Program nauczania

Adam Bro˝ek
Agnieszka Ciesielska
Witold Głowacki
Małgorzata Pułka
Daniel Zych
Program nauczania j´zyka polskiego
w gimnazjum
Program stworzony na podstawie załàcznika nr 4 (podstawa programowa kształcenia ogólnego dla
gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych) do rozporzàdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia
23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia
ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dziennik Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17).
© Copyright by Nowa Era 2009
Warszawa 2009
Redakcja merytoryczna: Marek Gumkowski, Janusz Uhma. Redakcja j´zykowa: Marek Gumkowski.
Współpraca redakcyjna: Marzanna Polit. Recenzenci: dr Gra˝yna Czetwertyƒska, dr Irena Szypowska.
Konsultacja dydaktyczna: Marzenna Gałach, Gra˝yna Mielnikiewicz, Małgorzata Olewiƒska-Syta,
Celina Pietrzak, Zdzisława Stechnij. Korekta: Beata Stadryniak-Saracyn.
Projekt graficzny: Konrad Klee. Realizacja projektu graficznego: Iwona Gałuszka.
Nowa Era Sp. z o.o.
Aleje Jerozolimskie 146D, 02-305 Warszawa
tel.: 0 22 570 25 50; faks: 0 22 570 25 80
infolinia: 0 801 88 10 10 (z telefonów stacjonarnych)
0 58 721 48 00 (z telefonów komórkowych)
www.nowaera.pl, e-mail: [email protected]
Spis treÊci
I. Zało˝enia dydaktyczne i wychowawcze ............................................ 4
II. Szczegółowe cele edukacyjne
1. Edukacja j´zykowa ...................................................................... 8
2. Edukacja literacko-kulturowa ....................................................... 10
3. Edukacja medialna ...................................................................... 12
4. Samokształcenie ......................................................................... 12
III. TreÊci kształcenia
Klasa I ............................................................................................ 13
Klasa II ........................................................................................... 18
Klasa III .......................................................................................... 22
IV. Zało˝one osiàgni´cia ucznia ............................................................ 26
V.Zasady oceniania osiàgni´ç ............................................................. 28
VI.Uwagi o realizacji programu ............................................................ 34
VII.Procedury osiàgania celów ............................................................. 35
I. Zało˝enia dydaktyczne i wychowawcze
Program nauczania j´zyka polskiego Swoimi słowami jest przeznaczony do realizacji
w klasach 1–3 gimnazjum. Zarówno sformułowane w nim szczegółowe cele edukacyjne, jak i zaproponowane treÊci kształcenia oraz zasady oceniania osiàgni´ç zostały
okreÊlone z myÊlà o uczniach o ró˝nych potrzebach edukacyjnych, uwarunkowanych
stopniem ich rozwoju intelektualno–emocjonalnego, a tak˝e zakresem ich wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.
Z programem mogà pracowaç nauczyciele o ró˝nym stopniu przygotowania do nauczania j´zyka polskiego w gimnazjum. OczywiÊcie, znakomicie poradzà sobie z nim
w pełni wykwalifikowani, doÊwiadczeni poloniÊci, ale nie powinni mieç z tym kłopotów równie˝ poloniÊci poczàtkujàcy oraz nauczyciele innych specjalnoÊci, którzy uzyskali dodatkowe kwalifikacje do nauczania j´zyka polskiego na tym etapie
edukacyjnym.
Podstawowe przesłanki, którymi kierowaliÊmy si´, konstruujàc nasz program, to:
– podmiotowoÊç ucznia w procesie kształcenia,
– otwartoÊç modelu kształcenia,
– atrakcyjnoÊç (uwzgl´dnianie potrzeb i zainteresowaƒ uczniów),
– wystarczalnoÊç (pełna realizacja podstawy programowej),
– pragmatycznoÊç (ukierunkowanie na osiàganie celów realistycznie postawionych
i wa˝nych społecznie),
– stopniowalnoÊç (uwzgl´dnienie zasady zale˝noÊci stopnia trudnoÊci od poziomu
rozwoju psychofizycznego i społecznego ucznia),
– komplementarnoÊç wobec innych etapów kształcenia (na poziomach podstawowym i ponadgimnazjalnym) i wobec innych przedmiotów nauczanych w szkole,
– procesualnoÊç (nastawienie na koniecznà systematycznoÊç w zdobywaniu wiedzy
i kształceniu umiej´tnoÊci).
4
Koncepcja wychowawcza
J´zyk polski to przedmiot nauczania szkolnego, który w sposób szczególny przyczynia si´ do kształtowania Êwiata wartoÊci ucznia. Pragniemy – nie narzucajàc jednoznacznego Êwiatopoglàdu – stworzyç zarazem spójny system aksjologiczny, którego
fundamentami sà:
– zakorzenienie w kulturze i tradycji Êródziemnomorskiej – antycznej i biblijnej;
– zakorzenienie w kulturze i tradycji swego narodu i regionu;
– rozumienie wartoÊci cechujàcych kultur´ europejskà na przestrzeni jej dziejów.
Podstawa aksjologiczna, którà pragniemy przekazaç uczniom, ma jednak równie˝
aspekt pragmatyczny: silne zakorzenienie w wywiedzionych z przeszłoÊci i wcià˝ aktualnych wartoÊciach powinno warunkowaç funkcjonowanie młodego człowieka
w Êwiecie współczesnym i sprzyjaç budowaniu postawy Êwiadomego i rozumnego
uczestnictwa w kulturze. W trwajàcej od pewnego czasu dyskusji o wychowawczej roli
szkoły stajemy po stronie tych, którzy doceniajà znaczenie màdrze zaprogramowanego Êrodowiska szkolnego. Szkoła to nie tylko miejsce nabywania wiedzy, niezb´dnej do pokonywania kolejnych progów edukacyjnych, ale równie˝ przestrzeƒ
kształtowania postaw i wzorców.
Gimnazjum – mi´dzy szkołà podstawowà a liceum
Pami´taç nale˝y, ˝e kształcenie na poziomie gimnazjalnym opiera si´ umiej´tnoÊciach zdobytych przez ucznia w szkole podstawowej i ˝e przygotowuje ono do pracy
w szkołach ponadgimnazjalnych (przede wszystkim w liceach ogólnokształcàcych
i profilowanych). Program uwzgl´dnia t´ poÊrednioÊç – jest wywiedziony z podstawy
programowej kształcenia gimnazjalnego (treÊci pochodzàce z podstawy zaznaczono
półgrubym drukiem) i skorelowany z podstawami programowymi dla szkoły podstawowej i liceum.
Do czego dà˝ymy?
Innà, równie wa˝nà przesłankà konstrukcji naszego programu jest wyobra˝enie tego,
kim powinien byç absolwent szkoły gimnazjalnej. Poni˝sze wyszczególnienie mo˝e
byç potraktowane jako próba zarysowania takiego modelu, a zarazem sformułowania
ogólnych celów edukacji gimnazjalnej w zakresie j´zyka polskiego.
Absolwent gimnazjum:
– samodzielnie dociera do informacji1 (np. korzystajàc z internetu, encyklopedii,
biblioteki, podr´cznika, tekstu popularnonaukowego, artykułu prasowego),
1
Drukiem półgrubym zaznaczono treÊci pochodzàce z podstawy programowej.
5
– potrafi selekcjonowaç informacje,
– Êwiadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca)
z elektronicznych Êrodków przekazywania informacji, w tym z internetu,
– rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacji – werbalne
i niewerbalne,
– podejmuje refleksj´ nad znaczeniami słów i dà˝y do ich dokładnego rozumienia,
– krytycznie ocenia zawartoÊç komunikatów,
– rozpoznaje teksty o funkcji perswazyjnej,
– zyskuje coraz wyraêniejszà ÊwiadomoÊç funkcji Êrodków j´zykowych, które słu˝à
formułowaniu wypowiedzi,
– zdobywa wiedz´ o ró˝nych odmianach polszczyzny i kształci umiej´tnoÊç poprawnego wykorzystywania ich w ró˝nych sytuacjach,
– pogł´bia znajomoÊç etyki mowy i etykiety j´zyka,
– poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi,
– rozró˝nia style funkcjonalne i posługuje si´ nimi stosownie do sytuacji,
– czyta teksty kultury odpowiadajàce charakterystycznej dla tego wieku wra˝liwoÊci
– z zakresu literatury młodzie˝owej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawaç
dzieła klasyczne wa˝ne dla kultury polskiej i Êwiatowej,
– doskonali sprawnoÊç analizy i interpretacji tekstów kultury,
– zyskuje nowe narz´dzia, dzi´ki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej
Êwiadoma i samodzielna,
– poznaje nowe gatunki i konwencje literackie, wykorzystuje poznane poj´cia w refleksji o literaturze i wartoÊciach,
– rozumie – na poziomie podstawowym – wypowiedzi symboliczne,
– czyta i rozumie teksty na poziomie wystarczajàcym do lektury artykułu popularnonaukowego w tygodniku lub odbioru innego typu tekstu kultury o podobnym stopniu trudnoÊci,
– potrafi – na poziomie podstawowym – uogólniaç sensy tekstów,
– interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytujàc je w całoÊci lub we fragmentach),
– zna podstawowe tradycje kultury europejskiej, narodowej i lokalnej,
– zna najwa˝niejsze – narodowe, ponadlokalne i lokalne – instytucje kultury i potrafi
z nich korzystaç,
– selektywnie podchodzi do tekstów kultury, zna podstawowe reguły ich wartoÊciowania,
6
– ze zrozumieniem posługuje si´ poj´ciami dotyczàcymi wartoÊci pozytywnych i ich
przeciwieƒstw oraz okreÊla postawy z nimi zwiàzane, np. patriotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, pi´kno – brzydota, a tak˝e rozpoznaje ich obecnoÊç
w ˝yciu oraz w literaturze i innych sztukach,
– omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłoÊç, przyjaêƒ, Êmierç,
cierpienie, l´k, nadziej´, wiar´ religijnà, samotnoÊç, innoÊç, poczucie wspólnoty,
solidarnoÊç, sprawiedliwoÊç; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartoÊci
humanistyczne,
– operuje słownictwem z okreÊlonych kr´gów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrujàcym si´ przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny,
moralny i fizyczny człowieka; społeczeƒstwo i kultura; region i Polska),
– ma ÊwiadomoÊç podstawowych praw i obowiàzków obywatelskich,
– jest otwarty na inne od własnego systemy wartoÊci, dostrzega zró˝nicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych
i w ich kontekÊcie kształtuje swojà to˝samoÊç,
– ma wykształcone podstawowe potrzeby kulturalne.
7
II. Szczegółowe cele edukacyjne
1. EDUKACJA J¢ZYKOWA
Słuchanie i mówienie
Uczeƒ powinien:
– odbieraç komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocà Êrodków audiowizualnych,
– rozró˝niaç informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dêwi´ku i obrazie,
– rozró˝niaç sytuacje mówienia oficjalne i nieoficjalne,
– znaç główne zasady nawiàzywania i podtrzymywania rozmowy,
– rozumieç słuchanà wypowiedê,
– odró˝niaç informacje o faktach od opinii,
– rozpoznawaç intencje wypowiedzi (aprobat´, dezaprobat´, negacj´, prowokacj´),
– wyra˝aç intencje przez stosowanie j´zykowych i pozaj´zykowych Êrodków wyrazu,
– reagowaç na wypowiedê odpowiednio do treÊci i nadawcy,
– rozpoznawaç wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym,
– dostrzegaç w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji,
– porzàdkowaç informacje w zale˝noÊci od ich funkcji w przekazie,
– artykułowaç wypowiedê zgodnie z regułami j´zyka,
– kształtowaç wypowiedê odpowiednio do sytuacji i słuchacza (słuchaczy),
– znaç i stosowaç zasady kultury j´zyka i etykiety j´zykowej,
– odró˝niaç wypowiedê udanà od nieudanej,
– przekładaç treÊci obrazowe na wypowiedzi ustne,
– poprawnie recytowaç.
Czytanie
Uczeƒ powinien:
– poprawnie czytaç na głos,
– wyszukiwaç w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytowaç odpowiednie fragmenty tekstu,
– rozumieç znaczenia dosłowne, przenoÊne i symboliczne obecne w tekstach pisanych,
8
–
–
–
–
–
–
–
–
–
rozpoznawaç ró˝nice mi´dzy fikcjà a kłamstwem,
odró˝niaç realizm od fantastyki,
okreÊlaç funkcje elementów charakterystycznych dla danego tekstu,
odnajdywaç w tekÊcie treÊci poznawcze,
rozpoznawaç wypowiedê argumentacyjnà, wskazywaç tez´, argumenty i wnioski,
oceniaç wartoÊç i wiarygodnoÊç tekstu,
dostrzegaç w tekÊcie manipulacj´,
rozró˝niaç gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne,
sprawnie korzystaç ze słowników i wydawnictw encyklopedycznych.
Pisanie
Uczeƒ powinien:
– tworzyç spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe),
– formułowaç wypowiedê ze ÊwiadomoÊcià celu,
– pisaç na temat i zgodnie z celem wypowiedzi,
– pisaç poprawnie pod wzgl´dem leksykalnym, gramatycznym, ortograficznym oraz
interpunkcyjnym,
– budowaç tekst poprawny kompozycyjnie,
– tworzyç plan twórczy własnej wypowiedzi,
– tworzyç spójne wypowiedzi pisemne w nast´pujàcych formach gatunkowych: notatka w formie mapy myÊli, opis przedmiotu lub dzieła sztuki, charakterystyka
postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i prze˝yç, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z ˝ycia, recenzja, artykuł prasowy, rozprawka, referat,
podanie, ˝yciorys i CV, list motywacyjny, list prywatny i oficjalny, dedykacja,
ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie,
– dostosowywaç odmian´ i styl j´zyka do gatunku, w którym si´ wypowiada,
– stosowaç zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku,
– redagowaç tekst napisany r´cznie i na komputerze,
– stosowaç zwiàzki frazeologiczne, rozumiejàc ich znaczenie,
– stosowaç ró˝ne rodzaje zdaƒ we własnych tekstach,
– dà˝yç do precyzyjnego wysławiania si´; Êwiadomie dobieraç synonimy i antonimy
dla wyra˝enia zamierzonych treÊci,
– uczestniczyç w dyskusji, przyjmujàc poglàdy innych lub polemizujàc z nimi,
uzasadniaç własne zdanie,
– stosowaç zasady etykiety j´zykowej,
– przestrzegaç zasad etyki mowy w ró˝nych sytuacjach komunikacyjnych.
9
Nauka o j´zyku
Uczeƒ powinien:
– znaç i rozumieç podstawowe poj´cia dotyczàce znaczeƒ wyrazów,
– znaç mechanizm upodobnieƒ fonetycznych i rozumieç jego znaczenie dla wymowy
i pisowni,
– rozpoznawaç w zdaniach cz´Êci mowy i zdania, rozumieç ich funkcje w tekÊcie,
– stosowaç w zdaniach i w zwiàzkach składniowych poprawne formy odmiennych
cz´Êci mowy,
– rozró˝niaç rodzaje zdaƒ i ich funkcje w wypowiedzi,
– wykorzystywaç wiedz´ o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych,
– rozró˝niaç słowotwórczà i fleksyjnà budow´ wyrazów,
– rozumieç poj´cie stylu, rozpoznawaç podstawowe style funkcjonalne,
– dostrzegaç zró˝nicowanie słownictwa – rozpoznawaç słownictwo ogólnonarodowe
i słownictwo o ograniczonym zasi´gu, rozumieç ich funkcj´ w tekÊcie,
– rozpoznawaç cechy j´zyka swojego regionu,
– rozró˝niaç norm´ j´zykowà wzorcowà oraz u˝ytkowà i stosowaç si´ do nich,
– sprawnie posługiwaç si´ oficjalnà i nieoficjalnà odmianà polszczyzny; znaç granice stosowania slangu młodzie˝owego,
– znaç i rozumieç podstawowe poj´cia dotyczàce retoryki.
2. EDUKACJA LITERACKO-KULTUROWA
Analiza tekstu literackiego
Uczeƒ powinien:
– opisywaç odczucia, które budzi w nim dzieło,
– rozpoznawaç problematyk´ utworu,
– przedstawiaç najistotniejsze treÊci dzieła,
– charakteryzowaç postaç mówiàcà w utworze,
– dostrzegaç zwiàzek mi´dzy formà a treÊcià utworu,
– rozpoznawaç podstawowe formy podawcze: opis, opowiadanie, dialog, monolog,
– omawiaç funkcje elementów konstrukcyjnych utworu,
– wskazywaç funkcje u˝ytych w utworze Êrodków stylistycznych,
– rozpoznawaç odmiany gatunkowe literatury popularnej,
– rozró˝niaç podstawowe sposoby kreacji Êwiata przedstawionego,
– rozró˝niaç rodzaje i podstawowe gatunki literackie.
10
Analiza innych tekstów kultury
Uczeƒ powinien:
– uwzgl´dniaç specyfik´ tekstów kultury przynale˝nych do innych rodzajów sztuki
ni˝ literatura,
– analizowaç na poziomie podstawowym: proste i zło˝one znaki ikoniczne, widowiska
teatralne, filmy fabularne i dokumentalne, utwory muzyczne i słowno-muzyczne,
– dostrzegaç zwiàzki mi´dzy utworem literackim a innymi tekstami kultury.
Interpretacja tekstów literackich i innych tekstów kultury
Uczeƒ powinien:
– rozpoznawaç i rekonstruowaç podstawowe sensy utworu,
– przedstawiaç propozycj´ odczytania tekstu i uzasadniç jà,
– uwzgl´dniaç w interpretacji potrzebne konteksty,
– stawiaç i weryfikowaç hipotezy dotyczàce treÊci utworu,
– rekonstruowaç system wartoÊci wpisany w dzieło,
– oceniaç wartoÊç utworu,
– wskazywaç w tekstach współczesnej kultury popularnej nawiàzania do tradycyjnych wàtków literackich i kulturowych.
Rozumienie procesu historycznoliterackiego
Uczeƒ powinien:
– rozró˝niaç poj´cia dziedzictwa kulturowego i tradycji,
– dostrzegaç rol´ tradycji antycznej i biblijnej,
– rozumieç poj´cie epoki w dziejach kultury,
– rozpoznawaç podstawowe cechy charakterystyczne dla ró˝nych epok,
– sytuowaç epoki na osi czasu,
– rekonstruowaç wzorce osobowe i wzorce ˝ycia pochodzàce z ró˝nych epok, porównywaç je ze sobà oraz z systemem wartoÊci człowieka współczesnego.
WartoÊci i wartoÊciowanie
Uczeƒ powinien:
– rozpoznawaç wartoÊci etyczne, estetyczne i poznawcze w tekstach kultury,
– okreÊlaç podobieƒstwa i ró˝nice wartoÊci własnych i wartoÊci wyznawanych w bli˝szym i dalszym Êrodowisku społecznym,
– rozpoznawaç wartoÊci i symbole kluczowe dla to˝samoÊci europejskiej i narodowej,
– oceniaç wartoÊç obserwowanych zjawisk kultury.
11
3. EDUKACJA MEDIALNA
Uczeƒ powinien:
– dostrzegaç i rozpoznawaç podstawowe funkcje przekazu medialnego,
– rozumieç specyfik´ stylistycznà i kompozycyjnà tekstu medialnego,
– rozpoznawaç podstawowe gatunki tekstu medialnego,
– sprawnie korzystaç z podstawowych form przekazu medialnego (w tym audiowizualnych i interaktywnych),
– oceniaç wartoÊç i wiarygodnoÊç tekstu medialnego.
4. SAMOKSZTAŁCENIE
Uczeƒ powinien:
– samodzielnie docieraç do informacji – w ksià˝kach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych,
– stosowaç zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukiwaç w bibliotece
êródła potrzebnych mu informacji,
– korzystaç ze słowników: j´zyka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów
literackich, w formie ksià˝kowej i elektronicznej.
12
III. TreÊci kształcenia
KLASA I
1. Edukacja j´zykowa
Słuchanie i mówienie
– nadawca i odbiorca wypowiedzi,
– oficjalne i nieoficjalne sytuacje mówienia,
– główne zasady nawiàzywania i podtrzymywania rozmowy (uwa˝ne słuchanie i reagowanie na wypowiedê odpowiednio do treÊci i nadawcy, kształtowanie wypowiedzi odpowiednio do sytuacji i odbiorcy),
– odpowiedzialnoÊç za wypowiadane słowa,
– ogólna odmiana polszczyzny – mówiona,
– niewerbalne sposoby komunikowania si´,
– intencje wypowiedzi (aprobata, dezaprobata, negacja, prowokacja),
– zasady kultury j´zyka,
– zasady etykiety j´zykowej – formuły grzecznoÊciowe, konwencje j´zykowe zale˝ne
od Êrodowiska,
– konsekwencje u˝ywania formuł niestosownych i obraêliwych,
– przekładanie treÊci obrazowych na wypowiedzi ustne.
Czytanie
– czytanie głoÊne, wyraêne, płynne – z wyra˝aniem emocjonalnego zabarwienia tekstu,
– czytanie ciche z rozumieniem znaczeƒ dosłownych i przenoÊnych,
– prawda a fikcja literacka,
– realizm a fantastyka,
– treÊci poznawcze obecne w tekÊcie,
– uczucia, intencje i opinie nadawcy,
– funkcja przypisu w tekÊcie.
13
Pisanie
– temat i cel wypowiedzi,
– pisanie poprawne pod wzgl´dem j´zykowym, ortograficznym, interpunkcyjnym,
– kompozycja wypowiedzi (trójdzielna, otwarta),
– układ graficzny, czytelnoÊç, estetyka zapisu,
– plan twórczy własnej wypowiedzi,
– notatka słowno-graficzna (znaki i słowa na marginesie, podkreÊlenia i zakreÊlenia
w tekÊcie, mapa myÊli),
– list prywatny i oficjalny (odbiorca-adresat, kompozycja i układ graficzny, formy
grzecznoÊciowe),
– opis przedmiotu lub dzieła sztuki,
– charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej,
– funkcja, zasady oznaczania i zakres stosowania cytatów,
– teksty u˝ytkowe (ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie),
– uczestnictwo w dyskusji.
Nauka o j´zyku
– akt mowy (nadawca, odbiorca, kod, kontekst, komunikat),
– funkcje j´zyka (komunikatywna, ekspresywna, perswazyjna, fatyczna),
– intencje wypowiedzi (aprobata, dezaprobata, negacja, prowokacja),
– poprawnoÊç wypowiedzi ustnych,
– etykieta j´zykowa,
– j´zyk mówiony a j´zyk pisany,
– ró˝ne êródła informacji,
– typy słowników, budowa artykułu hasłowego,
– czasowniki dokonane i niedokonane, tryby i strony czasownika,
– typy imiesłowów i zasady ich u˝ywania,
– odmiana rzeczownika z uwzgl´dnieniem jego form osobliwych,
– temat fleksyjny a koƒcówka,
– u˝ycie wołacza w celu retorycznym,
– odmiana przymiotników, liczebników i zaimków,
– przysłówek jako cz´Êç mowy mówiàca o okolicznoÊciach czynnoÊci,
– partykuły i ich rola w modyfikowaniu znaczenia wypowiedzi,
– wykrzyknik jako cz´Êç mowy wyra˝ajàca emocje,
– zwiàzki frazeologiczne,
– zwiàzki składniowe (zgody, rzàdu, przynale˝noÊci),
– typy wypowiedzeƒ – zdanie, równowa˝nik zdania,
14
– analiza składniowa zdania pojedynczego (graficzne obrazowanie),
– funkcje składniowe wyrazów u˝ytych w zdaniu (orzeczenie, podmiot, przydawka,
dopełnienie, okolicznik),
– zdania bezpodmiotowe oraz ich funkcje w wypowiedzi,
– szyk wyrazów w zdaniu pojedynczym.
2. Edukacja literacko-kulturowa
Analiza tekstu literackiego
– rym i jego funkcje,
– rymy m´skie i ˝eƒskie,
– dzwi´konaÊladownictwo i jego funkcje,
– synonimy i antonimy, neologizmy, archaizmy i ich funkcje,
– apostrofa i jej funkcje,
– refren i jego funkcje,
– szyk przestawny (inwersja) i jego funkcje,
– rozró˝nianie pytaƒ zwykłych i retorycznych,
– dostrzeganie przenoÊnego u˝ycia wyrazu, wyra˝enia, zwrotu,
– rozpoznawanie porównania, epitetu, o˝ywienia, uosobienia i okreÊlanie ich funkcji,
– morał i jego funkcje,
– okreÊlanie znaczenia segmentacji kompozycyjnej tekstu (wers, strofa, akapit,
rozdział, cz´Êç, tom),
– rozró˝nianie podstawowych elementów kompozycji tekstu: zdarzenia, epizodu,
wàtku (głównego i pobocznego), akcji, fabuły,
– rozpoznawanie osoby mówiàcej (podmiotu mówiàcego, narratora),
– rozumienie poj´cia fikcji literackiej,
– obrazowanie realistyczne i fantastyczne,
– rozpoznawanie: opisu, monologu, dialogu, i okreÊlanie ich funkcji,
– rozró˝nianie rodzajów literackich: liryki, epiki, dramatu,
– elementy budowy dramatu (akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog,
dialog),
– rozpoznawanie i okreÊlanie głównych cech: przypowieÊci, pami´tnika, dramatu
(gatunek), ballady, mitu, eposu, epiki rycerskiej, fraszki, bajki, powieÊci, pami´tnika, autobiografii, biografii,
– cechy literatury fantastycznonaukowej i fantasy.
15
Analiza innych tekstów kultury
– dostrzeganie elementów przekazu kulturowego w przedstawieniu ikonicznym
(malarstwo, film),
– analiza treÊci wybranych obrazów.
Interpretacja tekstu literackiego i innych tekstów kultury
– odczytywanie podstawowych – dosłownych i przenoÊnych – sensów utworów,
– stawianie hipotez dotyczàcych sensów i wymowy ideowej utworów,
– ocenianie wartoÊci dzieła z pozycji czytelnika.
Rozumienie procesu historycznoliterackiego
– rozumienie poj´ç dziedzictwa kulturowego i tradycji,
– rozumienie poj´cia epoki (w dziejach kultury),
– rozumienie znaczenia dziedzictwa biblijnego i antycznego w kulturze ró˝nych epok,
– rekonstruowanie prostych wzorców ˝yciowych i osobowych zapisanych w literaturze (heros, rycerz, władca, Êwi´ty itp.).
3. Edukacja medialna
Funkcje przekazu medialnego
– informacja i komentarz w tekÊcie prasowym,
– elementy perswazji w tekÊcie prasowym.
Specyfika rodzajów i gatunków przekazu medialnego
– podstawowe cechy stylu prasowego – zwi´złoÊç, logika, nacisk na informacj´,
– gatunki prasowe: komunikat, artykuł, reporta˝.
Korzystanie z mediów
– wyodr´bnianie głównej myÊli i podstawowych informacji zawartych w tekÊcie
prasowym.
Lektury
– Biblia (fragmenty),
– Mitologia grecka (wybór),
– Homer Odyseja (fragment),
– Pieʃ o Rolandzie (fragment),
– Jan Kochanowski – wybór fraszek,
16
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Daniel Naborowski MarnoÊç,
Ignacy Krasicki – wybór bajek,
Adam Mickiewicz – wybrana bajka, ballada,
Juliusz Słowacki Balladyna (fragment),
Antoine de Saint-Exupéry Mały Ksià˝´,
Charles Dickens OpowieÊç wigilijna,
Leopold Staff – wybrany wiersz,
Bolesław LeÊmian Dusiołek,
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Julian Tuwim, Czesław Miłosz, Jan Twardowski, Wisława Szymborska – wybrane wiersze,
wybrana powieÊç współczesna z literatury polskiej lub Êwiatowej,
wybrana młodzie˝owa powieÊç obyczajowa (np. wybrana powieÊç Małgorzaty
Musierowicz z cyklu „Je˝ycjada”),
wybrany utwór fantasy (np. Ursula K. LeGuin Czarnoksi´˝nik z Archipelagu lub
J.R.R Tolkien Władca PierÊcieni – fragmenty),
wybór publicystyki i innych form dziennikarskich,
wybrany komiks.
Filmy
– Stowarzyszenie umarłych poetów, re˝. P. Weir, USA 1989
– Excalibur, re˝. J. Boorman, USA, 1981
– Grek Zorba, re˝. M. Cacoyannis, USA – Grecja – Wielka Brytania, 1964
– Władca PierÊcieni, re˝. P. Jackson, Nowa Zelandia – USA, 2001–2003
17
KLASA II
Edukacja j´zykowa
Słuchanie i mówienie
jak w klasie I, a ponadto:
– odró˝nianie informacji od opinii,
– rozpoznawanie wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym,
– etyka mowy w ró˝nych sytuacjach komunikacyjnych, zwłaszcza w elektronicznych
Êrodkach przekazywania informacji (SMS, e-mail, czat, blog),
– ÊwiadomoÊç konsekwencji anonimowoÊci uczestników komunikacji w internecie,
– dostrzeganie w wypowiedzi przejawów agresji i manipulacji,
– odró˝nianie wypowiedzi udanych od nieudanych.
Czytanie
jak w klasie I, a ponadto:
– rozpoznawanie wypowiedzi argumentacyjnych, wskazywanie tezy, argumentów
i wniosków,
– fikcja a kłamstwo,
– czytanie ciche z rozumieniem znaczeƒ symbolicznych.
Pisanie
– wykorzystywanie wiedzy o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych,
– stosowanie Êrednika,
– opis sytuacji i prze˝yç,
– urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie,
– sprawozdanie (z lektury, filmu, spektaklu, ze zdarzenia z ˝ycia),
– rozprawka (przesłanka, temat, rodzaje argumentów),
– recenzja,
– artykuł prasowy.
Nauka o j´zyku
– informacja i opinie,
– perswazja w j´zyku,
– wypowiedzi ekspresywne,
– cechy wypowiedzi internetowych,
– rodzaje zdaƒ zło˝onych podrz´dnie i współrz´dnie,
– wypowiedzenie z imiesłowowym równowa˝nikiem zdania,
18
– zdania wielokrotnie zło˝one,
– wykres jako graficzny zapis zale˝noÊci mi´dzy cz´Êciami składowymi wypowiedzeƒ
zło˝onych (wypowiedzenia zło˝one współrz´dnie i podrz´dnie),
– spójnikowy i bezspójnikowy sposób łàczenia wypowiedzeƒ składowych,
– mowa zale˝na i niezale˝na,
– przekształcanie wypowiedzi w mowie niezale˝nej na mow´ zale˝nà (i odwrotnie),
– rodzaje głosek,
– ró˝nice mi´dzy wymowà a pisownià,
– upodobnienia fonetyczne pod wzgl´dem dêwi´cznoÊci (Êródwyrazowe, mi´dzywyrazowe),
– upraszczanie grup spółgłoskowych,
– akcent zdaniowy,
– temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych,
– typy formantów: przedrostek, przyrostek, wrostek,
– funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym,
– wyrazy zło˝one: zrosty, zło˝enia, zestawienia,
– skrótowce – ich odmiana i u˝ywanie,
– poprawne tworzenie skrótów.
Edukacja literacko-kulturowa
Analiza tekstu literackiego
– rodzaje intonacji (wznoszàca, opadajàca),
– rola instrumentacji głoskowej i intonacji w utworze,
– rodzaje stylizacji (dialektyzacja, archaizacja, stylizacje Êrodowiskowe),
– funkcje powtórzeƒ, pytaƒ retorycznych, ró˝nego typu zdaƒ i równowa˝ników,
– puenta, okreÊlanie jej funkcji w tekÊcie,
– rozró˝nianie symbolu i alegorii,
– rozpoznawanie cech tragizmu i komizmu,
– rozpoznawanie prostych przykładów ironii, okreÊlanie jej funkcji,
– rozró˝nianie narracji pierwszo- i trzecioosobowej,
– funkcja narracji w tekÊcie,
– okreÊlanie znaczenia segmentacji kompozycyjnej tekstu epickiego (wst´p, epilog,
posłowie),
– rozpoznawanie i rekonstruowanie kreacji czasu i przestrzeni w utworze,
– rozpoznawanie i okreÊlanie głównych cech: satyry, noweli, pieÊni, hymnu, tragedii,
komedii, dziennika, powieÊci historycznej,
– rozpoznawanie i okreÊlanie cech literatury przygodowej i detektywistycznej.
19
Analiza innych tekstów kultury
– główne cechy i zasady adaptacji teatralnej i filmowej tekstu literackiego,
– okreÊlanie podstawowych relacji mi´dzy dramatem a teatrem,
– dostrzeganie zespołowego charakteru sztuki teatralnej i filmowej,
– rozró˝nianie podstawowych poj´ç zwiàzanych z teatrem i filmem,
– podstawowe gatunki filmowe,
– rola re˝ysera w powstawaniu inscenizacji.
Interpretacja tekstów literackich i innych tekstów kultury
– rozpoznawanie podstawowych – dosłownych i przenoÊnych – sensów utworu,
– stawianie i weryfikowanie hipotez dotyczàcych sensów i wymowy ideowej utworów,
– rozpoznawanie jawnych i ukrytych intencji autora,
– kontekst biograficzny w interpretacji,
– rekonstruowanie systemu wartoÊci zawartego w dziele.
Rozumienie procesu historycznoliterackiego
– rozpoznawanie podstawowych idei poszczególnych epok literackich,
– rola tradycji literackiej w kształtowaniu wybranych utworów.
Edukacja medialna
Funkcje przekazu medialnego
– podstawowe funkcje przekazu medialnego: informacyjna, edukacyjna i perswazyjna,
– dostrzeganie współobecnoÊci powy˝szych funkcji w tekstach medialnych,
– elementy manipulacji w tekÊcie medialnym.
Specyfika rodzajów i gatunków przekazu medialnego
– podstawowe profile mediów: informacyjne, młodzie˝owe, popularnonaukowe,
– podstawowe ró˝nice pomi´dzy rodzajami mediów,
– rola obrazu i dêwi´ku w mediach audiowizualnych,
– podstawowe gatunki tekstu prasowego: wywiad, felieton, recenzja,
– profil czasopisma a jego treÊç.
Korzystanie z mediów
– rozumienie zró˝nicowania tematycznego mediów,
– rozumienie zró˝nicowania formalnego mediów,
– rozpoznawanie tytułów najwi´kszych dzienników i pism młodzie˝owych,
– rozró˝nianie reklamowych i informacyjnych przekazów medialnych,
– ocenianie przekazów medialnych pod wzgl´dem jakoÊci i wiarygodnoÊci.
20
Lektury
– Homer Iliada (fragment),
– Jan Kochanowski Pieʃ Êwi´tojaƒska o Sobótce (fragment), Treny V, VII, VIII,
– William Szekspir Romeo i Julia,
– Ignacy Krasicki Hymn do miłoÊci ojczyzny, ˚ona modna,
– Adam Mickiewicz Dziady, cz. II,
– Juliusz Słowacki Testament mój,
– Aleksander Fredro Zemsta,
– Bolesław Prus – wybrana nowela (np. Kamizelka),
– Henryk Sienkiewicz – wybrana powieÊç historyczna (np. Krzy˝acy lub Potop lub
Ogniem i mieczem),
– Antoni Czechow Kameleon,
– Aleksander Kamiƒski Kamienie na szaniec,
– Julian Tuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski, Wisława Szymborska,
Zbigniew Herbert – wybrane wiersze,
– Sławomir Mro˝ek – wybrane opowiadanie (np. Wesele w Atomicach),
– wybrane opowiadanie z literatury współczesnej,
– wybrana powieÊç współczesna z literatury polskiej lub Êwiatowej,
– utwór podejmujàcy problematyk´ Holokaustu (np. Dawid Rubinowicz Pami´tnik,
Anne Frank Dziennik, Ida Fink – wybrane opowiadanie),
– wybrana młodzie˝owa powieÊç obyczajowa (np. Sue Townsend Sekretny dziennik
Adriana Mole’a lat 13 i ¾),
– wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthur Conan Doyle – wybrane opowiadania z cyklu „Przygody Sherlocka Holmesa”),
– wybór publicystyki i innych form dziennikarskich.
Filmy
– Potop, re˝. J. Hoffman, Polska, 1975,
– Akcja pod Arsenałem, re˝. J. Łomnicki, Polska, 1977,
– Zemsta, re˝. A. Wajda, Polska, 2002,
– Romeo i Julia, re˝. F. Zefirelli, Wielka Brytania – Włochy, 1968.
21
KLASA III
Edukacja j´zykowa
Słuchanie i mówienie
jak w klasach 1. i 2.
Czytanie
jak w klasach 1. i 2., a ponadto:
– ocena wartoÊci i wiarygodnoÊci tekstu.
Pisanie
jak w klasach 1. i 2., a ponadto:
– referat,
– podanie,
– ˝yciorys,
– CV,
– list motywacyjny,
– dedykacja,
– redakcja własnego tekstu (formatowanie, dobór czcionki, właÊciwe odst´py,
marginesy, korekta j´zykowa, ortograficzna oraz interpunkcyjna tekstu).
Nauka o j´zyku
– oficjalna i nieoficjalna odmiana polszczyzny, granice stosowania slangu młodzie˝owego,
– moda j´zykowa,
– norma j´zykowa wzorcowa a u˝ytkowa,
– słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasi´gu,
– style funkcjonalne – potoczny, naukowy, publicystyczny, urz´dowy,
– zabarwienie stylistyczne wypowiedzeƒ,
– regionalizmy i dialektyzmy,
– cechy j´zyka regionu zamieszkania ucznia,
– manipulacja j´zykowa (j´zyk w reklamie),
– wyrazy rodzime i zapo˝yczone i ich funkcje w tekÊcie,
– wyrazy wieloznaczne i odpowiednie ich stosowanie w tekÊcie,
– synonimy i antonimy,
– ró˝ne typy wyrazów: homonimy, eufemizmy, wulgaryzmy i ich rola w wypowiedzi,
22
–
–
–
–
dobieranie odpowiednich wyrazów w zale˝noÊci od intencji wypowiedzi,
rodzaje bł´dów j´zykowych,
wymowa staranna i niestaranna,
powtórzenie wiadomoÊci i doskonalenie umiej´tnoÊci zwiàzanych z fleksjà, składnià, fonetykà i słowotwórstwem.
Edukacja literacko-kulturowa
Analiza tekstu literackiego
– funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy,
puenty, punktu kulminacyjnego),
– podstawowe funkcje rytmu w utworze literackim,
– funkcje instrumentacji głoskowej,
– zjawisko parodii j´zykowej,
– funkcje frazeologizmów w utworze literackim,
– rozpoznawanie w tekÊcie elementów groteski i okreÊlanie podstawowych jej funkcji,
– dostrzeganie zwiàzku treÊci utworu z jego budowà,
– rozpoznawanie podstawowych typów struktury kompozycji (kompozycja otwarta
i zamkni´ta) i okreÊlanie ich najwa˝niejszych funkcji,
– porównywanie ze sobà tekstów pod wzgl´dem budowy i zawartoÊci myÊlowej,
– rozpoznawanie i okreÊlanie cech literatury obyczajowej.
Analiza innych tekstów kultury
– film dokumentalny a fabularny,
– interpretowanie warstwy wizualnej (obraz z kamery, realizm i magicznoÊç, efekty
komputerowe) i warstwy dêwi´kowej (dialogi, muzyka filmowa, budowanie
nastroju) filmu.
Interpretacja tekstów literackich i innych tekstów kultury
– rola kontekstu historycznego dla rozumienia utworu,
– samodzielne formułowanie oceny wartoÊci dzieła.
Rozumienie procesu historycznoliterackiego
– postrzeganie rozwoju kultury jako zwiàzku kontynuacji i nowatorstwa,
– dostrzeganie zwiàzków pomi´dzy utworami z ró˝nych epok.
23
Edukacja medialna
Funkcje przekazu medialnego
– współzale˝noÊç mi´dzy funkcjami: informacyjnà i perswazyjnà przekazu
reklamowego,
– elementy manipulacji w przekazie reklamowym.
Specyfika rodzajów i gatunków przekazu medialnego
– specyfika mediów interaktywnych,
– rozró˝nianie poznanych gatunków tekstów medialnych w ró˝nych rodzajach
mediów,
– cechy j´zyka reklamy w zale˝noÊci od rodzaju mediów.
Korzystanie z mediów
– charakteryzowanie przekazów medialnych pod wzgl´dem profilu tematycznego,
– wartoÊciowanie i ocenianie przekazów medialnych pod wzgl´dem wiarygodnoÊci,
jakoÊci i kompozycji.
Lektury
– Molier Âwi´toszek lub Skàpiec,
– Adam Mickiewicz Reduta Ordona,
– Cyprian Norwid – wybrany wiersz,
– Adam Asnyk – wybrany wiersz,
– Henryk Sienkiewicz Latarnik,
– Stefan ˚eromski Syzyfowe prace,
– wybrana powieÊç współczesna z literatury polskiej lub Êwiatowej (np. George
Orwell Folwark zwierz´cy lub William Golding Władca much),
– wybrane opowiadanie z literatury współczesnej (np. Ernest Hemingway Stary
człowiek i morze),
– Kazimierz Wierzyƒski, Julian Tuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski,
Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert – wybrane wiersze,
– Konstanty Ildefons Gałczyƒski – wybrane utwory,
– wybrana powieÊç przygodowa,
– wybrana młodzie˝owa powieÊç obyczajowa,
– Tadeusz Ró˝ewicz – wybrany wiersz,
– Stanisław Lem – wybrane opowiadanie (np. z tomu Dzienniki gwiazdowe),
– Ryszard KapuÊciƒski – wybrany utwór,
24
– Miron Białoszewski Pami´tnik z powstania warszawskiego (fragment),
– wybór publicystyki i innych form dziennikarskich.
Filmy
Syzyfowe prace, re˝. P. Komorowski, Polska, 2000,
Generał Nil, re˝. R. Bugajski, Polska, 2009,
Robin Hood – ksià˝´ złodziei, re˝. K. Reynolds, USA, 1991.
25
IV. Zało˝one osiàgni´cia ucznia
1. Słuchanie i mówienie
Uczeƒ:
– rozumie słuchanà wypowiedê i odpowiednio do jej treÊci oraz sytuacji komunikacyjnej reaguje na nià, stosujàc j´zykowe i pozaj´zykowe Êrodki wyrazu,
– inicjuje i podtrzymuje rozmow´,
– formułuje wypowiedzi o charakterze informacyjnym lub perswazyjnym,
– zabiera głos w dyskusji, formułuje własne sàdy, aprobuje lub neguje czyjeÊ zdanie,
podsumowuje dyskusj´,
– przestrzega reguł poprawnoÊci j´zykowej,
– przestrzega zasad kultury i etykiety j´zykowej,
– odró˝nia wypowiedê udanà od nieudanej,
– przekłada treÊci obrazowe na wypowiedzi ustne,
– poprawnie recytuje wiersze i fragmenty prozy.
2. Pisanie
Uczeƒ:
– pisze na temat i zgodnie z celem wypowiedzi,
– formułuje wypowiedê ze ÊwiadomoÊcià intencji,
– pisze poprawnie pod wzgl´dem kompozycyjnym, j´zykowym, stylistycznym,
ortograficznym i interpunkcyjnym,
– redaguje: notatk´ (w ró˝nych formach), rozprawk´, referat, streszczenie, list
prywatny i oficjalny, opowiadanie, opis, charakterystyk´, sprawozdanie, recenzj´,
referat, ˝yciorys, list motywacyjny, CV, artykuł prasowy, ogłoszenie, zaproszenie,
zawiadomienie,
– przygotowuje si´ na piÊmie do wypowiedzi ustnej.
3. Czytanie i odbiór tekstów kultury
Uczeƒ:
– płynnie czyta na głos,
– analizuje teksty literackie na poziomach: fonetycznym, leksykalnym, składniowym,
znaczeniowym, kompozycyjnym,
26
– dostrzega zwiàzki mi´dzy utworem literackim a innymi tekstami kultury,
– dostrzega i analizuje konteksty biograficzne, historyczne, filozoficzne, religijne,
literackie, plastyczne, muzyczne i regionalne tekstów kultury,
– dostrzega zwiàzek mi´dzy formà a treÊcià utworu,
– rozumie znaczenia dosłowne, przenoÊne i symboliczne obecne w tekstach kultury,
– odró˝nia prawd´ od fikcji literackiej,
– odró˝nia realizm od fantastyki,
– okreÊla funkcje elementów charakterystycznych dla danego tekstu,
– rozró˝nia podstawowe sposoby kreacji Êwiata przedstawionego,
– stawia i weryfikuje hipotezy dotyczàce treÊci utworu,
– rozpoznaje podstawowe formy podawcze: opis, opowiadanie, dialog, monolog,
– rozró˝nia rodzaje i podstawowe gatunki literackie,
– dostrzega w tekÊcie manipulacj´,
– ocenia wartoÊç i wiarygodnoÊç tekstu,
– sprawnie korzysta ze słowników i wydawnictw encyklopedycznych.
4. Rozumienie procesu historycznoliterackiego
Uczeƒ:
– rozró˝nia poj´cia dziedzictwa kulturowego i tradycji,
– dostrzega rol´ tradycji antycznej i biblijnej,
– rozumie poj´cie epoki w dziejach kultury,
– rozpoznaje podstawowe idee charakterystyczne dla ró˝nych epok,
– rekonstruuje wzorce osobowe i wzorce ˝ycia ró˝nych epok, porównuje je ze sobà
oraz z systemem wartoÊci człowieka współczesnego.
5. SprawnoÊç medialna
Uczeƒ:
– dostrzega i rozpoznaje podstawowe funkcje przekazu medialnego,
– sprawnie korzysta z podstawowych form przekazu medialnego (prasa, radio, telewizja, internet),
– rozpoznaje podstawowe gatunki tekstu medialnego,
– odró˝nia fakty od opinii,
– ocenia wartoÊç i wiarygodnoÊç tekstu medialnego.
27
V. Zasady oceniania osiàgni´ç
1. Informowanie o wymaganiach i zasadach oceniania
Zgodnie z ministerialnym rozporzàdzeniem nauczyciele majà obowiàzek zapoznaç
uczniów oraz ich rodziców z obowiàzujàcymi w szkole zasadami oceniania. Niestety,
tylko co piàty uczeƒ stwierdza, ˝e zna te zasady dobrze. Jeszcze gorzej sprawa wyglàda
z pozycji rodziców.
Problem zapewne wynika stàd, ˝e nauczyciele i dyrektorzy szkół najprawdopodobniej
przyjmujà, ˝e zapoznaç to tyle, co przekazaç informacj´. Trzeba z całym naciskiem
podkreÊliç, ˝e to jest nieporozumienie. Zapoznaç z wewnàtrzszkolnym systemem
oceniania to znaczy doprowadziç do stanu, w którym uczniowie oraz ich rodzice b´dà
dobrze znaç te wymagania i przyj´te w szkole zasady oceniania.
Takie rzeczywiste zapoznanie uczniów i rodziców z wymaganiami i zasadami oceniania mo˝e nam bardzo pomóc w skutecznym kształceniu, poniewa˝:
– uczniowie b´dà wiedzieç, jakich osiàgni´ç spodziewa si´ ich nauczyciel, czyli poznajà szczegółowe cele swojego uczenia si´ (kto zna cele, temu łatwiej je osiàgaç),
– rodzice dowiedzà si´, jakich post´pów w nauce mogà si´ spodziewaç u swoich
dzieci (to z pewnoÊcià ułatwi im bie˝àcà kontrol´ tych osiàgni´ç i motywowanie
dzieci do uczenia si´),
– uczniowie i ich rodzice b´dà wiedzieç, jak nauczyciel zamierza sprawdzaç i oceniaç
spełnianie postawionych wymagaƒ (to spowoduje, ˝e reguły gry stanà si´ przejrzyste i zwi´kszy szans´ na postrzeganie oceniania jako działania obiektywnego
i sprawiedliwego).
Niestety, próbujàc zapoznaç uczniów z wymaganiami edukacyjnymi, nauczyciel najcz´Êciej natrafia na obiektywnà przeszkod´ – profesjonalny j´zyk wymagaƒ jest dla
uczniów zbyt trudny. Barierà komunikacyjnà sà przede wszystkim nieznane poj´cia.
Czy wobec tego mo˝liwe jest postawienie uczniom całkowicie zrozumiałych dla nich
wymagaƒ z góry na rok? Wydaje si´ to mało prawdopodobne. Nie mo˝na bowiem wymagaƒ strywializowaç poprzez „oczyszczenie” ich z terminów i specjalistycznych
poj´ç. Ale sytuacja nie jest bez wyjÊcia. Uczeƒ mo˝e wymagania zrozumieç w sposób
28
intuicyjny, gdy opatrzy si´ je komentarzami napisanymi j´zykiem, którego trudnoÊç
nie przekroczy jego mo˝liwoÊci percepcyjnych.
Oto przykład:
Wymagania
Komentarze
Uczeƒ dostrzega cechy dramatu, odró˝nia
tragedi´ od komedii.
Dramat to utwór literacki przeznaczony
do wystawienia na scenie. Musisz
rozumieç, czym dramat ró˝ni si´
od innych utworów literackich.
Ju˝ staro˝ytni Grecy rozró˝niali dwa
podstawowe gatunki dramatu: tragedi´
i komedi´. Gdy poznasz cechy jednego
i drugiego, b´dziesz umiał je rozró˝niç.
Uczeƒ odró˝nia tekst główny dramatu od
tekstu pobocznego.
W dramacie spotkaç mo˝na wypowiedzi
wyst´pujàcych w nim postaci oraz
wskazówki dotyczàce wyglàdu
pomieszczeƒ, sposobu gry aktorskiej itp.
Nie powinieneÊ myliç tych dwóch
rodzajów tekstów.
Trzeba przyznaç, ˝e napisanie takich komentarzy do wymagaƒ edukacyjnych wymaga
wysiłku i jest czasochłonne. Jest to jednak bardzo dobry sposób na przybli˝enie
wymagaƒ uczniom (oraz ich rodzicom).
Wa˝nà kwestià jest równie˝ sposób komunikowania wymagaƒ. Mo˝na to zrobiç w nast´pujàcy sposób:
1. Na poczàtku roku szkolnego ka˝dy uczeƒ otrzymuje od nauczyciela list´ wymagaƒ
edukacyjnych (z komentarzami) oraz zasady oceniania.
2. Nauczyciel wspólnie z uczniami czyta i omawia list´ – tak aby mo˝liwie najwi´cej
z niej zrozumieli; w czasie omawiania wymagaƒ uczniowie powinni mieç mo˝liwoÊç zadawania pytaƒ, nauczyciel zaÊ powinien na nie cierpliwie odpowiadaç
i upewniaç si´, ˝e uczniowie rozumiejà wymagania na tyle, na ile pozwalajà ich
mo˝liwoÊci percepcyjne.
3. Uczniowie dostarczajà wymagania i zasady oceniania rodzicom, aby ci mogli si´
z nimi zapoznaç przynajmniej na kilka dni przed planowanym spotkaniem z wychowawcà.
4. W trakcie rodzicielskiego zebrania wychowawca nie odczytuje całoÊci wymagaƒ,
lecz krótko je omawia, koncentrujàc si´ na najistotniejszych kwestiach; nast´pnie
konieczne jest przeprowadzenie dyskusji, w trakcie której wychowawca powinien
29
wyczerpujàco odpowiadaç na ewentualne pytania rodziców (w razie potrzeby
wychowawca prosi o wyjaÊnienie trudniejszych kwestii nauczyciela danego
przedmiotu). Najlepiej, gdy na koƒcu takiego spotkania nauczyciel upewni si´,
˝e rodzice rozumiejà wymagania stawiane ich dzieciom.
5. W trakcie kolejnych spotkaƒ z rodzicami poÊwi´conych omawianiu post´pów
uczniów w nauce nauczyciel komentuje osiàgni´cia uczniów, odnoszàc je do
wymagaƒ. Rodzice powinni na takie spotkania przychodziç z przekazanà im na
poczàtku roku listà wymagaƒ.
6. W trakcie roku szkolnego nauczyciel powinien na bie˝àco omawiaç z uczniami postawione im kolejne wymagania. Powinien to robiç przed realizacjà ka˝dej nowej
partii materiału – np. przed przystàpieniem do nauki pisania rozprawki
dobrze byłoby uszczegółowiç wymagania, które jej dotyczà, np.:
Po cyklu lekcji poÊwi´conych redagowaniu rozprawki powinniÊcie umieç:
– formułowaç tezy,
– odró˝niaç tezy od sformułowaƒ niewymagajàcych dowodu,
– dowodziç słusznoÊci tez za pomocà trafnie dobranych argumentów,
– redagowaç wprowadzenie pasujàce do postawionej tezy,
– redagowaç zakoƒczenie w postaci uogólniajàcego wniosku.
2. TrafnoÊç szkolnych ocen
Ocena szkolna to informacja o wynikach kształcenia wraz z komentarzem dotyczàcym tego wyniku. Informacja taka zazwyczaj jest wyra˝ana za pomocà jakiegoÊ symbolu. W praktyce szkolnej najcz´Êciej stosuje si´ symbole liczbowe: 1, 2, 3, 4, 5, 6,
majàce swoje odpowiedniki słowne: niedostateczny, dopuszczajàcy, dostateczny,
dobry, bardzo dobry, celujàcy. Aby taki symbol nabrał charakteru oceny, powinien
zostaç opatrzony nauczycielskim komentarzem, z którego uczeƒ powinien si´ dowiedzieç m.in.:
– co zostało ocenione,
– w jaki sposób dokonano oceny,
– w jaki sposób uczeƒ ma wykorzystaç informacj´ o stwierdzonym poziomie osiàgni´ç do dalszego uczenia si´ (np. PopełniłeÊ w pracy 3 bł´dy ortograficzne – wszystkie w zakresie pisowni „nie” z czasownikiem. Napisz zasad´ tej pisowni, popraw bł´dy
i poçwicz rozpoznawanie czasownika w zdaniu).
Niezwykle wa˝nym aspektem nauczycielskiej oceny jest jej trafnoÊç. Ocena rzeczywiÊcie trafna dotyczy zaplanowanego do ocenienia zakresu wiedzy czy umiej´tnoÊci
30
ucznia i jest zgodna z kryteriami wywiedzionymi z wymagaƒ edukacyjnych. Trzeba
przy tym pami´taç, ˝e wiedzy i umiej´tnoÊci uczniów nie mo˝na oceniç inaczej, jak
tylko przez postawienie im zadania, a nast´pnie ocenienie jego wykonania.
Zasad´ t´ mo˝na zilustrowaç nast´pujàco:
Poziom
osiàgni´ç
ucznia
Ocena
wykonania
zadania
Wykonanie
zadania
Ocena poziomu
osiàgni´ç
ucznia
Trzeba zatem dbaç, aby stawiane przed naszymi uczniami zadania rzeczywiÊcie
sprawdzały zaplanowany do ocenienia zakres ich wiedzy czy umiej´tnoÊci. Inaczej
mówiàc, nale˝y dbaç o trafnoÊç zadaƒ, ˝eby na podstawie poziomu ich wykonania
móc zasadnie wnioskowaç o osiàgni´ciach uczniów, czyli formułowaç trafne oceny
poziomu tych osiàgni´ç.
Warto zauwa˝yç, ˝e nietrafnoÊç nauczycielskich ocen ma trzy główne przyczyny:
– nieuprawnione przenoszenie oceny wychowawczej w obszar diagnozy dydaktycznej,
– stawianie zadaƒ tylko pozornie sprawdzajàcych dany zakres osiàgni´ç,
– wnioskowanie o osiàgni´ciach na podstawie niedostatecznej liczby wykonanych
zadaƒ.
3. Motywujàca funkcja oceny
Znawcy pomiaru dydaktycznego twierdzà, ˝e zasadnicze znaczenie ma rozró˝nienie
mi´dzy ocenianiem kształtujàcym (formatywnym) a podsumowujàcym (sumatywnym).
Ocenianie kształtujàce odbywa si´ w trakcie nauczania. Jego zasadnicze cele to:
1. systematyczna, bie˝àca ewaluacja i, w razie potrzeby, korygowanie przez nauczyciela procesu nauczania,
2. motywowanie uczniów do uczenia si´ przez dostarczanie im systematycznych, bie˝àcych informacji o aktualnym stanie osiàgni´ç oraz wskazówek dotyczàcych dalszego uczenia si´.
W praktyce szkolnej wyrazem oceniania kształtujàcego sà zwykle tzw. oceny czàstkowe, stawiane uczniom w dzienniku lekcyjnym za post´py w nauce.
31
Ocenianie podsumowujàce jest przeprowadzane po zakoƒczeniu okreÊlonego etapu nauczania – najcz´Êciej sprowadza si´ do wystawiania tzw. ocen koƒcoworocznych, wpisywanych na Êwiadectwie ukoƒczenia danej klasy czy szkoły. Jego celem jest
podsumowanie wszystkich osiàgni´ç ucznia na zakoƒczonym etapie kształcenia, a nierzadko te˝ przeprowadzenie selekcji i niedopuszczenie do wy˝szego etapu kształcenia
uczniów, których osiàgni´cia sà zbyt niskie, by mogli czyniç dalsze post´py w nauce.
Motywowanie uczniów do nauki za pomocà ocen szkolnych w praktyce szkolnej polega na stosowaniu ocen pozytywnych w celu wzmocnienia zachowaƒ po˝àdanych
oraz ocen negatywnych – w celu osłabienia i wyeliminowania zachowaƒ niewłaÊciwych. Na przykład nauczyciel, który stwierdza, ˝e uczeƒ bezbł´dnie napisał dyktando,
stawia mu ocen´ bardzo dobrà. Uczeƒ czuje si´ usatysfakcjonowany i w przyszłoÊci
nadal b´dzie solidnie pracował, oczekujàc kolejnej nagrody. JeÊli zaÊ uczeƒ przekroczył w dyktandzie dopuszczalnà liczb´ okreÊlonych bł´dów, nauczyciel stawia mu
ocen´ niedostatecznà, skłaniajàc go w ten sposób do zmiany podejÊcia do uczenia si´.
JeÊli najwa˝niejszy w procesie kształcenia jest rozwój ucznia, a niewàtpliwie takie zało˝enie powinniÊmy przyjàç, to motywujàcà funkcj´ oceniania nale˝y uznaç za priorytetowà. Szczególnie dotyczy to oceniania kształtujàcego. Tak wi´c tzw. oceny
czàstkowe, wystawiane za post´py w nauce, powinny przede wszystkim motywowaç
uczniów do uczenia si´. A ju˝ w ogóle niedopuszczalna jest sytuacja, w której te oceny
zniech´cajà do nauki. Zdarza si´ tak na przykład wtedy, gdy nauczyciel stawia przed
uczniem wymagania nierealistycznie wysokie.
To, czy uczeƒ b´dzie w stanie sprostaç postawionym wymaganiom, zale˝y mi´dzy innymi od aktualnego poziomu jego osiàgni´ç. JeÊli nauczyciel stwierdzi, ˝e jest on zbyt
niski, wymagania powinny zostaç czasowo obni˝one w myÊl zasady, zgodnie z którà
program nauczania powinien wyznaczaç ogólny zakres i poziom wymagaƒ edukacyjnych, indywidualne mo˝liwoÊci uczniów powinny ten zakres i poziom urealniaç.
PROGRAM
WYMAGANIA
MO˚LIWOÂCI
UCZNIA
W przypadku obni˝enia uczniowi wymagaƒ warto przestrzegaç nast´pujàcych zasad:
1. Z obni˝enia któremuÊ z uczniów wymagaƒ edukacyjnych i – w konsekwencji
– stosowania zmienionych kryteriów oceniania nie mo˝na robiç przed klasà tajemnicy. I tak w koƒcu wszystko si´ wyda, tyle ˝e wczeÊniej stworzy si´ atmosfera
niedomówieƒ i podejrzeƒ. OczywiÊcie, nie trzeba całej klasy wtajemniczaç w szczegóły rozwiàzaƒ metodycznych.
32
2. Obni˝yç wymagania nale˝y wówczas, gdy uczeƒ ze wzgl´du na niski poziom dotychczasowych osiàgni´ç nie jest w stanie opanowaç wiadomoÊci/umiej´tnoÊci,
które w ogólnoklasowej wersji wymagaƒ okreÊlono jako wymagania na ocen´
dopuszczajàcà.
3. Uczeƒ b´dzie otrzymywał oceny dopuszczajàce, jeÊli b´dzie czynił post´py w nauce
odpowiednie do swoich mo˝liwoÊci.
4. Oceny dopuszczajàce powinny byç opatrzone komentarzem, który jednoznacznie
b´dzie motywował ucznia do dalszych wysiłków. Inaczej mówiàc – jeÊli nauczyciel
zauwa˝y, ˝e uczeƒ czyni post´py, nie powinien mu szcz´dziç pochwał.
5. JeÊli uczniowi, któremu nauczyciel obni˝ył wymagania, uda si´ nadrobiç zaległoÊci
i jego osiàgni´cia pozwolà mu ju˝ na realizacj´ wymagaƒ ogólnoklasowych, nauczyciel powinien niezwłocznie obni˝one wymagania wycofaç.
Nasze oczekiwania (wymagania) wobec uczniów powinny byç odpowiednie do ich
mo˝liwoÊci rozwojowych. Zarówno oczekiwania zbyt niskie, jak i znacznie przekraczajàce mo˝liwoÊci ucznia hamujà jego rozwój.
Warto te˝ pami´taç, ˝e oprócz aktualnego stanu osiàgni´ç na potencjał rozwojowy
składajà si´ ponadto właÊciwoÊci wrodzone (np. inteligencja) oraz nastawienie wobec
własnego rozwoju. To ostatnie, wcià˝ jeszcze zbyt cz´sto w naszej szkole niedoceniane, jest bezpoÊrednio zwiàzane z motywujàcà funkcjà oceny.
Najwi´kszym zagro˝eniem dla pozytywnego nastawienia ucznia do własnego rozwoju
jest destruktywna krytyka. Niestety, jest ona jeszcze codziennoÊcià naszej edukacji.
Znamy wszyscy powiedzenie: JeÊli nie potrafisz, nie pchaj si´ na afisz. Z pozoru brzmi
ono niewinnie, tymczasem jest kwintesencjà destruktywnej krytyki.
33
VI. Uwagi o realizacji programu
Program jest dostosowany do ramowego planu nauczania dla gimnazjów
– okreÊlonego w rozporzàdzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 23 marca 2009 r.
– który dla gimnazjum przewiduje co najmniej 450 godzin j´zyka polskiego w trzyletnim okresie nauczania.
Nauczyciel, pracujàcy w okreÊlonych warunkach, po rozpoznaniu mo˝liwoÊci
uczniów powinien zdecydowaç, ile czasu przeznaczyç na opanowanie danej umiej´tnoÊci, realizacj´ konkretnego tematu czy analiz´ danego tekstu literackiego. Wywiedzione z programu wymagania edukacyjne nale˝y w ka˝dym przypadku dostosowaç
do potrzeb i warunków danej klasy, a w trakcie realizacji treÊci programowych w jak
najwi´kszym zakresie stosowaç indywidualizacj´ nauczania.
Pełnà realizacj´ programu umo˝liwià przygotowane przez nas podr´czniki dla klas
1–3 do kształcenia literacko-kulturowego ze szkołà pisania oraz podr´czniki do
kształcenia j´zykowego. Do uzupełniajàcych, ale niezb´dnych Êrodków dydaktycznych nale˝à słowniki, encyklopedie, reprodukcje dzieł sztuki.
Zakładamy prac´ z nowoczesnymi pomocami dydaktycznymi (np. z internetem czy
odtwarzaczem DVD). Proponujemy nauczycielowi filmy, których obejrzenie wraz
z uczniami pozwoli poszerzyç wiedz´ dotyczàcà omawianego tekstu czy zjawiska
kulturowego. Jednak˝e tego typu pomoce nie majà charakteru obligatoryjnego.
Wskazane przez nas treÊci kształcenia dadzà si´ zrealizowaç równie˝ w skromniej
wyposa˝onych salach lekcyjnych, bez zaplecza audiowizualnego czy dost´pu do
komputera.
Prac´ z programem z pewnoÊcià ułatwi nauczycielowi poradnik metodyczny, w którym
znajdà si´ m.in. scenariusze lekcji, rozkład materiału oraz testy kompetencji.
34
VII. Procedury osiàgania celów
Edukacj´ polonistycznà mo˝na uznaç za podstaw´ pełnego rozwoju ucznia, gdy˝
umo˝liwia mu ona poznawanie Êwiata wartoÊci, tradycji i kultury oraz kształtuje
istotne dla ˝ycia we współczesnym społeczeƒstwie zachowania i postawy. Dlatego te˝
w procesie nauczania–uczenia si´ niezwykle wa˝ne sà nie tylko wyniki, ale i metody
nabywania wiedzy i umiej´tnoÊci. Nauczyciel, planujàc zaj´cia, powinien si´ zastanowiç, jakich u˝yç sposobów i jakie sytuacje zaaran˝owaç podczas lekcji, ˝eby umo˝liwiç danej grupie uczniów zdobycie okreÊlonych w programie wiadomoÊci.
Jako autorom tego programu zale˝y nam na tym, by uczeƒ zdobywał wiedz´ samodzielnie, przez własnà aktywnoÊç, oraz przez interakcje z innymi – z kolegami i z nauczycielem. Przy takich zało˝eniach trudno nam sugerowaç nauczycielowi jakieÊ
konkretne metody nauczania. Przeciwnie, sugerujemy, ˝eby posługiwaç si´ ró˝norodnymi metodami, które b´dà odpowiednie do realizowanych treÊci programowych
i do potrzeb uczniów. Zalecamy metody i techniki aktywizujàce ucznia, zach´cajàce
go do pracy w grupie i skłaniajàce do twórczego myÊlenia, takie na przykład, jak:
drama, projekt edukacyjny, posługiwanie si´ mapà mentalnà czy choçby wspólna
praca z tekstem. Warto, by nauczyciel zwracał uwag´ na ró˝ne rodzaje aktywnoÊci
uczniów i wybierał te, które najlepiej b´dà współgraç z zało˝onymi w programie celami nauczania. Istotne wydaje si´ zatem planowanie wraz z uczniami działaƒ indywidualnych i grupowych, kontrolowanie i ocenianie realizacji zadaƒ, stosowanie
samooceny, analizowanie i syntetyzowanie, selekcjonowanie informacji i wyciàganie
wniosków z obserwacji.
Podzielamy przekonanie, i˝ rzetelna analiza i interpretacja tekstu kulturowego to
niezwykle istotny element pracy z uczniem. Badanie formy utworu i odczytywanie
jego przenoÊnego czy symbolicznego sensu powinno łàczyç si´ z ogólnà ocenà dzieła,
z analizà refleksji i emocji towarzyszàcych lekturze. Przykładowo, lekcja, na której
omawia si´ wiersz Juliana Tuwima Zapach szcz´Êcia, powinna rozpoczàç si´ od rozmowy z uczniami na temat ich wspomnieƒ z dzieciƒstwa oraz refleksji, ˝e cz´sto takie
wspomnienia kojarzà si´ z jakimiÊ przedmiotami. Dopiero póêniej nale˝ałoby umieÊciç analizowany wiersz w jakimÊ szerszym kontekÊcie historycznoliterackim, zajàç si´
jego formà i u˝ytymi w nim Êrodkami poetyckiego wyrazu.
35
Uwa˝na analiza tekstu literackiego jest niezb´dna zwłaszcza wtedy, gdy autor posługuje si´ ironià, np. przy omawianiu opowiadania Sławomira Mro˝ka Wesele w Atomicach. W takich wypadkach przydatna okazuje si´ tradycyjna metoda heurezy. Warto
pami´taç o tym, ˝e ka˝dy tekst wymaga odmiennego podejÊcia, zastosowania innych
metod analizy i interpretacji (np. czytajàc satyr´ Ignacego Krasickiego ˚ona modna,
mo˝emy wykorzystaç map´ mentalnà, co byłoby nieporozumieniem przy interpretacji wiersza MarnoÊç Daniela Naborowskiego).
Punktem wyjÊcia dyskusji nie musi byç dzieło literackie. Na przykład cykl lekcji poÊwi´conych satyrze mo˝na zaczàç od analizy karykatur Jacka Fedorowicza czy Andrzeja Mleczki, by nast´pnie przejÊç do wyodr´bnienia najwa˝niejszych kwestii
istotnych dla satyrycznego uj´cia rzeczywistoÊci. Doskonałym wst´pem do interpretacji fragmentu powieÊci Andrzeja Sapkowskiego Krew elfów mo˝e si´ staç analiza
umieszczonego w podr´czniku obrazu René Magritte’a Zakazane odbicie, zwracajàca
uwag´ na ludzkie l´ki i niepokoje oraz dwoistoÊç człowieczego charakteru. Takie zestawienia dajà mo˝liwoÊç porównania ró˝nych Êrodków wyrazu, jakimi posłu˝yli si´
twórcy, co niewàtpliwie pozwala zdaç sobie spraw´ z bogactwa kulturowej tradycji
i z ró˝norodnoÊci j´zyków poszczególnych dziedzin sztuki. Materiał nauczania zaproponowany w programie umo˝liwia wykorzystywanie podczas analizy utworów literackich wielu rozmaitych punktów odniesienia. Mogà to byç artykuły prasowe (np.
w wypadku analizy fragmentu powieÊci Joanne K. Rowling Harry Potter i Czara
Ognia), obejrzane filmy, a tak˝e własne ˝yciowe doÊwiadczenia ucznia. W tworzonym
przez autorów tego programu i odwołujàcym si´ do niego podr´czniku ka˝dy rozdział
jest podporzàdkowany hasłu tematycznemu majàcemu jakiÊ zwiàzek z omawianà
w nim epokà kulturowà i literackà, np. rozdział poÊwi´cony staro˝ytnoÊci w klasie 1.
odsyła do poj´cia „dom”, w klasie 2. – do hasła „małe i du˝e ojczyzny”, w klasie 3.
– do hasła „odejÊcia i powroty”. Hasła te mogà byç punktem wyjÊcia analizy omawianych w danej klasie utworów literackich i tekstów kultury (temu mi´dzy innymi słu˝à
pytania i polecenia umieszczone w podr´czniku w rubryce Przed lekturà), jednak materiał nauczania mo˝e byç te˝ wykorzystywany niezale˝nie od uj´cia proponowanego
przez ten podr´cznik .
Nauczyciel powinien zwracaç szczególnà uwag´ na uwspółczeÊnianie poruszanej
podczas lekcji problematyki analizowanych utworów literackich. Warto w tym celu
zasugerowaç np. nakreÊlenie portretu współczesnego hrabiego Rolanda czy zainscenizowanie wywiadu telewizyjnego z Jagienkà. Takie działania edukacyjne sprzyjajà
rozwijaniu twórczej aktywnoÊci uczniów. W tym celu mo˝na wykorzystaç tak˝e ró˝ne
formy przekładów intersemiotycznych, np. po zapoznaniu si´ z historià Odyseusza
uczniowie mogà przygotowaç komiks ukazujàcy losy tego bohatera lub wybranà jego
36
przygod´; po omówieniu scenki ˚arłoczna Ewa z „Teatrzyku Zielona G´Ê” Konstantego Ildefonsa Gałczyƒskiego uczniowie przygotowujà inscenizacj´ tej˝e scenki. Tego
rodzaju pomysły powinny wypływaç od nauczyciela, ale te˝ i od uczniów. W tym celu
tematy prac domowych powinny w znacznym stopniu dotyczyç poszukiwania przez
uczniów mo˝liwoÊci przekładów intersemiotycznych analizowanego na lekcji tekstu
literackiego.
Zale˝y nam równie˝ na wykorzystywaniu w pracy z uczniem internetu, materiału
popularnych reklam, spektakli teatralnych, dzieł sztuk plastycznych i architektury,
muzyki, a przede wszystkim filmu. Wszelkie materiały o charakterze multimedialnym
uaktywniajà ucznia, a ponadto dostarczajà okazji do porównywania ró˝nych przekazów i rozmaitych Êrodków wyrazu. Nauczycielom sugerujemy mo˝liwoÊci wykorzystania filmów, podajàc w programie ich tytuły w treÊciach wyodr´bnionych dla
poszczególnych klas, w celu uatrakcyjnienia lekcji czy uwspółczeÊnienia problematyki
analizowanego tekstu literackiego, np. w klasie 2. przy okazji lektury Romeo i Julii
Williama Szekspira przypominamy o wykorzystaniu adaptacji filmowej tego dramatu,
proponujemy te˝ obejrzenie filmu Akcja pod Arsenałem, poniewa˝ jego tematyka jednoznacznie wià˝e si´ z Kamieniami na szaniec Aleksandra Kamiƒskiego.
Istotnà rol´ w naszym programie odgrywajà zagadnienia j´zykowe. Bardzo zale˝y
nam na tym, ˝eby były one powiàzane z kształceniem literacko-kulturowym. Nauczyciel powinien stwarzaç wiele okazji do tego, by przejÊç od zagadnieƒ treÊci czytanego
podczas lekcji utworu do zagadnieƒ jego warstwy j´zykowej: stylistycznej, leksykalnej,
składniowej itd. Nale˝y pokazywaç uczniom, ˝e dobra znajomoÊç j´zyka i wiedza
o nim pozwala na gł´bszà analiz´ tekstu literackiego. Dlatego podczas analizy i interpretacji dzieł literackich nale˝ałoby stosowaç proponowane çwiczenia gramatyczne, stylistyczno-leksykalne czy ortograficzne. Ró˝nego rodzaju problemy
j´zykowe mogà stanowiç punkt wyjÊcia do refleksji nad dosłownymi czy przenoÊnymi
sensami analizowanego tekstu. Z tego punktu widzenia wa˝ne okazujà si´ takie polecenia, jak: wyszukaj słowa bliskoznaczne do słów-kluczy wyst´pujàcych w podanym
wierszu, a tak˝e słowotwórcze zabawy z neologizmami, bez których wyjaÊnienia
trudno dotrzeç do sensu interpretowanego utworu. Lekcje poÊwi´cone nauce o j´zyku nie powinny byç oderwane od tych, które dotyczà analizy i interpretacji tekstów
literackich, w obu wypadkach bowiem to właÊnie j´zyk stanowi punkt wyjÊcia
refleksji. Nale˝y zwracaç uwag´ uczniów, ˝e ka˝da forma gramatyczna czy znak interpunkcyjny mo˝e słu˝yç przekazaniu relacji osoby mówiàcej (narratora, podmiotu
lirycznego) do przedstawianego Êwiata. Na lekcjach nauczyciel powinien pokazywaç,
jak na podstawie zastosowanych w danym tekÊcie j´zykowych form i konstrukcji czytelnik zdobywa wiedz´ o właÊciwoÊciach, myÊlach i emocjach podmiotu mówiàcego.
37
Wedle zało˝eƒ twórców tego programu, podczas lekcji uczeƒ jest aktywny – myÊli
i działa, wykorzystujàc wczeÊniej zdobytà wiedz´ przy analizie i interpretacji omawianych tekstów kultury, swobodnie przechodzi od odczytywania treÊci do analizy formy,
w jakiej zostały one wyra˝one. Nauczyciel zaÊ powinien byç pewnego rodzaju konsultantem, który stosujàc ró˝ne znane sobie sposoby, próbuje zach´ciç uczniów do refleksji nad tymi tekstami. Dlatego dalecy jesteÊmy od narzucania mu jakichÊ bardzo
skonkretyzowanych metod nauczania, jedynych właÊciwych procedur osiàgania celów
czy działaƒ dydaktycznych. Najwa˝niejsze wydaje nam si´, by nauczyciel jak najszybciej dokonał humanistycznego rozpoznania swojej grupy uczniów w celu doprowadzenia ich najkrótszà drogà do tego, ˝eby sami podejmowali twórcze działania.
38