Od redakcji W obronie Paula Schrebera Randomizowane

Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 3(3)/2009
Redaktor naczelny/Editor-in-Chief
Prof. WUM dr hab. n. med. Bartosz Łoza
Redaktor prowadzący/Managing Editor
Dr Maja Polikowska
Redakcja/Editor
Dr Jonathan Britmann
Dr Anna Mosiołek
Dr Iwona Patejuk-Mazurek
Od redakcji
2
Bartosz Łoza
W obronie Paula Schrebera
3
Zvi Lothane
Randomizowane, całościowe badania kliniczne
neuroleptyków atypowych: CATIE, CUtLASS1, EUFEST
4
Sławomir Murawiec, Bartosz Łoza
Opcje farmakoterapii zaburzeń funkcji poznawczych
5
Tomasz Sobów
Internacje osób cierpiących na zaburzenia
psychotyczne spowodowane przyjmowaniem
substancji psychoaktywnych
6
Marek Krzystanek, Anna Strzałkowska, Ewa Krzystanek,
Irena Krupka-Matuszczyk
Adres Redakcji
Klinika Psychiatrii
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
05-802 Pruszków, ul. Partyzantów 2/4
tel. (022) 758 60 05
fax (022) 758 75 70
www.tworki.eu
Kontakt i przesyłanie prac
[email protected]
Wydawca
Medical Education Sp. z o.o.
02-201 Warszawa, ul. Opaczewska 60D
Rafał Wójcik, Anna Nawara, Bartosz Łoza
Ustąpienie chronicznych objawów wytwórczych
schizofrenii paranoidalnej w trakcie leczenia
ziprasidonem – analiza przypadku
Rada Redakcyjna/Editorial Board:
Prof. Andrzej Czernikiewicz (Przewodniczący/Chairman)
Prof. Aleksander Araszkiewicz
Prof. Dov R. Aleksandrowicz
Prof. Andrzej Bogucki
Prof. Teofan Domżał
Prof. Dominika Dudek
Prof. Jan Kochanowski
Prof. Jerzy Landowski
Prof. Henry Zvi Lothane
Prof. Joanna Meder
Prof. Tadeusz Nasierowski
Prof. Małgorzata Rzewuska
Prof. Jerzy Samochowiec
Prof. Adam Stępień
7
Dyrektor zarządzający
Andrzej Kowalczyk, [email protected]
Product manager
Wiola Banaszek, [email protected]
Redakcja i korekta
Joanna Królikowska, Marcin Kuźma
Redakcja techniczna/Projekt graficzny
Artur Weber
Publikacja ukazuje się we współpracy
z partnerem edukacyjnym
1
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 3(3)/2009
Od redakcji
Drodzy Czytelnicy,
kiedy rozpoczynacie lekturę najnowszego numeru „Neuropsychiatrii”, zaczyna się nowy, jeszcze
wspanialszy, 2010 rok. Niech więc dotrze ten egzemplarz jako prezent od redakcji, z tą kolorową
nadzieją, która zapowiada nadchodzący, w co wierzymy, czas realizacji Waszych marzeń.
Chcemy być intrygującym pismem, byście Wy mogli być kreatywnymi Czytelnikami.
Dziękujemy. Istniejemy tylko dzięki Wam.
Bartosz Łoza
redaktor naczelny Neuropsychiatrii
2
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 3(3)/2009
W obronie Paula Schrebera
In defense of Paul Schreber
Zvi Lothane
Mount Sinai School of Medicine, New York
Zvi Lothane
Profesor psychiatrii,
psychoanalityk
Amerykańskiego
Towarzystwa
Psychoanalitycznego,
historyk, filozof i erudyta.
Jego prace stanowią
w wielu kwestiach
definitywną rewizję
poglądów Freuda i szeregu
innych prekursorów
psychoanalizy. Analiza
przypadku Daniela Paula
Schrebera przekracza
pozostałe tego typu
opracowania. Zaczyna się
tam, gdzie kończą się inne.
Hobby: lektura („każdego
dnia muszę coś czytać”)
i utwory Szopena, najlepiej
w wykonaniu Artura
Rubinsteina.
„Mam wrażenie, że w moim przyszłym życiu jakaś wielka i wspaniała satysfakcja czeka w zapasie
dla mnie... ta wielka sława będzie związana z moim imieniem, pomimo że tysiące ludzi zostało dużo
lepiej wyposażonych umysłowo”.
Daniel Paul Schreber
WSTĘP OD REDAKCJI
Daniel Paul Schreber (25.07.1842–14.04.1911) był niemieckim sędzią, odnoszącym sukcesy i cieszącym się powszechnym uznaniem, aż do momentu, gdy w wieku 51 lat ujawniły się
u niego powtórnie zaburzenia nastroju. Historycznie, zostało zaproponowanych kilka wykluczających się lub uzupełniających rozpoznań: paranoja (Weber), dementia paranoides i parafrenia
(Freud), affective disorder (Lipton), psychoza lęku (Angst-Psychose, Peters), psychoza depresyjna
(Lothane). Pierwszy, umiarkowany (nerwicowy), i drugi, ciężki (psychotyczny) (1893–1902), epizod depresji Schrebera opisane są w książce Schrebera (Denkwürdigkeiten eines Nervenkranken
– 1903, Pamiętniki nerwowo chorego – 2006, a poprawnie przetłumaczone: Myśli nerwowo chorego). Tom Schrebera stał się jedną z najbardziej wpływowych książek w dziejach psychiatrii i psychoanalizy dzięki recenzjom w czasopismach psychiatrycznych, monografii Junga o schizofrenii oraz interpretacji Zygmunta Freuda (1911). Następnie koncepcje Freuda były wspierane lub
kwestionowane przez licznych badaczy, z których najwięksi polemiści to między innymi Eugen
Bleuler, Carl G. Jung, Melanie Klein, Ida Macalpine, Jacques Lacan, William G. Niederland, Morton
Schatzman, Roberto Calasso, Gilles Deleuze, Harald Schultz-Hencke, Félix Guattari, Arnold Zweig
i jego naśladowca – Elias Canetti i wreszcie Zvi Lothane. W ten sposób Paul Schreber stał się jedną z najważniejszych ikon naszej kultury.
Słowa kluczowe: Schreber, Freud, Lothane, psychoanaliza
INTRODUCTION FROM THE EDITOR
Daniel Paul Schreber (25 July 1842–14 April 1911) was a successful and highly respected German judge until he became ill for the second time at age 51. Historically, many congruent or
contradictory diagnoses were proposed: paranoia (Weber), dementia paranoides and paraphrenia (Freud), affective disorder (Lipton), anxiety psychosis (Angst-Psychose, Peters), and depressive psychosis (Lothane). The first, moderate (neurotic) (1884–1885) and the second, severe
(psychotic) (1893–1902) episodes of Schreber’s depression are described in Schreber’s book
(Denkwürdigkeiten eines Nervenkranken – 1903, mistranslated as Memoirs of My Nervous Illness,
but correctly translated as Great Thoughts of a Nervous Patient). Schreber’s volume became one
of the most influential books in the history of psychiatry and psychoanalysis, thanks to its interpretation by Sigmund Freud (1911). Subsequently, Freud’s ideas were confirmed or contested by
a number of theorists, most notable, among others, being Eugen Bleuler, Carl G. Jung, Melanie
Klein, Ida Macalpine, Jacques Lacan, William G. Niederland, Morton Schatzman, Roberto Calasso,
Gilles Deleuze, Harald Schultz-Hencke, Félix Guattari, Arnold Zweig and his imitator Elias Canetti,
and finally Zvi Lothane. In this way, Paul Schreber became one of the most important icons
of our culture.
Key words: Schreber, Freud, Lothane, psychoanalysis
3
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 3(3)/2009
Randomizowane, całościowe
badania kliniczne neuroleptyków
atypowych: CATIE, CUtLASS1,
EUFEST
Randomized, comprehensive research trials
of atypical antipsychotics: CATIE, CUtLASS1,
EUFEST
Sławomir Murawiec1, Bartosz Łoza2
1
2
Instytut Psychiatrii i Neurologii
Klinika Psychiatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Szpital Tworkowski
STRESZCZENIE
Dokonano metodologicznego przeglądu trzech największych w ostatnich latach, prospektywnych, randomizowanych badań neuroleptyków atypowych: CATIE, CUtLASS1 i EUFEST. Czas do
przerwania leczenia z jakiegokolwiek powodu i/lub proporcja pozostawania (retencja) w badaniu stały się najpopularniejszymi celami podstawowymi prób klinicznych badających efektywność neuroleptyków. Czas do przerwania leczenia przy zastosowaniu olanzapiny był najdłuższy
w badaniach CATIE i EUFEST, natomiast w badaniu CUtLASS1 uzyskano jej największą retencję.
W przeciwieństwie do tych wskaźników tradycyjne miary, jak rezultaty skal klinicznych, są coraz
częściej uważane za mające drugorzędne znaczenie i postrzegane jako trudne do klinicznej interpretacji. Na przykład pomiary jakości życia we wszystkich trzech cytowanych badaniach nie
powiodły się.
Słowa kluczowe: neuroleptyki atypowe, efektywność leczenia, schizofrenia
ABSTRACT
We have reviewed three of the biggest randomized, prospective atypical antipsychotic trials:
CATIE, CUtLASS1 and EUFEST. The time to the discontinuation of treatment for any cause and/
or the proportion of the retention in the study became the most popular primary outcomes
of the antipsychotic effectiveness trials. A duration of the successful treatment was significantly
longer for the olanzapine groups in the CATIE and EUFEST studies and the biggest retention
of olanzapine was observed in the CUtLASS1 trial. Contrary to that, traditional measurements
like the results of clinical scales are being considered to be more and more the secondary outcomes and the phenomena that are hard to be clinically explained. E.g. the quality of life measurements failed completely in all three studies.
Key words: atypical antipsychotics, treatment effectiveness, schizophrenia
4
Sławomir Murawiec
Adiunkt w Instytucie
Psychiatrii i Neurologii,
psychoterapeuta
psychoanalityczny.
Zainteresowania naukowe
obejmują subiektywne
i psychologiczne
aspekty leczenia
farmakologicznego
w psychiatrii,
psychoanalityczne
podejście do
farmakoterapii
(psychodynamiczną
psychofarmakoterapię),
integrację biologii
z psychologią, badania
nad psychozami oraz
neuropsychoanalizę.
Członek
Międzynarodowego
Towarzystwa
Neuropsychoanalizy.
Redaktor (wspólnie z
Cezarym Żechowskim)
książki „Od neurobiologii
do psychoterapii”
(IPiN, 2009). Redaktor
naczelny portalu
www.schizofrenia.pl.
Hobby: fotografia przyrody.
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 3(3)/2009
Opcje farmakoterapii zaburzeń
funkcji poznawczych
Options of pharmacotherapy
of cognitive dysfunctions
Tomasz Sobów
Klinika Psychiatrii Wieku Podeszłego i Zaburzeń Psychotycznych, Centralny Szpital Kliniczny Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Iwona Kłoszewska
STRESZCZENIE
Zaburzenia funkcji poznawczych, bez względu na to czy spełniają kryteria diagnostyczne dla
otępienia, czy nie, stanowią zwykle istotny problem kliniczny i są często przedmiotem poważnego cierpienia chorych oraz pogorszenia ich codziennej sprawności. Nieleczone mogą prowadzić do zmniejszenia samodzielności i konieczności sprawowania opieki nad pacjentem.
Istnieje szereg farmakologicznych opcji usprawniania pamięci i innych funkcji poznawczych.
U chorych z otępieniem, zwłaszcza typu Alzheimera, podstawowy wybór stanowią inhibitory
cholinesterazy oraz memantyna. Leki te mają także udokumentowaną skuteczność w leczeniu
otępień w przebiegu choroby Parkinsona i otępienia z ciałami Lewy’ego, mogą być także pomocne w łagodzeniu objawów otępienia o podłożu naczyniowym i mieszanym. Szereg innych
leków znajduje zastosowanie w zmniejszaniu nasilenia dysfunkcji poznawczych, głównie u pacjentów z zaburzeniami niespełniającymi kryteriów dla otępienia. Należą do nich leki naczynioaktywne (takie jak winpocetyna czy nicergolina), piracetam oraz szereg leków ziołowych, spośród których najlepiej przebadane są ekstrakty z Ginkgo biloba. Jakikolwiek byłby wybór opcji
farmakoterapeutycznej nakierowanej na zaburzenia funkcji poznawczych, kluczowe znaczenie
dla racjonalnego prowadzenia terapii ma dokładna ocena wstępna oraz monitorowanie efektów leczenia.
Słowa kluczowe: funkcje poznawcze, otępienie, inhibitory cholinesterazy, memantyna, leki naczyniowe, piracetam, farmakoterapia
ABSTRACT
Cognitive dysfunction, whether or not it fulfills the clinical criteria for dementia, constitutes
a serious clinical problem and is the subject of important personal distress as well as may compromise activities of daily living. Once not adequately diagnosed and treated, cognitive impairment may result in a diminished independence and finally, bring the need of providing care.
There are several possible pharmacological ways of enhancing cognition, including memory.
If a patient suffers from dementia, particularly of Alzheimer’s type, cholinesterase inhibitors and
memantine are the first-line choices. These drugs may also be helpful in alleviating cognitive
symptoms of Parkinson’s disease, Lewy body dementia as well as vascular and mixed dementias. Other pharmacological approaches to cognitive impairment are vasoactive drugs (including vinpocetine and nicergoline), piracetam and several herbal medicines, such as Ginkgo
biloba extracts. Irrespectively of an individual drug choice aimed at cognitive dysfunction, precise baseline evaluation and treatment effects monitoring are of key importance to therapeutic
success.
Key words: cognitive impairment, dementia, cholinesterase inhibitors, memantine, vasoactive
drugs, piracetam, pharmacotherapy
5
Tomasz Sobów
Adiunkt w Klinice
Psychiatrii Wieku
Podeszłego i Zaburzeń
Psychotycznych
Uniwersytetu Medycznego
w Łodzi. Łodzianin
z urodzenia (zbyt dawno
temu, niżby sam chciał), na
starość wybiera Prowansję.
Główne zainteresowania
badawcze i kliniczne
to: zespoły otępienne,
zaburzenia psychiczne
(zwłaszcza depresja)
u osób w wieku podeszłym,
zaburzenia psychiczne
u osób z chorobami
neurologicznymi (zespoły
parkinsonowskie,
padaczka, udar),
biomarkery.
Zainteresowania
pozafachowe to: muzyka
(od klasycznej do
współczesnego rocka),
historia Europy, języki
indoeuropejskie, wino,
biathlon. Idole: Jean-Marie
Charcot, Dalida, Antoine
de Saint-Exupery, Fanny
Ardant, Pedro Almodovar,
Michel Platini. Najwięcej
czasu poświęca na sen,
monitorowanie osobistego
rozwoju czarnego teriera
rosyjskiego (Saszy)
i oczekiwanie na kolejną
płytę Kate Bush.
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 3(3)/2009
Internacje osób cierpiących
na zaburzenia psychotyczne
spowodowane przyjmowaniem
substancji psychoaktywnych
Rafał Wójcik
Asystent w Klinice
Psychiatrii Oddziału
Fizjoterapii Warszawskiego
Uniwersytetu Medycznego.
Ordynator Oddziału
Psychiatrii Sądowej
o Wzmocnionym
Zabezpieczeniu Szpitala
Tworkowskiego.
W swoich pracach
naukowych zajmuje
się psychiatrią sądową,
psycho- i neurofizjologią,
psychofarmakoterapią oraz
historią medycyny.
Detaining incompetent defendants with
psychotic disorders due to psychoactive
substance use
Rafał Wójcik, Anna Nawara, Bartosz Łoza
Oddział Psychiatrii Sądowej, Klinika Psychiatrii WUM, Szpital Tworkowski
STRESZCZENIE
Sąd, podejmując decyzję o przyszłości osób niepoczytalnych, u których ma być stosowany środek zabezpieczający w postaci umieszczenia w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym, może
wyłącznie nakazać szpitalowi bezterminową hospitalizację. Bardzo skomplikowana sytuacja
pojawia się, kiedy podsądny jest leczony z powodu psychozy spowodowanej przyjmowaniem
substancji psychoaktywnej. Psychozy tego typu z reguły mają charakter przemijający. W takich
przypadkach wypis teoretycznie mógłby następować wkrótce po przyjęciu. Jak ocenić efektywność leczenia i prognozę w tak ograniczonym czasie?
Słowa kluczowe: substancje psychoaktywne, podsądni niepoczytalni, internacja
ABSTRACT
Rationalizing the attitude of the criminal law towards mentally incompetent defendants, the
court must make a hospital order restricting discharge without limitation of time. The very complex situation is taking place when the defendant is admitted and detained in a hospital for
treatment of a psychotic disorder due to psychoactive substance use. Especially, those cases
often should be discharged soon after being admitted. How to estimate the effectiveness and
the prognosis of that limited period of time treatment?
Key words: psychoactive substances, incompetent defendants, detention
6
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 3(3)/2009
Marek Krzystanek
pracuje w Klinice Psychiatrii
i Psychoterapii Śląskiego
Uniwersytetu Medycznego
w Katowicach, gdzie
prowadzi Oddział Dzienny
Rehabilitacyjny dla osób
z zaburzeniami z kręgu
schizofrenii. Obszar
jego zainteresowań
badawczych rozciąga się
od farmakogenomiki
i wewnątrzkomórkowych
działań leków, przez analizę
klinicznych efektów terapii,
do fenomenologii zaburzeń
psychicznych i psychologii
głębi. Prywatnie poeta,
wielbiciel cygar, kolekcjoner
figurynek Swarovskiego,
bokser amator.
Ustąpienie chronicznych
objawów wytwórczych
schizofrenii paranoidalnej
w trakcie leczenia ziprasidonem
– analiza przypadku
Remission of chronic schizophrenia productive
symptoms treated with ziprasidone
– a case study
Marek Krzystanek1, Anna Strzałkowska1, Ewa Krzystanek2,
Irena Krupka-Matuszczyk1
1
2
Katedra i Klinika Psychiatrii i Psychoterapii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego
Katedra i Klinika Neurologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego
STRESZCZENIE
Skuteczność leczenia schizofrenii przy użyciu współcześnie stosowanych neuroleptyków jest
niezadowalająca. Potrzebne jest ustalenie pozycji ziprasidonu w psychozach schizofrenicznych
opornych na leczenie.
Przedstawiono przypadek pacjenta z rozpoznaniem schizofrenii paranoidalnej, leczonego kolejno: perazyną, perfenazyną z zuclopenthixolem, olanzapiną, olanzapiną z risperidonem i samym
risperidonem. Pomimo prób leczenia nie udało się uzyskać u niego ustąpienia chronicznych halucynacji słuchowych oraz urojeń ksobnych i prześladowczych. Objawy te ustąpiły po zmianie
leczenia na ziprasidon w dawce 160 mg na dobę. Nie obserwowano receptorowych objawów
odstawiennych przy przestawieniu z risperidonu. W trakcie kuracji ziprasidonem obserwowano
nasilenie późnych dyskinez.
Ziprasidon może być skuteczny w schizofrenii opornej na leczenie.
Słowa kluczowe: schizofrenia, ziprasidon, schizofrenia oporna na leczenie, objawy pozapiramidowe, późne dyskinezy
ABSTRACT
Effectiveness of schizophrenia treatment with contemporary neuroleptics is unsatisfactory. There is a need to establish the position of ziprasidone in the treatment resistant schizophrenia.
A case of paranoid schizophrenia treated consecutively with perazine, perphenazine, zuclopenthixol, olanzapine, olanzapine with risperidone, and risperidone alone was presented.
Despite those treatment trials, the remission of chronic auditory hallucinations and delusions
of reference and persecution was failed. The symptoms remitted after switch to ziprasidone
dose of 160 mg per day. No receptor withdrawal symptoms after the switch from risperidone
were observed. Ziprasidone increased tardive dyskinesia.
Ziprasidon may be effective in the treatment resistant schizophrenia.
Key words: schizophrenia, ziprasidone, drug resistant schizophrenia, extrapyramidal symptoms, tardive dyskinesia
7
Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny
Review of Clinical Neuropsychiatry
VOL. 1/NR 3(3)/2009