Kazeina - Lublin

im. Unii Lubelskiej w Lublinie
Plac Wolności 4, 20-005 Lublin
Budowa i właściwości wybranych biopolimerów
KAZEINA
Warsztaty laboratoryjne dla uczniów
III LO im. Unii Lubelskiej w Lublinie
Wersja skryptu
2015-10-15 @ 14:06
Wydział Chemii, UMCS w Lublinie, ul. Gliniana 33, 20-614 Lublin
A. CZĘŚĆ TEORETYCZNA
1. Mleko jako substancja pokarmowa
Mleko jest wydzieliną gruczołu mlekowego samic ssaków pojawiająca się w okresie laktacji. Pod względem
chemicznym jest to mieszanina wieloskładnikowa złożona z dwóch głównych faz: fazy wodnej i rozproszonej
w niej fazy organicznej (emulsja). Skład chemiczny mleka wytwarzanego przez samice określonego gatunku jest
uwarunkowany genetycznie, chociaż znaczny wpływ wywierają warunki środowiskowe (preferencje
pokarmowe, stan zdrowia).
Podstawowym składnikiem mleka wszystkich ssaków jest woda. Jej zawartość waha się od 56 do 90%.
W wodzie tej są rozpuszczone lub zawieszone (w postaci koloidalnej) składniki suchej masy.
W skład suchej masy mleka ssaków wchodzą m.in.:
•
•
•
•
•
tłuszcze,
białka,
o kazeiny,
o albuminy,
o globuliny,
cukry, (laktozy),
sole mineralne,
witaminy (A, D, E).
Przybliżony skład chemiczny mleka krowiego
Zawartość poszczególnych składników mleka (wartości uśrednione) w zależności od gatunku
wytwarzającego je ssaka przedstawiono w poniższej tabeli.
-2-
Jakościowy skład mleka dla danego gatunku pozostaje stały, natomiast skład ilościowy może podlegać
dość dużym zmianom, gdyż zależy on od wielu czynników. Najważniejszym z nich jest rodzaj i różnorodność
pokarmu przyjmowanego przez zwierzę: mleko powstaje przy współudziale licznych hormonów i enzymów
(których wytwarzanie jest kontrolowane przez układ nerwowy) z odpowiednich składników dostarczanych
przez krew.
Ogólną wartość mleka mierzy się ilością zawartych w nim składników suchej masy. Pod tym względem spośród zwierząt wykorzystywanych jako mleczne- najwartościowsze jest mleko owcze (dużo tłuszczu i białek,
sucha masa często przekracza 25%), najniżej natomiast mleko klaczy i oślicy (mało tłuszczu, białek, związków
mineralnych, a dużo laktozy). Przyjmując mleko krowie za wzorzec, odznaczający się bardziej zrównoważonym
stosunkiem tłuszczu, białek i węglowodanów, kozie mleko można ocenić jako zawierające przeciętnie nieco
więcej suchej masy, a zwłaszcza tłuszczu, jakkolwiek równice są niewielkie. Mleko bawolicy cechuje się dużą
zawartością tłuszczu i białek, jeszcze więcej tych składników występuje w mleku samicy renifera, natomiast
mleko wielbłądzie skaldem swym niewiele różni się od mleka krowiego.
U niektórych osób, dwa główne składniki suchej masy mleka, tj. laktoza i białka, mogą być przyczyną
problemów zdrowotnych:
•
Nietolerancja laktozy (cukru mlekowego) – jest związana z zaburzeniem jej trawienia (czyli
rozkładu) tego disacharydu na dwa cukry proste: glukozę i galaktozę. Problemy z trawieniem
laktozy są wynikiem niedoboru enzymu – laktazy. W Polsce nietolerancja laktozy występuje
u 1,5% niemowląt i dzieci oraz u 20-25% osób dorosłych. Do najczęstszych objawów nietolerancji
cukru mlekowego należą: bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, nudności, uczucie pełności.
•
Alergia na mleko będąca jedną z najbardziej kłopotliwych alergii pokarmowych i polegająca na
nieprawidłowej odpowiedzi układu immunologicznego na białka zawarte w mleku. Mleko krowie
zawiera ok. 30 różnych białek o potencjalnym charakterze alergennym stanowiących ok. 30-35 g
masy w litrze. W wyniku koagulacji białek mleka prowadzonej przy użyciu chymozyny uzyskuje się
dwie frakcje - kazeinę i białka serwatkowe (laktoglobulina i laktoalbumina), stanowiące
odpowiednio ok. 80 i 20%. Kazeina uczula około 60% chorych z alergią na mleko krowie. Alergie
pokarmowe wbrew pozorom najczęściej dotyczą nie tylko przewodu pokarmowego. Czasem
przyjmują postać skórną: atopowe zapalne skóry, pokrzywka, swędzenie i wszystkie inne objawy
typowe dla alergii o różnej etiologii.
-3-
2. Mleko jako układ dwufazowy
A
Mleko jest niejednorodnym (heterogenicznym)
układem dwufazowym złożonym przede wszystkim z wody
i tłuszczu. Mając na uwadze stan skupienia faz, stopień
rozdrobnienia oraz ich względną zawartość, mleko można
traktować jako emulsję (jeden z rodzajów układów
koloidalnych). Fazę rozpraszającą (ośrodek dyspersyjny)
stanowi woda, a rozproszoną (fazę zdyspergowaną) – tłuszcz
(emulsja typu O/W). Tłuszcz zawarty w mleku występuje
w postaci sferycznych cząstek o średnicy od dziesiątych
części do kilku mikrometrów (średnia wartość: 2-4 μm).
W 1 cm3 mleka znajduje się średnio ok. 3-6 miliardów takich
cząstek.
A
B
Faza rozpraszająca
(woda)
Faza rozproszona
(tłuszcz)
Mikroskopowy obraz (schemat) mleka świeżego (A)
i homogenizowanego (B)
B
Rozkład wielkości średnic cząstek (mikrosfer) tłuszczu w mleku świeżym (A) i w homogenizowanym (B)
Emulsja
Każda kuleczka tłuszczu (mikrosfera) pokryta jest cienką, ale
szczelną błonką - otoczką białkową, której obecność stabilizuje
emulsję przez zapobieganie łączenia się cząstek tłuszczu ze sobą
prowadzące do separacji faz. W czasie przechowywania mleka
mogą zachodzić procesy koalescencji i śmietan(k)owania.
W wyniku podstawania świeżego mleka, na jego powierzchni
gromadzi się warstwa tłuszczu będąca podstawowym surowcem
do produkcji śmietany (słodkiej i kwaśnej).
Koalescencja
Śmietanowanie
Wybrane procesy prowadzące do separacji faz
Pod względem chemicznym, tłuszcze (lipidy) zawarte w mleku można podzielić na lipidy proste (ok. 98%)
oraz lipidy złożone. Grupa lipidów prostych obejmuje tłuszcze właściwe, tj. estry glicerynowe (głównie
triacyloglicerole) ok. 10 kwasów tłuszczowych (wyższych kwasów karboksylowych) o parzystej liczbie atomów
węgla w cząsteczce. Podstawowe kwasy, których reszty obecne są w tłuszczu mleka to: kwas oleinowy oraz
(kwasy z grupy NNKT(1):) linolowy, linolenowy i arachidonowy. Z grupy lipidów złożonych w mleku obecna jest
lecytyna (fosfolipid) wykazująca stabilizujące właściwości emulsji. Z grupy lipidów, w mleku obecne są także
niewielkie ilości cholesterolu.
(1)
NNKT = niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (ang. PUFA = polyunsaturated fatty acids)
-4-
3.
Wybrane właściwości fizykochemiczne mleka
Kwasowość świeżego mleka krowiego zawiera się zwykle w granicach pH = 6,5-6,7 (mleko kobiece:
pH = 7,0-7,2). Na kwasowość składają się przede wszystkim wolne grupy karboksylowe kazeiny, a poza tym
kwaśne sole mleka takie jak fosforany, cytryniany, węglany. Na kwasowość mleka wpływają: rasa krów, sposób
żywienia, okres laktacji i stany chorobowe krów (powodująca na ogół spadek kwasowości). Fermentacja
mlekowa laktozy powoduje wzrost kwasowości. Kwasowość mleka mierzy się w stopniach Soxhleta-Henkla
(°S.H), przy czym 1 stopień odpowiada liczbie mililitrów 0,25 molowego NaOH zużytych na 100 ml mleka wobec
2% alkoholowego roztworu fenoloftaleiny. Normalne mleko krowie wykazuje 6,5-7,5 °S.H.
Właściwości buforowe mleka są konsekwencją zawartości soli mocnych zasad i słabych kwasów
(wodorofosforanów, cytrynianów i węglanów) oraz amfoterycznych białek Pojemność buforowa (buforowość)
mleka, wyrażająca się ilością kwasu potrzebnego do zmiany pH o jednostkę, jest różna w różnych zakresach pH.
Buforowość świeżego mleka jest znaczna, dzięki temu nie następują znaczne zmiany pH i destabilizacja układu
koloidalnego białek w początkowej fazie kwaśnienia mleka. Mleko o odczynie zasadowym ma bardzo niską
buforowość i już niewielki dodatek ługu powoduje silne zmiany pH.
Gęstość mleka krowiego zawiera się w granicach od 1,013 - 1,042 g/cm3, zwykle jednak wahania są
mniejsze, tj.: 1,029-1,033 g/cm3. Gęstość mleka ustala się dopiero po kilku godzinach (3-6 godz.) od wydojenia,
a jej stabilizacji sprzyja niższa temperatura przechowywania. Gęstość mleka jest wypadkową gęstości
i zawartości wszystkich jego składników, których przeciętne wartości w temp. 20°C (w stosunku do wody
o temperaturze 4°C) wynoszą: woda = 0,9998, tłuszcz = 0,931, białka = 1,451, laktoza = 1,545 i sole = 3,000.
Gęstość mleka jest wyższa od 1,000 g/cm3, ponieważ łączna zawartość składników o gęstości znacznie większej
od wody ponad 2-krotnie przewyższa zawartość tłuszczu - składnika o mniejszej gęstości niż woda.
Napięcie powierzchniowe mleka jest niższe od napięcia powierzchniowego wody, przede wszystkim dzięki
zawartym w mleku białkom, tłuszcz lekko podwyższa napięcie powierzchniowe, pozostałe składniki zasadniczo
pozostają bez wpływu. Poza tym dzięki niższemu napięciu powierzchniowemu i przez to większej zwilżalności
mleko łatwiej wnika do różnych szczelin niż czysta woda i nie daje się stamtąd usunąć za pomocą zwykle do
mycia używanych roztworów alkaliów, które podobnie jak woda, wykazują znacznie wyższe napięcie
powierzchniowe od mleka. Najniższe napięcie powierzchniowe wykazuje mleko ochłodzone do temperatury
0-10°C. Wzrost kwasowości obniża napięcie powierzchniowe, aż do momentu, kiedy cała zawartość kazeinianu
wapnia zostaje rozłożona.
Temperatura krzepnięcia mleka (tj. zapoczątkowanego wytrącania się kryształków lodu) wynosi od -0,54
do -0,57°C, co związane jest ze stałością ciśnienia osmotycznego mleka. Znajomość punktu zamarzania mleka
jest wykorzystywana przy wykrywaniu zafałszowań przez rozwodnienie (dodatek wody podwyższa ten punkt):
-0,52°C oznacza już średnio 5% dodatek wody; -0,49°C odpowiada 10% dodatkowej ilości wody w mleku,
a temperatura -0,43°C to świadczy o ok. 20% dodatku wody. Obniżenie temperatury zamarzania wody zależy
od molalnosci roztworu, tj. od liczby cząsteczek i jonów tworzących roztwór. Ponieważ w mleku niektóre
składniki występują w postaci roztworu rzeczywistego (laktoza, sole), dlatego jego temperatura zamarzania,
jest niższa od temperatury zamarzania wody.
Współczynnik refrakcji (załamania) światła określany jest jako stosunek sinusów kąta padania światła
i kąta jego załamania w badanym środowisku, wynosi w mleku od 1,347 do 1,352 przy 20°C i jest nieco wyższy
niż w czystej wodzie (1,3330 przy 20°C), głównie dzięki zawartej w mleku laktozie, a w mniejszym stopniu –
białkom.
-5-
4. Budowa chemiczna kazeiny
Kazeina jest białkiem złożonym – najważniejszym przedstawicielem fosfoprotein: fragment peptydowy
kazeiny jest połączony ze składnikami niepeptydowymi – głównie resztami kwasu ortofosforowego(V), co
w konsekwencji sprawia, że białko to wykazuje charakter wybitnie kwaśny (jest tak mocno kwaśna, iż rozkłada
węglany z wydzieleniem dwutlenku węgla). Punkt izoelektryczny (pI) tego białka wynosi 4,6 i w mleku
(o pH>pI) występuje w formie anionowej. Kazeina jest bogata w prolinę i jest białkiem o charakterze
hydrofobowym. Rozpuszcza się w rozcieńczonych roztworach wodorotlenków alkalicznych, tworząc z nimi sole.
Jest także rozpuszczalna w roztworach niektórych soli, np.: octanu sodu czy szczawianu sodu. Przybliżony skład
pierwiastkowy kazeiny: C (53%), H (7%), O (22%), N (15,65%), S (0,76%), P (0,85%).
Kazeina nie jest białkiem jednorodnym. Stosując metody elektroforetyczne, w jej składzie wyróżniono 20
frakcji różniących się zawartością fosforu, składem aminokwasowym, masą cząsteczkową czy udziałem
sacharydów. Do głównych frakcji kazeiny należą: α-, β- i κ-kazeina. Poszczególne rodzaje kazeiny różnią się
m.in. masą cząsteczkową oraz liczbą reszt ortofosforanowych(V) przyłączonych do jednej cząsteczki białka:
Frakcja kazeiny
αβκ-
Masa cząsteczkowa [g/mol]
27 300
24 100
∼ 8 000
Liczba reszt PO43-/cząsteczkę
∼9
∼4-5
∼ 1,5
β-kazeina jest polipeptydem zbudowanym z 209 reszt aminokwasowych i występuje w 2 formach, tj. jako
A1- i A2-β-kazeina. Formy te różnią się między sobą rodzajem jednej reszty aminokwasowej: zamiast
występującej w formie A1- histydyny (His) w formie A2- w pozycji 67 obecna jest prolina (Pro). Ta niewielka
różnica składu aminokwasowego prowadzi do wyraźnych różnic w trawieniu tych dwóch form. W określonych
warunkach (w obecności niektórych enzymów lub w kwaśnym środowisku) kazeina może hydrolizować do
aminokwasów
W mleku krowim 40% kazeiny stanowi frakcja α-, 30% frakcja β-, a dalsze 15%
frakcja κ-. Białko to tworzy micele (sferyczne skupiska o średnicy 50-250 nm),
które są wyraźnie widoczne pod mikroskopem. W 1 ml mleka jest 7·1013 miceli,
stanowią one łącznie od 5 do 6% objętości mleka. Micele utworzone są
z podjednostek frakcji kazeinowych. W skład każdej miceli wchodzi od 10 do 500
podjednostek, które są ze sobą połączone jonami wapniowymi, fosforanowymi
i cytrynianowymi.
Kazeina (micele)
100 μm
× 1000
× 10000
×1
Tłuszcz (emulsja)
Rodzaje układów dyspersyjnych występujących w mleku
-6-
Fragmenty kazeiny zlokalizowane na powierzchni miceli posiadają ładunek ujemny, co przeciwdziała ich
łączeniu się i aglomeracji. Dokładna budowa miceli nie jest znana, jednak przypuszcza się, że złożona jest ona
z mniejszych elementów, tzw. „submiceli” utrzymywanych blisko siebie dzięki obecności grup fosforanowych.
Związane są one przy pomocy wiązań estrowych głównie z resztami hydroksoaminokwasów: seryny (Ser)
i treoniny (Thr).
Powierzchniowa warstwa
bogata w κ-kazeinę
Hydrofobowy rdzeń submiceli
Ca9(PO4)6
Łańcuchy polipeptydowe
Submicela
Kazeina (micela)
Struktura miceli kazeinowej
Kazeina (sernik) występuje w mleku w postaci soli wapniowej (100 ml mleka zawiera ok. 2,8 g kazeiny),
a jej zawartość stanowi do 80% wszystkich białek obecnych w mleku krowim i 20- 40% białek mleka kobiecego.
Mleko krowie zawierające dużo kazeiny zsiada się powoli w postać drobnokłaczkowej - właściwość ta może być
wykorzystywana do wykrycia dodatku mleka krowiego, w pokarmie kobiecym. Innym sposobem jest
obserwacja luminescencji w świetle lampy kwarcowej; mleko kobiece wykazuje luminescencję niebieską,
krowie - żółtą.
5. Otrzymywanie i właściwości chemiczne kazeiny
Kazeina różni się swoimi właściwościami fizykochemicznymi od pozostałych białek. Podczas ogrzewania
kazeina nie ulega koagulacji – w optymalnym pH może zostać ogrzana nawet do 140°C bez wyraźnych
objawów denaturacji. Kazeina może natomiast zostać wydzielona z mleka w wyniku dodania enzymów (np.
podpuszczka) lub dzięki obniżeniu pH (zakwaszeniu) mleka. Powstała w wyniku ww. procesów kazeina nosi
nazwę odpowiednio: kazeiny podpuszczkowej lub kwasowej.
Kazeina
Kazeina (casein)
Serwatka
Serwatka (whey)
Wydzielanie kazeiny z mleka spowodowane obniżeniem pH (np. kwaśnienie)
-7-
Analogiczny mechanizm wydzielania kazeiny z mleka (tzn. spowodowany zakwaszeniem środowiska)
prowadzi do „warzenia się mleka” podczas jego kwaśnienia. Zawarty mleku cukier mlekowy (laktoza), pod
wpływem bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillus i Lactococcum), które występują w mleku nie poddanym
pasteryzacji, w zdrowych i gnijących roślinach oraz w układzie pokarmowym i błonach śluzowych ludzi i innych
zwierząt przekształca się w kwas mlekowy (fermentacja mlekowa poprzedzona niekiedy hydrolizą laktozy),
który obniża pH mleka (zakwasza środowisko) prowadząc do wydzielenia kazeiny w postaci twarogowatej masy
(opadającej na dno naczynia). W żółto-zielonym roztworze (serwatce) pozostają albuminy i globuliny, laktoza
i inne składniki mleka.
Hydroliza laktozy
Laktoza zaliczana do disacharydów redukujących może w określonych warunkach (środowisko kwaśne,
enzymy) ulegać hydrolizie do monosacharydów, tj. glukozy i galaktozy.
a)
laktoza
b)
C12H22O11 +
4
+
woda
H2O
H+
H+
glukoza
+
galaktoza
C6H12O6
+
C6H12O6
Glu
OH
c)
O
Gal
1
+ H OH
(H2O)
4
Glu
+
Gal
1
HO
laktoza
4-O- ( β-galaktopiranozylo)-D- glukopiranoza
wiazanie
β-1,4-glikozydowe
Hydroliza laktozy
Fermentacja mlekowa
Fermentacja mlekowa to enzymatyczny rozkład bogatszych w energię substancji organicznych do
uboższych związków prostych, przebiegający w warunkach beztlenowych. Proces ten przy udziale
odpowiednich enzymów przeprowadzają różne gatunki bakterii, metabolizując cukry proste i dwucukry do
kwasu mlekowego (2-hydroksypropanowego, E270) i innych związków, np. kwasu octowego, aldehydu
octowego, etanolu czy dwutlenku węgla. Zależnie od gatunku bakterie fermentacji mlekowej produkują
od 0,6 do 3% kwasu mlekowego. Przebieg właściwej fermentacji mlekowej można przedstawić za pomocą
następującego równania sumarycznego:
C6H12O6
2CH3-CH(OH)-COOH + 94 kJ (22,5 kcal)
Ze względu na szlaki przemian cukrów bakterie mlekowe klasyfikuje na:
• homofermentatywne,
• heterofermentatywne.
W homofermentacji z jednego mola glukozy powstają dwa mole pirogronianu ulegającego redukcji do
kwasu mlekowego (pod wpływem dehydrogenazy mleczanowej i w obecności NADH). Kwas mlekowy jest
więc głównym produktem końcowym homofermentacji i stanowi ponad 85-90% metabolitów przy
niewielkim udziale kwasu octowego i CO2 (powstają w wyniku dekarboksylacji niewielkiej ilości
pirogronianu).
-8-
W procesie heterofermentacji z 1 mola glukozy powstaje 1 mol kwasu mlekowego, 1 mol kwasu octowego
(warunki tlenowe) lub etanolu (warunki beztlenowe) oraz 1 mol CO2.
Oprócz wymienionych substancji, bakterie kwasu mlekowego mogą produkować inne (lotne) metabolity
wtórne nadające produktom fermentacji specyficzny aromat, np.: diacetyl, aldehyd octowy i w mniejszych
ilościach kwasy karboksylowe (propionowy, mrówkowy), lotne kwasy tłuszczowe, alkohole, aceton i estry.
Kazeina podpuszczkowa – do produkcji serów
Podczas działania na mleko enzymów, np. podpuszczki (pozyskiwanej z soku żołądkowego cieląt),
struktura kazeiny ulega znacznym zmianom i przekształca się początkowo w nierozpuszczalną parakazeinę
poddawaną dalszej fermentacji. Fermentacja w podwyższonej temperaturze prowadzi do powstania serów
typu szwajcarskiego, natomiast prowadząc ją w temperaturze pokojowej uzyskuje się sery miękkie typu
Camembert.
Kazeina kwasowa – do produkcji galalitu, lanitalu, klejów
Kazeinę można wytrącić działaniem na mleko kwasem (np. octowym lub solnym). Białko to wydziela się
z mleka w czasie zakwaszania po osiągnięciu punktu izoelektrycznego. Zakwaszone mleko ogrzewa się do
temp. 65°C – w tej temperaturze następuje koagulacja osadu, co znacznie ułatwia odfiltrowanie. Przemyty
i odciśnięty twaróg suszy się i mieli otrzymując kazeinę techniczną.
6. Zastosowanie kazeiny
Sposób pozyskiwania kazeiny z mleka determinuje główne jej zastosowania. Kazeina kwasowa znajduje
zastosowanie głownie do wyrobu włókien (lanital), klejów kazeinowych oraz tworzywa sztucznego - galalitu,
(tzw. sztucznego rogu) z którego wytwarza się czasami drobne przedmioty, np. uchwyty, wieczne pióra oraz
drobną galanterię ozdobną – przede wszystkim guziki i klamry do pasków). Z kazeiny kwasowej otrzymanej
w procesie ukwaszenia mleka kulturami bakteryjnymi wyrabia się sery twarogowe. Kazeina kwasowopodpuszczkowa oraz podpuszczkowa (z mleka krowiego, koziego albo owczego) jest głównym surowcem do
wytwarzania serów: twardych typu szwajcarskiego, miękkich (np. pleśniowe), serów typu cottage cheese oraz
serków homogenizowanych.
Na możliwość użycia kazeiny do wybranych zastosowań, decydującą rolę odgrywa jej jakość. Ocena
organoleptyczna i chemiczna kazeiny dotyczy określenia wyglądu: barwy i zapachu, oznaczenie zawartości
wody, tłuszczu, popiołu i kwasowości. Sucha kazeina podpuszczkowa dobrej jakości powinna mieć barwę od
jasnożółtej do szarokremowej i zapach mleka. Zawartość wody w kazeinie (suszenie w 105°C) nie powinna
przekraczać 12%, tłuszczu nie więcej niż 1,35% w suchej masie (rozpuszczenie kazeiny w kwasie siarkowym(VI),
odwirowanie tłuszczu i pomiar jego objętości), a popiołu 7,95 – 9,5% (BN-66/8049-06).
Lanital – włókno kazeinowe z mleka
Lanital to włókno z kazeiny czyli białka mlecznego, które po raz
pierwszy otrzymał włoski chemik Antonio Ferretti. „Mleczna tkanina”
sprzedawana była we Włoszech w latach 1937- 1945. Materiał przestać
być produkowany, gdy na masową skalę pojawiły się sztuczne włókna.
Obecna produkcja przędzy o nazwie lanital to powrót do lat 30. ubiegłego wieku. Duże zasługi
dla popularyzacji tego włókna wniosła niemiecka biolog Anke Domaske, która opracowała
i udoskonaliła metodę produkcji z włókien lanitalowych tkaniny Q-Milch. „W dotyku jest to jak
jedwab, nie śmierdzi i można coś takiego normalnie prać” – zapewnia Domaske.
-9-
Koszty wytwarzania włókien lanitalowych są wielokrotnie mniejsze niż
przypominającego ich właściwości jedwabiu: na sukienkę wykonaną z Q-Milch potrzeba
sześć litrów mleka, a koszt takiego ubrania
kształtuje się między 150 a 200 €. Nie bez
znaczenia
pozostają
także
względy
ekologiczne i aspekt marnowania żywności
– lanital można otrzymywać z nienadającego się do picia,
skwaśniałego mleka. „Tkaniny z mleka widzimy jako alternatywę
dla bawełny. Wytwarza się ją bez żadnych chemikaliów i pestycydów. Jej produkcja trwa zaledwie godzinę. To
bardzo ekologiczne i pomaga oszczędzać surowce naturalne” - tłumaczyła Domaske.
„Mleczne ubrania” spotkały się z zainteresowaniem w różnych częściach świata – Domaske została
założycielką i główną projektantką marki Mademoiselle Chi-Chi. Jej ubrania nosiła m.in. Mischa Barton czy
Ashlee Simpson. Obecnie Domaske pracuje nad kolekcją dla mężczyzn.
7. Trudne pytania?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dlaczego mleko jest białe?
Dlaczego tłuszcz i micele kazeiny przyjmują sferyczny kształt?
Dlaczego w mleku nie następuje samoistna separacja faz?
Co to jest mleko homogenizowane?
Co to jest mleko UHT?
Co to jest kożuch i dlaczego powstaje?
Dlaczego mleko się pieni (kipi) podczas gotowania?
Skąd się biorą dziury w serze i dlaczego są okrągłe?
Jak się robi serki topione?
-10-