„s¸owa na czasie” program nauczania j¢zyka polskiego

Małgorzata Chmiel, Wilga Herman,
Zofia Pomirska, Piotr Doroszewski
„S¸OWA NA CZASIE”
PROGRAM NAUCZANIA
J¢ZYKA POLSKIEGO
W KLASACH I–III
GIMNAZJUM
Program dopuszczony do u˝ytku szkolnego przez ministra w∏aÊciwego do spraw
oÊwiaty i wychowania i wpisany do wykazu programów szkolnych przeznaczonych
do kszta∏cenia w klasach I–III gimnazjum na podstawie opinii Rzeczoznawców:
mgr Anny Jurek z rekomendacji Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
oraz dr Joanny Zajàc z rekomendacji Uniwersytetu Jagielloƒskiego.
Numer dopuszczenia: DKOS–5002–11/08
© Copyright by Wydawnictwo Era Sp. z o.o. 2008
ul. Spacerowa 50, 83-010 Straszyn k. Gdaƒska
Wydanie I. ISBN 978-83-7547-163-2
Dystrybucja: Wydawnictwo Nowa Era Sp. z o.o.
Aleje Jerozolimskie 146D, 02-305 Warszawa
www.nowaera.pl, e-mail: [email protected], tel. 0 801 88 10 10
SPIS TREÂCI
Wst´p
......................................................................................................................
I. Ogólna charakterystyka programu
......................................................
4
5
II. Cele edukacyjne
....................................................................................
11
III. TreÊci nauczania
....................................................................................
15
IV. Procedury osiàgania celów
..................................................................
V. Zakładane osiàgni´cia uczniów
..........................................................
VI. Propozycja metod oceny osiàgni´ç uczniów
VII. Materiały dydaktyczne
36
45
....................................
51
..........................................................................
53
WST¢P
Współczesny Êwiat stawia przed ludêmi, tak˝e bardzo młodymi, wcià˝ nowe
wyzwania. Ciàgłe zmiany i szybkie tempo ˝ycia powodujà, ˝e coraz trudniej jest
znaleêç własne miejsce, jasno okreÊliç swojà postaw´ wobec Êwiata i innych.
W tej sytuacji szkoła powinna wyjÊç naprzeciw rodzàcym si´ potrzebom –
zapewniç wszechstronny rozwój intelektualny oraz osobowy uczniów
w wymiarze indywidualnym i społecznym. Przekazywana w szkole wiedza
nie mo˝e byç oderwana od korzeni kulturowych. Nale˝y wi´c stworzyç takie
mechanizmy poznawania tradycji, aby współczesna młodzie˝ w sposób aktywny i Êwiadomy uczestniczyła w tworzeniu kultury duchowej.
Proponujemy Paƒstwu nowy program nauczania j´zyka polskiego
w gimnazjum – „Słowa na czasie”, który został tak przygotowany, aby pomóc
w planowaniu efektywnej pracy dydaktycznej, dostosowanej do potrzeb
uczniów i warunków współczesnej szkoły. Program nauczania powstaje z myÊlà
o nauczycielu, jednak rzeczywistym jego adresatem jest uczeƒ – podmiot działaƒ dydaktycznych. Dlatego ideà prezentowanego programu jest, aby uczeƒ koƒczàcy gimnazjum rozumiał siebie i innych ludzi oraz dostrzegał w zmieniajàcym
si´ Êwiecie to, co stałe. Powinien te˝ wiedzieç, gdzie szukaç odpowiedzi na
wa˝ne pytania egzystencjalne i jak je znajdowaç.
Program „Słowa na czasie” opiera si´ na okreÊlonych zało˝eniach dydaktycznych i wychowawczych, uwzgl´dniajàcych specyfik´ przedmiotu j´zyk polski. Zostały one przedstawione w rozdzi ale I. Omówiono tam równie˝
koncepcj´ programu i sposób jego realizacji. W rozdziale II sformułowano cele,
które b´dzie realizował nauczyciel. Podzielono je na cele ogólne kształcenia
i wychowania oraz cele szczegółowe nauczania j´zyka polskiego w gimnazjum.
W rozdziale III zamieszczono materiał nauczania obejmujàcy dwa zakresy
kształcenia: literacko-kulturowy i j´zykowy. Uj´to w nim tak˝e Êcie˝ki edukacyjne, które mo˝na realizowaç przy poszczególnych zagadnieniach, oraz list´
proponowanych lektur do ka˝dej klasy. Rozdział IV zawiera procedury osiàgania wyznaczonych celów kształcenia i wychowania, czyli opisy metod i form
pracy uczniów, które mo˝na wykorzystaç na lekcjach j´zyka polskiego.
Zakładane osiàgni´cia ucznia, opracowane na podstawie celów szczegółowych,
znajdujà si´ w rozdziale V. W celu zwi´kszenia skutecznoÊci działaƒ nauczyciela i uczniów oraz by wyznaczyç odpowiednie granice, oczekiwane osiàgni´cia
zostały podzielone na poziomy − podstawowy (wiedza i umiej´tnoÊci niezb´dne do kontynuacji nauki na nast´pnym etapie kształcenia) oraz ponadpodstawowy. Propozycje metod oceny osiàgni´ç uczniów zamieszczono w rozdziale VI.
Natomiast na koƒcu publikacji, w rozdziale VII, zaprezentowano materiały
dydaktyczne, które b´dà pomocne w realizacji niniejszego programu.
4
I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
1. Odniesienie do podstawy programowej
Program „Słowa na czasie” powstał zgodnie z zało˝eniami programowymi
MEN, zawartymi w Załàczniku nr 2 do rozporzàdzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 23 sierpnia 2007 r. (DzU z dnia 31 sierpnia 2007 r., nr 157,
poz. 1100), standardami wymagaƒ b´dàcymi podstawà przeprowadzania egzaminu w ostatnim roku nauki w gimnazjum oraz według wytycznych rozporzàdzenia ministerstwa w sprawie warunków i trybu dopuszczania do u˝ytku
szkolnego programów nauczania z dnia 5 lutego 2004 r. (DzU z dnia 5 lutego
2004 r., nr 25, poz. 220).
Poni˝ej przytaczamy fragment Załàcznika nr 2, dotyczàcy treÊci nauczania
przedmiotu j´zyk polski.
TreÊci nauczania
1. Oficjalne i nieoficjalne sytuacje mówienia.
2. Wy˝ej zorganizowane formy wypowiedzi, w szczególnoÊci rozprawka,
reporta˝, recenzja, wywiad.
3. Poj´cia zwiàzane z retorykà i wypowiedziami o strukturze logicznej: teza,
argument, przesłanka, wniosek, poglàd, ocena.
4. Składniowe funkcje cz´Êci mowy oraz cz´Êci zdania, a tak˝e budowa wypowiedzeƒ zło˝onych (w zwiàzku z interpunkcjà).
5. Słowotwórcze i fleksyjne czàstki budowy wyrazów oraz posługiwanie si´
wiadomoÊciami na ten temat w analizie znaczeƒ.
6. Poj´cia słu˝àce omawianiu znaczeƒ wyrazów: treÊç i zakres, wyrazy abstrakcyjne i konkretne, ogólne i szczegółowe.
7. Poj´cia dotyczàce stylistyki: neologizm, archaizm, dialektyzm, stylizacja.
8. Mechanizm upodobnieƒ fonetycznych (głównie pod wzgl´dem dêwi´cznoÊci) i znaczenie tego zjawiska dla praktyki wymawiania i zapisywania
wyrazów.
9. Poj´cia (bez koniecznoÊci definiowania poj´cia i u˝ywania terminów): myÊl
przewodnia, sens symboliczny i metaforyczny utworu, realizm, fantastyka,
groteska, narracja (pierwszo- i trzecioosobowa), symbol, alegoria, ironia,
apostrofa, antyteza, kontrast.
10. Rodzaje literackie oraz gatunki zwiàzane z epikà, dramatem i lirykà.
11. Posługiwanie si´ w czynnym j´zyku terminami: wiersz sylabiczny i wolny,
Êredniówka, przerzutnia, przenoÊnia, obraz poetycki, pytanie retoryczne,
rodzaj i gatunek literacki, teatr, komedia, tragedia, fraszka, bajka, ballada,
hymn, satyra, sonet, nowela, przypowieÊç, fabuła, akcja, biografia.
5
2. Przeznaczenie programu
Materiał zawarty w programie adresowany jest do szerokiego grona odbiorców
– nauczycieli j´zyka polskiego oraz uczniów gimnazjów – zarówno z du˝ych
miast, jak i z małych miejscowoÊci. Pozwala w ciekawy sposób zaplanowaç
prac´ uczniów przeci´tnych i bardzo zdolnych, nielubiàcych j´zyka polskiego
i szczególnie nim zainteresowanych. Wychodzi naprzeciw oczekiwaniom
nauczycieli polonistów, którzy chcà dobrze przygotowaç wszystkich uczniów do
dalszej nauki i prawidłowego funkcjonowania we współczesnym Êwiecie.
3. Specyfika przedmiotu j´zyk polski
Istotnym czynnikiem wpływajàcym na kształt programu nauczania jest wyjàtkowy na tle innych przedmiotów szkolnych, interdyscyplinarny charakter
przedmiotu j´zyk polski. Profesor Z. Uryga, dydaktyk literatury, opisuje cztery
wymiary j´zyka polskiego:
• instrumentalny,
• historyczny,
• społeczno-filozoficzny,
• etyczny.
Wymia r ins trumentalny zwiàzany jest z zadaniem wyposa˝enia ucznia
w podstawowe umiej´tnoÊci i narz´dzia, warunkujàce procesy uczenia si´
wszystkich innych przedmiotów i sprawne uczestnictwo w ˝yciu zbiorowoÊci.
Składajà si´ na ten wymiar:
• elementarne umiej´tnoÊci czytania i pisania, opanowanie techniki szybkiego
czytania, nawyków ortograficznych itp.;
• umiej´tnoÊç cichego czytania ze zrozumieniem, decydujàca o powodzeniu lub
niepowodzeniu szkolnym;
• kultura czytania i kompetencja lekturowa: umiej´tnoÊç orientowania si´
w tekstach o ró˝nym stopniu komplikacji, właÊciwego reagowania na ró˝ne
funkcje j´zyka, odbioru znaczeƒ metaforycznych;
• umiej´tnoÊç interpretowania tekstów i wyrabiania dzi´ki niej ÊwiadomoÊci
własnego udziału w interpretowaniu zjawisk otaczajàcego Êwiata;
• umiej´tnoÊç czytania ró˝nych pozaj´zykowych kodów znakowych (np. ikonicznych, dêwi´kowych), decydujàca o poziomie uczestnictwa we współczesnej kulturze i procesach komunikacji audiowizualnej;
• umiej´tnoÊç komponowania i redagowania tekstów zgodnie z intencjà wypowiedzi, jej okolicznoÊciami oraz wymaganiami form gatunkowych;
• sprawnoÊç i kultura wyra˝ania myÊli i prze˝yç w ˝ywej mowie, opanowanie
techniki ˝ywego słowa;
• opanowanie techniki pracy umysłowej, podstawowych procedur logicznego
rozumowania i precyzowania myÊli; orientacja w sposobach korzystania
z ró˝norodnych êródeł informacji. [...]
Wymiar historyc zn y zwiàzany jest z zadaniem wprowadzania ucznia
w ró˝norodne zło˝a znaków kulturowych funkcjonujàcych w ˝yciu współczesnym
oraz w obszar tradycji kultury i ˝ycia narodu, kształtujàcych poczucie wspólnoty.
6
Wymiar ten obejmuje:
• zapoznanie si´ z dziełami polskiego i Êwiatowego piÊmiennictwa, zmierzajàce
do stworzenia pewnego obrazu jego rozwoju (poznanie wyselekcjonowanego
kanonu dzieł, sylwetek niektórych twórców, przybli˝enie obrazu głównych
epok rozwoju kultury);
• wprowadzenie w wiedz´ o przemianach i rozwoju narodowych i społecznych
treÊci ˝ycia narodu polskiego, o narodzinach, tworzeniu, wygasaniu
i odradzaniu si´ ró˝nych idei na tle przemian historycznych;
• wprowadzenie w obraz przemian kultury materialnej, konwencji obyczajowych i estetycznych, stylów w ró˝nych dziedzinach sztuki;
• przybli˝enie – na przykładach tekstów piÊmiennictwa minionych epok – zjawisk ˝ycia j´zyka, jego rozwoju, wzbogacenia form, ró˝nicowania si´, elastycznoÊci jego funkcji komunikacyjnych itp.;
• zapoznawanie z ró˝norodnoÊcià gatunków literackich, ukształtowanà w toku
przemian literatury i pełnionych przez nià funkcji społecznych. [...]
Wymiar społeczno-filozoficzny zwiàzany jest z koniecznoÊcià otwierania si´
lekcji j´zyka polskiego na prze˝ycia i przemyÊlenia młodych odbiorców literatury, liczenia si´ z ich motywacjami czytania i potrzebami wieku dorastania,
z doÊwiadczeniami uczestnictwa w procesach społecznej komunikacji.
Mieszczà si´ w tym obszarze:
• wprowadzenie za poÊrednictwem tekstów literackich w niezb´dnà dorastajàcemu człowiekowi wiedz´ psychologicznà, w umiej´tnoÊç obserwowania
człowieka, rozpoznawania jego reakcji, prze˝yç, w rozumienie wielu skomplikowanych zjawisk ˝ycia wewn´trznego;
• wprowadzenie na podobnej zasadzie w podstawowe elementy wiedzy socjologicznej, w umiej´tnoÊç analizy relacji mi´dzy ˝yciem jednostki i funkcjonowaniem społeczeƒstwa;
• poznawanie poj´ç i problemów filozoficznych, zwiàzanych ÊciÊle z treÊciami
analizowanych tekstów literackich;
• trwała obecnoÊç problematyki etycznej i aksjologicznej oraz cz´sty udział
zagadnieƒ epistemologicznych w procesach interpretacji utworów (postaci
literackich, konfliktów, konstrukcji obrazu Êwiata);
• poznawanie j´zyka jako narz´dzia komunikacji społecznej; jego systemu,
funkcji, zagro˝eƒ (np. manipulacji j´zykowej); wprowadzenie w problemy
semiotyki. [...]
Wymiar estetyczny zwiàzany jest z tà szczególnà sferà wartoÊci, którà do procesu edukacyjnego wnoszà teksty literackie i inne teksty kultury dzi´ki organizacji swojego j´zyka i struktur artystycznych.
Ten wymiar przedmiotu zaznacza si´ obecnoÊcià na lekcjach j´zyka polskiego
nast´pujàcych elementów:
• analizy j´zyka dzieł i struktur artystycznych, prowadzàcej do poznawania
poj´ç literackich, wprowadzania uczniów w umiej´tnoÊç posługiwania si´
nimi i kształtowania ÊwiadomoÊci literackiej;
7
• tworzenia sytuacji sprzyjajàcych prze˝yciu estetycznemu i dostrze˝eniu wartoÊci dzieł; sytuacji takich, jak: eksponowanie dzieł, ujawnianie sposobów ich
konkretyzacji, korygowanie recepcji niepełnej lub fałszywej, organizowanie
płaszczyzny wymiany wra˝eƒ, opinii i sàdów wartoÊciujàcych itp.;
• tworzenia sytuacji pozalekcyjnych kontaktów z literaturà i sztukà; wyjÊcia do
teatru, do muzeów, na wystawy, szkolny teatr czy kabaret, wieczory literackie itp.;
• przetwarzania tekstów, stosowania ró˝norodnych technik przekładu intersemiotycznego, rozbudzajàcego kreatywnoÊç uczniów, oddziałujàcego na ich
wyobraêni´ i pobudzajàcego do czynnego uczestnictwa w kulturze; tu tak˝e
jest miejsce na swobodne redagowanie tekstów.
(Z. Uryga, „J´zyk polski – wymiary szkolnego przedmiotu”, [w:] „Kompetencje
szkolnego polonisty”, red. B. Chrzàstowska, WSiP, Warszawa 1995, s. 28–31)
Zaprezentowane cztery wymiary j´zyka polskiego pozwalajà na sformułowanie trudnych, a jednoczeÊnie bardzo ciekawych zadaƒ, które stojà przed
nauczycielem polonistà. Nale˝à do nich:
• stworzenie uczniom warunków do wszechstronnego rozwoju osobowego (psychicznego, duchowego, moralnego, społecznego i intelektualnego);
• wyposa˝enie młodych ludzi w wiedz´ i umiej´tnoÊci, które pozwolà im godnie
˝yç w zmieniajàcych si´ warunkach;
• zapoznanie z dziedzictwem kulturowym i przygotowanie do uczestnictwa
w kulturze współczesnej (regionalnej, narodowej i powszechnej);
• wykształcenie sprawnoÊci j´zykowej umo˝liwiajàcej komunikowanie si´
z ludêmi i korzystanie z dorobku kultury;
• przygotowanie do samokształcenia i współdziałania z innymi;
• pomoc w ukształtowaniu systemu wartoÊci;
• wykształcenie umiej´tnoÊci podejmowania Êwiadomych i samodzielnych
decyzji dotyczàcych spraw najwa˝niejszych.
4. Zało˝enia dydaktyczne i wychowawcze
Z interdyscyplinarnego charakteru przedmiotu j´zyk polski oraz z zadaƒ, które
stojà przed nauczycielem polonistà, wynikajà zało˝enia dydaktyczne i wychowawcze programu „Słowa na czasie”.
Podstawowym zało˝eniem dydaktycznym programu jest dà˝enie do stosowania takich narz´dzi analizy i interpretacji tekstu kultury, aby uczniowie:
• poznali dorobek kulturowy dzi´ki wprowadzeniu ich w dziedzictwo literackie
i kulturowe, uÊwiadomieniu istnienia tradycji narodowej i europejskiej,
wykształceniu umiej´tnoÊci rozpoznawania archetypów i tropów kulturowych we współczesnej kulturze;
• mieli ÊwiadomoÊç istnienia zarówno uniwersalnych wartoÊci kulturowych,
jak i zmiennych, typowych dla danej epoki, sposobów postrzegania Êwiata
i człowieka;
• rozumieli, ˝e uczestnictwo w kulturze pomaga lepiej rozumieç siebie
i otaczajàcy nas Êwiat;
8
• uzmysłowili sobie ciàgłoÊç i spójnoÊç dziedzictwa kulturowego, co pomo˝e im
w odszukaniu korzeni kultury współczesnej;
• zdawali sobie spraw´ z działania mechanizmów kulturowych;
• zauwa˝ali korespondencj´ ró˝nych sztuk dzi´ki wprowadzeniu interpretacji
porównawczych;
• byli wdra˝ani do poszukiwania wiedzy ułatwiajàcej analiz´ i interpretacj´
tekstów kultury;
• przygotowali si´ do Êwiadomego, krytycznego odbioru dzieł kultury (tak˝e
masowej);
• odró˝niali kultur´ wysokà od kiczu.
Człowiek jako istota społeczna nie mo˝e ˝yç poza społeczeƒstwem. Zatem
niezwykle wa˝ne jest równie˝ wytworzenie kompetencji komunikacyjnych
opartych na:
• wra˝liwoÊci j´zykowej;
• ÊwiadomoÊci znaczenia sprawnoÊci j´zykowej dla prezentacji własnej osoby;
• rozpoznaniu sytuacji mówienia oraz dobraniu Êrodków j´zykowych odpowiednich do celu wypowiedzi;
• budowaniu wypowiedzi uwzgl´dniajàcych ich odbiorc´ i typ kontaktu;
• sprawnoÊci ładnego mówienia i pisania;
• zachowaniach j´zykowych zgodnych z etykà mówienia;
• traktowaniu j´zyka jako składnika kultury;
• ukazaniu systemu i ˝ycia j´zyka: jego rozwoju, zró˝nicowania, bogactwa znaczeƒ i Êrodków ekspresji;
• wskazaniu wartoÊci kryjàcych si´ w nauce j´zyka.
Ponadto wa˝nym składnikiem procesu kształcenia powinno byç powiàzanie
wiedzy i umiej´tnoÊci z działalnoÊcià wychowawczà. Dlatego niniejszy program
nauczania proponuje zało˝enia wychowawcze, kształtujàce nast´pujàce postawy patriotyczne i społeczne:
• miłoÊç do ojczyzny,
• poszanowanie tradycji,
• humanizm,
• kultywowanie wartoÊci wy˝szych (przede wszystkim prawdy, dobra i pi´kna).
5. Koncepcja programu
W zakresie kształcenia literacko-kulturowego program zakłada blokowy układ treÊci nauczania w ka˝dej klasie. Poszczególne bloki pełnià okreÊlone funkcje, a ich
regularna powtarzalnoÊç organizuje proces zdobywania oraz przyswajania wymaganej wiedzy i umiej´tnoÊci, odpowiednio do mo˝liwoÊci poznawczych uczniów.
Blok 1. Historia literatury – wprowadza perspektyw´ historycznoliterackà,
która porzàdkuje odbiór tekstów w ich chronologicznym układzie. Obejmuje
utwory reprezentatywne dla poszczególnych epok literackich.
Blok 2. Współczesne nawiàzania do epoki – pokazuje łaƒcuch powiàzaƒ intertekstualnych mi´dzy literaturà dawnà i współczesnà, obrazuje dialogowoÊç kultury ró˝nych epok. Pozwala uczniom zrozumieç, ˝e archetypy i toposy obecne
w utworach dawnych nie sà inne ni˝ te, które fascynujà współczesnych twórców.
9
Blok 3. Literatura bliska uczniom – koncentruje si´ wokół tekstów, po które
uczniowie sami ch´tnie si´gajà. Z jednej strony utwory te ujawniajà dylematy
młodych ludzi, a z drugiej – pozwalajà im dostrzec, ˝e wspó∏czesne problemy
nie ró˝nià si´ od tych z minionych epok. W ten sposób prezentowane teksty
mogà pomóc uczniom w zrozumieniu siebie i innych, a tak˝e zach´ciç ich do
traktowania literatury i sztuki jako êródła wiedzy o człowieku i Êwiecie.
Blok 4. Media – wprowadza w Êwiat teatru, filmu, muzyki, sztuk plastycznych
oraz telewizji, radia, prasy czy internetu. Stanowi odpowiedê na wyzwania
współczesnej cywilizacji, której znaczàcym rysem jest multimedialnoÊç.
Proponowane zagadnienia systematyzujà informacje o Êwiecie mediów
i ukazujà ich wzajemne powiàzania.
Cztery nast´pujàce po sobie bloki tworzà dział, w obr´bie którego tematyk´
ka˝dorazowo wyznacza blok 1., umo˝liwiajàc szerokà perspektyw´ literackiego
uniwersum. Przykładowo:
Dział I
Blok 1. W staro˝ytnym Êwiecie
Blok 2. WspółczeÊnie o Biblii i antyku
Blok 3. Przypadek, przeznaczenie czy siła wy˝sza?
Blok 4. Teatr – Êwiat widza i aktora
Pod wskazanymi hasłami-zagadnieniami zaproponowano teksty, wiadomoÊci
z teorii literatury oraz poj´cia kulturowe. Dzi´ki temu uczeƒ zdob´dzie wiedz´
i umiej´tnoÊci w uporzàdkowany, konsekwentny, a jednoczeÊnie przyst´pny
i ciekawy sposób. Uzyska tym samym odpowiednie przygotowanie do bardziej
szczegółowego wykładu materiału w szkołach ponadgimnazjalnych.
Szczególne miejsce w niniejszym programie nauczania zajmuje kształtowanie sprawnoÊci j´zykowej ucznia, gdy˝ j´zyk jest nie tylko narz´dziem komunikacji mi´dzyludzkiej, ale tak˝e narz´dziem myÊlenia i poznania. Tylko to, co
mo˝na „uj´zykowiç”, staje si´ cz´Êcià naszego obrazu Êwiata, a jako składnik
słownika mentalnego, umo˝liwia rozumienie i tworzenie komunikatów j´zykowych, warunkuje sprawnoÊç czytania oraz pisania. Bardzo wa˝ne jest zwłaszcza rozwijanie słownictwa nazywajàcego emocje. Współczesny młody człowiek
z racji szerokiego dost´pu do mediów dysponuje na ogół doÊç pokaênym zasobem wiadomoÊci o materialnym Êwiecie i Êrodowisku, w którym ˝yje. Jednak
jego wiedza o sprawach ludzkich, uczuciach i prze˝yciach jest nieproporcjonalnie uboga. Stàd rodzi si´ potrzeba prowokowania takich sytuacji dydaktycznych zwiàzanych z omawianà lekturà, które pozwoliłyby uczniom rozwinàç
słownictwo ujawniajàce bogactwo ˝ycia psychicznego człowieka.
Materiał kształcenia j´zykowego oparty jest na zagadnieniach uło˝onych
w czytelny i u˝yteczny sposób – w obr´bie trzech odwołujàcych si´ do siebie
działów.
Dział I. Komunikacja j´zykowa – zaznajamia z mechanizmami i zasadami porozumiewania si´, rodzajami, funkcjami i stylami wypowiedzi, ró˝nymi odmianami polszczyzny, podstawami logiki i retoryki oraz najwa˝niejszymi zaleceniami
j´zykowego savoir-vivre’u.
10
Dział II. Nauka o j´zyku – przedstawia główne elementy systemu j´zyka oraz
reguły ich tworzenia i łàczenia w celu budowania spójnych i poprawnych tekstów. Ukazuje tak˝e zastosowanie ró˝nych struktur wypowiedzi oraz wpływ
u˝ytych form na znaczenie tego, co mówimy lub piszemy.
Dział III. Formy wypowiedzi – omawia charakterystyczne cechy i elementy
budowy wybranych form wypowiedzi. WyjaÊnia tak˝e zasady tworzenia tekstów o okreÊlonym przeznaczeniu, tak aby były spójne pod wzgl´dem logicznym
i składniowym, poprawne stylistycznie i funkcjonalne.
W poszczególnych działach zagadnienia zostały tak dobrane, aby uczeƒ mógł
usystematyzowaç wiedz´ i umiej´tnoÊci zdobyte w szkole podstawowej oraz
rozszerzyç je o nowe, niezb´dne osiàgni´cia. Nadrz´dnym zało˝eniem jest uzyskanie przez ucznia sprawnoÊci i swobody j´zykowej, które umo˝liwià mu Êwiadomà i skutecznà komunikacj´ w ró˝nych sytuacjach ˝yciowych, a tak˝e
ułatwià aktywny udział w Êwiecie kultury. Równie wa˝ne w tym wzgl´dzie jest
opanowanie zasad poprawnoÊci i etyki j´zykowej, przyczyniajàce si´ dodatkowo
do kształtowania postawy szacunku dla j´zyka ojczystego.
Zgodnie z zało˝eniami programu kształcenie literacko-kulturowe powinno
odbywaç si´ w powiàzaniu z kształceniem j´zykowym. Interesujàcy materiał
literacko-kulturowy skłoni ucznia do mówienia i pisania, a tak˝e skieruje jego
uwag´ na j´zyk jako narz´dzie komunikacji, zach´ci do obserwowania wypowiedzi cudzych i własnych oraz do teoretycznej refleksji.
6. Realizacja programu
Program „Słowa na czasie” stosuje si´ do ustaleƒ zawartych w ramowym planie nauczania, według których na nauk´ j´zyka polskiego w gimnazjum przewidzianych jest 14 godzin lekcyjnych tygodniowo w trzyletnim cyklu
kształcenia. Uwzgl´dnia równie˝ sytuacj´, gdy decyzjà dyrekcji szkoły przyznawane sà dodatkowe godziny. W zwiàzku z tym nauczyciel mo˝e dostosowaç
czas realizacji poszczególnych zagadnieƒ i kolejnoÊç ich omawiania do okreÊlonej liczby godzin lekcyjnych oraz poziomu danej klasy.
II. CELE EDUKACYJNE
1. Cele ogólne kształcenia i wychowania
Nauka j´zyka polskiego w gimnazjum musi zapewniç ka˝demu uczniowi
wszechstronny rozwój osobowoÊci zgodnie z jego mo˝liwoÊciami i potrzebami.
Powinna tak˝e wyposa˝yç go w wiedz´ o człowieku i Êwiecie oraz pomóc
w osiàgni´ciu takiej sprawnoÊci j´zykowej, by mógł swobodnie pobieraç, przyswajaç, rozumieç i tworzyç informacje konieczne do pełnego egzystowania
w społeczeƒstwie. Ponadto niezb´dne jest wdro˝enie ucznia do samodzielnego
kształcenia si´.
11
W sferze poznawczej i kształcàcej uczeƒ powinien:
• osiàgnàç dojrzałoÊç intelektualnà, emocjonalnà i moralnà potrzebnà do kontynuowania nauki na wy˝szym poziomie edukacyjnym;
• zdobyç wiedz´ i umiej´tnoÊci pozwalajàce na jak najpełniejsze uczestnictwo
w kulturze, w tym poznaç wybrane – dawne i współczesne – dzieła literackie
i inne teksty kultury regionalnej, narodowej i powszechnej;
• rozwinàç zainteresowania czytelnicze;
• wykształciç – jako nadawca i odbiorca tekstów – sprawnoÊç j´zykowà, która
umo˝liwi mu porozumiewanie si´ z ludêmi w ró˝nych sytuacjach i pozwoli na
uczestnictwo w kulturze;
• posługiwaç si´ j´zykiem Êwiadomie, poprawnie i refleksyjnie;
• nabyç umiej´tnoÊci samokształcenia – planowania i organizowania własnej nauki.
W sferze wychowawczej uczeƒ powinien:
• poznaç i zrozumieç samego siebie;
• nauczyç si´ kształtowaç swój charakter – wol´, wyobraêni´, uczucia wy˝sze;
• zbudowaç własny system wartoÊci;
• przyjmowaç odpowiedzialnoÊç za własne słowa i czyny;
• rozumieç i szanowaç innych, zwłaszcza słabszych, wymagajàcych pomocy
i wsparcia;
• wykształciç umiej´tnoÊç empatii;
• budowaç wi´zi i właÊciwe relacje mi´dzyludzkie;
• poszerzaç ÊwiadomoÊç ekologicznà;
• ceniç i szanowaç wartoÊci Êwiata kultury, a tak˝e przyjmowaç odpowiedzialnoÊç za wspólne dziedzictwo kulturowe.
2. Cele szczegółowe nauczania j´zyka polskiego w gimnazjum
Nadrz´dnym celem edukacji szkolnej jest wykształcenie umiej´tnoÊci sprawnego posługiwania si´ j´zykiem, gdy˝ to właÊnie gwarantuje mo˝liwoÊç orientacji
w Êwiecie oraz staje si´ podstawà i narz´dziem rozwoju młodego człowieka.
Osoba sprawna j´zykowo zaspokaja bez kłopotu swoje potrzeby odbiorcze
i nadawcze. Oznacza to, ˝e odbiera, rozumie i wykorzystuje dla własnych celów
ró˝ne teksty – słyszane i czytane, a tak˝e tworzy i przekazuje informacje zgodnie ze swoimi intencjami i potrzebami. Poniewa˝ poziom sprawnoÊci j´zykowej
ÊciÊle wià˝e si´ ze stopniem rozwoju i charakterem j´zyka osobniczego, celem
nauczania j´zyka polskiego w gimnazjum jest doprowadzenie do sytuacji,
w której wszyscy uczniowie b´dà posługiwaç si´ kodem rozwini´tym.
A. Odbiór tekstów kultury, w tym szczególnie tekstów literackich
Słuchanie
• Uwa˝ne i wnikliwe słuchanie z nastawieniem na nadawc´.
• Rozpoznawanie intencji nadawcy.
• Słuchanie ze ÊwiadomoÊcià mo˝liwoÊci manipulacji j´zykowej.
• Słuchanie funkcjonalne (np. w celu wychwycenia okreÊlonych informacji).
• Słuchanie w funkcji estetycznej.
12
Czytanie
• Kształcenie właÊciwej techniki cichego czytania – eliminacja ruchów wstecznych oczu i ruchów artykulacyjnych.
• Kształcenie szybkiego tempa czytania cichego.
• Kształcenie właÊciwej techniki głoÊnego czytania – zachowanie odpowiedniej
artykulacji, linii melodycznej itp.
• Interpretacja głosowa tekstu literackiego i własnego.
• Czytanie ze zrozumieniem tekstów literackich, informacyjnych, popularnonaukowych i u˝ytkowych na ka˝dym poziomie (wyrazu, zdania, akapitu,
wi´kszych jednostek organizacyjnych) – kształtowanie nawyku czytania.
• Odczytywanie idei tekstów.
• Rozró˝nianie rodzajów i gatunków czytanych utworów.
• Wykorzystywanie wiedzy teoretycznoliterackiej do zrozumienia tekstów.
• Rozpoznawanie wartoÊci uniwersalnych wpisanych w dzieła literackie.
• Odnajdowanie zwiàzków pomi´dzy tekstami.
• Próby umiejscawiania tekstu literackiego w konkretnej epoce – dostrzeganie
zwiàzku mi´dzy utworem a epokà, w której powstał.
Odbiór innych tekstów kultury
• ZnajomoÊç i rozumienie podstawowych wyró˝ników kodów charakterystycznych dla ró˝nych dziedzin sztuki (malarstwa, rzeêby, architektury, muzyki,
teatru, filmu itp.) oraz praktyczne wykorzystanie tej wiedzy.
• Uczestnictwo w ró˝nego rodzaju wydarzeniach kulturalnych umo˝liwiajàcych kontakt ze sztukà – kształtowanie nawyku obcowania ze sztukà.
• Wyra˝anie własnych opinii i próby oceny dzieł sztuki.
• Umiejscawianie dzieła sztuki w konkretnej epoce – dostrzeganie cech typowych dla epoki i indywidualnych.
• Dostrzeganie zjawiska korespondencji sztuk.
B. Umiej´tnoÊci nadawcze – wypowiadanie si´ w mowie i piÊmie
Mówienie
• Kształcenie techniki poprawnego mówienia – wymowy, dykcji, intonacji.
• Kształcenie umiej´tnoÊci budowania wypowiedzi zgodnie z zamierzonà
intencjà i ze ÊwiadomoÊcià celowego wyboru Êrodków j´zykowych.
• Kształcenie umiej´tnoÊci nawiàzywania i podtrzymywania kontaktu
w ró˝nych sytuacjach z zachowaniem norm kultury.
• Przygotowywanie samodzielnych wypowiedzi (np. krótkich mów okolicznoÊciowych – ˝yczeƒ, podzi´kowaƒ; referowanie zagadnieƒ) z wykorzystaniem
Êrodków retorycznych.
• Kształcenie umiej´tnoÊci dyskutowania.
• Dostrzeganie pozaj´zykowych Êrodków wyrazu, wykorzystywanie ich
w wypowiedziach własnych.
• Uwra˝liwianie na zjawisko manipulacji j´zykowej.
• Budowanie ÊwiadomoÊci ró˝nic mi´dzy j´zykiem mówionym a pisanym.
13
Pisanie
• Wdra˝anie do stosowania wymogów kaligrafii.
• Kształcenie nawyku pisania ortograficznego.
• Kształcenie potrzeby korzystania ze słowników.
• ZnajomoÊç budowy wypowiedzi pisemnych przewidzianych jako obowiàzkowe przez program nauczania.
• åwiczenie umiej´tnoÊci budowania spójnych, dobrze skonstruowanych tekstów (formy przewidziane przez program nauczania).
• Kształcenie dbałoÊci o poprawnoÊç j´zykowà budowanych tekstów (w zakresie słownictwa i składni).
• Kształcenie nawyku dbania o poprawnoÊç i oryginalnoÊç stylistycznà pisanych wypowiedzi.
C. Âwiadome posługiwanie si´ j´zykiem ojczystym
• Poszerzanie słownictwa ucznia (bogacenie słownictwa zwiàzanego
z człowiekiem, jego ˝yciem psychicznym i duchowym, ˝yciem w bliskim
i dalszym Êrodowisku itp.).
• Wyrównywanie ró˝nic wynikajàcych z niejednolitego tempa rozwoju mowy
i myÊlenia mi´dzy uczniami.
• Wdra˝anie młodzie˝y do posługiwania si´ kodem rozwini´tym.
• Kształcenie Êwiadomego i refleksyjnego posługiwania si´ j´zykiem ojczystym
w rozmaitych sytuacjach komunikacyjnych.
• Wdra˝anie do wykorzystywania wiedzy o j´zyku w budowaniu tekstów własnych i odbiorze tekstów cudzych.
• Uwra˝liwianie na poprawnoÊç j´zykowà własnà i innych osób.
• Budowanie ÊwiadomoÊci, ˝e posługiwanie si´ poprawnym i rozwini´tym j´zykiem jest warunkiem dobrego funkcjonowania w Êwiecie.
D. Samokształcenie
• Racjonalne planowanie pracy umysłowej.
• Dobór właÊciwych technik uczenia si´.
• Korzystanie z ró˝norodnych êródeł informacji, samodzielne poszukiwanie
tych êródeł.
• Umiej´tnoÊç oceny własnej wiedzy jako Êrodek do budowania poczucia wartoÊci i podstawa planowania nauki.
• Kształtowanie zamiłowania do wiedzy.
14
III. TREÂCI NAUCZANIA
1. Kształcenie literackie i kulturowe
Kształcenie w gimnazjum zajmuje wa˝ne miejsce w ogólnym procesie nauczania. Trzeci etap edukacyjny powinien odró˝niaç si´ od drugiego nie tylko zwi´kszonym poziomem wymagaƒ, lecz tak˝e zakresem materiału i sposobem jego
przekazywania. Warto wprowadziç ju˝ na tym etapie wst´pne rozeznanie historycznoliterackie: łagodnie, na przyst´pnych przykładach, ale chronologicznie,
bez zam´tu i chaosu. Pragniemy jednak mocno podkreÊliç, ˝e intencjà autorów
programu nie jest zach´canie do nauczania w gimnazjum historii literatury.
Opracowanie czytanych tekstów literackich powinno mieç charakter monograficzny. Uwzgl´dnienie kontekstów: historycznoliterackiego, historycznego, teoretycznoliterackiego, biograficznego czy filozoficznego zale˝y od nauczyciela.
Tylko on przecie˝ b´dzie wiedział, czy pozwala na to poziom rozwoju myÊlenia
i mowy jego uczniów. Natomiast kolejnoÊç poznawanych utworów pomo˝e młodzie˝y w porzàdkowaniu wiedzy, odkrywaniu jednoÊci Êwiata kultury oraz
dostrzeganiu zwiàzków pomi´dzy jej elementami.
W tabeli uwzgl´dnione zostały Êcie˝ki edukacyjne, których treÊci mo˝na
realizowaç przy omawianiu okreÊlonych zagadnieƒ. Zastosowano nast´pujàce
oznaczenia poszczególnych Êcie˝ek:
F – edukacja filozoficzna, EU – edukacja europejska, K – kultura polska na tle
tradycji Êródziemnomorskiej, CM – edukacja czytelnicza i medialna, R – edukacja regionalna – dziedzictwo kulturowe w regionie, P – edukacja prozdrowotna, E – edukacja ekologiczna.
Pod nazwà poj´cia zgromadzono ró˝norodne hasła i terminy wyznaczajàce
kràg tematyczny danego zagadnienia.
Klasa I
Zagadnienia,
Êcie˝ki edukacyjne
TreÊci nauczania
Dział I
Blok 1.
Historia literatury
W staro˝ytnym Êwiecie
• obraz epoki staro˝ytnej: najwa˝niejsze zjawiska historyczne, społeczne i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka)
• Biblia i mitologia grecka jako êródła kultury europejskiej
• uniwersalne wartoÊci w Biblii i mitach
• budowa Biblii
• biblijny obraz Boga, Êwiata i człowieka
• literacki charakter Biblii na przykładzie wybranych
gatunków biblijnych
• mitologiczne wyobra˝enia dotyczàce narodzin bogów,
Êwiata i człowieka
• ingerencja bogów w ˝ycie ludzkie
• epos antyczny jako najstarszy gatunek epicki
• budowa tragedii antycznej
• konflikt i tragizm w dramacie antycznym
• biblijne i mitologiczne tropy kulturowe
• Biblia i mitologia jako skarbnice frazeologizmów
15
Zagadnienia,
Êcie˝ki edukacyjne
EU, F, K
TreÊci nauczania
Poj´cia:
filozofia, stoicyzm, epikureizm, przepowiednia, proroctwo,
tragizm, rodzaje literackie (epika, liryka, dramat), pieʃ,
hymn, przypowieÊç (parabola), apokalipsa, mit, mitologia,
epos, tragedia antyczna, zasada trzech jednoÊci, alegoria,
symbol, sens symboliczny i metaforyczny, przenoÊnia,
porównanie, porównanie homeryckie, atrybut.
Blok 2.
• motywy biblijne w dzisiejszej literaturze i sztuce
Współczesne nawiàzania • znaczenie Biblii i wiary w ˝yciu współczesnego człowieka
do epoki
• opisywanie obecnej rzeczywistoÊci i relacji mi´dzyludzWspółczeÊnie o Biblii
kich za pomocà symboliki postaci biblijnych
i antyku
i mitologicznych
• wpływ filozofii antycznej na współczesnà kultur´
• Biblia i mity jako êródło inspiracji kulturowych
EU, F, K
Blok 3.
Literatura bliska
uczniom
Przypadek, przeznaczenie czy siła wy˝sza?
F, K, P
Blok 4.
Media
Teatr – Êwiat widza
i aktora
16
Poj´cia:
mitologizacja, liryka bezpoÊrednia i poÊrednia, anafora,
homonim.
• rola przypadku i przeznaczenia w ˝yciu człowieka
• ró˝ne sposoby interpretowania wydarzeƒ ˝yciowych:
przeznaczenie, przypadek, wola boska
• dostrzeganie mo˝liwoÊci manipulowania ludêmi za pomocà wró˝b i horoskopów, przyczyny popularnoÊci tego typu
przekazów
• wolnoÊç i odpowiedzialnoÊç a fatalizm i determinizm
• przesàdy (zabobony) w wymiarze społecznym
i kulturowym, ocena zjawiska
• pogodzenie si´ z losem jako przykład akceptacji perypetii
˝yciowych, optymistyczna interpretacja doÊwiadczeƒ
ludzkich
Poj´cia:
fortuna, fatum, zabobon, narracja pierwszoosobowa
i trzecioosobowa, puenta.
• antyczny rodowód teatru
• budowa staro˝ytnego teatru greckiego
• podobieƒstwa i ró˝nice mi´dzy teatrem dawnym
a współczesnym
• słowo, gest, ruch – aktorskie Êrodki ekspresji
• czynniki współtworzàce fenomen teatru: prze˝ycie emocjonalne, zaanga˝owanie widza, wi´ê mi´dzy widzem
a aktorami, niepowtarzalnoÊç ka˝dego spektaklu
• plakat teatralny i jego funkcje
CM, EU, K
Poj´cia:
Dionizje, katharsis, tragedia, komedia, amfiteatr, orchestra,
skene, chór, proskenion, scena, widownia, przedstawienie,
sztuka, spektakl, happening, premiera, plakat teatralny,
gra, kostium, charakteryzacja, kwestia, monolog, didaskalia, akt, kulisy, kurtyna, konwencja, aktor, re˝yser, scenograf, dekorator, krytyk, chałtura, nonsens.
Dział II
Blok 1.
Historia literatury
W kr´gu Êredniowiecza
CM, F, EU, K
• obraz epoki Êredniowiecza: najwa˝niejsze zjawiska historyczne, społeczne i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka)
• Êredniowieczny obraz Êwiata
• uniwersalny charakter kultury Êredniowiecza
• parenetyczny charakter literatury Êredniowiecza –
wzorzec osobowy władcy, rycerza, Êwi´tego-ascety
• Êmierç jako popularny motyw w sztuce Êredniowiecznej
• legendy i romanse rycerskie jako utwory stworzone na
potrzeby dawnego społeczeƒstwa
• symbolika Êredniowieczna
• zwiàzki frazeologiczne zwiàzane z rycerstwem
Poj´cia:
uniwersalizm, dogmat, hierarchia, wzorzec osobowy, asceza,
asceta, rycerz, patos, danse macabre, tryptyk, iluminacja,
pieʃ religijna, epos rycerski, romans rycerski, archaizm,
symbolika.
Blok 2.
• funkcjonowanie Êredniowiecznych wartoÊci w dzisiejszej
Współczesne nawiàzania
rzeczywistoÊci
do epoki
• wpływ Êredniowiecza na wyobraêni´ współczesnego
Powroty
człowieka
do Êredniowiecza
• popularnoÊç Êredniowiecznych motywów obecnych
w literaturze i sztuce
• wizerunek Êmierci dawniej i dziÊ
• kontynuacja etosu rycerskiego
• współczesna fascynacja krucjatami
• idealizacja jako sposób postrzegania Êwiata
• dzieła Êredniowieczne jako inspiracja dla sztuki
i literatury współczesnej
CM, EU, K
Blok 3.
Literatura bliska
uczniom
Wobec ˝ycia i bliêniego
Poj´cia: idealizacja, krucjata, Êwi´ta wojna, miniatura,
drzeworyt, ironia.
• kluczowe wartoÊci w ˝yciu człowieka (transcendentne,
poznawcze, estetyczne, moralne)
• kryteria kształtujàce hierarchi´ wartoÊci – uniwersalne
czy indywidualne?
• czynniki budujàce wi´zi mi´dzyludzkie
• godne ˝ycie i godna Êmierç – ponadczasowe pragnienia
człowieka
17
Zagadnienia,
Êcie˝ki edukacyjne
TreÊci nauczania
• poÊwi´cenie i ofiarnoÊç jako wyzwanie dla postawy
konsumpcyjnej (idea wolontariatu)
• rola rodziny w kształtowaniu wartoÊci etycznych,
moralnych i społecznych
F, P
Blok 4.
Media
Film – magia ekranu
CM, EU
Poj´cia:
symptom, solidarnoÊç, wolontariat, wolontariusz, hospicjum, praca charytatywna.
• krótka historia kina
• filmowe Êrodki wyrazu – obraz, muzyka, ruch
• proces powstawania dzieła filmowego, zadania osób
tworzàcych film
• gatunki filmowe i kryteria ich klasyfikacji
• współczeÊni twórcy filmowi
• kulturalne zachowanie w kinie warunkiem właÊciwego
odbioru filmu
Poj´cia:
X muza, kinematograf, kinematografia, film długometra˝owy, gatunki filmowe (film gangsterski, czarny, kryminalny,
historyczny, wojenny, science fiction, horror, komedia,
melodramat, musical, thriller, western), Êrodki wyrazu, uj´cie, scena, sekwencja, zdj´cia, plan, monta˝, plener, akcja,
scenopis, scenariusz, scenografia, re˝yser, operator, kompozytor, producent, obsada aktorska, adaptacja, celebrowanie,
anga˝, antyteza, plakat filmowy, ranking.
Dział III
Blok 1.
Historia literatury
Renesansowa wiara
w człowieka
CM, EU, F, K
• obraz epoki odrodzenia: najwa˝niejsze zjawiska historyczne, społeczne i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka)
• powrót idei i wartoÊci antycznych
• renesansowa osobowoÊç
• obraz Boga, Êwiata i człowieka w dziełach czołowych
twórców odrodzenia
• pochwała uroków wiejskiego ˝ycia
• wzorce osobowe i wartoÊci uznawane w odrodzeniu
• nawiàzania do staro˝ytnej tradycji poezji ˝ałobnej
• nowatorskie pomysły Szekspira – odejÊcie w dramacie
od reguł antycznych
Poj´cia:
humanizm, renesansowy stoicyzm i epikureizm, reformacja, erudycja, pieta, retoryka, fraszka, pieʃ, hymn, psalm,
tren, dramat szekspirowski, parafraza, apostrofa.
Blok 2.
• człowiek współczesny a człowiek renesansowy
Współczesne nawiàzania • postrzeganie wielkich osobowoÊci odrodzenia z dzisiejszej
do epoki
perspektywy
18
Renesans wiecznie ˝ywy
CM, F, EU
Blok 3.
Literatura bliska
uczniom
RadoÊç ˝ycia, radoÊç
tworzenia
F, P, CM
Blok 4.
Media
Sztuki pi´kne – Êwiat
oczami artystów
CM, EU, R, K
• trwałoÊç renesansowych wartoÊci i postaw ˝yciowych
• współczesne realizacje gatunków literackich popularnych
w odrodzeniu
• bohaterowie renesansowych dzieł w obecnej
rzeczywistoÊci
Poj´cia:
splendor, konwenans, inspiracja, mecenas, perspektywa
zbie˝na.
• radoÊç ˝ycia – przywilej, dar, owoc wysiłku duchowego
• umiej´tnoÊç odnajdywania radoÊci w drobiazgach dnia
powszedniego
• poszukiwanie pozytywnych aspektów cierpienia, bólu,
choroby, straty kogoÊ bliskiego
• optymizm i pesymizm – dwie postawy wobec Êwiata
• depresja jako choroba współczesnego człowieka, radzenie
sobie ze smutkiem
• ekspresja twórcza sposobem wyra˝ania własnej
osobowoÊci
Poj´cia:
optymizm, pesymizm, euforia, depresja, ekspresja, terapia,
horacjanizm, dziennik, ekslibris.
• narodziny sztuki i jej istota
• podstawowe dziedziny sztuki i ich wyznaczniki
• ró˝ne sposoby czytania dzieł sztuki, artystyczne widzenie
Êwiata
• rzemieÊlnik i artysta – ró˝ne sposoby uprawiania sztuki
• sztuka jako skarbnica kultury regionalnej i narodowej
Poj´cia:
sztuki pi´kne, malarstwo, rzeêba, architektura, grafika,
rzemiosło artystyczne, portret, pejza˝, martwa natura,
oryginał, reprodukcja, bohomaz, kontrast, kompozycja,
perspektywa, iluzja, deformacja, Êwiatłocieƒ, faktura, konstrukcja, muzeum, galeria, kustosz, sanktuarium, prze˝ycie
estetyczne, kontemplacja, maszkaron, kru˝ganek, arkada,
okap.
Dział IV
Blok 1.
Historia literatury
Barokowa wizja Êwiata
• obraz epoki baroku: najwa˝niejsze zjawiska historyczne,
społeczne i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka)
• poezja dworska – pomysłowoÊç i nowatorstwo
• bogactwo, dekoracyjnoÊç i efektownoÊç wyznacznikami
sztuki baroku
• marnoÊç jako temat cz´sto spotykany w literaturze
i sztuce baroku
• kaznodziejstwo – w obronie wiary i ojczyzny
19
Zagadnienia,
Êcie˝ki edukacyjne
TreÊci nauczania
• komiczne i tragikomiczne postacie literackie
• humorystyczne ukazywanie Êwiata (komedia jako gatunek dramatyczny)
• granice mi´dzy rzeczywistoÊcià a Êwiatem wyobraêni –
walka z wiatrakami, donkiszoteria
CM, F, EU
Poj´cia:
kontrreformacja, kaznodziejstwo, krasomówstwo, demaskowanie, konceptyzm, retoryka, komedia, komizm (słowny,
sytuacyjny), intryga, strategia, stereotyp, kontrast, hiperbola, pytanie retoryczne, metafora, peryfraza.
Blok 2.
• wpływ sztuki i literatury barokowej na wyobraêni´
Współczesne nawiàzania
współczesnego człowieka
do epoki
• przemijanie, Êmierç, brzydota jako wcià˝ aktualny kràg
Współczesne oblicza
artystycznych zainteresowaƒ
baroku
• XVII-wieczna rzeczywistoÊç z dzisiejszej perspektywy
CM, F, EU
Blok 3.
Literatura bliska
uczniom
Sens istnienia i sprawy
ostateczne
F, P
Blok 4.
Media
Muzyka – mowa
dêwi´ków
Poj´cia:
turpizm, afektacja, konwenans, sarmatyzm, Êwiatopoglàd,
martwa natura, splendor.
• człowiek w obliczu Êmierci
• czas ˝ałoby i jego odbicie w kulturze (literatura
i muzyka)
• kulturowe wyobra˝enia zaÊwiatów
• doÊwiadczanie własnej to˝samoÊci podstawà człowieczeƒstwa
• religia i sztuka – poszukiwania drogi do nieÊmiertelnoÊci
Poj´cia:
egzystencja, racjonalnoÊç, to˝samoÊç, zaÊwiaty, rytuał,
ceremonia, ˝ałoba, imaginacja, analogia, propaganda,
maskarada, sielanka, poliglota, trylogia.
• muzyka jako jedna ze sztuk pi´knych
• istota j´zyka muzyki, muzyczne Êrodki ekspresji: rytm,
metrum, melodia, harmonia, dynamika, artykulacja,
barwa dêwi´ku
• odmiany muzyki i jej ró˝norodnoÊç
• muzyka – łàcznik mi´dzy pokoleniami czy zarzewie
konfliktów?
• kreowanie idoli przez kultur´ popularnà – ocena zjawiska
• współczeÊni bardowie
• taniec, jego historia, funkcje i przyczyny popularnoÊci
Poj´cia:
muzyka klasyczna, muzyka rozrywkowa, muzyka popularna, krytyk muzyczny, rytm, metrum, melodia, harmonia,
20
CM, EU, K
dynamika, barwa dêwi´ku, artykulacja, melorecytacja,
improwizacja, opera, opera mydlana, libretto, akompaniament, partie wokalne, partie orkiestrowe, aria, uwertura,
antrakt, meloman, idol, bard, balet, teatr taƒca, tancerz,
balerina, choreograf, choreografia, subkultura, czat, repertuar, premiera, aspiracja, tercet.
Propozycje lektur w kl. I (zgodnie z podstawà programowà)
• Biblia (fragm.: „Ksi´gi Rodzaju”, „PieÊni nad PieÊniami”,
„Hymnu Êw. Pawła o miłoÊci”, Ewangelii, „Apokalipsy Êw. Jana”)
• Mitologia (wybór)
• Homer „Iliada” (fragm.)
• Sofokles „Antygona”
• „Bogurodzica”
• „Legenda o Êwi´tym Aleksym” (fragm.)
• „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Âmiercià” (fragm.)
• „Pieʃ o Rolandzie”
• S. Undset „Legendy o królu Arturze” (fragm.)
• „Dzieje Tristana i Izoldy” (fragm.)
• M. Rej „˚ywot człowieka poczciwego” (fragm.)
• J. Kochanowski: wybrane pieÊni (w tym: „Czego chcesz od nas, Panie...”),
psalmy, treny i fraszki
• W. Szekspir „Romeo i Julia”
• M. de Cervantes „PrzemyÊlny szlachcic Don Kichot z Manchy” (fragm.)
• Molier „Skàpiec” (fragm.)
• D. Naborowski, wybór wierszy
• J.A. Morsztyn, wybór wierszy
• P. Skarga „Kazania sejmowe” (fragm.)
• wybór poezji XX w., np.: W. Szymborskiej, J. Twardowskiego, T. Kubiaka,
J. Harasymowicza, K. Iłłakowiczówny, M. Białoszewskiego,
H. PoÊwiatowskiej, S. Grochowiaka, R. Brandstaettera, W. Broniewskiego
• wybrane utwory współczesnej prozy polskiej i dramatu, np.:
L. Kołakowskiego, Z. Kossak-Szczuckiej, E. Paukszty, K.I. Gałczyƒskiego,
R.M. Groƒskiego
• wybrane utwory o dorastaniu, w tym powieÊci dla młodzie˝y, np.:
K. Siesickiej, E. Niziurskiego, M. Musierowicz, J. Wittlina, L. Legut,
A. Bahdaja, E. Nowak, D. Terakowskiej, M. Fox, J.K. Rowling, C.S. Lewisa,
A. Lindgren
• literatura popularna, np.: felietonistyka K. Jandy, powieÊci P. Coelho,
J.R.R. Tolkiena, J. Gaardera
• teksty publicystyczne, informacyjne i reklamowe wybrane z czasopism
i prasy codziennej, np. artykuły i wywiady z „Cogito” i „Victora
Gimnazjalisty”
21
Klasa II
Zagadnienia,
Êcie˝ki edukacyjne
TreÊci nauczania
Dział I
Blok 1.
Historia literatury
OÊwiecenie – epoka
rozumu
• obraz epoki oÊwiecenia: najwa˝niejsze zjawiska historyczne, społeczne i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka)
• rozum jako droga poznania Êwiata i człowieka
• wychowawcza rola literatury – wzorce i antywzorce
• krytyka obyczajów i stosunków społecznych, m.in.
sarmatyzmu, cudzoziemszczyzny
• moralistyka oÊwieceniowych bajek – obna˝anie ludzkich
wad
• obywatelska troska o losy ojczyzny
• idea powrotu do natury, idealizacja ˝ycia na wsi
• miłoÊç sentymentalna przykładem oÊwieceniowej tematyki
CM, F, K
Poj´cia:
utylitaryzm, dydaktyzm, racjonalizm, patriotyzm, kosmopolityzm, sarmatyzm, sentymentalizm, klasycyzm, rokoko,
encyklopedia, bajka, satyra, komedia, sielanka, powieÊç,
metafora, symbol, alegoria.
Blok 2.
Współczesne nawiàzania
do epoki
Rozum i doÊwiadczenie
dziÊ
• XVIII-wieczne idee w dzisiejszym Êwiecie
• artystyczne interpretacje wydarzeƒ i postaci historycznych oraz ich współczesne odzwierciedlenie
• oÊwieceniowi twórcy i uczeni w oczach współczesnych
• wady ludzkie – bajka i satyra współczeÊnie
P, F, K, EU
Poj´cia:
klasycyzm, biografizm, poezja Êpiewana, karykatura, satyra,
satyryczny, biografia.
Blok 3.
Literatura bliska
uczniom
Człowiek w erze
informacji
• sposoby komunikowania si´ i przekazywania informacji
• ksià˝ka jako jedno z najstarszych mediów
• formy, funkcje i charakterystyka komunikatów medialnych
• pot´ga mediów – konsekwencje sposobu poznawania
Êwiata za poÊrednictwem mediów
• media jako pomoc w zdobywaniu wiedzy
• krytyczny odbiór informacji
CM, EU
Poj´cia:
medium, dziennikarstwo, publicystyka, znak, symbol, kod,
j´zyk, komunikat.
Blok 4.
Media
Prasa – relacje, opinie,
fakty
• historia prasy, podstawowe cechy prasy, profile tematyczne tytułów prasowych
• funkcje prasy: informacyjna, opiniotwórcza, postawotwórcza, rozrywkowa, kontrolna, organizatorska, integracyjna
22
• j´zyk prasy, typy wypowiedzi prasowych
• sposoby kreowania rzeczywistoÊci przez pras´
• wyszukiwanie informacji podawanych wprost i poprzez
naddatki informacyjne
• perswazja i manipulacja a rzetelnoÊç i obiektywizm
przekazu prasowego
• funkcja stereotypów w przekazie prasowym, ocena
tabloidów
• rola prasy regionalnej
CM, R, EU
Poj´cia:
prasoznawstwo, perswazja, manipulacja, gazeta, czasopismo,
dziennik, tygodnik, dwutygodnik, miesi´cznik, periodyk,
magazyn, tabloid, artykuł, felieton, reporta˝.
Dział II
Blok 1.
Historia literatury
W dobie romantyzmu
CM, K, EU, P
Blok 2.
Współczesne nawiàzania
do epoki
Romantyczna dusza
dzisiaj
E, P, F
Blok 3.
Literatura bliska
uczniom
Rozum czy uczucie?
• obraz epoki romantyzmu: najwa˝niejsze zjawiska historyczne, społeczne i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka)
• portret Polaków w literaturze romantycznej
• indywidualizm twórczy, bunt marzycieli – romantyczny
sens patriotyzmu
• ból istnienia, wyra˝anie emocji – Êwiat uczuç bohaterów
romantycznych
• wina i kara jako jeden z problemów poruszanych przez
twórców epoki
• ludowoÊç romantyczna – wiara i intuicja polskiego ludu
• nieszcz´Êliwa miłoÊç romantyczna
• pejza˝ romantyczny
Poj´cia:
indywidualizm, mistycyzm, towianizm, fantastyka, irracjonalizm, pejza˝, wieszcz, bohater romantyczny, ballada,
poemat, epopeja narodowa, dramat romantyczny, inwokacja, apostrofa, wiersz sylabiczny, Êredniówka, przerzutnia.
• dzisiejszy bohater romantyczny
• biografia romantyczna
• problem indywidualnoÊci i indywidualizmu we współczesnej rzeczywistoÊci
• ucieczka od Êwiata cywilizacji do natury
• przyroda jako tło wydarzeƒ oraz główny bohater opowieÊci
Poj´cia:
romantyk, duchowoÊç, spirytyzm, destrukcja indywidualizmu, biografia, esej.
• mechanizmy rzàdzàce post´powaniem człowieka
• konsekwencje wyborów okreÊlonych postaw wobec
drugiego człowieka
• odpowiedzialnoÊç i roztropnoÊç czy spontanicznoÊç
i beztroska?
23
Zagadnienia,
Êcie˝ki edukacyjne
TreÊci nauczania
• ró˝ne odcienie miłoÊci
• miłoÊç jako odwieczny temat sztuki
• przepis na udany zwiàzek mi´dzy ludêmi
• dawne i obecne sposoby wyra˝ania uczuç
• list, e-mail, SMS – czyli przez słowa do serca; savoir-vivre
wypowiedzi pisemnej
F, P
Blok 4.
Media
Radio – co słychaç
w eterze?
CM, EU
Poj´cia:
miłoÊç platoniczna, narcyzm, chłód uczuciowy, zaanga˝owanie, uczuciowoÊç, uczucia pozytywne i negatywne, emocjonalizm, przyjaêƒ, racjonalnoÊç, poezja Êpiewana.
• wybrane zagadnienia z historii radia
• specyfika przekazu radiowego
• ró˝norodne modele programowe radia a gusty
odbiorców
• ró˝nicowanie komunikatów artystycznych, informacyjnych, reklamowych i propagandowych
• kultura ˝ywego słowa na usługach radia, czynniki
kształtujàce wyrazistoÊç przekazu radiowego
• projektowanie i wykonywanie słuchowiska
Poj´cia:
radiofonia, studio, nagranie, stacja radiowa, rozgłoÊnia,
sieç radiowa, kanał, cz´stotliwoÊç, fale radiowe, radiowiec,
technologia cyfrowa, zapis dêwi´ku, kultura ˝ywego słowa,
dykcja, tempo, rytm, dynamika, intonacja, akcent, iloczas,
barwa, modulacja głosu, siła głosu, frazowanie, pauzowanie, słuchowisko, efekty akustyczne.
Dział III
Blok 1.
Historia literatury
W czasach pozytywizmu
F, CM, EU
24
• obraz epoki pozytywizmu: najwa˝niejsze zjawiska historyczne, społeczne i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka)
• kult nauki w duchu naprawiania Êwiata
• praca na rzecz społeczeƒstwa, słaboÊç i siła społeczników
• postawa wobec Êwiata i koncepcja ocalenia narodu
• nauka i post´p – wiara w lepsze ˝ycie
• literatura jako dokładne odwzorowanie ˝ycia codziennego
• zysk a wyzysk, czyli blaski i cienie kapitalistycznej
rzeczywistoÊci
Poj´cia:
praca organiczna, praca u podstaw, scjentyzm, kult nauki,
teoria ewolucji, realizm, naturalizm, emancypacja, asymilacja, nowela, powieÊç realistyczna, powieÊç historyczna,
narrator wszechwiedzàcy, fabu∏a, akcja.
Blok 2.
• realizm w literaturze współczesnej
Współczesne nawiàzania • kondycja człowieka w dobie rozwini´tego kapitalizmu
do epoki
i p´du technologicznego
W spadku
• niebezpieczeƒstwa cywilizacyjne i ich wpływ na ˝ycie
po pozytywizmie
człowieka
• rola inteligenta w społeczeƒstwie i postrzeganie go przez
innych ludzi
• opieka nad słabszymi jako wyraz wspólnoty
• nauka – poczucie własnej wartoÊci
CM, EU
Poj´cia:
altruizm, cywilizacja, kapitalizm, technologia, społeczeƒstwo, problemy społeczne, prawa kobiet, ró˝nice klasowe.
Blok 3.
• wartoÊç pracy ludzkiej
Literatura bliska
• ró˝ne wymiary pracy: koniecznoÊç, obowiàzek, słu˝ba,
uczniom
powołanie
Praca – pieniàdze czy coÊ • perspektywy zawodowe młodych ludzi
wi´cej?
• problem emigracji zarobkowej
• zjawisko wyÊcigu szczurów i jego ocena
• bezrobocie jako problem społeczny
• zawody zwiàzane z regionem
• praca jako czynnik wpływajàcy na jednostk´
i społeczeƒstwo
R
Blok 4.
Media
Telewizja – Êwiat za
szklanym ekranem
CM, EU
Poj´cia:
niewolnictwo, praca przymusowa, praca fizyczna, praca
umysłowa, telepraca, etat, ekonomia, prawa pracownicze,
zwiàzki zawodowe, rynek pracy, emigracja, wyÊcig
szczurów.
• wybrane informacje z historii telewizji
• najwa˝niejsze cechy przekazu telewizyjnego: kanalizowanie treÊci, cyklicznoÊç, degradacja informacji
• odczytywanie telewizyjnego programu ramowego
• typy programów telewizyjnych i ich specyfika
• informacje telewizyjne w kształtowaniu postaw
i poglàdów odbiorców przekazu telewizyjnego
• rola seriali telewizyjnych
• wpływ telewizji na rozwój i postaw´ młodego człowieka
Poj´cia:
przekaz telewizyjny, transmisja, sygnał telewizyjny, stacja
telewizyjna, serial, gatunek telewizyjny, program telewizyjny, ramówka, sitcom, talk-show, telenowela, teleturniej,
reality show, opera mydlana, kanalizowanie treÊci,
homogenizacja, kontekstualnoÊç, cyklicznoÊç, degradacja
informacji.
25
Zagadnienia,
Êcie˝ki edukacyjne
TreÊci nauczania
Dział IV
Blok 1.
Historia literatury
O Młodej Polsce
F, CM, EU
• obraz epoki Młodej Polski: najwa˝niejsze zjawiska historyczne, społeczne i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka)
• liryka Młodej Polski jako wyraz niepokojów moralnych
• dekadentyzm – postawa emocjonalna ludzi koƒca wieku
• twórca a człowiek bez aspiracji, ambicji i wyobraêni
• wolnoÊç artysty a gust masowego odbiorcy
• krajobraz jako wa˝ny temat twórczoÊci młodopolskich
artystów
Poj´cia:
modernizm, neoromantyzm, neoklasycyzm, katastrofizm,
dekadentyzm, cyganeria, bohema, filister, nirwana, naturalizm, ludomania, symbolizm, symbolika, impresjonizm,
hymn, sonet, komedia, synestezja, obraz poetycki, symbol.
Blok 2.
• wartoÊci, brak wartoÊci i antywartoÊci; pułapki negowaWspółczesne nawiàzania
nia aksjologii chrzeÊcijaƒskiej
do epoki
• uniwersalne problemy egzystencjalne współczesnego
Modernizm wcià˝
człowieka
w modzie
• wzajemne wpływy malarstwa i literatury
• natura w poezji
• tradycja naturalistyczna w dzisiejszym Êwiecie
• przemijanie, katastrofizm – tematy wcià˝ ˝ywe
F, CM
Blok 3.
Literatura bliska
uczniom
Sztuka i komercja
CM
Blok 4.
Media
Internet – Êwiat
w zasi´gu r´ki
26
Poj´cia:
alienacja, pesymizm, indywidualnoÊç, katastrofizm.
• podobieƒstwa i ró˝nice mi´dzy kulturà wysokà a kulturà
masowà
• granice pomi´dzy sztukà a komercjà
• dylematy artystów – elitarnoÊç czy poklask?
• ró˝ne oblicza kiczu
Poj´cia:
kultura wysoka, kultura masowa, popkultura, komercja,
kicz, zysk, elita, sława, marketing.
• przyczyny fenomenu popularnoÊci internetu
• internet jako êródło informacji i rozrywki
• Êwiat wirtualny i real – dwa ró˝ne Êwiaty?
• korzyÊci i zagro˝enia zwiàzane z internetem
• społecznoÊç u˝ytkowników internetu
• czat, forum, blog – specyficzne formy komunikacji mi´dzyludzkiej i rodzaje przekazu wiadomoÊci
• interaktywnoÊç jako znak czasów współczesnych
• wirtualne podró˝e kulturalne – galerie, muzea, prezentacje
CM, EU
Poj´cia:
sieç, www (world wide web), przeglàdarka, wyszukiwarka,
portal, komunikator, wirtualnoÊç, interaktywnoÊç, netykieta, czat, forum, blog, e-mail.
Propozycje lektur w kl. II (zgodnie z podstawà programowà)
• I. Krasicki: wybrane bajki, jedna z satyr
• J.U. Niemcewicz „Powrót posła” (fragm.)
• F. Karpiƒski, wybrany utwór
• F.D. Kniaênin, wybrany utwór
• J. Wybicki „Pieʃ Legionów Polskich we Włoszech”
• A. Mickiewicz: „Ballady i romanse”, „Dziady cz. II”, „Pan Tadeusz”
(fragm.), wybór poezji
• J. Słowacki: „Balladyna”, wybór poezji
• A. Fredro „Zemsta”
• B. Prus „Kamizelka”
• H. Sienkiewicz: „Krzy˝acy”, wybrana nowela
• Ch. Dickens „OpowieÊç wigilijna”
• A. Czechow „Âmierç urz´dnika”
• S. ˚eromski: „Syzyfowe prace”, wybrana nowela
• S. Wyspiaƒski „Wesele” (fragm.)
• W.S. Reymont „Chłopi” (fragm.)
• wybór poezji XIX i XX w., np.: M. Konopnickiej, A. Asnyka, K. Przerwy-Tetmajera, J. Kasprowicza, L. Staffa, K. Iłłakowiczówny, A. Bursy,
T. Baraƒczaka, M. Białoszewskiego, M. Hillar, E. Stachury
• wybrane utwory współczesnej prozy polskiej i dramatu, np.:
R. KapuÊciƒskiego, K. Berwiƒskiej, C. Miłosza, J.M. Rymkiewicza,
E. Redliƒskiego, W. Łysiaka, S. Lema, T. Konwickiego, J. Twardowskiego,
Z. Kossak-Szczuckiej
• wybrane utwory o dorastaniu, w tym powieÊci dla młodzie˝y, np.:
E. Nowak, G. Bàkiewicz, M. Fox, K. Siesickiej
• przyk∏ady literatury regionalnej
• literatura popularna, np.: powieÊci Ch. Paoliniego, M. Szwai, D. Browna,
J. Gaardera, felietony J. Szczepkowskiej
• teksty publicystyczne, informacyjne i reklamowe wybrane z czasopism
i prasy codziennej, np. artykuły z czasopism „Cogito”, „Victor
Gimnazjalista”
27
Klasa III
Zagadnienia,
Êcie˝ki edukacyjne
TreÊci nauczania
Dział I
Blok 1.
Historia literatury
W dwudziestoleciu
mi´dzywojennym
• obraz epoki dwudziestolecia mi´dzywojennego: najwa˝niejsze zjawiska historyczne, społeczne i kulturowe
(filozofia, nauka, sztuka)
• człowiek w Êwiecie snu, marzeƒ i dzieciƒstwa
• współczesny szary człowiek lub wyobcowany inteligent –
główne typy bohaterów
• literatura skrajnie ró˝na – optymistyczna wiara w post´p
i pesymistyczne, katastroficzne wizje
• programowe rezygnowanie z poetycznoÊci
• poeta jako rzemieÊlnik
• skandal, prowokacja, zerwanie z tradycjà
• awangarda artystyczna i jej rola w ˝yciu intelektualnym
epoki
• deformacje jako sposób przedstawiania rzeczywistoÊci
F, CM
Poj´cia:
skamandryci, awangarda, poezja lingwistyczna, futuryzm,
ekspresjonizm, kubizm, groteska, ironia, powieÊç psychologiczna, wyrazy nacechowane stylistycznie, neologizm
artystyczny.
Blok 2.
Współczesne nawiàzania
do epoki
Ciàgły p´d
ku nowoczesnoÊci
• dzisiejsze oblicza hasła Miasto. Masa. Maszyna
• fascynacja miastem ukazana w literaturze
• zachłanne dà˝enie do nowoczesnoÊci
• zanikanie wartoÊci moralnych w pogoni za awansem
cywilizacyjnym
Poj´cia:
urbanizm, futuryzm, groteska, metafora.
Blok 3.
Literatura bliska
uczniom
Motyw domu
i bezdomnoÊci
EU, R, K
28
• ró˝ne znaczenia poj´cia dom
• odkrywanie to˝samoÊci, poszukiwanie własnego miejsca
na ziemi
• rodzina jako dar oraz wezwanie do miłoÊci
i odpowiedzialnoÊci
• problemy współczesnej rodziny
• bezdomnoÊç – t´sknota za domem realnym
i symbolicznym
• ojczyzna jako wspólny dom wszystkich Polaków
• rola małej ojczyzny w kształtowaniu postawy zakorzenienia w tradycji i historii
Poj´cia:
to˝samoÊç, identyfikacja, zakorzenienie, wykorzenienie,
mała ojczyzna, tradycja, wspólnota, społecznoÊç, kosmopolityzm, pokolenie, generacja, klan rodzinny.
Blok 4.
Media
Teatr a film
CM
• Melpomena i X muza – rywalki czy sojuszniczki?
• j´zyk teatru a j´zyk filmu
• specyfika gry aktorskiej na scenie i przed kamerà
• gatunki dramatyczne a gatunki filmowe
• literatura na scenie i na ekranie
• rola teatru telewizji w kształtowaniu gustów telewidzów
Poj´cia:
rywalizacja, konfrontacja, preferencje, teatralnoÊç, filmowoÊç,
adaptacja, inscenizacja, ekranizacja, gust, recenzja.
Dział II
Blok 1.
• obraz epoki: najwa˝niejsze zjawiska historyczne,
Historia literatury
społeczne i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka)
Literatura czasów wojny • człowiek w konfrontacji z losem
i okupacji
• totalitaryzm czasów wojny i okupacji
• tragizm pokolenia Kolumbów
• wojna a kryzys to˝samoÊci człowieka
• rzeczywistoÊç wojenna w uj´ciu literackim
• sens cierpienia i rola wybaczania
• walka o godnoÊç człowieka w czasach pogardy
• bezgraniczny patriotyzm jako symbol walki ze złem
F, CM
Blok 2.
Współczesne nawiàzania
do epoki
Bolesne wspomnienia
powracajà...
CM
Blok 3.
Literatura bliska
uczniom
Trudne wybory
F, P
Poj´cia:
literatura faktu, patriotyzm, bohaterstwo, tragizm, patos,
j´zyk wartoÊci, dziennik, pami´tnik, metafora, symbol.
• dziedzictwo kulturowe i tradycja – wa˝ne elementy
współczesnoÊci
• ˝ycie codzienne w obliczu tragicznych wspomnieƒ
• godnoÊç człowieka dawniej i dziÊ
• szcz´Êcie – jak je osiàgnàç, nie zapominajàc o doznanych
krzywdach?
• sposoby radzenia sobie z bolesnymi wspomnieniami
Poj´cia:
humanitaryzm, moralnoÊç, pi´tno prze˝yç, literatura faktu,
biografia, autobiografia.
• wybór – akt wolnoÊci czy tragiczna koniecznoÊç?
• dojrzewanie do Êwiadomych wyborów niełatwà lekcjà
dla młodych ludzi
• Ka˝dy ma swoje Westerplatte... – przesłanie nie tylko
dla pokolenia JP2
• czy istnieje mniejsze zło
• aktualne dylematy etyczne
• rola autorytetów w kształtowaniu wzorców moralnych
Poj´cia:
tragizm, alternatywa, etyka, moralnoÊç, personalizm,
pokolenie JP2.
29
Zagadnienia,
Êcie˝ki edukacyjne
Blok 4.
Media
Radio a telewizja
CM
TreÊci nauczania
• dlaczego telewizja nie wyparła radia?
• podobieƒstwa i ró˝nice mi´dzy przekazem radiowym
i telewizyjnym
• słuchacze i widzowie – dwa typy odbiorców?
• kulisy produkcji radiowych i telewizyjnych
• słuchowiska radiowe a seriale telewizyjne
• głosy i twarze – indywidualnoÊci radiowe i telewizyjne
wÊród prezenterów
Poj´cia:
nagranie, prezenter, charyzma, talent, osobowoÊç.
Dział III
Blok 1.
Historia literatury
Literatura współczesna
w Polsce
F, CM, P
Blok 2.
Współczesne nawiàzania
do epoki
Literatura współczesna
na Êwiecie
F, CM, P
• najwa˝niejsze zjawiska polityczne, społeczne i kulturowe
(filozofia, nauka, sztuka)
• dystans do opisywanej rzeczywistoÊci
• dezintegracja współczesnego człowieka
• Êwiat w poszukiwaniu wartoÊci
• wartoÊci estetyczne – pi´kno i brzydota
• poeta – moralizator
• ró˝norodnoÊç wzorców ˝ycia człowieka
Poj´cia:
„brulion”, Nowa Fala, mała stabilizacja, turpizm, pure-nonsens, stylizacja, deformacja, polisemia, groteska, ironia,
komizm, dowcip j´zykowy, homonimia, wiersz wolny.
• najnowsze Êwiatowe trendy literackie
• literatura w poszukiwaniu formy wyrazu
• realizm a obraz poetycki
• dystans i ironia jako sposoby przekazywania wartoÊci
• rola kontekstu w odczytywaniu sensu utworu
• nowe zjawiska w poezji i prozie
• literatura współczesna – twórczoÊç bogata gatunkowo
i tematycznie
Poj´cia:
ironia, synestezja, metafora poetycka, metafory potoczne,
skondensowana metafora, symbol.
Blok 3.
• kanon – komu i po co jest potrzebny?
Literatura bliska
• uwarunkowania funkcjonowania kanonu literackiego –
uczniom
ró˝ne czasy, ró˝ne kanony
W poszukiwaniu kanonu • Kto ty jesteÊ? – budowanie to˝samoÊci narodowej przez
kultur´
• kanon Êwiatowy, europejski, narodowy
• kanon współczesnego czytelnika
• klasyka i awangarda jako dwa bieguny kanonu literackiego
• funkcje nagród literackich
30
CM, EU, K
Blok 4.
Media
Prasa a internet
CM, EU
Poj´cia:
kanon, klasyka, awangarda, bestseller, czytelnictwo, to˝samoÊç narodowa.
• specyfika prasy i internetu
• internetowe wydania gazet i czasopism
• sposoby prezentowania informacji w prasie i w internecie
• serwisy prasowe tworzone przez u˝ytkowników internetu
• prasa tematyczna a portale tematyczne (wortale)
• odpowiedzialnoÊç za słowo w prasie i w internecie –
pułapki anonimowoÊci
Poj´cia:
cyberprzestrzeƒ, aktywnoÊç obywatelska, blogowanie polityczne, wortal, prawo prasowe, portal, serwis prasowy,
blog, forum.
Dział IV
Blok 1.
Historia literatury
MiłoÊç i przyjaêƒ
w ró˝nych epokach
F, CM
• sposób traktowania miłoÊci i przyjaêni na przestrzeni
wieków
• wpływ Êwiatopoglàdu epoki na postrzeganie relacji
mi´dzyludzkich
• uniwersalnoÊç doÊwiadczeƒ wpisana w dzieła z ró˝nych
epok
Poj´cia:
kreacja, relacje mi´dzyludzkie, rodzaje miłoÊci, emocje,
uczucie, wartoÊci, nawiàzanie, motyw literacki, liryka
bezpoÊrednia.
Blok 2.
• rozpoznawanie wartoÊci w utworach i konfrontowanie ich
Współczesne nawiàzania
z własnym Êwiatem wartoÊci
do epoki
• uczestnictwo w kulturze w jej wymiarze symbolicznym
WspółczeÊnie o miłoÊci
i aksjologicznym
i przyjaêni
• ró˝nice mi´dzy miłoÊcià a przyjaênià widziane oczami
współczesnych
CM, P
Blok 3.
Literatura bliska
uczniom
Pomysł na ˝ycie
F, P
Poj´cia:
wspólnota, psychika, psychologizm, solidarnoÊç.
• dawne i aktualne wzorce osobowe
• czynniki kształtujàce Êwiatopoglàd młodzie˝y
• co jest wa˝ne w ˝yciu – mieç czy byç ?
• konsekwencje wyborów ˝yciowych
• wizja własnej przyszłoÊci
• Nikt nie jest samotnà wyspà... – miejsce człowieka wÊród
innych
Poj´cia:
parenetyka, Êwiatopoglàd, ideowoÊç, bezideowoÊç, altruizm,
egoizm, hedonizm, pokolenie NIC, macdonaldyzacja.
31
Zagadnienia,
Êcie˝ki edukacyjne
Blok 4.
Media
Media – przyjaciel czy
wróg?
CM
TreÊci nauczania
• korzystanie z mediów jako êródła wiedzy, umiej´tnoÊci,
wartoÊci i postaw
• coraz wi´cej informacji, coraz mniej znaczeƒ
• etyka mediów
• fikcja w mediach
• Êrodki i zabiegi socjotechniczne stosowane przez media
• skutki pokazywania przemocy i agresji przez media
• krytyczna analiza wartoÊci oferty mediów, dokonywanie
właÊciwego wyboru w korzystaniu ze Êrodków masowej
komunikacji
• blaski i cienie gier komputerowych (w tym RPG)
Poj´cia:
galaktyka Gutenberga, społeczeƒstwo informacyjne, globalna wioska, fala cywilizacyjna, socjotechnika, gra fabularna
(RPG – role-playing game).
Propozycje lektur w kl. III (zgodnie z podstawà programowà)
• A. Saint-Exupéry „Mały Ksià˝´”
• E. Hemingway „Stary człowiek i morze”
• Z. Kossak-Szczucka „Bursztyny”
• M. Białoszewski „Pami´tnik z powstania warszawskiego” (fragm.)
• M. Waƒkowicz „Ziele na kraterze”
• A. Kamiƒski „Kamienie na szaniec”
• A. Fiedler „Dywizjon 303”
• wybór poezji XIX i XX w., np.: K.K. Baczyƒskiego, B. LeÊmiana,
K. Wierzyƒskiego, J. Lechonia, M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, L. Staffa,
J. Tuwima, J. Iwaszkiewicza, K.I. Gałczyƒskiego, W. Szymborskiej,
C. Miłosza, T. Ró˝ewicza, J. Twardowskiego, S. Baraƒczaka, Z. Herberta
• wybrane utwory współczesnej prozy polskiej i dramatu, np.:
K.I. Gałczyƒskiego, T. Ró˝ewicza, S. Mro˝ka, S. Grzesiuka, Z. Nałkowskiej,
M. Dàbrowskiej, R. Bratnego
• wybrane utwory o dorastaniu, w tym powieÊci dla młodzie˝y, np.:
P. J´drzejczaka, M. Fox, A. Bahdaja, G. Bàkiewicz, J. Papuziƒskiej,
M. Musierowicz, B. Ostrowickiej, E. Przybylskiej, M. Domagalik,
K. Siesickiej, A. Onichimowskiej, E. Nowackiej, D. Terakowskiej, T. Tryzny
• przyk∏ady literatury regionalnej
• literatura biograficzna i pami´tnikarska, np.: P. Zuchniewicza „Wujek
Karol. Kapłaƒskie lata papie˝a”, K. Lanckoroƒskiej „Wspomnienia wojenne”,
I. Paderewskiego „Pami´tniki”
• teksty publicystyczne, informacyjne i reklamowe wybrane z czasopism
i prasy codziennej, np. artykuły z „Cogito” i „Victora Gimnazjalisty”
32
2. Kształcenie j´zykowe
Jednà z podstawowych zasad kształcenia przyj´tà podczas konstruowania programu „Słowa na czasie” jest metoda rozwijania wczeÊniej poznanych wiadomoÊci i nabytych umiej´tnoÊci – poszczególne etapy kształcenia j´zykowego
łàczà si´ ze sobà, nowe wiadomoÊci nadbudowywane sà na materiale ju˝ przyswojonym przez ucznia.
Program ma charakter funkcjonalny – nauka o j´zyku podporzàdkowana
jest pragmatyce j´zykowej i słu˝y wykształceniu sprawnoÊci komunikacyjnych.
åwiczenia stylistyczne majà wielorakie funkcje: rozwijajà zasób leksykalny
uczniów i ich sprawnoÊç j´zykowà, a tak˝e doskonalà umiej´tnoÊç posługiwania si´ okreÊlonym gatunkiem wypowiedzi.
Warto pami´taç, i˝ kształcenie j´zykowe wymaga interdyscyplinarnoÊci –
łàczenia elementów z ró˝nych dziedzin j´zykoznawstwa. Jednak˝e wprowadzanie nowych wiadomoÊci powinno byç podporzàdkowane wy˝szym podziałom,
dlatego te˝ pewne działy j´zykoznawstwa b´dà zajmowały znaczàce miejsce
w poszczególnych latach nauki. I tak w klasie I najobszerniejszymi działami
b´dà fleksja i frazeologia, w klasie II – składnia i fonetyka, a w klasie III – słowotwórstwo i leksykologia. JednoczeÊnie poznane wczeÊniej elementy wiedzy
o j´zyku b´dà powtarzane podczas omawiania nowych zagadnieƒ, tak aby
utrwalaç poznane wiadomoÊci oraz tworzyç spójne, trwałe podstawy kompetencji j´zykowej. W ka˝dej klasie przy omawianiu tematów z nauki o j´zyku nale˝y
zwracaç uwag´ na zwiàzane z nimi kwestie ortograficzne oraz interpunkcyjne.
W zakresie komunikacji j´zykowej oraz stylistyki poszczególne umiej´tnoÊci
b´dà porzàdkowane i uzupełniane, przy systematycznym zwi´kszaniu wymagaƒ, w celu umo˝liwienia stałego rozwoju sprawnoÊci j´zykowej uczniów.
Klasa I
Zagadnienia
TreÊci nauczania
Dział I. Komunikacja j´zykowa
Praktyka j´zykowa
• komunikacja j´zykowa i jej elementy, intencja wypowiedzi, funkcje wypowiedzi, rozpoznawanie intencji nadawcy
• zało˝enia komunikacyjne (szczeroÊç, nieszczeroÊç, kłamstwo, manipulacja)
• odmiany j´zyka: oficjalna i nieoficjalna, mówiona i pisana
Dział II. Nauka o j´zyku
Fleksja
• czasownik, strony czasownika, czasowniki przechodnie
i nieprzechodnie, strona czasownika w zdaniu a precyzja
wypowiedzi, czasowniki o nieregularnej odmianie, pisownia czasowników z przeczeniem nie i czàstkà by
• imiesłowy przymiotnikowe i przysłówkowe, pisownia
imiesłowów z przeczeniem nie
• rzeczownik, pisownia nazw własnych i pospolitych,
rzeczowniki nieodmienne i o nieregularnej odmianie
• przymiotnik, przymiotniki zło˝one, przysłówek,
stopniowanie przymiotników i przysłówków
33
Zagadnienia
TreÊci nauczania
• liczebnik, liczebniki wielowyrazowe, interpunkcja liczebników porzàdkowych
• zaimek, podział i zastosowanie zaimków, stosowanie
dłu˝szych i krótszych form zaimków
• przyimek, spójnik (zagadnienia interpunkcyjne zwiàzane
ze stosowaniem spójników), wykrzyknik i partykuła,
pisownia partykuł
• bł´dy fleksyjne (praca ze słownikiem)
Frazeologia
• łàczliwoÊç wyrazów, zwiàzki frazeologiczne (zwroty, wyra˝enia, frazy), frazeologia we współczesnej reklamie, rozbicie frazeologizmu jako zamierzony efekt artystyczny
• bł´dy frazeologiczne (praca ze słownikiem)
Składnia
• wypowiedzenie a zdanie, zdanie pojedyncze i zło˝one
• rodzaje podmiotów i orzeczeƒ, zdania bezpodmiotowe
• przydawka, dopełnienie, okolicznik
• analiza składniowa zdania pojedynczego, interpunkcja
zwiàzana z wyst´powaniem kilku równorz´dnych cz´Êci
zdania
Dział III. Formy wypowiedzi
Stylistyka. Tekstologia
• organizacja tekstu (rozwijanie i skracanie), budowa
akapitu, kompozycja i spójnoÊç tekstu
• notatka i streszczenie
• opis
• charakterystyka
• opowiadanie
Klasa II
Zagadnienia
TreÊci nauczania
Dział I. Komunikacja j´zykowa
Praktyka j´zykowa.
Elementy retoryki
• dyskusja, monolog, dialog
• informacja a perswazja, fakty i opinie
• podstawy logiki i retoryki (logiczna argumentacja, teza,
wnioskowanie, przesłanka, wniosek, poglàd, ocena), ABC
dobrego mówcy
Dział II. Nauka o j´zyku
Składnia
34
• rodzaje wypowiedzeƒ (zdania pojedyncze i zło˝one,
równowa˝nik zdania, zawiadomienie)
• zwiàzki wyrazów w zdaniu (zgody, rzàdu, przynale˝noÊci)
• wyrazy poza zwiàzkami zdania
• imiesłowowy równowa˝nik zdania, interpunkcja zdania
zło˝onego z imiesłowowym równowa˝nikiem zdania
• rodzaje zdaƒ zło˝onych współrz´dnie, interpunkcja
w zdaniach zło˝onych współrz´dnie
Zagadnienia
TreÊci nauczania
• rodzaje zdaƒ zło˝onych podrz´dnie, interpunkcja
w zdaniach zło˝onych podrz´dnie
• wypowiedzenie wielokrotnie zło˝one, interpunkcja zdaƒ
wielokrotnie zło˝onych
• mowa zale˝na i niezale˝na
• szyk wyrazów w zdaniu, szyk przestawny a semantyka
• bł´dy składniowe
Fonetyka
• głoski i ich rodzaje, upodobnienia i uproszczenia
• upodobnienia artykulacyjne a ortografia, staranna
wymowa, poprawna intonacja
• bł´dy fonetyczne
Dział III. Formy wypowiedzi
Stylistyka. Tekstologia
• styl indywidualny, style funkcjonalne (potoczny, urz´dowy, naukowy, artystyczny, publicystyczny), wyznaczniki
stylu
• cechy dobrego stylu (prostota, zwi´złoÊç, stosownoÊç),
uzale˝nienie stylu od zastosowanego gatunku wypowiedzi
• bł´dy stylistyczne
• rozprawka (z tezà i hipotezà)
• sprawozdanie
• wywiad
• recenzja
Klasa III
Zagadnienia
TreÊci nauczania
Dział I. Komunikacja j´zykowa
Praktyka j´zykowa.
Kultura j´zyka
• kultura j´zyka i norma j´zykowa, norma wzorcowa
a norma u˝ytkowa
• etyka słowa, agresja słowna i brutalnoÊç w zachowaniach
j´zykowych
• szablon j´zykowy, moda j´zykowa
Dział II. Nauka o j´zyku
Słowotwórstwo
• budowa słowotwórcza wyrazu a jego znaczenie, kategoria
i typ słowotwórczy
• wyrazy podstawowe i pochodne (podzielne i niepodzielne
słowotwórczo), wyrazy pokrewne, rodzina wyrazów
• podstawa słowotwórcza, temat słowotwórczy, formant
(rodzaje i funkcje)
• zło˝enia, zestawienia, zrosty
• skróty i skrótowce
• bł´dy słowotwórcze (praca ze słownikiem)
35
Zagadnienia
TreÊci nauczania
Leksykologia
• sposoby wzbogacania j´zyka (neologizmy, zapo˝yczenia)
• synonimy, antonimy, homonimy i wyrazy wieloznaczne;
homonimia i polisemia jako êródła dowcipu j´zykowego
• wyrazy neutralne oraz nacechowane ekspresywnie
i stylistycznie, eufemizmy
• treÊç i zakres znaczeniowy wyrazów, wyrazy ogólne
i szczegółowe, wyrazy abstrakcyjne i konkretne
• bł´dy słownikowe (praca ze słownikiem)
Fleksja, składnia, słowotwórstwo, fonetyka,
leksykologia, frazeologia
– powtórzenie
• składniowe funkcje cz´Êci mowy oraz cz´Êci zdania
• budowa wypowiedzeƒ zło˝onych w zwiàzku
z interpunkcjà
• słowotwórcze i fleksyjne czàstki budowy wyrazów
w analizie znaczeƒ
• znaczenie upodobnieƒ dla praktyki wymawiania
i zapisywania wyrazów
Dział III. Formy wypowiedzi
Stylistyka. Tekstologia
• stylizacja (archaizacja, dialektyzacja, stylizacja Êrodowiskowa, parodia)
• przekształcanie stylistyczne tekstu, dekompozycja tekstu
• krótkie formy (ogłoszenie, zawiadomienie, zaproszenie,
dedykacja)
• pami´tnik i dziennik
• reporta˝
• podanie i list motywacyjny
• ˝yciorys i cv
IV. PROCEDURY OSIÑGANIA CELÓW
Procedury (metody) nauczania to systematycznie stosowane przez nauczyciela
sposoby post´powania, dajàce si´ powtarzaç i prowadzàce do osiàgni´cia zamierzonych rezultatów. Aby wybraç odpowiednie procedury, trzeba uwzgl´dniç
podstawowe zasady dydaktyczne oraz strategie nauczania i uczenia si´, a tak˝e
reguły odnoszàce si´ do nauczania konkretnego przedmiotu, w tym przypadku
j´zyka polskiego.
Podstawowe zasady dydaktyczne:
• Êwiadome i aktywne uczestnictwo uczniów w procesie nauczania – uczenia si´,
• łàczenie teorii z praktykà,
• nauczanie poglàdowe,
• przyst´pnoÊç nauczania,
• trwałoÊç wiedzy uczniów,
• systematycznoÊç i ustawicznoÊç kształcenia.
Podstawowe strategie dydaktyczne nauczania i uczenia si´ (wg W. Okonia):
• asocjacyjna (A) – przez przyswajanie,
• problemowa (P) – przez odkrywanie,
• operacyjna (O) – przez działanie,
36
• emocjonalna (E) – przez prze˝ywanie.
Zasady odnoszàce si´ do nauczania j´zyka polskiego:
• nadrz´dnoÊç tematyki (tematy lekcji formułuje si´ na podstawie haseł programowych),
• chronologiczny układ lektury,
• monograficzne ujmowanie utworów literackich,
• wzorcowy pierwszy kontakt z utworem literackim,
• rozwijanie umiej´tnoÊci szybkiego, funkcjonalnego i twórczego czytania,
• estetyczne prze˝ywanie utworu literackiego,
• urozmaicanie i uatrakcyjnianie form opracowywanego utworu,
• okolicznoÊciowe nauczanie teorii literatury,
• stałoÊç çwiczeƒ w mówieniu i pisaniu, systematyczne rozwijanie umiej´tnoÊci rozumienia i tworzenia tekstów,
• historycznoliterackie ujmowanie zagadnieƒ literatury na stopniu systematycznej nauki, a wi´c w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej,
• łàcznoÊç (integracja) nauczania literatury z naukà o j´zyku,
• systematyzacja wiedzy o j´zyku,
• wyrabianie w uczniach badawczej postawy wobec omawianych zagadnieƒ
j´zykowych.
Zastosowanie powy˝szych zasad pozwoli zorganizowaç prawidłowy proces
nauczania – uczenia si´, który z kolei umo˝liwi realizacj´ ró˝norakich zadaƒ
stawianych szkole. Wybierajàc jednak procedury prowadzàce do wykonania
wyznaczonych zadaƒ, nale˝y uwzgl´dniç jeszcze jeden niezwykle wa˝ny czynnik, a mianowicie – czynnoÊci głównych uczestników tego procesu: nauczycieli
i uczniów. Dlatego te˝ w niniejszym programie przyj´to podział metod uwypuklajàcy przede wszystkim działania nauczyciela i uczniów. Nauczyciel organizuje czynnoÊci umysłowe, j´zykowe i praktyczne uczniów dzi´ki stosowaniu
ró˝nych metod, gdy˝ najlepsze wyniki osiàga si´ przez ró˝norodnoÊç działaƒ
lekcyjnych.
W zwiàzku z wymienionymi strategiami dydaktycznymi autorzy programu
przyj´li podział metod nauczania, wywodzàcy si´ z klasyfikacji stworzonej
przez W. Okonia i dostosowanej do potrzeb nauczania j´zyka polskiego zgodnie
z propozycjami M. Nagajowej i S. Bortnowskiego. Autorzy majà ÊwiadomoÊç, ˝e
przyj´ty podział jest jednym z wielu funkcjonujàcych w dydaktyce, a opisane
metody nie wyczerpujà całego ich zasobu. Poni˝ej zamieszczono te spoÊród
nich, które b´dà przydatne w realizacji programu „Słowa na czasie”:
1. Metody podajàce – uczenie si´ przez przyswajanie (strategia A), np.: wykład,
rozmowa nauczajàca, praca z tekstem podr´cznika, opis, opowiadanie.
2. Metody poszukujàce – uczenie si´ przez odkrywanie (strategia P), np.: metoda heurystyczna, metoda programowania przez nauczyciela operacji umysłowych i j´zykowych ucznia poprzez tworzenie systemów çwiczeƒ (zadaƒ),
metoda hermeneutyczna, metoda problemowa, metoda za i przeciw, projekt,
mapa mentalna, portfolio, dyskusja, dyskusja panelowa, dyskusja wielokrotna
(zwana te˝ dyskusjà 66 lub Philips 66), burza mózgów (giełda pomysłów),
metaplan.
37
3. Metody wdra˝ajàce do praktycznego działania – uczenie si´ przez działanie
(strategia O), np.: metoda zaj´ç praktycznych, przekład intersemiotyczny.
4. Metody oglàdowe (nazwane przez W. Okonia waloryzacyjnymi, poniewa˝ eksponujà wartoÊci) – uczenie si´ przez prze˝ywanie dzi´ki obserwacji, oglàdaniu,
słuchaniu, odgrywaniu (strategia E), np.: drama, wycieczka.
Dzi´ki stosowaniu wymienionych metod uczeƒ powinien nabyç wymaganej
wiedzy, wykształciç umiej´tnoÊci i nawyki oraz kształtowaç swoje ˝ycie według
uniwersalnych wartoÊci: prawdy, dobra, pi´kna i postawy miłoÊci. Dokładniej
zaÊ mówiàc, powinien:
• usystematyzowaç wiedz´ o kulturze i literaturze omawianych epok,
o przewidzianych w programie zagadnieniach z nauki o j´zyku, a tak˝e
o mediach;
• mieç ÊwiadomoÊç swojej kulturowej to˝samoÊci narodowej i europejskiej;
• posiàÊç odpowiedni do wieku poziom sprawnoÊci j´zykowej, to znaczy rozumieç czytane utwory literackie i ró˝ne rodzaje tekstów informacyjnych
(przede wszystkim z podr´cznika), rozumieç i tworzyç teksty mówione, interpretowaç głosowo utwory poetyckie i prozatorskie oraz teksty informacyjne,
pisaç wskazane formy wypowiedzi zgodnie z zasadami poprawnoÊci j´zykowej, mieç wyçwiczonà ortografi´ na poziomie nawyku;
• umieç i chcieç si´ uczyç, korzystajàc z ró˝nych êródeł informacji;
• doceniç znaczenie kształcenia ustawicznego;
• byç wiernym wartoÊciom uniwersalnym, humanistycznym i patriotycznym;
• przygotowaç si´ do uczestniczenia w ˝yciu kulturalnym, w tym tak˝e do
obcowania z dziełami kultury wysokiej.
1. Metody podajàce
Wykład jest bardzo ekonomicznà metodà, pozwalajàcà w niedługim czasie
wprowadziç du˝à porcj´ materiału nauczania. Nale˝y jej u˝ywaç np. do rozwijania myÊlenia i sprawnoÊci j´zykowej uczniów. W tym celu przed rozpocz´ciem
wykładu nauczyciel mo˝e sformułowaç zadanie typu: słuchajcie uwa˝nie
i zapisujcie najwa˝niejsze informacje. Dzi´ki temu gimnazjaliÊci b´dà mogli
çwiczyç trudnà umiej´tnoÊç robienia notatek w czasie słuchania.
Krótki wykład mo˝e równie˝ posłu˝yç jako wprowadzenie do tematyki lekcji, najlepiej jednak w połàczeniu z robieniem notatek przez uczniów. Aby spełnił swojà rol´, powinien byç starannie przygotowany, czyli poprawny
merytorycznie, interesujàcy dla uczniów i dostosowany do ich poziomu. Po
wykładzie nale˝y omówiç notatki uczniów oraz zastosowaç w çwiczeniach
wyło˝one wiadomoÊci.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝na wykorzystaç wykład:
• obraz epoki odrodzenia – najwa˝niejsze zjawiska historyczne, społeczne
i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka);
• kultura j´zyka i norma j´zykowa;
• wybrane informacje z historii telewizji.
Rozmow´ nauczajàcà (pogadank´) stosuje si´ na poczàtku lekcji jako wprowadzenie lub form´ utrwalania wiedzy albo w funkcji uporzàdkowania wiado38
moÊci uzyskanych na poprzednich zaj´ciach. Nauczyciel podczas rozmowy
nauczajàcej powinien podkreÊlaç najwa˝niejsze zagadnienia, wprowadzaç jasno
zbudowane definicje i sprawdzaç poziom rozumienia materia∏u przez uczniów.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝na wykorzystaç pogadank´:
• antyczny rodowód teatru;
• komunikacja j´zykowa i jej elementy;
• frazeologia we współczesnej reklamie.
Praca z tekstem podr´cznika (z tekstem informacyjnym) dostarcza uczniom
podstawowej wiedzy historyczno- i teoretycznoliterackiej oraz wiedzy o j´zyku.
Dzi´ki tej metodzie uczniowie rozwijajà umiej´tnoÊci rozumienia, zwłaszcza
wtedy, gdy sà ukierunkowani zadaniami podanymi przez nauczyciela lub
umieszczonymi w podr´czniku. Wykonujàc polecenia, çwiczà ró˝ne operacje
umysłowe i j´zykowe.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝na wykorzystaç prac´
z tekstem podr´cznika:
• poj´cia i terminy zwiàzane z filmem i kinem;
• przymiotnik, przymiotniki zło˝one, przysłówek, stopniowanie przymiotników i przysłówków;
• organizacja tekstu (rozwijanie i skracanie), budowa akapitu, kompozycja
i spójnoÊç tekstu.
Opis w gimnazjum jest szczególnie przydatny jako metoda wyjaÊniania znaczeƒ wyrazów wprowadzanych do j´zyka uczniów. Opowiadanie zaÊ nadaje si´
np. do przybli˝ania biografii autorów omawianych tekstów.
2. Metody poszukujàce
Metoda heurystyczna (heureza) polega na kierowaniu myÊleniem i działaniami
uczniów przez nauczyciela, który wymienia kolejne zadania, najcz´Êciej majàce
form´ pytaƒ. Wykonywanie tych poleceƒ umo˝liwia uczniom odkrywanie krok
po kroku i poszerzanie wiadomoÊci oraz doskonalenie umiej´tnoÊci. Heurez´
najcz´Êciej stosuje si´ do analizy i interpretacji utworów literackich oraz do
wszystkich innych tekstów omawianych na lekcji, jak równie˝ do zagadnieƒ
nauki o j´zyku.
Zdecydowanie lepsze efekty dydaktyczne przynosi odmiana heurezy – metoda programowania przez nauczyciela operacji j´zykowych i umysłowych ucznia
przez tworzenie systemów çwiczeƒ (zadaƒ). Według tej metody zbudowana jest
wi´kszoÊç zestawów poleceƒ do tekstów umieszczonych w podr´czniku do
kształcenia literackiego i kulturowego „Słowa na czasie”. Metoda programowania ró˝ni si´ od heurezy nadawaniem wi´kszoÊci poleceƒ formy zdaƒ rozkazujàcych z orzeczeniami w 2. os. lp., np.: przeczytaj, podkreÊl, wypisz, policz,
sformułuj. Dzi´ki temu badanie tekstu przez uczniów jest wnikliwsze, ÊciÊlejsze i prowadzi ich do procesualnie narastajàcego rozumienia. Do rozumienia
bowiem – o czym mówi lingwistyczna teoria nauki czytania – dochodzi si´ stopniowo za sprawà wielokrotnego obcowania z percypowanym tekstem. Zgodnie
z tà zasadà poznawane sà równie˝ dzieła niewerbalne. Metod´ programowania
stosuje si´ do wszystkich typów podr´cznikowych tekstów oraz zagadnieƒ –
39
zarówno z zakresu teorii literatury, jak i nauki o j´zyku. Umo˝liwia ona uczniowi
aktywnoÊç badawczà i dochodzenie do wiedzy przez odkrywanie, gdy˝ zakłada
rozpoczynanie od analizy ró˝nych aktów mowy i zmierzanie ku uogólnieniom
w postaci szkolnych definicji i regułek. WartoÊç tej metody polega na zapewnianiu
pełnej podmiotowoÊci ucznia oraz skutecznym rozwijaniu jego myÊlenia i j´zyka.
Przykładowe zagadnienie, do którego omówienia mo˝na wykorzystaç metod´
heurystycznà:
• znaczenie Biblii i wiary w ˝yciu współczesnego człowieka – zadania do tekstu
Romana Brandstaettera „Biblio, ojczyzno moja”:
– Odpowiedz, czy osob´ mówiàcà w wierszu mo˝na uto˝samiaç z autorem.
Podaj elementy biografii poety oraz fragmenty tekstu, które o tym Êwiadczà.
– Do kogo zwraca si´ podmiot liryczny? Uzasadnij, dlaczego.
– èródłem jakich uczuç, wartoÊci oraz umiej´tnoÊci stała si´ dla podmiotu
lirycznego Biblia?
– Wska˝ w tekÊcie uosobienie. Jakie cechy Biblii mo˝na odczytaç dzi´ki zastosowaniu tego Êrodka?
– WyjaÊnij, jaki charakter nadajà rozwa˝aniom podmiotu lirycznego słowa:
„Moja wina, / Moja wina, / Moja bardzo wielka wina”.
– PodkreÊl prawidłowe dokoƒczenie ka˝dego zdania. Nast´pnie zacytuj fragmenty utworu uzasadniajàce te stwierdzenia.
Wiersz „Biblio, ojczyzno moja” jest przykładem liryki poÊredniej / bezpoÊredniej. Âwiadczy o tym fakt, ˝e podmiot liryczny wyra˝a swoje uczucia
i prze˝ycia w pierwszej osobie / poprzez opisy lub sytuacje.
– Wska˝ w utworze anafor´. W jakim celu poeta u˝y∏ tego Êrodka stylistycznego?
M etoda h erme ne utycz na jest szczególnie przydatna do analizy
i interpretacji utworów poetyckich. Polega na badaniu tekstu bez odwoływania
si´ do kontekstu historycznoliterackiego i biograficznego. Uczniowie
i nauczyciel stawiajà tekstowi pytania i szukajà na nie odpowiedzi. Dzi´ki temu
odczytujà znaczenia j´zykowych struktur i odwołania intertekstualne, dochodzàc do rozumienia utworu.
Przykładowe zagadnienie, do którego omówienia mo˝na wykorzystaç metod´
hermeneutycznà:
• radoÊç tworzenia – zestaw hipotetycznych pytaƒ do wiersza S. Grochowiaka
„Ars poetica”:
– Co znaczy tytuł i jaki jest jego zwiàzek z treÊcià wiersza?
– Kim jest „ty”, do którego zwraca si´ nadawca?
– Jakiej przemianie ulega „ty” i co jà powoduje?
– Co znaczy fragment: „nikczemny – / Twarzà stajesz wobec Êwiata jak glob
przeciw globu”?
– Jakie sà ró˝nice mi´dzy podmiotem lirycznym i adresatem?
– Co oznacza cytat: „godziny przy piórze [...] leczà rany, / one te˝ wstrzymujà
od ran zadawania”?
– Jak zmienia si´ miejsce sp´dzania „godzin przy piórze”?
Metoda problemowa czyni z uczniów badaczy rozstrzygajàcych samodzielnie
lub w grupach dany dylemat, przy wykorzystaniu ró˝nych êróde∏ informacji.
40
Problem mo˝e byç otwarty (tzn. jego rozwiàzanie nie jest znane) lub zamkni´ty
(jego rozwiàzanie jest znane, ale nie uczniom).
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝e zostaç wykorzystana metoda
problemowa:
• odpowiedzialnoÊç i roztropnoÊç czy spontanicznoÊç i beztroska?;
• sposoby walki z agresjà słownà;
• depresja jako choroba współczesnego człowieka, radzenie sobie ze smutkiem.
Metoda problemowa ma ró˝ne odmiany, np.: metoda za i przeciw, projekt,
portfolio, mapa mentalna.
Metoda za i przeciw jest przydatna, gdy trzeba zanalizowaç problem
z dwóch przeciwstawnych punktów widzenia, by podjàç decyzj´ akceptujàcà
bàdê odrzucajàcà konkretne rozwiàzanie. Uczy dyskutowania, widzenia problemu z ró˝nych perspektyw, szanowania i doceniania poglàdów innych ludzi
oraz negocjowania.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝na wykorzystaç metod´ za
i przeciw:
• wolnoÊç i odpowiedzialnoÊç a fatalizm i determinizm;
• blaski i cienie gier komputerowych (w tym RPG);
• zało˝enia komunikacyjne (szczeroÊç, nieszczeroÊç, kłamstwo, manipulacja).
Metoda projektu znajduje zastosowanie przy rozwiàzywaniu szerszych, czasochłonnych problemów, które zakresem mogà wykraczaç poza jeden przedmiot. Dlatego szczególnie wa˝ne staje si´ tu kierowanie działaniem uczniów
przez nauczyciela. Metoda projektu mo˝e byç realizowana indywidualnie lub
grupowo. Uczy planowania pracy, samodzielnoÊci, przedsi´biorczoÊci, gromadzenia informacji z ró˝nych êródeł, sporzàdzania notatek i posługiwania si´
sposobami graficznego przedstawiania własnych pomysłów. Prezentacja wyników pracy nad projektem mo˝e mieç form´ pisemnà, graficznà (np. modelu,
makiety, planu, folderu), inscenizacji, przemówienia lub gry dydaktycznej. Na
zakoƒczenie nauczyciel ocenia projekt na podstawie przyj´tych na poczàtku
i znanych uczniom kryteriów.
Je˝eli praca nad projektem ma form´ grupowà, warto pami´taç o zach´caniu
ka˝dego członka grupy do aktywnoÊci, niezale˝nie od posiadanej przez niego
wiedzy czy umiej´tnoÊci. Aby było to skuteczne, na poczàtku mo˝na przeprowadziç test kompetencji i na jego postawie oceniaç post´py. Nale˝y te˝ wyraênie
przekazaç klasie, ˝e ocenie b´dzie podlegaç m.in. to, czy wszyscy uczniowie majà
przydzielone zadania i jak si´ z nich wywiàzujà. Powinno to spowodowaç bardziej równomierne rozło˝enie obowiàzków na uczniów zdolnych i słabych.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝e byç wykorzystana metoda
projektu:
• perswazja i manipulacja a rzetelnoÊç i obiektywizm przekazu prasowego –
przeanalizowanie wybranych tytułów prasowych reprezentujàcych ró˝norodne opcje polityczne i porównanie, w jaki sposób informujà o tych samych
faktach;
• dawne i aktualne wzorce osobowe;
• stylizacja (archaizacja, dialektyzacja, stylizacja Êrodowiskowa, parodia).
41
Za pomocà ma py m enta lnej opracowuje si´ graficznie problem
z wykorzystaniem poj´ç, skojarzeƒ, haseł, rysunków i symboli. Dzi´ki temu
porzàdkuje si´ informacje, a nast´pnie przedstawia zwiàzki mi´dzy nimi na
plakacie, schemacie lub rysunku. Metoda ta sprzyja aktywizowaniu uczniów,
poniewa˝ ka˝da osoba w klasie ma mo˝liwoÊç wypowiedzenia si´ oraz przedstawienia własnych skojarzeƒ i pomysłów. Map´ mentalnà stosuje si´ jako
jednà z form notowania wyników rozwiàzywania problemu, powtarzania wiadomoÊci bàdê systematyzowania wiedzy, kształcenia myÊlenia i rozwijania
słownictwa.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝na wykorzystaç map´ mentalnà:
• obraz epoki baroku – najwa˝niejsze zjawiska historyczne, społeczne
i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka);
• internet jako êródło informacji i rozrywki;
• opis.
Portfolio to metoda, której nazwa pochodzi od włoskiego słowa portafoglio,
oznaczajàcego skrzynk´ do przenoszenia luênych kartek. Metoda ta uczy
wyszukiwania i segregowania materiałów na jeden temat. Uczniowie przez
okreÊlony czas przygotowujà teczki z materiałami zwiàzanymi z podanym
przez nauczyciela zagadnieniem. Uczà si´ wykorzystywaç ró˝ne êródła informacji (np.: pras´, encyklopedie, słowniki, internet), mogà te˝ wymieniaç si´
materiałami. Nast´pnie podczas lekcji przedstawiajà wyniki swojej pracy.
Nauczyciel przy ocenie prac uwzgl´dnia odpowiedni dobór materiałów do tematu (umiej´tnoÊç odrzucania materiałów nieistotnych), pomysłowoÊç oraz sposób prezentacji przed klasà.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝na wykorzystaç portfolio:
• gatunki filmowe i kryteria ich klasyfikacji;
• j´zyk prasy, typy wypowiedzi prasowych;
• cechy dobrego stylu (prostota, zwi´złoÊç, stosownoÊç); uzale˝nienie stylu od
zastosowanego gatunku wypowiedzi.
Dyskusja i pochodzàce od niej metody (np. dyskusja panelowa, dyskusja wielokrotna, burza mózgów, metaplan) pełnià doniosłà rol´ w rozwoju sprawnoÊci
j´zykowej uczniów. Podstawowà umiej´tnoÊcià obywatela demokratycznego
paƒstwa powinno byç bowiem publiczne zabieranie głosu, przedstawianie swoich poglàdów, polemizowanie z wyrazicielami odmiennych zdaƒ oraz przyczynianie si´ do rozstrzygania dyskutowanych spraw.
Podczas debaty przeprowadzanej w klasie ka˝dy uczeƒ ma prawo zabraç
głos, pami´tajàc o zasadach rzeczowego dyskutowania. Nauczyciel pilnuje kulturalnego przebiegu rozmowy i tego, by uczniowie mówili wyłàcznie na zadany
temat. Uczàcy równie˝ mo˝e uczestniczyç w dyskusji i wypowiadaç swoje opinie, czasami kontrowersyjne, by w ten sposób zaktywizowaç uczniów.
Szczególnej uwagi wymagajà osoby, które zazwyczaj nie zabierajà głosu
w czasie lekcji. Wówczas wskazane jest, ˝eby nauczyciel zwracał si´ bezpoÊrednio
42
do tych uczniów, pytajàc, co sàdzà na dany temat. Na zakoƒczenie nauczyciel
powinien przedstawiç wnioski z przebiegu dyskusji.
Dyskusj´ panelowà przeprowadzajà wybrani uczniowie, wyst´pujàcy w roli
ekspertów z danej dziedziny. Najpierw pojedynczo wygłaszajà referaty przed
klasà. W kolejnej fazie dyskutujà mi´dzy sobà, a pozostali uczniowie przysłuchujà si´ im. Nast´pnie do rozmowy włàcza si´ publicznoÊç, zadajàc pytania
ekspertom. Warto okreÊliç maksymalny czas wypowiedzi, aby głos mogło
zabraç jak najwi´cej osób. Nauczyciel pełni rol´ moderatora (osoby prowadzàcej). Na poczàtku formułuje temat spotkania i przedstawia ekspertów, a na
dalszym etapie udziela głosu osobom z publicznoÊci. Ponadto czuwa nad rzeczowym przebiegiem debaty, a jeÊli to konieczne kieruje jà na właÊciwy tor. Na
zakoƒczenie przedstawia najwa˝niejsze wnioski z dyskusji. Moderatorem mo˝e
byç równie˝ odpowiednio przygotowany uczeƒ, je˝eli nauczyciel uzna, ˝e wykona on zadanie właÊciwie.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝e zostaç wykorzystana dyskusja
panelowa:
• człowiek współczesny a człowiek renesansowy;
• kreowanie idoli przez kultur´ popularnà – ocena zjawiska;
• pot´ga mediów – konsekwencje sposobu poznawania Êwiata za poÊrednictwem mediów.
Dyskusja wielokrotna (dyskusja 66 lub Philips 66) polega na intensywnym
analizowaniu danego zagadnienia w kilku szeÊcioosobowych zespołach przez
szeÊç minut. Po upływie wyznaczonego czasu grupy spotykajà si´ na wspólnej
sesji i przedstawiajà wszystkie pomysły. Nast´pnie uczniowie ponownie dyskutujà w zespołach nad usłyszanymi koncepcjami, a po szeÊciu minutach powtarza si´ sesja zbiorowa, podczas której przedstawiciele grup prezentujà wyniki
swojej pracy. Proces ten powtarza si´ a˝ do osiàgni´cia wyników zadowalajàcych wi´kszoÊç klasy.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝e byç wykorzystana dyskusja
wielokrotna:
• funkcja stereotypów w przekazie prasowym, ocena tabloidów;
• przepis na udany zwiàzek mi´dzy ludêmi;
• rola inteligenta w społeczeƒstwie i postrzeganie go przez innych ludzi.
Burza mózgów (giełda pomysłów) jest metodà zbiorowego rozwiàzywania
problemów. Składa si´ ona z dwóch cz´Êci. Najpierw zapisuje si´ (np. na tablicy) wszystkie pomysły uczniów (nawet najbardziej zaskakujàce i dziwne).
W drugiej cz´Êci wspólnie dokonuje si´ selekcji, oceniajàc poszczególne propozycje i wybierajàc najlepsze rozwiàzania.
Dzi´ki tej metodzie młodzie˝ rozwija swojà wyobraêni´. Uczniowie majà
tak˝e mo˝liwoÊç modyfikowania cudzych pomysłów oraz podawania innych na
zasadzie skojarzenia. Ponadto przeprowadzanie burzy mózgów przebiega
w sposób spontaniczny, najcz´Êciej towarzyszy temu humor, co mo˝e byç czynnikiem pobudzajàcym do aktywnoÊci nawet uczniów niech´tnie zabierajàcych
głos.
43
Podczas burzy mózgów trzeba przestrzegaç zasad dyskusji w grupie, takich
jak:
• gdy jedna osoba mówi, pozostałe słuchajà i nie przerywajà jej;
• nie nale˝y êle oceniaç osoby, która si´ wypowiada;
• jedna osoba nie powinna mówiç zbyt długo, ˝eby wystarczyło czasu na wypowiedzi innych;
• nale˝y uzasadniaç swoje opinie.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝na wykorzystaç burz´
mózgów:
• rola prasy regionalnej;
• ró˝ne znaczenia poj´cia dom;
• czynniki kształtujàce Êwiatopoglàd młodzie˝y.
Metaplan pozwala na postawienie diagnozy sytuacji i znalezienie rozwiàzania problemu indywidualnie lub grupowo. Stosujàc graficzny sposób zapisu
kolejnych etapów analizy danego zagadnienia, uczniowie odpowiadajà na
umieszczone w tabeli pytania: Jak jest?; Jak byç powinno?; Dlaczego nie jest
tak, jak powinno byç? Nast´pnie w ostatniej rubryce zapisujà wnioski. Metoda
ta uczy analizowania i oceniania ró˝nych kwestii oraz wyra˝ania własnego zdania i dochodzenia do konkluzji.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝na wykorzystaç metaplan:
• problemy współczesnej rodziny;
• zjawisko wyÊcigu szczurów i jego ocena;
• korzyÊci i zagro˝enia zwiàzane z internetem.
3. Metody wdra˝ajàce do praktycznego działania
Metoda zaj´ç praktycznych umo˝liwia uczniom stosowanie wiedzy w praktyce.
Dzi´ki okreÊlonym przez program nauczania wiadomoÊciom z nauki o j´zyku,
praktycznej stylistyki, teorii i historii literatury oraz ortografii uczeƒ wypowiada si´ ustnie i pisemnie, słucha i czyta ze zrozumieniem, analizuje
i interpretuje ró˝ne typy tekstów. W wyniku organizowanych przez nauczyciela działaƒ staje si´ wi´c autorem konkretnego wytworu, np. opowiadania,
opisu, rozprawki. Elementy tej metody wyst´pujà łàcznie z metodami wymienionymi wczeÊniej. Przyk∏adem tego mo˝e byç tworzenie mówionych tekstów
podczas dyskusji.
Przekład intersemiotyczny polega na wytworzeniu tekstu opisujàcego dzieło plastyczne lub na wykonaniu ilustracji do utworu literackiego.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝na wykorzystaç przekład
intersemiotyczny:
• biblijny obraz Boga, Êwiata i człowieka;
• wizerunek Êmierci dawniej i dziÊ;
• idealizacja jako sposób postrzegania Êwiata.
44
4. Metody oglàdowe
Drama to metoda zwiàzana z teatrem i aktorstwem, umo˝liwiajàca przyswajanie wiedzy przez zabaw´ i działanie. Słu˝y obserwacji zachowaƒ ludzkich
i wynikajàcych z nich problemów. Jej celem jest wczucie si´ w prze˝ycia,
poglàdy i zachowania osób, których role sà odgrywane. W dramie, podobnie jak
w burzy mózgów (giełdzie pomysłów), mo˝na wykorzystaç naturalnà spontanicznoÊç uczniów oraz ich ch´ç do aktywnego działania.
Drama rozwija wyobraêni´, pomysłowoÊç, zdolnoÊci artystyczne i motoryk´
ciała. Pomaga kształtowaç zdolnoÊç empatii i postaw´ tolerancji wobec innych.
Dzi´ki tej metodzie uczniowie zdobywajà umiej´tnoÊç rozró˝niania emocji oraz
ich okazywania lub ukrywania, a tak˝e poznajà ró˝norodne role społeczne.
W dramie mo˝na wyodr´bniç kilka technik. Nale˝à do nich: stop-klatka,
wejÊcie w rol´, inscenizacja improwizowana, udawana fotografia, zabawa
w muzeum, wywiad oraz rzeêba.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝na wykorzystaç dram´:
• słowo, gest, ruch – aktorskie Êrodki ekspresji;
• optymizm i pesymizm – dwie postawy wobec Êwiata;
• dawne i obecne sposoby wyra˝ania uczuç.
Wy cieczk a jest metodà, która dostarcza okazji do rozwijania wiedzy
o Êwiecie, rozbudza potrzeb´ uczestniczenia w ˝yciu kulturalnym i obcowania
ze sztukà oraz integruje zespół klasowy. W miar´ mo˝liwoÊci nale˝y organizowaç wycieczki do miejsc zwiàzanych z ˝yciem pisarzy bàdê twórców kultury,
do cennych zespołów architektonicznych i muzeów, a tak˝e w celu obejrzenia
wystaw, przedstawieƒ teatralnych (równie˝ dla poznania teatru od kulis), operowych, baletowych, wysłuchania koncertów. Przed ka˝dà wycieczkà nauczyciel
powinien przedstawiç klasie informacje o jej celu i korzyÊciach (mogà to zrobiç
wyznaczeni uczniowie), a tak˝e przypomnieç o odpowiednim zachowaniu.
Przykłady zagadnieƒ, do których omówienia mo˝na wykorzystaç wycieczk´:
• obraz epoki Êredniowiecza: najwa˝niejsze zjawiska historyczne, społeczne
i kulturowe (filozofia, nauka, sztuka);
• sztuka jako skarbnica kultury regionalnej i narodowej;
• czynniki współtworzàce fenomen teatru.
V. ZAKŁADANE OSIÑGNI¢CIA UCZNIÓW
Zakładane osiàgni´cia uczniów zostały sformułowane w oparciu o cele edukacyjne. Majà pomóc nauczycielom zarówno w planowaniu pracy, jak i w ocenie
post´pów uczniów.
Osiàgni´cia podzielono na dwie grupy – odnoszàce si´ do wiedzy
i umiej´tnoÊci oraz do postaw. WÊród osiàgni´ç dotyczàcych wiedzy
i umiej´tnoÊci wyszczególniono cztery obszary: A. Odbiór tekstów kultury,
w tym szczególnie tekstów literackich; B. Umiej´tnoÊci nadawcze – wypowiadanie si´ w mowie i piÊmie; C. Âwiadome posługiwanie si´ j´zykiem ojczystym;
D. Samokształcenie. W poszczególnych obszarach ustalone zostały osiàgni´cia
45
podstawowe, które powinny staç si´ udziałem ka˝dego ucznia koƒczàcego III
etap kształcenia, oraz osiàgni´cia ponadpodstawowe.
W praktyce szkolnej uczeƒ, którego wiedza i umiej´tnoÊci nie wykraczajà
poza poziom podstawowy, mo˝e otrzymaç najwy˝ej ocen´ dostatecznà. Aby uzyskaç ocen´ wy˝szà, uczeƒ musi wykazaç si´ wiedzà i umiej´tnoÊciami okreÊlonymi jako ponadpodstawowe.
Osiàgni´cia dotyczàce postaw wskazujà kierunek działaƒ wychowawczych,
które mogà byç realizowane w ramach przedmiotu j´zyk polski i nie podlegajà
podziałowi na poziomy.
W zakresie wiedzy i umiej´tnoÊci
A. Odbiór tekstów kultury, w tym szczególnie tekstów literackich
Umiej´tnoÊç
Zakładane osiàgni´cia uczniów
podstawowe
ponadpodstawowe
słuchanie
Uczeƒ:
• słucha uwa˝nie
• zapami´tuje najwa˝niejsze
informacje
• z pomocà nauczyciela przetwarza funkcjonalnie słyszanà
wypowiedê dla pełnego jej
zrozumienia
• odczytuje informacje zawarte
w znakach niewerbalnych
(mimika, mowa ciała)
• stara si´ zrozumieç intencje
nadawcy
• słucha z empatià
• ocenia zgodnoÊç z prawdà
słyszanej wypowiedzi
• na polecenie nauczyciela słucha
tekstów artystycznych
w funkcji estetycznej
Uczeƒ:
• hierarchizuje zapami´tane
informacje oraz uzupełnia na
podstawie kontekstu i sytuacji
informacje opuszczone przez
nadawc´
• posiada nawyk funkcjonalnego
przetwarzania słyszanych
wypowiedzi dla pełnego ich
zrozumienia
• wykorzystuje informacje zawarte w znakach niewerbalnych
• rozumie intencje nadawcy
• ˝ywo reaguje na słyszane teksty
• jest wyczulony na kłamstwo
i manipulacj´ j´zykowà, ocenia
zgodnoÊç wypowiedzi z prawdà
• dzieli si´ wra˝eniami po zapoznaniu si´ z tekstami artystycznymi w funkcji estetycznej
czytanie ze
zrozumieniem
Uczeƒ:
Uczeƒ:
• przy pomocy nauczyciela docho- • samodzielnie dochodzi do rozudzi do rozumienia czytanego
mienia czytanego tekstu na
tekstu na poziomie wyrazu,
poziomie wyrazu (np. odczytuje
zdania, akapitu, wi´kszych cało- znaczenie wyrazu na podstawie
Êci kompozycyjnych
kontekstu), zdania (np. wskazu• rozumie dosłowne znaczenie
je zdania kluczowe), akapitu
całego tekstu
(np. wyjaÊnia znaczenie akapitu
• przy pomocy nauczyciela dochodla struktury całoÊci), wi´kdzi do zrozumienia sensów nadszych całoÊci kompozycyjnych
danych tekstu literackiego
• odczytuje sensy naddane teks(i innych)
tów literackich (i innych)
46
czytanie ciche
• stara si´ sformułowaç ide´ czytanego tekstu
• wyszukuje w dziele literackim
wskazane Êrodki stylistyczne
i okreÊla ich funkcje
• czyta proste teksty informacyjne o charakterze poznawczym
(np. artykuły z podr´cznika)
i praktycznym (np. proste
instrukcje, polecenia)
• odnajduje wartoÊci estetyczne
dzieła wskazane przez
nauczyciela
• samodzielnie odkrywa idee
tekstów
• wykorzystuje wiedz´ teoretycznoliterackà przydatnà dla zrozumienia tekstu
• czyta teksty informacyjne
o charakterze poznawczym (np.
artykuły popularnonaukowe)
i praktycznym o ró˝nym stopniu trudnoÊci
• czyta dla przyjemnoÊci
• ocenia czytane teksty
Uczeƒ:
• Êwiadomie çwiczy rozpoznawanie coraz dłu˝szych grup wyrazowych jednym rzutem oka
• pracuje nad eliminacjà ruchów
wstecznych oka i ruchów artykulacyjnych
• czyta cicho doÊç szybko
Uczeƒ:
• jednym rzutem oka obejmuje
du˝e odcinki tekstu (ok. 5−7
wyrazów)
• nie wykonuje podczas czytania niepotrzebnych ruchów wstecznych
oka i ruchów artykulacyjnych
• czyta cicho w szybkim tempie
czytanie głoÊne Uczeƒ:
• po uprzednim przygotowaniu
czyta głoÊno trudny tekst
z zachowaniem poprawnoÊci
artykulacyjnej, poprawnej linii
melodycznej
• przy pomocy nauczyciela przygotowuje interpretacj´ głosowà
tekstu literackiego
Uczeƒ:
• poprawnie czyta głoÊno bez
przygotowania
• samodzielnie przygotowuje
interpretacj´ głosowà tekstu
literackiego
„czytanie”
dzieł sztuki
posługujàcych
si´ kodem
pozaj´zykowym
(malarstwo,
rzeêba, architektura, muzyka, teatr,
opera, film,
komiks)
Uczeƒ:
• wykorzystuje wiedz´
o podstawowych wyró˝nikach
kodów pozaj´zykowych do
interpretacji dzieł sztuki
(malarstwo, rzeêba, architektura, muzyka itp.)
• samodzielnie dochodzi do
odkrycia idei tekstów kultury
posługujàcych si´ kodem
pozaj´zykowym
• szuka kontaktu z dziełami sztuki
• wyra˝a własne opinie, formułuje oceny na temat dzieł sztuki,
uzasadnia swoje stanowisko
• odczytuje funkcje poszczególnych elementów kodu
o charakterze synkretycznym
Uczeƒ:
• zna podstawowe wyró˝niki
kodów pozaj´zykowych ró˝nych
dziedzin sztuki (malarstwa, rzeêby, architektury, muzyki itp.)
• przy pomocy nauczyciela
odczytuje idee tekstów kultury
posługujàcych si´ kodem
pozaj´zykowym
• uczestniczy w przygotowanych
przez szkoł´ (i inne Êrodowiska)
spotkaniach z dziełami sztuki
• wyra˝a własne opinie na temat
dzieł sztuki, próbuje formułowaç oceny
• spostrzega synkretyczny charakter kodów ró˝nych tekstów
kultury
47
B. Umiej´tnoÊci nadawcze – wypowiadanie si´ w mowie i piÊmie
Zakładane osiàgni´cia uczniów
Umiej´tnoÊç
podstawowe
ponadpodstawowe
mówienie
Uczeƒ:
• posługuje si´ poprawnà wymowà
• pracuje nad dykcjà
• zach´cany i kontrolowany przez
nauczyciela wykorzystuje Êrodki
ekspresji ˝ywej mowy
• przy niewielkiej pomocy przygotowuje interpretacj´ głosowà
tekstu własnego i cudzego
• nawiàzuje kontakt j´zykowy
z innymi zgodnie z konwencjami
ró˝nych sytuacji i norm
kultury
• zachowuje ˝yczliwà postaw´
w kontaktach z innymi
• rozmawia z ró˝nymi osobami
na wybrane tematy
• zna zasady uczestnictwa
w dyskusji i stara si´ je stosowaç
• przedstawia własne zdanie na
okreÊlony temat
• przygotowuje i wygłasza
krótkà wypowiedê (˝yczenia,
podzi´kowanie)
• wie, jakie znaczenie majà pozaj´zykowe Êrodki wyrazu (gest,
mimika itp.)
Uczeƒ:
• posługuje si´ poprawnà dykcjà
• Êwiadomie i zgodnie z potrzebà
wykorzystuje Êrodki ekspresji
˝ywej mowy
• poprawnie interpretuje głosowo
teksty własne i cudze
• skutecznie nawiàzuje kontakt
j´zykowy z innymi zgodnie
z konwencjami ró˝nych sytuacji
i norm kultury
• podczas kontaktu j´zykowego
nastawiony jest na rozmówc´
• ciekawie rozmawia z ró˝nymi
osobami na dowolne tematy
• stosuje zasady uczestnictwa
w dyskusji
• potrafi grzecznie i stanowczo
broniç własnego zdania
• przygotowuje i wygłasza dłu˝szà wypowiedê na zadany temat
(referuje zagadnienie)
• korzysta z pozaj´zykowych
Êrodków wyrazu (gest, mimika
itp.) w procesie komunikacji
pisanie
Uczeƒ:
• pracuje nad starannoÊcià graficznej postaci tekstu
• Êwiadomie pracuje nad ortograficznà poprawnoÊcià własnych
tekstów
• korzysta na polecenie nauczyciela ze słowników (ortograficznego, j´zyka polskiego,
poprawnej polszczyzny, wyrazów obcych)
• poprawnie buduje zdania
• stara si´ Êwiadomie budowaç
spójne teksty
• tworzy przewidziane programem formy wypowiedzi (tak˝e
u˝ytkowe)
Uczeƒ:
• posiada nawyk starannego pisania (wykorzystuje zasady kaligrafii), ma wykształcony
charakter pisma
• opanował nawyk pisania ortograficznego (w zakresie pisania
wyrazów z własnego czynnego
słownika)
• posiada nawyk korzystania ze
słowników (ortograficznego,
j´zyka polskiego, poprawnej polszczyzny, wyrazów obcych)
• opanował biegle operacje zdaniotwórcze, wykorzystuje synonimi´ składniowà
48
• zna ró˝nice mi´dzy j´zykiem
• buduje spójne teksty, dobierajàc
pisanym a j´zykiem mówionym
wyra˝enia j´zykowe zale˝nie od
i wskazuje cechy tych odmian
treÊci i funkcji tekstu
w tekstach
• podejmuje samodzielne próby
• pracuje nad budowaniem indypisarskie tak˝e w zakresie form
widualnego stylu wypowiedzi
nieobj´tych programem nauczania (np. poznanych na zaj´ciach
pozalekcyjnych)
• przekłada wypowiedê mówionà
na pisanà i odwrotnie
z zachowaniem ró˝nic mi´dzy
obiema odmianami j´zyka
• posługuje si´ stylem zindywidualizowanym
C. Âwiadome posługiwanie si´ j´zykiem ojczystym
Zakładane osiàgni´cia uczniów
Umiej´tnoÊç
zasób j´zyka
podstawowe
ponadpodstawowe
Uczeƒ:
• rozumie koniecznoÊç bogacenia
własnego j´zyka
• zach´cany i kierowany przez
nauczyciela pracuje nad poszerzaniem zasobu słownictwa
• wykorzystuje coraz wi´cej
struktur składniowych
Uczeƒ:
• dba o poszerzanie własnego
zasobu leksykalnego (samodzielnie poszukuje znaczeƒ
wyrazów nowych, szuka synonimicznych sposobów wyra˝ania
tej samej treÊci)
nauka o j´zyku Uczeƒ:
Uczeƒ:
• opanował przewidzianà progra- • Êwiadomie wykorzystuje wiedz´
mem wiedz´ o j´zyku z zakresu
z zakresu nauki o j´zyku do
fonetyki, fleksji, słowotwórstwa, tworzenia własnych tekstów
składni, stylistyki, historii j´zyka • Êwiadomie operuje strukturami
• rozpoznaje kategorie gramagramatycznymi dla osiàgni´cia
tyczne i wyjaÊnia ich znaczenie
zamierzonych funkcji
• wykorzystuje wiedz´ o j´zyku
wypowiedzi
do tworzenia tekstów własnych
(mówionych i pisanych)
• stosuje wiedz´ o j´zyku przy
czytaniu tekstów literackich,
zwłaszcza dawnych
• ma ÊwiadomoÊç zmiennoÊci
j´zyka
poprawnoÊç
j´zykowa
Uczeƒ:
• dostrzega u siebie i innych
bł´dy w posługiwaniu si´ j´zykiem, stara si´ je korygowaç
Uczeƒ:
• Êwiadomie i refleksyjnie posługuje si´ j´zykiem w ró˝nych
sytuacjach mówienia
49
D. Samokształcenie
Zakładane osiàgni´cia uczniów
Umiej´tnoÊç
podstawowe
ponadpodstawowe
planowanie
pracy
Uczeƒ:
Uczeƒ:
• regularnie odrabia zadane prace • samodzielnie planuje prac´
domowe, przygotowuje si´ do
własnà, wykorzystujàc wiedz´
lekcji zgodnie z zaleceniami
o swoim charakterze, rodzaju
nauczyciela
pami´ci itp.
dobór technik
uczenia si´
• stosuje techniki uczenia si´
zalecane w szkole
• poszukuje własnych technik
uczenia si´, wykorzystujàc przy
tym wiedz´ z zakresu psychologii uczenia si´
poszukiwanie
wiedzy
• korzysta ze wskazanych przez
nauczyciela êródeł wiedzy,
przede wszystkim z zasobów
biblioteki
• korzysta z ró˝nych êródeł
wiedzy i samodzielnie ich
poszukuje
ocena własnej
wiedzy
• bazuje na ocenie nauczycieli,
stara si´ sprostaç wymaganiom
stawianym przez szkoł´
• prosi o pomoc w razie potrzeby
• analizuje przyczyny swoich sukcesów i pora˝ek, a wnioski
wykorzystuje do planowania
pracy
• zdaje sobie spraw´, ˝e wartoÊcià
dla niego jest wiedza, a nie
ocena
W zakresie postaw
Uczeƒ:
• posiada potrzeb´ rozumienia Êwiata i siebie, dà˝y do poznania siebie;
• pracuje nad kształtowaniem swojego charakteru, ma ÊwiadomoÊç swoich
mocnych i słabych stron;
• przyjmuje odpowiedzialnoÊç za w∏asne słowa i czyny;
• Êwiadomie buduje swój system wartoÊci, wyraênie rozgranicza dobro od zła;
• rozumie istotnà wartoÊç nauki, odpowiedzialnie kieruje swoim rozwojem
intelektualnym;
• szanuje innych, rozumie i akceptuje odmiennoÊç;
• współpracuje z innymi;
• czuje si´ zwiàzany z własnym krajem, regionem, szanuje dorobek kulturalny
narodu i przyrod´ ojczystà;
• ma ÊwiadomoÊç swojego uczestnictwa w kulturze europejskiej.
50
VI. PROPOZYCJA METOD OCENY OSIÑGNI¢å UCZNIÓW
Ocenianie osiàgni´ç polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu
oraz post´pów w opanowaniu przez ucznia wiadomoÊci i umiej´tnoÊci
w stosunku do wymagaƒ edukacyjnych zawartych w programie nauczania,
które wynikajà z podstawy programowej i standardów wymagaƒ b´dàcych podstawà przeprowadzenia egzaminu gimnazjalnego.
Ocenianie pełni funkcj´ diagnostycznà oraz klasyfikacyjnà i ma nast´pujàce
cele dydaktyczne:
• poinformowanie ucznia o poziomie jego osiàgni´ç edukacyjnych i jego post´pach w tym zakresie;
• pomoc uczniowi w rozwoju jego uzdolnieƒ i zainteresowaƒ;
• motywowanie ucznia do dalszych post´pów w nauce;
• dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji
o post´pach, trudnoÊciach w nauce oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia;
• umo˝liwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.
Oceny dzieli si´ na:
• bie˝àce (czàstkowe),
• klasyfikacyjne Êródroczne,
• klasyfikacyjne koƒcoworoczne.
Oceniajàc wiedz´ i umiej´tnoÊci ucznia, nauczyciel mo˝e skorzystaç
z proponowanych kryteriów odnoszàcych si´ do szeÊciostopniowej skali ocen.
Stopieƒ celujàcy (6)
Uczeƒ wykonał wi´kszoÊç zadaƒ dodatkowych, a jego wiedza i umiej´tnoÊci
znacznie wykraczajà ponad poziom programu ogólnego. Jest twórczy, aktywny
i sumienny. Interesuje si´ przedmiotem i rozwija si´ indywidualnie. Osiàga
tak˝e sukcesy w konkursach i olimpiadach przedmiotowych.
Stopieƒ bardzo dobry (5)
Uczeƒ opanował pełny zakres wiedzy i umiej´tnoÊci. Sprawnie posługuje si´
zdobytymi wiadomoÊciami i korzysta z ró˝nych êródeł informacji. Jest samodzielny, aktywny i sumienny.
Stopieƒ dobry (4)
Uczeƒ opanował treÊci istotne w strukturze przedmiotu i sprawnie stosuje wiadomoÊci w sytuacjach typowych. Jest sumienny i doÊç aktywny. Potrafi samodzielnie rozwiàzaç typowe zadania.
Stopieƒ dostateczny (3)
Uczeƒ opanował najwa˝niejsze treÊci przedmiotowe oraz posiada proste, uniwersalne umiej´tnoÊci rozwiàzywania problemów typowych o Êrednim stopniu
trudnoÊci. Jest doÊç sumienny i raczej aktywny.
51
Stopieƒ dopuszczajàcy (2)
Uczeƒ opanował treÊci przedmiotowe na poziomie koniecznym do dalszej edukacji. Zazwyczaj wykonuje proste, typowe zadania, a tak˝e rozwiàzuje problemy o niskim stopniu trudnoÊci, powtarzajàce si´ w procesie edukacji. W miar´
regularnie odrabia zadane prace, choç niektóre bł´dnie. Potrafi uczestniczyç
w pracy na lekcji.
Stopieƒ niedostateczny (1)
Uczeƒ nie zdobył podstawowych wiadomoÊci i umiej´tnoÊci niezb´dnych do
dalszego kształcenia. Nie interesuje si´ procesem dydaktycznym, nie uczestniczy w lekcji, jak równie˝ nie odrabia zadanych prac i lekcewa˝y podstawowe
obowiàzki szkolne.
Ocenie podlegaç mogà nast´pujàce formy pracy i dokonania ucznia:
• test kompetencyjny – dotyczy przedmiotów b´dàcych kontynuacjà ze szkoły
podstawowej,
• wypracowanie,
• kartkówka (obejmuje niewielkà parti´ materiału i trwa nie dłu˝ej ni˝ 15 minut),
• praca klasowa (obejmuje niewielkà parti´ materiału i trwa co najmniej
1 godzin´ lekcyjnà),
• sprawdzian pisemny (obejmuje dział programowy i trwa co najmniej 1 godzin´
lekcyjnà),
• test,
• zadanie domowe,
• aktywnoÊç na zaj´ciach,
• odpowiedê ustna,
• dyskusja,
• referat,
• praca w grupach,
• praca samodzielna,
• praca pozalekcyjna, np. konkurs, olimpiada,
• çwiczenie praktyczne,
• pokaz,
• prezentacja,
• projekt,
• wykonanie pomocy dydaktycznych.
W przypadku prac pisemnych ocenie podlegajà:
• zrozumienie i realizacja tematu,
• zawartoÊç merytoryczna,
• kompozycja,
• styl i j´zyk.
Odpowiedê ustna oceniana jest za:
• poziom merytoryczny,
• umiej´tnoÊç przekazania wiedzy,
• sprawnoÊç wypowiadania si´,
52
• styl prezentacji,
• elastyczne reagowanie na pytania dodatkowe, zadawane przez nauczyciela
i innych uczniów.
Przy wystawianiu oceny koƒcowej mo˝na przyjàç nast´pujàce wyznaczniki:
• wiedza,
• umiej´tnoÊci,
• systematycznoÊç,
• aktywnoÊç,
• samodzielnoÊç.
Niezmiernie istotne jest, aby sprawdzanie osiàgni´ç i post´pów uczniów
odznaczało si´:
• obiektywizmem,
• indywidualizacjà wymagaƒ,
• konsekwencjà,
• systematycznoÊcià,
• jawnoÊcià.
VII. MATERIAŁY DYDAKTYCZNE
Program nauczania wyznacza kierunki i sposoby nauczania. Natomiast konkretnà realizacjà koncepcji przedstawionej w niniejszym programie sà podr´czniki „Słowa na czasie” do kształcenia literackiego i kulturowego oraz do
kształcenia j´zykowego.
Podr´czniki do kształcenia literackiego i kulturowego zawierajà:
• wst´p zapoznajàcy z tematykà danego bloku (wyznaczajàcy ram´ tematycznà dla tekstów zamieszczonych w bloku);
• utwory literackie, teksty publicystyczne oraz teksty z ró˝nych dziedzin
humanistyki (filozofii, historii itp.) odpowiednio dobrane do wyznaczonej
specyfiki bloku, opatrzone wyjaÊnieniami trudnych wyrazów w przypisach;
• fotografie tematyczne i reprodukcje dzieł sztuki nawiàzujàce do tekstów;
• komentarze do wybranych utworów wskazujàce okreÊlony kontekst (historyczny, biograficzny, filozoficzny, religijny, literacki, plastyczny, muzyczny,
regionalny);
• niezb´dne poj´cia z zakresu teorii literatury zamieszczone pod hasłem
„Wa˝na wiadomoÊç”;
• zestawy ró˝norodnych çwiczeƒ do poszczególnych tekstów (m.in.: wprowadzajàce, słu˝àce analizie i interpretacji, wykorzystujàce metody i techniki
aktywizujàce);
• informacje dodatkowe i ciekawe wiadomoÊci zwiàzane z danym utworem;
• testy sprawdzajàce wiedz´ i umiej´tnoÊci;
• podsumowania wiadomoÊci z rozdziału w formie mapy myÊli;
• propozycje dodatkowych lektur, utworów muzycznych, filmów.
53
W podr´cznikach do kształcenia j´zykowego znajdujà si´:
• treÊci przedmiotowe w postaci „Wa˝nej wiadomoÊci”;
• liczne çwiczenia zró˝nicowane pod wzgl´dem trudnoÊci i formy graficznej
(tabele, schematy, diagramy), z wykorzystaniem utworów literackich oraz
tekstów publicystycznych, zdj´ç i rysunków;
• specjalnie oznaczone zagadnienia dotyczàce poprawnoÊci i kultury j´zyka: j´zykowego savoir-vivre’u – przy komunikacji j´zykowej, wiadomoÊci z zakresu
ortografii i interpunkcji oraz bł´dów j´zykowych – przy nauce o j´zyku;
• informacje dodatkowe i ciekawe wiadomoÊci zwiàzane z danym tematem;
• podsumowania wiadomoÊci z rozdziału w formie mapy myÊli;
• testy sprawdzajàce wiedz´ i umiej´tnoÊci.
Oprócz starannie dobranych tekstów, dostosowanych do potrzeb danego
zagadnienia, a tak˝e do wieku i zainteresowaƒ uczniów, w podr´cznikach tych
znajdujà si´ ró˝norodne çwiczenia utrwalajàce wiedz´ oraz kształcàce umiej´tnoÊci okreÊlone w podstawie programowej kształcenia ogólnego i standardach
wymagaƒ egzaminacyjnych. Podr´cznik do literatury wyró˝nia si´ m.in. tym,
˝e zawiera teksty uporzàdkowane zarówno pod wzgl´dem tematycznym, jak
i chronologicznym, a tak˝e liczne nawiàzania do sztuki i innych dziedzin kultury. Natomiast w podr´czniku do kształcenia j´zykowego znajdujà si´ tylko
niezb´dne wiadomoÊci z gramatyki, a szczególny nacisk poło˝ony został na
kształcenie umiej´tnoÊci sprawnego posługiwania si´ j´zykiem.
Ponadto istotnym zało˝eniem nowej serii „Słowa na czasie” jest stworzenie
uczniom poszczególnych klas gimnazjum mo˝liwoÊci wyrównania poziomu
zdobytej wiedzy i posiadanych umiej´tnoÊci. W zwiàzku z tym do podr´czników
dla ka˝dej z klas dołàczony b´dzie specjalny dodatek, który ułatwi uczniom
nadrobienie zaległoÊci z okreÊlonych zagadnieƒ, a tak˝e solidne przygotowanie
si´ do egzaminu koƒczàcego gimnazjum.
Dla nauczyciela natomiast cennà pomocà dydaktycznà b´dzie dodatek z ciekawymi pomysłami dotyczàcymi wybranych lektur. Opracowane w nim zostanà te utwory, których fragmenty b´dà zamieszczone w podr´cznikach do
poszczególnych klas, a które trzeba zrealizowaç na lekcji w całoÊci. Dzi´ki temu
nauczyciel zapozna uczniów z kolejnymi epokami, a jednoczeÊnie b´dzie miał
mo˝liwoÊç wyboru momentu omówienia trudnej lektury odpowiednio do poziomu danej klasy.
54
Notatki
Notatki