna; gorzej jest z realizacj tego zadania w sytuacji, gdy nie ma
odpowiednich warunków do ich prowadzenia. Posiadanie własnej pracowni
z pewno ci ułatwi realizacj zaj z zakresu „elektronicznych umiej tno ci
informacyjnych”.
W zwi zku z przygotowywaniem optymalnych warunków
do kształcenia studentów w zakresie umiej tno ci informacyjnych Biblioteka
UWM podejmuje szereg działa ułatwiaj cych te działania. W tym celu
planowane s :
- powołanie zespołu pracowników, odpowiadaj cych za proces kształcenia;
- przeszkolenie pracowników w zakresie umiej tno ci dotycz cych
prowadzenia zaj ze studentami (chodzi m.in. o organizacj specjalnych
warsztatów dla pracowników bibliotek akademickich, pozwalaj cych
na zdobycie takich umiej tno ci);
- nawi zanie cisłej współpracy z wydziałami, a przede wszystkim
z prodziekanami ds. dydaktycznych w celu zainteresowania ich ofert
Biblioteki na temat szkole studentów;
- przygotowanie strony WWW , zawieraj cej podstawowe informacje
o szkoleniach oraz wybranych tematach z zakresu umiej tno ci
informacyjnych;
- przygotowanie ulotek informacyjnych na temat planowanych zaj .
Chodzi równie o to, aby w wiadomo ci bibliotekarzy akademickich
została zaakceptowana ich rola w nauczaniu, pełniona nie sporadyczne, lecz
jako podstawowa powinno
zawodu. Wa ne jest te , aby biblioteka
akademicka była traktowana w rodowisku uczelni jako jednostka podstawowa,
w randze wydziału, a zaj cia w niej prowadzone mogły znale uznanie
i odpowiedni rang .
Biblioteka akademicka jako instytucja promuj ca proces kształcenia
121
Bibliografia
[1] Information literacy competency standards for higher education. Association of College and
Research Libraries, 2000 [dok. elektr.]
http://www.ala.org/acrl/ilcmstan.ala/acrl/acrlstandards [odczyt 23.03.2005].
[2] Buschman J., Warner D. A.: Researching and shaping information literacy initiatives
in relation to the web: some framework problems and needs. „The Journal of Academic
Librarianship”. 2005 nr 1, s. 12-18.
[3] Derfert-Wolf L.: Information literacy – koncepcje i nauczanie umiej tno ci informacyjnych.
„Biuletyn EBIB”. 2005 nr 1 (62) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/2005/62/derfert.php
[odczyt 23.03.2005].
[4] Drzewiecki M.: Edukacja biblioteczna i informacyjna w polskich szkołach. Wydaw. SBP,
Warszawa 2005.
[5] Owusu-Ansah E. K.: Information literacy and higher education: placing the academic
library in the center of a comprehensive solution. „The Journal of Academic Librarianship”.
2004 nr 1, s. 3-16.
[6] Owusu-Ansah E. K.: The academic library in the service of college and universities:
toward a new paradigm. „The Journal of Academic Librarianship”. 2001 nr 4, s. 282-294.
[7] Pawley Ch.: Information literacy: a contradictory coupling. „The Library Quarterly”. 2003
nr 4, s. 422-452.
[8] wiatowa strategia edukacji bibliotekarzy i specjalistów informacji naukowej, red. M.
Kocójowa. Wydaw. UJ, Kraków 1998.
[9] World Library and Information Congress: 70th IFLA General Conference and Council (2227 August 2004, Buenos Aires, Argentyna) [dok. elektr.]
http://www.ifla.org./IV/ifla70/prog04.htm.
[10] Zybert E. B.: Kultura organizacyjna w bibliotekach. Wydaw. SBP, Warszawa 2004.