Gospodarcze i społeczne znaczenie drewna jako materiału

Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie
ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego
Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through
the EEA Financial Mechanism
PACHNICA DĘBOWA (OSMODERMA EREMITA) JAKO PRZYKŁAD GATUNKU
PARASOLOWEGO.
MARTWE DREWNO A BIORÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA
EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH
GOSPODARCZE I SPOŁECZNE ZNACZENIE DREWNA
JAKO MATERIAŁU
Bogdan Czemko
Polska Izba Gospodarcza Przemysłu
Drzewnego
Konferencja
Organizowana przez Nadleśnictwo Łopuchówko i Zespół Ochrony Lasu w Łopuchówku
Puszczykowo, 27-28 kwietnia 2011r.
Znaczenie przemysłu opartego o przerób drewna i jego
pozycja w gospodarce kraju
Fakty ekonomiczne
Przemysł drzewny jest jednym z głównych filarów polskiej gospodarki. Jego udział w produkcji
sprzedanej całego przemysłu przetwórczego w 2008 r. wyniósł 9,21%, a w 2009 r. 9,60%, w tym
branża drzewna bez mebli odpowiednio – 5,77% i 6,02%. Udział przemysłu drzewnego w całym
polskim eksporcie to 10,2% w 2008 r. i 10,93% w 2009 r., a bez mebli – odpowiednio 5,08% i 5,27%.
Warto zauważyć, że uwzględniając wszystkie główne sektory łącznie, iż szacuje się że ok. 60%
pozyskiwanego w Polsce drewna, w różnym stopniu przetworzonego, trafia na rynki zagraniczne.
Wartość produkcji sprzedanej całego przemysłu drzewnego w 2009 r. to prawie 73 mld zł a bez mebli 45,8
mld zł. W stosunku do 2008 r. oznacza to wzrost o ok. 3%. Fizyczne rozmiary produkcji tarcicy (liczone w
m3) wykazały natomiast w 2009 r. spadek o 7% w porównaniu z rokiem 2008.
Należy zauważyć, że wartość drewna okrągłego, stanowiącego surowiec będący podstawą tej produkcji
wynosi ok. 5,5 mld zł. Oznacza to, że po przerobie drewna okrągłego statystyczna wartość produktów
ośmiokrotnie przekracza wartość surowca.
Tab.1 Produkcja sprzedana branży drzewnej w 2009 roku – wg
danych GUS dla „pełnej zbiorowości” (wartość w milionach zł)
Wartość produkcji
sprzedanej
Dział produkcji wg PKD
Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyrobów ze słomy i
materiałów używanych do wyplatania
25.056,5
Produkcja papieru oraz wyrobów z papieru
20.718,5
R a z e m „branża drzewna”
45.775,0
Produkcja mebli
27.194,1
R a z e m „branża drzewna i meblarska”
72.969,1
Wartość produkcji sprzedanej przemysłu o g ó ł e m
Udział w wartości sprzedanej przemysłu ogółem:
912.741,1
(1) „branży drzewnej”
(2) „branży drzewnej i meblarskiej”
7,99%
Wartość produkcji sprzedanej przetwórstwa przemysłowego o g ó ł e m
Udział w wartości sprzedanej przetwórstwa przemysłowego ogółem:
5,02%
(1) „branży drzewnej”
760.107,1
6,02%
Źródło: GUS („Biuletyn Statystyczny 9/2010”)
(2) „branży drzewnej i meblarskiej”
9,60%
Tab.2 Wartość eksportu branży drzewnej w 2009 roku
(wartość w milionach zł)
Grupa asortymentowa
Drewno i wyroby z drewna
Wartość eksportu
8.921,6
Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły z nich
13.380,5
R a z e m „branża drzewna”
22.302,1
Meble; stelaże, itp.; budynki prefabrykowane
23.960,5
R a z e m „branża drzewna i meblarska”
46.262,6
Eksport polski o g ó ł e m
Udział w eksporcie ogółem:
423.242,0
(a) „branży drzewnej”
(b) „branży drzewnej i meblarskiej”
Źródło: GUS
5,27%
10,93%
Ilość firm przerabiających drewno okrągłe
Jako odbiorcy drewna okrągłego wg danych LP zarejestrowane były w
2008r. 7132 firmy, w 2009r. - 8524 firmy, w 2010r. - 8675. Co jednak
charakterystyczne – ok. 3200 z nich w ogóle nie bierze udziału w
głównej procedurze sprzedaży – przetargach ograniczonych, co
świadczy, że nie prowadzą stałej działalności. Prawdopodobnie są to
w większości firmy „szarej strefy”, działające okazjonalnie lub
handlujące spekulacyjnie surowcem drzewnym. Co również istotne –
aż 92% zarejestrowanych odbiorców kupuje mniej niż 5 tys. m3
drewna okrągłego rocznie, a 66% - nawet mniej niż 1 tys. m3
rocznie. Zakłady o takim przerobie to raczej rzemiosło a nie przemysł,
bez szans na postęp techniczny i efektywne prowadzenie działalności.
Kupują one jednak tylko ok. 10% całej sprzedawanej przez LP ilości
drewna. Resztę – 90% kupuje ok. 700 przedsiębiorstw,
stanowiących zasadniczy trzon przemysłu.
Zatrudnienie w przemyśle drzewnym
Wg GUS cały ten przemysł (w podmiotach o zatrudnieniu powyżej 9 pracowników)
zatrudniał w 2009r. ok. 132 tys. osób, a dodając do tego przemysł meblarski,
całkowite zatrudnienie osiąga 261 tys. osób, w stosunku do odpowiednio 140 i 305
tys. osób w 2008r.
Tab. 3 Przeciętne zatrudnienie w branży drzewnej w 2009 roku (podmioty zatrudniające powyżej
9 pracowników) w tysiącach osób
Przeciętne zatrudnienie
Dział produkcji wg PKD
2009 (tys.)
2008 = 100%
Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (z wyłączeniem
mebli), wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania
87,4
89,3
Produkcja papieru i wyrobów z papieru
44,5
99,0
Produkcja mebli
129,9
93,2
R a z e m „branża drzewna i meblarska”
261,8
brak porówna-walnych
danych
Przeciętne zatrudnienie w przemyśle o g ó ł e m
2.478,4
94,5
Udział w przeciętnym zatrudnieniu w przemyśle: (a) „branży drzewnej”
5,32%
brak porówna-walnych
danych
(b) „branży drzewnej i meblarskiej”
10,56%
brak porówna-walnych
danych
.Źródło: GUS („Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2009 roku”)
Zatrudnienie w przemyśle drzewnym
Jak widać, przemysł drzewny jest znaczącym w skali
kraju zbiorowym pracodawcą, dając zatrudnienie 260
tys. ludzi i ich rodzinom. Ilość ta jest jednak na
pewno znacznie zaniżona, gdyż wielu drobnych
producentów, w tym sporo z „szarej strefy”, wymyka
się statystykom.
Drewno bazą dochodów przedsiębiorców i kreatorem miejsc pracy
Jaki efekt powstanie, gdy do przerobu skierujemy dojrzałe
drewna z cięć rębnych, najpopularniejszej u nas sosny ?
Przykład:
Wszystkie wyliczenia dotyczą rocznej produkcji.
Surowiec to drewno sosnowe, tartaczne WO, którego cena średnia
w 2010r. wyniosła 202 zł/m3.
Wartość 10.000 m3 = 2.020.000 zł
Etap.1.
Pozyskanie, zrywka, wywóz. Wartość drewna
pozostaje bez zmian. Zatrudnienie przy pozyskaniu i zrywce
(1 os/1000m3/rok ) wynosi 10 os. + transport 1 os.
Etap 2. Przetarcie na tarcicę. Wydajność materiałowa 63%
Powstaje 6.300 m3 tarcicy, o cenie średnio (grudzień 2010r.)
556 zł/m3
Wartość produktu: 3.502.800 zł = 179% wartości surowca
(wartość dodana +1.482.800zł)
Zatrudnienie (1 os./700 m3 przetarcia) - 14 os./rok
Etap 3. Przerób materiału głównego. Produkcja deski
podłogowej litej – z 70% wyprodukowanej tarcicy (mat. główny),
co stanowi 4410 m3. Wydajność materiałowa 74%. Powstaje 3263
m3 (ok. 116.550 m2) podłóg o cenie ok. 1530 zł/m3 (43 zł/m2)
Wartość produktu: 4.992.400zł
Zatrudnienie podczas produkcji deski podłogowej wyniesie: (ok.
230 m3/os) -14 os./rok
Etap 4. Przerób materiału bocznego Produkcja palet
przemysłowych z - 30% wyprodukowanej tarcicy, co stanowi 1890
m3. Cena jednostkowa 450 zł/m3. Wartość tarcicy: 850.500 zł
Wydajność materiałowa - 85%. Powstanie 1.607 m3 palet różnego
typu, o wartości przeliczonej na m3 od 450 zł do 1100 zł. Średnio
przyjęto cenę 800 zł/m3.
Wartość wszystkich powstających produktów na tym etapie wyniesie
więc 1.285.600 zł.
Zatrudnienie (oszacowane na bazie informacji z zakładów) : 10
os./rok
Całkowita wartość głównych produktów (deska podłogowa i palety
przemysłowe) wynosi więc ok. 6.280.000 zł, czyli 311% wartości
surowca (drewna okrągłego). Wartość dodana to 4.260.000 zł
Produkty uboczne
Ilość powstających pozostałości poprodukcyjnych w całym cyklu
(uwzględniając straty bezpowrotne 6%) to 4500 m3, w tym 42%
odpadów kawałkowych przerabianych na zrębki o wartości
łącznie ok. 245.000zł (130 zł/m3 x 1890m3) i 55% trocin o
wartości łącznie 124.000 zł (30 zł/mp : 0.6 x 2480m3).
W sumie wartość tych produktów ubocznych wyniesie więc w
zaokrągleniu 370 tys. zł
Podsumowanie efektów
Całkowita wartość produktów z przerobu 10 tys. m3 drewna
wielkowymiarowego sosnowego wyniesie 6.630.000 zł (328% wartości
surowca), a wartość dodana to 4.610.000 zł.
Całkowite zatrudnienie przy prowadzeniu tej produkcji wyniesie 49
osób.
W omawianym przykładzie powstaje z tego drewna 117 tys. m2 podłogi z
ekologicznego, odnawialnego materiału
– ilość wystarczająca na
wyposażenie 1670 dużych mieszkań. Ponadto powstanie 1600 m3 różnych
palet przemysłowych.
Powstają też pozostałości poprodukcyjne o wartości ok. 0,37 mln zł,
stanowiące albo surowiec dla przemysłu płytowego lub ekologiczne –
odnawialne źródło energii. Gdyby przeznaczyć je w całości na cele
energetyczne, ilość ta stanowi substytut ok. 1800 ton węgla kamiennego.
Co jeszcze może powstać z 10\ tys. m3 drewna?
- 33.600 typowych okien drewnianych, o powierzchni 2,25 m2 każde
( zużycie 0.086 m3 t-cy na 1 m2 = 0,2977m3 drewna okr./1szt.)
- 92.300 typowych drzwi wewnętrznych płycinowych z ościeżnicą, o
szerokości 80 cm (zużycie 0,044 m3 t-cy/1m2 = 0.1083 m3 drewna
okr./1szt)
- 1,1 mln krzeseł nietapicerowanych ( zużycie t-cy 0,006m3/szt = 0.009 m3
drewna okr./szt)
- 250 kompletnych (stan surowy) domów z bali o powierzchni 100m2
(zużycie drewna okr. 0,4m3/m2 = 40 m3/szt)
Te wyliczenia oczywiście nie oznaczają, że na dowolne produkty można wprost przeliczać drewno
pozyskiwane w lesie. Z każdej kłody da się bowiem zużyć na dany produkt tylko część powstającej
tarcicy – np. na dom z bali wykorzystany będzie materiał główny, czyli ok. 70 % wyprodukowanego
materiału. Reszta musi znaleźć inne zastosowanie. Nastawiając się na produkcję podłogi – tak jak w
przykładzie – również pokazano, że część powstającej w przetarciu tarcicy musimy zużyć na coś
innego lub sprzedać, bo będzie na deskę podłogową za cienka, za krótka lub nieodpowiedniej jakości.
Chodzi tu jednak tylko o pokazanie pewnej skali możliwości jaką tworzy przemysłowe wykorzystanie
drewna, a nie o dokładne dane.
Drewno - ekologiczny surowiec
Obserwując liczne zabiegi ekologów o pozostawienie jak
największych powierzchni leśnych nietkniętych, a równocześnie –o
jak najszersze stosowanie ekologicznych surowców do różnorodnej
produkcji, można odnieść wrażenie że to typowe próby aby
równocześnie „mieć ciastko i zjeść ciastko”. Jeśli chcemy mieć
efekty w postaci np.. zmniejszonej emisji CO2 i ograniczyć zużycie
energii – np. w gospodarstwach domowych – to musimy nie tylko
hodować – ale też eksploatować lasy. Ekologiczne aspekty
wykorzystania drewna to jednak temat bardzo szeroki, dlatego tylko
go tu zasygnalizuję.
Budownictwo to „motor” który napędza
koniunkturę na wyroby z drewna. Stosowanie
tu drewna ogromne znaczenie i dla
środowiska – i dla zwykłych konsumentów.
Warto bowiem wiedzieć, że np. budowa domu
z drewna zmniejsza emisje do atmosfery CO2
w stosunku do domu tradycyjnego o ok. 10
ton. Każde 10 okien z drewna redukuje o
kolejne 0,5 t emisję CO2 w porównaniu do
okien z PCV.
Budowa drewnianej ściany wymaga zużycia
3,5 razy mniej energii niż podobna ściana
stalowa – np. ściana wiaty.
Deficyt drewna
Pozyskanie drewna w Polsce systematycznie rośnie, co ilustruje poniższy wykres.
Źródło: PGL LP
Nie wydaje się jednak, aby nadążył on za rosnącym popytem,
szczególnie patrząc na dane dotyczące nie tylko Polski, ale też
Europy, a nawet świata jako całości.
Prognozy popytu i podaży
W 2010r. w Europie faktycznie pozyskano ok. 430 ml m3 drewna
wszelkich sortymentów łącznie. Możliwości jednak są większe – wg.
opracowania prof. U. Mantau z Hamburga „Badania nad drewnem w
UE”, wynoszą one może nawet 686 mln m3, nie licząc drewna z upraw,
zadrzewień itd. W bilans wliczone są też odpady z przemysłu. Łącznie w
2010r. potencjalna podaż wyniosła więc aż 994 mln m3, przy
zapotrzebowaniu 825 mln m3, a więc mniejszym. Jednak z tej ostatniej
ilości aż 368 mln m3 to drewno na cele opałowe, a prognozy mówią, że
już w 2020r. popyt na te cele będzie o 200 mln m3 większy, a w ciągu
kolejnych 10 lat wzrośnie o kolejne 180 mln m3. Zapotrzebowanie
przemysłu też wzrośnie – odpowiednio o 100 mln m3 i 90 mln m3.
Równocześnie zakłada się, że w całej Europie pojawią się „ekologiczne”
ograniczenia, które spowodować mogą zmniejszenia pozyskania o 1,4%.
W efekcie ocenia się, że w perspektywie 2030r. narastający wysoki
deficyt drewna jest pewny i wyniesie on, w zależności od przyjętego
wariantu obliczeń, od 153 do 424 mln m3.
Proponując w Polsce przepisy i rozwiązania idące w kierunku
zmniejszenia pozyskania drewna z naszych lasów, należy więc mieć
świadomość, że rozmawiamy o surowcu już i tak deficytowym i, że nie
będzie źródeł, z których jego braki na rynku będzie można uzupełnić.
Podsumowanie
Znaczenie przemysłu drzewnego dla gospodarki kraju najlepiej obrazuje fakt,
że wytwarza on 9,60% produkcji sprzedanej przemysłu przetwórczego a jego
udział w krajowym eksporcie to prawie 11%.
O społecznym znaczeniu przemysłu bazującego na drewnie świadczy fakt,
że pracuje w nim do 300 tys. ludzi.
Każde 10 tys. wielkowymiarowego iglastego drewna okrągłego, w wartości
ok. 2 mln zł, skierowanego do przerobu przemysłowego daje dziś prace 49
osobom i pozwala stworzyć wartość dodaną w wysokości ok. 4.6 mln zł już
przy produkcji najprostszych drzewnych wyrobów.
Kierowanie drewna do przemysłu ma również sens ekologiczny – sprzyja
obniżaniu emisji CO2 i oszczędza energię.
Tworząc przepisy ograniczające pozyskanie drewna w polskich lasach
należy mieć świadomość iż znacząco ogranicza się w ten sposób dostęp
do surowca który jest i będzie deficytowy – spadną więc zarówno dochody
polskiej gospodarki jak i ilość miejsc pracy.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
Bogdan Czemko
Polska Izba Gospodarcza Przemysłu Drzewnego