Aleksandra Kunkiel-Kryńska Prawo konsumenckie UE
Transkrypt
Aleksandra Kunkiel-Kryńska Prawo konsumenckie UE
KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA Aleksandra Kunkiel-Kryńska Prawo konsumenckie UE – bezpośrednia skuteczność dyrektyw konsumenckich – wprowadzenie i wyrok TS z 14.07.1994 r. w sprawie 91/92 Paola Faccini Dori v. Recreb Srl1 Prezentowany wyrok TS w sprawie 91/92, Paola Faccini Dori, dotyczący wykładni postanowień jednej z dyrektyw konsumenckich, tj. dyrektywy 85/577/EWG w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa2 obrazuje szerszy problem związany ze skutkami aktów prawnych Unii Europejskiej, mianowicie kwestie bezpośredniego skutku dyrektyw, a także (pośrednio) obowiązku sądów krajowych wykładni prounijnej prawa krajowego. Wprowadzenie Przedstawiony wyrok TS, wydany na podstawie jednej z pierwszych dyrektyw konsumenckich, dotyczy zawarcia – poza lokalem przedsiębiorstwa – umowy w sprawie kursu korespondencyjnego języka angielskiego i stanowi kompleksowe ujęcie kwestii skutków prawnych dyrektywy 85/577/EWG w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa, niedopełnienia przez państwo członkowskie UE obowiązku transpozycji dyrektywy, a w konsekwencji horyzontalnego (tj. w stosunkach między jednostkami) skutku dyrektyw w ogólności. W realiach niniejszej sprawy konsumentka, która zawarła umowę w okolicznościach nietypowych – tj. na dworcu kolejowym – postanowiła się z niej wycofać. W tym celu chciała skorzystać z konsumenckiego prawa do odstąpienia od umowy (tzw. prawo do namysłu, tempus ad deliberandum; ang. cooling off period), które gwarantowała jej dyrektywa 85/577/EWG w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa. Uprawnienie takie jest środkiem ochrony indywidualnej, wynikającym z deficytu informacyjnego po stronie konsumenta w przypadku umów zawieranych w nietypowych okolicznościach (np. poza lokalem przedsiębiorstwa, umów na odległość); umożliwia wycofanie się z transakcji bez żadnych negatywnych skutków, po upływie (krótkiego) terminu służącego tylko konsumentowi. Jednak dyrektywa 85/577/EWG w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem 1 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości (dalej jako TS lub Trybunał) z 14.07.1994 r. w sprawie C-91/92, Paola Faccini Dori v. Recreb Srl, Zb. Orz. 1994, s. I-03325. 2 Dyrektywa Rady 85/577/EWG z 20.12.1985 r. w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa (Dz. Urz. WE L 372 z 31.12.1985 r., s. 31–33), dalej jako dyrektywa 85/577/EWG. przedsiębiorstwa nie została prawidłowo implementowana przez Włochy, co uniemożliwiało konsumentce powołanie się na krajowe przepisy implementujące dyrektywę. W tych okolicznościach sąd włoski skierował pytanie prejudycjalne dotyczące niniejszej dyrektywy, które stało się impulsem do wydania orzeczenia utrwalającego linię orzeczniczą TS, dotyczącą doktryny bezpośredniego skutku dyrektyw wspólnotowych (obecnie unijnych). Koncepcja bezpośredniego skutku dyrektyw (czy szerzej bezpośredniego skutku prawa unijnego) powiązana jest z bezpośrednim obowiązywaniem i stosowaniem prawa unijnego. Bezpośrednie obowiązywanie prawa unijnego oznacza zasadniczo, że jego normy, od dnia wejścia w życie, stają się automatycznie częścią porządków prawnych państw członkowskich, bez potrzeby ich inkorporacji. Bezpośrednie stosowanie prawa UE jest konsekwencją bezpośredniego obowiązywania. Organy państw członkowskich są zobowiązane opierać swoje działania na normach prawa unijnego obok norm prawa krajowego. Przy czym można uznać, że stosowanie dyrektyw unijnych polega na ich implementacji do prawa krajowego przez właściwe organy, w odpowiedniej formie i we właściwym czasie3. Natomiast przez bezpośredni skutek norm prawa UE rozumie się taką cechę, że mogą one być samodzielnym źródłem praw lub obowiązków jednostek. Aby dopuścić bezpośredni skutek dyrektyw, muszą zostać spełnione pewne warunki określone w orzecznictwie TS; przepisy dyrektywy muszą być wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, z norm dyrektywy wynikają prawa jednostek wobec państwa, tj. są one skierowane na przyznanie praw jednostkom, upłynął termin implementacji dyrektywy przez dane państwo członkowskie (brak implementacji) albo implementacja jest 3 S. Biernat, Prawo Unii Europejskiej a prawo państw członkowskich, w: J. Barcz, Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2002, s. 240. Europejski Przegląd Sądowy marzec 2012 49 KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA nieprawidłowa. Trybunał Sprawiedliwości odrzuca możliwość przyznania dyrektywom bezpośredniego skutku w stosunkach prawnych między jednostkami (osobami fizycznymi/prawnymi) bez udziału państwa. Ponadto, TS stoi na stanowisku, że opieranie przez jednostki swoich praw na normach dyrektywy przed sądem krajowym jest dopuszczalne wyłącznie przeciwko państwu, do którego dyrektywa jest adresowana, a nie przeciwko innej jednostce – czyli w tzw. układzie wertykalnym (pionowym), a nie horyzontalnym (poziomym). Ponadto, w prezentowanym wyroku Trybunał odmawiając dyrektywie 85/577/EWG w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa bezpośredniej skuteczności w stosunkach między jednostkami, podkreślił także wagę innych środków zmierzających do ochrony jednostek, a mianowicie obowiązek sądów krajowych wykładni prounijnej prawa krajowego, a także obowiązek przyznania jednostkom odszkodowania za szkodę, jaką poniosły na skutek naruszenia prawa UE przez państwo członkowskie. Wyrok TS z 14.07.1994 r. w sprawie 91/92 Paola Faccini Dori v. Recreb Srl 1. 2. 3. 4. 5. Postanowieniem z 24.01.1992 r., które wpłynęło do Trybunału 18.03.1992 r., Giudice conciliatore di Firenze (Włochy) zwrócił się, na podstawie art. 177 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (dalej jako TEWG), z pytaniem dotyczącym, po pierwsze, wykładni dyrektywy 85/577/EWG z 20.12.1985 r. w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa, a po drugie, możliwości powoływania się na tę dyrektywę w sporze między przedsiębiorcą a konsumentem. Pytanie to zostało podniesione w ramach sporu pomiędzy P. Faccini Dori, zamieszkałą w Monzie (Włochy) a Recreb Srl (dalej jako spółka Recreb). Jak wynika z postanowienia sądu krajowego, 19.01.1989 r. spółka Interdiffusion Srl, do której Paola Faccini Dori nie zwracała się uprzednio w tym celu, zawarła z nią umowę o korespondencyjny kurs języka angielskiego. Nastąpiło to na dworcu centralnym w Mediolanie, czyli poza lokalem przedsiębiorstwa tej spółki. Kilka dni później, listem poleconym z 23.01.1989 r., Paola Faccini Dori zawiadomiła tę spółkę o rezygnacji z zamówienia. W odpowiedzi spółka ta poinformowała, że jej prawa zostały przejęte przez spółkę Recreb. Paola Faccini Dori 24.06.1989 r. potwierdziła w piśmie skierowanym do spółki Recreb odstąpienie od umowy, powołując się m.in. na prawo odstąpienia przewidziane w dyrektywie 85/577/EWG. Celami dyrektywy 85/577/EWG, jak wynika z motywów jej preambuły, są: wzmocnienie ochrony konsumentów i likwidacja istniejących rozbieżności między przepisami krajowymi dotyczącymi tej ochrony, mogących mieć wpływ na funkcjonowanie wspólnego rynku. W motywie 4 preambuły dyrektywy 85/577/EWG wyjaśniono, że w przypadku umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa inicjatywa wychodzi zwykle od przedsiębiorcy, iż konsument nie jest w żaden sposób przygotowany do zawarcia umowy, a w związku z tym zostaje zaskoczony. Konsument nie jest najczęściej w stanie porównać jakości 50 Europejski Przegląd Sądowy marzec 2012 i ceny oferty z innymi ofertami. Zgodnie z tym samym motywem preambuły dyrektywy 85/577/EWG, element zaskoczenia występuje nie tylko w umowach zawieranych w drodze sprzedaży obwoźnej, lecz także przy innego rodzaju umowach zawieranych z inicjatywy przedsiębiorcy poza lokalem jego przedsiębiorstwa. Dyrektywa 85/577/EWG ma więc na celu, jak wynika z motywu 5 preambuły, przyznanie konsumentowi prawa odstąpienia od umowy w terminie co najmniej 7 dni, aby mógł on dokonać oceny zobowiązań wynikających z umowy. 6. 30.06.1989 r. spółka Recreb zwróciła się do Giudice conciliatore de Firenze o nakazanie P. Faccini Dori zapłaty na jej rzecz umówionej kwoty powiększonej o odsetki i koszty. 7. Postanowieniem z 20.11.1989 r., wydanym w postępowaniu nakazowym, sąd ten wydał nakaz zapłaty przez P. Faccini Dori powyższej kwoty. Pozwana złożyła do tego samego sądu zażalenie na to postanowienie. Ponownie podniosła argument, że odstąpienie przez nią od umowy nastąpiło na zasadach określonych w dyrektywie 85/577/EWG. 8. Jak jednak wiadomo, w czasie gdy wystąpiły okoliczności faktyczne sprawy, Włochy nie wydały przepisów mających na celu transpozycję dyrektywy 85/577/EWG, choć termin na jej dokonanie upłynął 23.12.1987 r. Włochy dokonały bowiem transpozycji dyrektywy 85/577/EWG dopiero w drodze dekretu nr 50 z 15.01.1992 r., który wszedł w życie 3.03.1992 r.4 9. Sąd krajowy stawia pytanie, czy może zastosować przepisy dyrektywy 85/577/EWG, mimo braku jej transpozycji we Włoszech, w czasie gdy wystąpiły okoliczności faktyczne sprawy. 10. Zwrócił się wobec tego do Trybunału z następująco sformułowanym pytaniem: „Czy dyrektywę 85/577/EWG należy uznać za wystarczająco precyzyjną i szczegółową, a w razie odpowiedzi twierdzącej, czy mogła ona wywoływać skutki w stosunkach między jednostkami a państwem włoskim oraz między samymi jednostkami w okresie pomiędzy dniem upływu dwudziestoczteromiesięcznego terminu wyznaczonego państwom członkowskim na zastosowanie się do niej a dniem, w którym państwo włoskie rzeczywiście się do niej zastosowało?” 11. Należy zauważyć, że dyrektywa 85/577/EWG nakazuje państwom członkowskim wydanie określonych przepisów mających normować stosunki prawne między przedsiębiorcami a konsumentami. Jeżeli wziąć pod uwagę charakter sporu, w którym występują konsument i przedsiębiorca, to pytanie postawione przez sąd krajowy podnosi dwa problemy, które należy rozpatrzyć oddzielnie. Dotyczy ono, po pierwsze, bezwarunkowego i wystarczająco precyzyjnego charakteru przepisów dyrektywy 85/577/EWG, dotyczących prawa do odstąpienia od umowy. Po drugie, dotyczy ono możliwości powoływania się w sporach między osobami prywatnymi na dyrektywę nakazującą państwom członkowskim wydanie określonych przepisów mających normować stosunki między tymi osobami w sytuacji braku takich przepisów. 4 Decreto legislativo nr 50 z 15.01.1992 r., Dziennik Urzędowy Republiki Włoskiej (GURI), dodatek zwyczajny do nr 27 z 3.02.1992 r., s. 24. KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA W przedmiocie bezwarunkowego i wystarczająco precyzyjnego charakteru przepisów dyrektywy 85/577/EWG dotyczących prawa do odstąpienia od umowy 12. Zgodnie z art. 1 ust. 1 dyrektywy 85/577/EWG znajduje ona zastosowanie do umów między przedsiębiorcą dostarczającym towary lub świadczącym usługi a konsumentem, zawieranych w czasie zorganizowanego przez przedsiębiorcę wyjazdu poza lokal przedsiębiorstwa lub w czasie odwiedzin przedsiębiorcy w domu albo w miejscu pracy konsumenta, w przypadku gdy odwiedziny te nie odbywają się na wyraźne życzenie konsumenta. 13. W art. 2 dyrektywy 85/577/EWG dodano, że przez pojęcie „konsument” należy rozumieć osobę fizyczną, która w transakcjach objętych tą dyrektywą działa w celach, które mogą być uważane za niezwiązane z jej działalnością gospodarczą lub zawodową, a przez pojęcie „przedsiębiorca” – osobę fizyczną lub prawną, która wspomnianych transakcji dokonuje w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej. 14. Przepisy te są wystarczająco precyzyjne, by sąd krajowy był w stanie zidentyfikować zobowiązanych i uprawnionych z tytułu nałożonych w ich drodze zobowiązań. Nie są w tym celu potrzebne żadne szczególne przepisy. Sąd krajowy może się ograniczyć do ustalenia, czy umowa została zawarta w okolicznościach określonych w dyrektywie 85/577/EWG między przedsiębiorcą a konsumentem w rozumieniu tej dyrektywy. 15. W celu ochrony konsumentów zawierających umowy w takich okolicznościach art. 4 dyrektywy 85/577/EWG nakłada na przedsiębiorcę obowiązek zawiadamiania ich na piśmie o przysługującym im prawie do odstąpienia od umowy, z podaniem nazwiska i adresu osoby, wobec której można to uprawnienie wykonać. Dodaje się w tym artykule, że w przypadkach, o których mowa w art. 1 ust. 1 dyrektywy 85/577/EWG, informacja ta powinna zostać podana konsumentowi w chwili zawarcia umowy. Wreszcie artykuł ten nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia w ustawodawstwie krajowym ochrony konsumentów w przypadku braku tego rodzaju informacji. 16. Ponadto, art. 5 ust. 1 dyrektywy 85/577/EWG stanowi, że konsument powinien mieć prawo odstąpienia od umowy poprzez wysłanie zawiadomienia w terminie nie krótszym niż 7 dni od chwili, gdy przedsiębiorca poinformował go w sposób i na zasadach określonych w prawie krajowym o przysługujących mu prawach. Artykuł 5 ust. 2 dyrektywy 85/577/EWG dodaje, że zawiadomienie o odstąpieniu skutkuje całkowitym zwolnieniem konsumenta ze wszelkich zobowiązań wynikających z umowy. 17. Artykuły 4 i 5 dyrektywy 85/577/EWG przyznają wprawdzie państwom członkowskim pewien zakres swobody uznania w odniesieniu do ochrony konsumenta w przypadku niepoinformowania go przez przedsiębiorcę, a także w odniesieniu do terminu i sposobów dokonania odstąpienia. Okoliczność ta nie ma jednak wpływu na precyzyjny i bezwarunkowy charakter przepisów dyrektywy, będących przedmiotem sprawy przed sądem krajowym. Taki zakres uznania nie uniemożliwia bowiem określenia minimum przysługujących praw. Z art. 5 dyrektywy 85/577/EWG wynika w tej kwestii, że zawiadomienie o odstąpieniu powinno nastąpić w minimalnym terminie 7 dni od otrzymania przez konsumenta od przedsiębiorcy wymaganych informacji. Istnieje zatem możliwość określenia minimalnego stopnia ochrony, jaki w każdym razie należy zapewnić. 18. W odniesieniu do pierwszego podniesionego problemu należy więc sądowi krajowemu odpowiedzieć w ten sposób, że art. 1 ust. 1 oraz art. 2 i art. 5 dyrektywy 85/577/EWG są bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, jeżeli chodzi o określenie grupy uprawnionych oraz minimalnego terminu, w jakim należy zawiadomić o odstąpieniu od umowy. W przedmiocie możliwości powoływania się na przepisy dyrektywy 85/577/EWG, dotyczące prawa do odstąpienia od umowy w sporach między konsumentami a przedsiębiorcami 19. Drugi problem podniesiony przez sąd krajowy dotyczy konkretnie kwestii, czy w przypadku braku w wyznaczonym terminie przepisów transponujących dyrektywę 85/577/EWG konsumentom przysługuje w ich stosunkach z przedsiębiorcami, z którymi zawarli umowę, na podstawie samej tylko dyrektywy, prawo do odstąpienia od tej umowy i czy mogą się oni powoływać na to prawo przed sądami krajowymi. 20. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, utrwalonym od czasu wyroku w sprawie 152/84, Marshall5, dyrektywa nie może sama z siebie nakładać na jednostkę zobowiązań i nie można wobec tego powoływać się na nią wobec tej jednostki. 21. Sąd krajowy zwraca uwagę, że ograniczenie skuteczności dyrektyw bezwarunkowych i wystarczająco precyzyjnych, lecz nie transponowanych, do stosunków między podmiotami państwowymi a jednostką prowadzi do sytuacji, w której akt normatywny ma ten charakter wyłącznie w stosunkach między niektórymi podmiotami prawa, podczas gdy zarówno we włoskim porządku prawnym, jak i w porządkach prawnych wszystkich współczesnych państw, opartych na zasadzie praworządności, państwo jest takim samym podmiotem prawa, jak każdy inny. Możliwość powoływania się na dyrektywę wyłącznie wobec państwa byłaby równoznaczna z sankcją za brak jej transpozycji, jak gdyby chodziło o stosunki natury czysto prywatnoprawnej. 22. W kwestii tej wystarczy stwierdzić, że – jak wynika z wyroku w sprawie Marshall6 – orzecznictwo dotyczące możliwości powoływania się na dyrektywy wobec podmiotów państwowych opiera się na wiążącym charakterze dyrektywy, jaki przyznaje jej art. 189 TEWG, lecz jedynie w stosunku do „każdego państwa członkowskiego, do którego jest kierowana”. Orzecznictwo to ma na celu uniknięcie „osiągania przez państwa korzyści z naruszenia prawa wspólnotowego”. 5 Wyrok TS z 26.02.1986 r. w sprawie 152/84, M.H. Marshall v. Southampton and South-West Hampshire Area Health Authority (Teaching), ECR 1986, s. 723. 6 Pkt 48 i pkt 49 wyroku TS z 26.02.1986 r. w sprawie 152/84, M.H. Marshall v. Southampton and South-West Hampshire Area Health Authority (Teaching), ECR 1986, s. 723. Europejski Przegląd Sądowy marzec 2012 51 KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA 23. Byłoby bowiem niedopuszczalne, by państwo, któremu ustawodawca wspólnotowy nakazuje wydanie przepisów mających unormować jego – lub podmiotów państwowych – stosunki z jednostkami i nadać im określone uprawnienia, mogło się powoływać na niewykonanie ciążących na nim zobowiązań w celu pozbawienia jednostek tych uprawnień. Z tego też względu Trybunał uznał możliwość powoływania się wobec państwa (lub podmiotów państwowych) na niektóre przepisy dyrektyw dotyczących udzielania zamówień publicznych7 oraz dyrektyw dotyczących harmonizacji podatków obrotowych8. 24. Zastosowanie tego orzecznictwa w dziedzinie stosunków między jednostkami oznaczałoby przyznanie Wspólnocie uprawnienia do nakładania w sposób bezpośrednio skuteczny zobowiązań na jednostki, podczas gdy ma ona tę kompetencję wyłącznie w obszarach, w których powierzono jej uprawnienie do wydawania rozporządzeń. 25. W związku z tym w przypadku braku w wyznaczonym terminie przepisów transponujących dyrektywę 85/577/EWG konsumentom nie przysługuje w ich stosunkach z przedsiębiorcami, z którymi zawarli umowę, i na podstawie samej tylko dyrektywy, prawo do odstąpienia od tej umowy, i nie mogą się oni powoływać na to prawo przed sądami krajowymi. 26. Trzeba poza tym przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem utrwalonym od czasu wyroku Trybunału w sprawie 14/83, Von Colson9, wynikające z dyrektywy zobowiązanie do osiągnięcia założonego przez nią rezultatu, a także wynikający z art. 5 TEWG obowiązek podjęcia wszelkich działań o charakterze generalnym i jednostkowym, niezbędnych w celu wykonania tego zobowiązania, ciążą na wszelkich organach władzy państw członkowskich, w tym – w ramach ich kompetencji – na organach sądowych. Jak wynika z wyroków Trybunału w sprawie 106/89, Marleasing10 i w sprawie 334/92, Wagner Miret11, sąd krajowy, który stosując prawo krajowe, ma dokonać jego wykładni, zobowiązany jest zrobić to, na ile to tylko możliwe, w świetle brzmienia (litery) i celów dyrektywy, by osiągnąć założony w niej rezultat i zastosować się w ten sposób do art. 189 ak. 3 TEWG. 27. Należy poza tym przypomnieć, że w przypadku gdy rezultatu zakładanego w dyrektywie nie można osiągnąć w drodze wykładni, iż zgodnie z wyrokiem w sprawach połączonych: 6/90 i 9/90, Francovich i in.12, prawo wspólnotowe nakłada na państwa członkowskie obowiązek 7 Wyrok TS z 22.06.1989 r. w sprawie 103/88, Fratelli Costanzo SpA v. Comune di Milano, ECR 1989, s. 1839. 8 Wyrok TS z 19.01.1982 r. w sprawie 8/81, Ursula Becker v. Finanzamt Münster-Innenstadt, ECR 1982, s. 53. 9 Wyrok TS z 10.04.1984 r. w sprawie 14/83, Sabine von Colson i Elisabeth Kamann v. Land Nordrhein-Westfalen, ECR 1984, s. 1891. 10 Wyrok TS (szósta izba) z 13.11.1990 r. w sprawie 106/89, Marleasing SA v. La Comercial Internacional de Alimentacion SA, ECR 1990, s. I-04135, pkt 8. 11 Wyrok TS (piąta izba) z 16.12.1993 r. w sprawie 334/92, Teodoro Wagner Miret v. Fondo de garantía salarial, ECR 1993, s. I-06911, pkt 20. 12 Wyrok TS z 19.11.1991 r. w sprawach połączonych: 6/90 i 9/90, Andrea Francovich i Danila Bonifaci i inni v. Rebublika Włoch, ECR 1991, s. I-05357, pkt 39. 52 Europejski Przegląd Sądowy marzec 2012 naprawienia szkód, jakie wyrządzą one jednostkom z powodu braku transpozycji dyrektywy, pod warunkiem spełnienia trzech przesłanek. Przede wszystkim dyrektywa musi mieć na celu przyznanie jednostkom pewnych praw. Treść tych praw musi być możliwa do określenia na podstawie przepisów dyrektywy. Musi wreszcie istnieć związek przyczynowy między naruszeniem ciążącego na państwie zobowiązania a poniesioną szkodą. 28. Dyrektywa 85/577/EWG ma bezsprzecznie na celu nadanie jednostkom pewnych praw, a treść tych praw, jeżeli chodzi o ich minimum, to można określić na podstawie przepisów samej tylko dyrektywy (zob. pkt. 17. powyżej). 29. W sytuacji wystąpienia szkody spowodowanej naruszeniem przez państwo ciążącego na nim zobowiązania zadaniem sądu krajowego jest zapewnić, w ramach krajowego prawa zobowiązań, poszanowanie prawa poszkodowanych konsumentów do odszkodowania. 30. W odniesieniu do drugiego problemu podniesionego przez sąd krajowy, i w związku z powyższymi rozważaniami, należy odpowiedzieć w ten sposób, że w przypadku braku w wyznaczonym terminie przepisów transponujących dyrektywę 85/577/EWG konsumentom nie przysługuje w ich stosunkach z przedsiębiorcami, z którymi zawarli umowę, i na podstawie samej tylko dyrektywy, prawo do odstąpienia od tej umowy i nie mogą się oni powoływać na to prawo przed sądami krajowymi. Sąd krajowy jest jednak zobowiązany, stosując przepisy prawa krajowego zarówno wcześniejsze, jak i późniejsze od dyrektywy, interpretować je – na ile to możliwe – w świetle brzmienia (litery) i celów tej dyrektywy. W przedmiocie kosztów 31. Koszty poniesione przez rządy duński, niemiecki, grecki, francuski, włoski, niderlandzki i Zjednoczonego Królestwa oraz przez Komisję Wspólnot Europejskich, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny w stosunku do postępowania zawisłego przed tym sądem, zatem do niego należy rozstrzygnięcie o kosztach. Z powyższych względów Trybunał orzekł, co następuje: 1) Artykuł 1 ust. 1 oraz art. 2 i art. 5 dyrektywy 85/577/EWG są bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, jeżeli chodzi o określenie grupy uprawnionych oraz minimalnego terminu, w jakim należy zawiadomić o odstąpieniu od umowy. 2) W przypadku braku w wyznaczonym terminie przepisów transponujących dyrektywę 85/577/EWG konsumentom nie przysługuje w ich stosunkach z przedsiębiorcami, z którymi zawarli umowę, i na podstawie samej tylko dyrektywy 85/577/EWG, prawo do odstąpienia od tej umowy i nie mogą się oni powoływać na to prawo przed sądami krajowymi. Sąd krajowy jest jednak zobowiązany, stosując przepisy prawa krajowego zarówno wcześniejsze, jak i późniejsze od dyrektywy, interpretować je – na ile to możliwe – w świetle brzmienia (litery) i celów tej dyrektywy.