procedura-dotyczaca-ubezwlasnowolnienia

UBEZWŁASNOWOLNIENIE
Jest wyrazem troski, pomocy i opieki wobec osób, które nie potrafią same się o siebie zatroszczyć, pomóc
sobie i zaopiekować sobą. Ma służyć przede wszystkim dobru tej osoby, która zostaje ubezwłasnowolniona.
Tym powinni kierować się wnioskodawcy, jak również sąd, orzekając ubezwłasnowolnienie.
- To nie jest piętno, bo nie ma żadnego rejestru osób ubezwłasnowolnionych, a także nie zaznacza się tego faktu
prawnego np. w dowodach tożsamości.
Z chwilą osiągnięcia pełnoletności człowiek nabywa pełną zdolność do czynności prawnych. Od tej chwili jego
rodzice lub opiekunowie tracą prawa i obowiązki do opiekowania się nim, zarządzania jego majątkiem i
reprezentowania go. Osoba pełnoletnia może sama o sobie decydować, swobodnie zawierać umowy,
dysponować majątkiem, decydować o swoim zdrowiu i ewentualnym leczeniu.
W przypadku niektórych osób upośledzonych umysłowo lub chorych psychicznie ta prawna zdolność do
samodzielnego kierowania swoim życiem i pozbawienie opieki, reprezentacji w stosunkach prawnych mogą
okazać się niebezpieczne. Począwszy od spraw majątkowych, w których to osoby upośledzone umysłowo mogą
być oszukane, wykorzystane, wciągnięte do zawierania niekorzystnych umów, a skończywszy na sprawach
dotyczących ochrony zdrowia i życia. Znane są przypadki, że lekarze nie mogli uratować życia pełnoletniej
osobie upośledzonej umysłowo, która nie zgadzała się na przeprowadzenie niezbędnej operacji.
Aby
zrozumieć
czynności
jednak powagę tego problemu należy najpierw
prawnych w prawie cywilnym.
wyjaśnić pojęcie zdolności
do
Jest to zdolność do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie
powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność do
nabywania praw i zaciągania zobowiązań własnym działaniem. Zdolność do czynności
prawnych może być: pełna, ograniczona, można jej również nie być w ogóle.
Pełną zdolność
prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne oraz wszystkie
osoby prawne. Pełną zdolność do czynności prawnych posiada także kobieta, które nie jest
pełnoletnia ale zawarła związek małżeński za zgodą sądu opiekuńczego po ukończeniu 16 lat.
do
czynności
Ograniczoną zdolność
osoby małoletnie, które ukończyły 13
lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których
obowiązuje postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w
trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie.
do
czynności
prawnych
Zdolności do czynności prawnych nie
osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Ubezwłasnowolnić
mają
mają
osoby fizyczne, które nie
ukończyły
13 lat oraz
można
- osobę upośledzoną umysłowo niezależnie od stopnia
znaczne, umiarkowane, lekkie), chorych psychicznie albo cierpiących
na zaburzenia psychiczne wynikające np. z pijaństwa lub narkomanii. Samo jednak
upośledzenie
umysłowe
lub stan psychiczny danej osoby nie jest podstawą
ubezwłasnowolnienia. Ubezwłasnowolnić można jedynie, gdy upośledzenie albo choroba
psychiczna wpływa na niemożność lub ograniczenie kierowania przez nią swoim
postępowaniem ..
upośledzenia (głębokie,
Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli
wskutek, choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, albo innego rodzaju zaburzeń
psychicznych, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym
postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekuna prawnego,
chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Osoba
pełnoletnia
może
być
ubezwłasnowolniona
częściowo
z powodu choroby
psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w
szczególności alkoholizmu lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia
ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla
osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora.
Ubezwłasnowolnienie całkowite
- pozbawia możliwości dokonywania
czynności
prawnych.
Taka osoba nie może, więc:
- podarować lub sprzedać swojego majątku albo jego części;
- nie może niczego wartościowego kupić;
- wynająć mieszkania;
- zobowiązać się do wykonania jakiegoś dzieła lub zlecenia;
- nawiązać stosunek pracy;
- oświadczać swojej woli, np. w kwestii przyjęcia darowizny lub testamentu
w jej imieniu tylko rodzice lub opiekun prawny mogą dokonać czynności, które odniosą
ważne skutki prawne.
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może sama ani przez przedstawiciela zawrzeć
małżeństwa, uznać dziecka, sporządzić lub odwołać testamentu. Opiekun prawny (lub
przedstawiciel ustawowy) decyduje w sprawach leczenia osoby ubezwłasnowolnionej
całkowicie. To właśnie opiekun wyraża zgodę na operację, na przyjęcie do szpitala
psychiatrycznego Taka osoba samodzielnie może dokonać jedynie czynności, które są
określane w ustawie jako drobne, bieżące sprawy życia codziennego; będą to np. drobne
zakupy, korzystanie z drobnych usług, np. fryzjera.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
- ogranicza zdolność do pewnych czynności prawnych.
Osoba pewnych czynności prawnych może dokonywać samodzielnie, pewnych jedynie za
zgodą kuratora, ale są też takie, których nie może ona dokonać, gdyż będą nieważne.
Samodzielnie osoba ubezwłasnowolniona częściowo może dokonać czynności związanych z:
- umowami powszechnie zawieranymi w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego
(drobne zakupy, korzystanie z drobnych usług);
- może ona podejmować działania nie będące ani zobowiązaniem (np. do wykonania jakiegoś
zlecenia), ani rozporządzeniem (np. rozporządzeniem majątkiem);
- może nawiązać stosunek pracy i dokonywać czynności prawnych, które dotyczą tego
stosunku, chyba, że stosunek ten sprzeciwia się dobru osoby częściowo
ubezwłasnowolnionej wówczas kurator może za zezwoleniem sądu opiekuńczego taki
stosunek rozwiązać;
- może ona swobodnie bez zgody kuratora zarządzać swoim zarobkiem, chyba, ·że z ważnych
powodów sąd opiekuńczy postanowi inaczej;
- może ona również swobodnie rozporządzać przedmiotami majątkowymi, które kurator
oddał jej do swobodnego użytku.
Większość jednak czynności prawnych dokonywanych przez osobę ubezwłasnowolnioną
częściowo do swej ważności wymaga zgody kuratora. Będą to wszelkie czynności
zobowiązujące i rozporządzające, czyli np.: kupno, sprzedaż (rzeczy wykraczających poza
zakres drobnych bieżących spraw życia codziennego), darowizna, zlecenie, najem itd. Warto
dodać, że w sprawach ważniejszych kurator będzie musiał dodatkowo uzyskać zgodę sądu
opiekuńczego, np. na sprzedaż mieszkania.
Ubezwłasnowolniony
częściowo może zawrzeć związek małżeński.
Należy podkreślić
jednak, że w przypadku osób upośledzonych umysłowo lub chorych psychicznie potrzebna
jest na to zgoda sądu. Natomiast czynnościami, których ubezwłasnowolniony częściowo
dokonać nie może będą np.: sporządzenie, zmiana lub odwołanie testamentu.
Ubezwłasnowolnienie - to m.in.: nieposiadanie (czynnego ani biernego) prawa wyborczego,
czyli niemożność brania udziału w wyborach zarówno jako wyborca, jak i jako wybierany,
oraz niemożność wypowiadania się w referendum. Osobę ubezwłasnowolnioną pozbawia się
władzy rodzicielskiej.
OBOWIĄZKI OPIEKUNA I KURA TORA
PIECZA to znaczy, że opiekun musi zadbać, aby ubezwłasnowolniony miał środki do życia
(w razie ich braku opiekun powinien dochodzić dla niego odpowiednich świadczeń), aby miał
on zapewnioną opiekę lekarską, aby sobie nie szkodził, aby nie stwarzał zagrożenia dla
innych osób. To właśnie opiekun może się starać o umieszczenie, w razie konieczności, osoby
ubezwłasnowolnionej w odpowiedniej placówce, np. domu pomocy społecznej, szpitalu.
Jednak w takiej sprawie opiekun musi uzyskać zgodę sądu opiekuńczego.
ZARZĄDZANIE
polega na dbaniu o majątek ubezwłasnowolnionego, stąd też określa się je
Do pierwszych zadań opiekuna związanych z zarządem majątkiem
ubezwłasnowolnionego należy sporządzenie inwentarza majątku ubezwłasnowolnionego i
przedstawienie go sądowi. Jeżeli ten majątek jest nieznaczny, sąd opiekuńczy może zwolnić
opiekuna z tego obowiązku.
pieczą
nad
majątkiem.
REPREZENTOWANIE to znaczy zastępowanie osoby będącej pod opieką w dokonywaniu
czynności prawnych, składaniu oświadczeń woli. Istnieje jednak zastrzeżenie, że we
wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby ubezwłasnowolnionej lub jej majątku,
opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego. Opiekun ma również obowiązek
w terminach oznaczonych przez sąd, nie rzadziej jednak niż raz w roku, sporządzać
sprawozdanie dotyczące osoby pozostającej pod opieką oraz rachunki z zarządu jej
majątkiem.
Każdy,
kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem, zobowiązany jest opiekę objąć. Z ważnych
powodów z powodu choroby czy wyjazdu opiekuna, lub w jakiejś sprawie np. z powodu
konfliktu interesów sąd opiekuńczy może ustanowić kuratora, który w tym zakresie zastąpi
opiekuna
w
obowiązkach.
Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem ubezwłasnowolnionego, podlega przy tym
dozorowi sądu opiekuńczego. Opiekun powinien uzyskiwać pozwolenie sądu opiekuńczego
we wszystkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku
ubezwłasnowolnionego. W tym celu zwraca się z wnioskiem do sądu opiekuńczego. Sąd
wydaje postanowienie, które staje się skuteczne z chwilą uprawomocnienia się.
Opiekun nie może reprezentować ubezwłasnowolnionego w następujących wypadkach:
- przy czynnościach prawnych pomiędzy ubezwłasnowolnionym a inną osobą pozostającą
pod
opieką
tego
opiekuna
- przy czynnościach prawnych między ubezwłasnowolnionym a opiekunem albo jego
małżonkiem, dziećmi, wnukami, prawnukami, rodzicami, dziadkami i rodzeństwem, chyba,
że czynność prawna polega na uzyskaniu przez osobę pozostającą pod opieką bezpłatnej
korzyści
majątkowej.
We wszystkich tych wypadkach sąd opiekuńczy wyznacza kuratora do reprezentowania
interesów
osoby
ubezwłasnowolnionej
w
tej
konkretnej
sprawie.
Opiekun sprawuje opiekę bezpłatnie. Jeżeli z opieką związany jest zarząd majątkiem
wymagający znacznego nakładu pracy, sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna przyznać
mu stosowne wynagrodzenie okresowe, lub wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania
opieki lub zwolnienia od niej. Opiekun może żądać od pozostającego pod opieką zwrotu
nakładów
wydatków
związanych
ze
sprawo wam em
opieki.
Sąd opiekuńczy
nadzoruje sprawowanie opieki, zaznajamiając się na bieżąco z działalnością
opiekuna, udziela opiekunowi wskazówek i poleceń. Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna
wyjaśnień we wszystkich sprawach należących do zakresu opieki oraz przedstawienia
dokumentów związanych z jej sprawowaniem. Nadzór sądu nad sprawowaniem opieki ma na
wyłącznie
ochronę
osoby
ubezwłasnowolnionej.
celu
Opiekun może zostać zwolniony przez sąd opiekuńczy z opieki na własne żądanie z ważnych
powodów.
Sąd
opiekuńczy
zwolni
opiekuna,
jeżeli:
- z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych jest niezdolny do sprawowania opieki,
- dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką
ubezwłasnowolnionego.
Jeżeli sąd opiekuńczy
nie postanowi inaczej, opiekun zobowiązany jest prowadzić nadal pilne
sprawy związane z opieką aż do czasu JeJ objęcia przez nowego opiekuna.
Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa w razie uchylenia
ubezwłasnowolnienia lub zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe oraz w
razie śmierci opiekuna lub ubezwłasnowolnionego.
Na życzenie kuratora sąd opiekuńczy przyznaje kuratorowi stosowne wynagrodzenie.
Wynagrodzenie pokrywane jest z majątku osoby ubezwłasnowolnionej, a jeżeli osoba ta nie
ma majątku, ze Skarbu Państwa. Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy
kuratora jest nieznaczny, a sprawowanie kurateli czyni zadość zasadom współżycia
społecznego. Za czyniące zadość zasadom współżycia społecznego uważa się w praktyce
sprawowanie kurateli przez członków najbliższej rodziny ubezwłasnowolnionego.
problem
reprezentowania
i
zarządzania
majątku
Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i
zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. W wypadku, gdy
członek rodziny zostaje ustanowiony kuratorem, a ma poczucie, że jego stała pomoc jest
konieczna powinien wnioskować o umieszczenie tego zapisu w postanowieniu. Brak zapisu o
reprezentowaniu osoby ubezwłasnowolnionej częściowo i zarządu jej majątkiem przez
kuratora nie odbiera mu prawa do prowadzenia czynności prawnych polegających na
rozporządzeniu swoim prawem lub zaciągnięciu zobowiązań oraz reprezentowania
ubezwłasnowolnionego w każdym postępowaniu dotyczącym tych spraw, może jednak w
praktyce przysporzyć szeregu problemów
O powadze traktowania instytucji ubezwłasnowolnienia świadczy fakt iż sprawy o
do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w
składzie trzech sędziów zawodowych, przy czym właściwy miejscowo jest sąd miejsca
zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca
zamieszkania - sąd miejsca jej pobytu.
ubezwłasnowolnienie należą
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić: małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona,
jej krewni w linii prostej (rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki), rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy
(opiekun), przysposabiający (ten, który adoptował osobę, która ma być ubezwłasnowolniona) i
prokurator okręgowy. Owi krewni w linii prostej i rodzeństwo tracą uprawnienie do złożenia wniosku
o ubezwłasnowolnienie, jeżeli osoba, o której ubezwłasnowolnienie wnioskują, ma przedstawiciela
ustawowego. A zatem jeżeli dziecko ma rodziców, nie mogą wniosku złożyć, np. dziadkowie, brat,
siostra, lub, jeżeli dziecko ma opiekuna - wniosku nie mogą złożyć rodzice (np. pozbawieni praw
rodzicielskich) czy też inni jego krewni. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć też prokurator.
Decyzję o złożeniu takiego wniosku może on podjąć, jeżeli zauważy taką potrzebę w związku z
toczącym się innym postępowaniem albo, jeżeli sam otrzyma zawiadomienie o osobie, która wypełnia
przesłanki ubezwłasnowolnienia.
uprawnionych do złożenia wniosku o
ubezwłasnowolnienie, a widzące potrzebę ubezwłasnowolnienia np. dalszego krewnego lub obcej
osoby potrzebujących pomocy mogą złożyć wniosek do prokuratora okręgowego o wszczęcie
postępowania o ubezwłasnowolnienie
Osoby
należące
nie
do
kręgu
osób
na rok przed dojściem do
osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a wniosek o całkowite
ubezwłasnowolnienie po ukończeniu przez nią 13 r.ż.
Wniosek o
ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już
pełnoletniości
Osobę,
której dotyczy wniosek o
ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie
wszczęciu postępowania. Wysłuchanie
powinno odbyć się w
oraz - w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być
psychiatry lub neurologa.
wysłuchana
Orzeczenie ubezwłasnowolnienia nie może nastąpić na czas określony.
jego uchylenia albo zmiany. Sąd może z urzędu uchylić orzeczenie o
gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono.
Osoba
ubezwłasnowolniona,
czynności
z
po
psychologa
- biegłego lekarza
obecności biegłego
Obowiązuje ono aż do
ubezwłasnowolnieniu,
która co do zasady nie ma możliwości podejmowania żadnych
może jednak sama zaskarżać postanowienia wydane w
jej ubezwłasnowolnienia. Ma więc w tym względzie pełną
postępowania,
postępowaniu dotyczącym
zdolność procesową.
CO POWINIEN ZAWIERAĆ
Wniosek powinien zawierać:
•
•
•
•
O
UBEZWŁASNOWOLNIENIE
zakres ubezwłasnowolnienia (częściowe lub całkowite),
krótkie uzasadnienie przyczyn dla których wniosek został złożony,
stan cywilny osoby, która ma być ubezwłasnowolniona Geżeli uczestnik pozostaje
w związku małżeńskim, należy podać jego imię, nazwisko i adres),
PESEL osoby której wniosek dotyczy.
Do wniosku należy
•
•
WNIOSEK
dołączyć:
aktualne zaświadczenie lekarskie z rozpoznaniem choroby,
odpisy aktów stanu cywilnego wykazujące stopień pokrewieństwa w linii prostej
między wnioskodawcą a uczestnikiem postępowania.
Wskazane jest podanie numeru telefonu wnioskodawcy celem
Wniosek i wszystkie
•
•
załączniki składane są
ułatwienia
kontaktu z biegłym.
w:
gdy uczestnik postępowania (osoba, która ma być
ubezwłasnowolniona) jest stanu wolnego;
5 egzemplarzach gdy uczestnik postępowania pozostaje w związku małżeńskim,
a małżonek nie jest osobą składającą wniosek.
4
egzemplarzach
„ ..... „ „ „ „ ,
dnia .............. .
Sąd Okręgowy
w ................... .
Wydział
I Cywilny
Wnioskodawca ................................................................................. .
Imię,
nazwisko i dokładny adres z kodem pocztowym
Uczestnik ................................................................................. .
Imię,
nazwisko i dokładny adres z kodem pocztowym, PESEL
WNIOSEK
O
UBEZWŁASNOWOLNIENIE
Wnoszę o ubezwłasnowolnienie .............................................................................. (imię
nazwisko, adres zamieszkania) z powodu choroby .......................................... .
Uzasadnienie
(należy podać
z powodu jakiej choroby należy orzec ubezwłasnowolnienie danej
osoby oraz czy osoba ta jest osobą chodzącą czy też ma problemy z poruszaniem
się, jeżeli przebywa w szpitalu - to podać w jakim, opisać należy powody
przemawiające za koniecznością ubezwłasnowolnienia danej osoby. Należy więc
wskazać dowody potwierdzające, iż dana osoba wskutek chroby psychicznej,
niedorozwoju umysłowego albo tez innego rodzaju zaburzeń psychicznych- w
szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym
postępowaniem. )
Własnoręczny
podpis wnioskodawcy
Załączniki:
1. Odpis skrócony aktu małżeństwa, jeżeli pozostaje w związku małżeńskim (jeżeli
małżonek nie żyje - należy dołączyć odpis jego aktu zgonu ) dla pozostałych odpis
skrócony aktu urodzenia
2. 3 odpisy wniosku
3.
Zaświadczenie
lekarskie o stanie zdrowia.