Protokół z posiedzenia Komitetu Nauk Geologicznych PAN

Protokół
z posiedzenia Komitetu Nauk Geologicznych PAN
odbytego w Warszawie w dniu 25.11.2009 roku
www.kngeol.pan.pl
W posiedzeniu KNG PAN w dniu 25 listopada 2009 r. wzięło udział 23 członków Komitetu
(wg załączonej listy) z ogólnej liczby 36. Nieobecność usprawiedliwili profesorowie: Krzysztof
Jakubowski, Janusz Kotlarczyk, Jerzy J. Małecki, Andrzej Paulo, Tadeusz Słomka i Stanisław Staśko.
Posiedzeniu przewodniczył prof. dr hab. Andrzej Żelaźniewicz – przewodniczący KNG.
Ad. 1. Zebrani nie zgłosili uwag do porządku obrad, w związku z czym został on przyjęty w
proponowanej postaci.
Ad. 2. Zgromadzeni jednogłośnie przyjęli protokół z poprzedniego posiedzenia.
Ad. 3. Prof. A. Żelaźniewicz przedstawił informacje dotyczące zakończenia prac nad oceną nauk
geologicznych w Polsce. Podkreślił trudności jakie napotkał zespół redakcyjny (prof. prof. Janeczek,
Marks i Żelaźniewicz) podczas końcowego zestawiania nadesłanych materiałów i formułowania
finalnego dokumentu. Pewna przypadkowość i niekompatybilność dostarczonych danych wyłoniła
obraz miejscami niezbyt spójny, w szczególności niepewny w ocenie ilościowej, dlatego w
dokumencie końcowym na ogół zrezygnowano z podawania danych liczbowych. Prof. Żelaźniewicz
zainicjował dyskusję prosząc o uwagi. Podkreślił, że ewentualne uzupełnienia będą mogły się znaleźć
w planowanym aneksie do Ekspertyzy, z tym, że powinny one być zwięźle sformułowane i odnosić się
do konkretnych punktów dokumentu.
W dyskusji udział wzięli profesorowie: A. Sadurski, R. Kotliński, J. Dowgiałło i A.
Żelaźniewicz. Wskazano m.in. na konieczność uzupełnienia dokumentu o dane dotyczące ośrodków
gdańskiego i szczecińskiego, w tym informacji o osiągnięciach organizacji Interoceanmetal.
Ad. 4. Prof. A. Żelaźniewicz przedstawił informacje o aktualnym stanie prac nad regionalizacją
tektoniczną Polski. Zauważył, że formalnie do KNG nie dotarły żadne uwagi na ten temat. Podkreślił,
iż propozycje podziału kraju na jednostki tektoniczne opublikowane w październikowym numerze
Przeglądu Geologicznego w 2008 roku, mają tylko charakter autorski i powinny były stać się
zaczynem ogólnopolskiej dyskusji zmierzającej do określenia i uporządkowania ogólnych zasad
postępowania oraz do pewnego usystematyzowania regionalnych podziałów i wyróżnianych
jednostek. Przedłożone do dyskusji propozycje regionalizacji i ujednolicenia terminologii odnoszą się
naturalnie do dzisiejszego stanu wiedzy.
W dyskusji, w której udział wzięli profesorowie: K. Piotrowska, R. Marcinowski, R,
Kotliński, A. Żelaźniewicz, J. Kutek, M. Narkiewicz, J. Żaba, P. Aleksandrowski, M. Lewandowski, J.
Matyszkiewicz i I. Walaszczyk, podkreślano dużą przydatność proponowanych zasad tektonicznych
podziałów. Wielu dyskutantów zaczęło już wprowadzać je na swoich wykładach (głównie z geologii
regionalnej), a także stosować w realizowanych pracach naukowych. Wskazywano też ich duże
znaczenie dydaktyczne i przydatność podczas realizacji prac magisterskich, doktorskich i
habilitacyjnych. Profesorowie J. Kutek, M. Narkiewicz i P. Aleksandrowski wyrazili wątpliwości, co
do ogólnej idei wprowadzania szczegółowych podziałów regionalnych, które nie powinny być
narzucane, gdyż mogą „krępować” rozwój nauki, w szczególności jeśli w przyszłości okaże się, że
dana struktura ma w istocie całkiem inny charakter. Zauważono m.in., że geologia opiera się w dużej
mierze na interpretacjach, które mogą się zmieniać, gdyż często „nie wiemy czegoś na pewno”. Prof.
A. Żelaźniewicz wyjaśnił, że zrewidowany i uporządkowany podział kraju na jednostki tektoniczne
będzie przez KNG zalecany, a nie narzucany, i jako taki będzie mógł naturalnie podlegać
ulepszeniom wspartym odpowiednim uzasadnieniem, ale nie powinien być dowolnie zmieniany bez
określenia podstaw zmian. W podobnym duchu wypowiedziało się wielu dyskutantów, podkreślając
konieczność istnienia zasad i podziałów, gdyż porządkują one aktualną wiedzę, a w miarę postępu
badań mogą być odpowiednio poprawiane. Dla realizacji podjętego przez KNG zadania,
zmierzającego do opracowania i opublikowania zbioru zasad i zaleceń wraz z podstawami i kryteriami
regionalizacji oraz wyłonionej w drodze trwającej dyskusji propozycji podziału kraju na jednostki
tektoniczne, prof. A. Żelaźniewicz zaproponował powołanie komitetu redakcyjnego złożonego z
autorów artykułów zamieszczonych w PG 56/10, w skład którego weszliby: P. Aleksandrowski, Z.
Buła, P.H. Karnkowski, N. Oszczypko, J. Żaba i A. Żelaźniewicz. Zebrani w głosowaniu przez
aklamację zaaprobowali utworzenie komitetu redakcyjnego w proponowanym składzie.
Ad. 5. Prof. A. Żelaźniewicz przedstawił ocenę efektów i dziedzictwa Światowego Roku Planety
Ziemia. Przypomniał, że Komitet Planeta Ziemia PAN kończy swą działalność z końcem 2009 roku.
Wiele zamierzonych celów udało się zrealizować: m.in. przygotowano wystawę objazdową „10 pytań
o Ziemię – przeszłość przyszłości”, wydano 10 popularnonaukowych broszurek (każda w nakładzie
1000 egzemplarzy rozesłanych do szkół i muzeów geologicznych w całej Polsce), postery, ulotki i
kalendarze. Założono też stronę internetową www.planetaziemia.pan.pl, która jest nadal czynna i
będzie nadal prowadzona przez KNG. KPZ uczestniczył w Festiwalach Nauki, okolicznościowych
wystawach, olimipiadach i konkursach szkolnych, konferencjach, wykładach, a także w programach
radiowych. Części planów nie zdołano zrealizować z powodu ograniczonych środków finansowych.
Osiągnięcia Światowego Roku Planety Ziemia zostały ostatnio podsumowane w Lizbonie
(Planet Earth Lisbon 2009, 19-22. Nov. 2009), gdzie Polska wypadła bardzo dobrze. Prof. A.
Żelaźniewicz przedstawił sprawozdanie ze spotkania w Lizbonie, a także przybliżył plany utworzenia
wirtualnego Instytutu Planeta Ziemia (The Planet Earth Institute – Promot-ing knowledge for a better
Planet; www.planetearthinstitute.org).
W dyskusji udział wzięli profesorowie P. Aleksandrowski i S. Witczak zainteresowani
możliwościami zakupu broszurek m.in. dla szkół (nakłady większości broszurek został już jednak
całkowicie wyczerpane), a także użyciem logo Roku Planeta Ziemia podczas Kongresu
Hydrogeologicznego w Krakowie w 2010 roku (na co jest pełna zgoda).
Ad. 6. Prof. A. Żelaźniewicz przedstawił informacje na temat oddźwięku Stanowiska KNG w sprawie
zagrożenia globalnym ociepleniem. Przypomniał historię powstania stanowiska oraz dyskusje, które
rozgorzały na różnych forach po upublicznieniu tego dokumentu w Polsce. Wersję angielską
Stanowiska... zamieszczono w różnych witrynach internetowych, a fakt jego ukazania się odnotowano
w kilku gazetach zachodnich, w tym w The Wall Street Journal. Stanowisko… spotkało się generalnie
z bardzo pozytywnym przyjęciem. Odrębne niż w Stanowisku... poglądy wyraziło zaledwie kilku
naukowców. Nieprzychylny komentarz ukazał się w Gazecie Wyborczej, a więcej, w podobnym duchu
utrzymanych, anonimowych głosów pojawiło się w internecie.
W dyskusji udział wzięli profesorowie: M. Lewandowski, R. Marcinowski, A. Żelaźniewicz,
L. Marks, P. Aleksandrowski, M. Narkiewicz, J. Matyszkiewicz, J. Żaba, K. Jaworowski, J. Dowgiałło
i R. Wagner. Zastanawiano się nad możliwościami dalszych działań. Podkreślono, że wiele
argumentów używanych w dyskusjach o antropogenicznym ociepleniu klimatu ma charakter
nienaukowy, tendencyjny i nierzetelny. Podobne wątpliwości budzą modele, które na podstawie małej
ilości różnej wartości zmiennych, usiłują prognozować przyszłość, ale nie dają się weryfikować w
odniesieniu nawet do niedawnej przeszłości. Przypomniano, że szeroko nagłaśniana teza o ociepleniu
klimatu wskutek przemysłowej emisji CO2 służy z pewnością interesom różnych grup lecz
niekoniecznie interesowi ludzkości, zaś ustalanie limitów praw do emisji lub „bezpiecznych” wartości
wzrostu temperatury przez polityków a nie obiektywne gremia naukowe, do których, niestety, nie
należy kierownictwo IPCC, są chybione.
Ad. 7. Prof. A. Żelaźniewicz zainicjował dyskusję dotyczącą podjęcia działań zmierzających do
rewizji podręczników szkolnych pod kątem zakresu i poprawności treści geologicznych. Nauczanie
geologii w szkołach jest ważne i powinno podnieść przede wszystkim poziom ogólnej wiedzy
absolwentów, w tym także kandydatów na studia. Rzetelna wiedza w tym zakresie jest też bardzo
ważna ze względów społecznych. Analizę treści geologicznych wybranych podręczników geografii
(gimnazjalnych i licealnych) przeprowadził prof. Marek Michalik w ramach działania podjętego już
przez Komitet Planeta Ziemia. Reprezentują one bardzo różny poziom, a zawarte w nich elementy
wiedzy geologicznej są dość przypadkowe i różnej wartości. Podręczniki te mają wiele poważnych
braków. Przede wszystkim nie ukazują one praktycznego znaczenia geologii, która jawi się w nich
jako nauka hobbystyczna i społecznie mało użyteczna. Należałoby dążyć do wprowadzenia geologii
do programów LO, opracowania specjalnego podręcznika, który byłby zalecany przez Ministerstwo
Edukacji Narodowej. Trzeba podkreślić, że w szkołach średnich w Polsce przedwojennej uczono
2
przedmiotu pod nazwą geografia i geologia, a po wojnie geologia była osobnym przedmiotem (w
klasach XI) do roku 1956. Obecnie jest nauczana w kilku krajach (np. Norwegii, Wyspach Zielonego
Przylądka) na równi z chemią bądź fizyką.
W dyskusji udział wzięli profesorowie: J. Matyszkiewicz, A. Uchman, L. Marks, A.
Żelaźniewicz, J. Kutek, J. Dowgiałło, M. Narkiewicz, P. Aleksandrowski i J. Żaba. Zastanawiano się,
jak przeciwdziałać zaistniałej sytuacji, która ciągle się pogarsza. Jako przedstawiciela do spraw rewizji
podręczników geografii w zakresie geologii zaproponowano prof. M. Michalika, gdyż jest On osobą
aktualnie najlepiej zorientowaną. Wyrażono obawy, że próby zmiany obecnego stanu rzeczy mogą nie
zyskać poparcia środowiska geografów. Wsparcia idei przygotowania podręcznika do geologii przez
geologów należy szukać w PTG, GIG-u, w fundacjach związanych z ochroną środowiska, które
dysponują środkami na cele edukacyjne. Konieczne jest też nawiązanie kontaktu w tej sprawie z
Komitetem Nauk Geograficznych. Stosowne działania postanowiono rozpocząć od uzyskania
informacji od wyznaczonych przez MEN ze środowiska geologów recenzentów podręczników do
geografii.
Ad. 8. Prof. A. Żelaźniewicz poinformował zebranych, że przesłany do MNiSW oraz do Centralnej
Komisji ds. Stopni i Tytułów wniosek KNG o powołanie nowej dziedziny nauk o Ziemi, nie doczekał
się dotychczas żadnej odpowiedzi. Przekazał też informację, że w przyznawaniu grantów Ministerstwa
Nauki i Szkolnictwa Wyższego nie powinny w najbliższym czasie zajść żadne zmiany. Prof. L. Marks
zakomunikował o powołaniu rządowgo Komitetu Sterującego ds. Opracowania Sektorowych Strategii
Adaptacji do Zmian Klimatu, do którego został oddelegowany przez prezesa PAN. Prof. A.
Żelaźniewicz poinformował o wstępnych planach zorganizowania wraz z trzema innymi komitetami
naukowymi Wydziału VII sesji plenarnej i konferencji nt. Praktyczne znaczenie nauk o Ziemi.
Profesorowie A. Uchman i K. Jaworowski poruszyli sprawę prawa do dostępu do sztucznych i
naturalnych odsłonięć skalnych. Kwestia ta powinna być uregulowania w obecnie nowelizowanej
ustawie prawo geologiczne i górnicze. Zdecydowano przygotować, po konsultacji ze służbami prawnymi PIG-PIB, odpowiednie wspólne wystąpienie KNG i PTG do właściwej komisji sejmowej.
Ustalono termin następnego posiedzenia KNG na marzec 2010 roku.
Sekretarz
Komitetu Nauk Geologicznych PAN
prof. UŚ dr hab. Jerzy Żaba
Przewodniczący
Komitetu Nauk Geologicznych PAN
prof. dr hab. Andrzej Żelaźniewicz
3