Istota ubezwłasnowolnienia - Podkarpacki Ośrodek Rozwoju

„Qui rogat non errat – kto pyta nie błądzi”
UBEZWŁASNOWOLNIENIE
Rzeszów 2008
1
Podkarpacki Ośrodek Rozwoju Społeczeństwa
Obywatelskiego
ul. Fredry 4/58
35-959 Rzeszów
tel/fax (0-17) 86 20 122
[email protected]
www.porso.yoyo.pl
Broszura opracowana przez Magdalenę Konieczną
Broszura sfinansowana przez
Polsko-Amerykańską Fundację Wolności
w ramach programu „Obywatel i Prawo IV”
2
Istota ubezwłasnowolnienia
Ubezwłasnowolnienie służy pomocy i opiece osobom,
które
nie
potrafią
same
się
o
siebie
zatroszczyć
w wystarczający sposób. W celu ochrony praw tych osób
ustanawia
jedynie,
się
gdy
opiekuna.
Ubezwłasnowolnić
upośledzenie
albo
choroba
można
psychiczna
wpływa na niemożność lub ograniczenie kierowania przez
osobę
swoim
postępowaniem.
Samo
upośledzenie
umysłowe lub stan psychiczny danej osoby nie jest
podstawą
ubezwłasnowolnienia.
Podstawą
ubezwłasnowolnienia może być jedynie dobro osoby, która
ma być ubezwłasnowolniona.
Przesłanki ubezwłasnowolnienia całkowitego
Osoba ubezwłasnowolnione
całkowicie - są pozbawione
zdolności do czynności prawnych – oznacza to, że nie mogą
zawrzeć wiążącej prawnie umowy. Jedynym wyjątkiem są
„umowy
sprawach
powszechnie
życia
zawierane
codziennego”,
w drobnych
zawarte
bieżących
przez
osobę
ubezwłasnowolnioną całkowicie, które stają się ważne z chwilą
jej wykonania, chyba że są rażąco krzywdzące dla osoby
3
ubezwłasnowolnionej.
Oznacza
to,
że
osoby
ubezwłasnowolnione całkowicie nie mogą wybierać swoich
przedstawicieli
w
Parlamencie
polskim
czy
europejskim,
Prezydenta, nie mogą spisać testamentu, nie mogą dokonać
zakupu, automatycznie przestaje im przysługiwać władza
rodzicielska wobec ich dzieci.
Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która ukończyła
lat trzynaście, jeżeli na skutek:
- choroby psychicznej,
- niedorozwoju umysłowego albo
- innego rodzaju zaburzeń
psychicznych, w szczególności
pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym
postępowaniem.
Pijaństwo i narkomania wymienione zostały przykładowo, jako
przyczyny
mogące
Ubezwłasnowolnienie
uzasadniać
więc
może
ubezwłasnowolnienie.
wchodzić
w
grę
także
w wypadku, gdy do zaburzeń psychicznych dojdzie z innych
przyczyn. Przykładowo, jako inną przyczynę, można wskazać
hulaszczy tryb życia i marnotrawstwo.
4
Opiekun dla ubezwłasnowolnionego całkowicie
W imieniu osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie czynności
prawne dokonuje jej opiekun.
Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, czyli sąd rejonowy dla
miejsca
zamieszkania
osoby
ubezwłasnowolnionej.
Sąd
opiekuńczy powołuje opiekuna po zakończonym przed sądem
okręgowym postępowaniu o ubezwłasnowolnienie.
Opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być
ustanowiony jego ojciec lub matka albo oboje. Podkreślić należy,
że jeśli ubezwłasnowolniony pozostaje w związku małżeńskim,
małżonek uzyskuje pierwszeństwo w sprawowaniu opieki
nawet przed rodzicami. Jeżeli żadne z rodziców nie może
sprawować funkcji opiekuna – powinna nim być osoba
wskazana przez ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni praw
rodzicielskich, a w dalszej kolejności osoba spośród krewnych
lub innych osób bliskich ubezwłasnowolnionemu.
Każdy,
kogo
sąd
opiekuńczy
ustanowi
opiekunem,
zobowiązany jest opiekę objąć. Z ważnych powodów sąd
opiekuńczy może zwolnić z tego obowiązku. Jeżeli opiekun nie
może sprawować opieki przez jakiś czas np. z powodu choroby
czy wyjazdu, lub w jakiejś sprawie np. z powodu konfliktu
5
interesów sąd opiekuńczy może ustanowić kuratora, który
w tym zakresie zastąpi opiekuna w obowiązkach.
Opiekun
sprawuje
pieczę
nad
osobą
i
majątkiem
ubezwłasnowolnionego, podlega przy tym dozorowi sądu
opiekuńczego. Opiekun powinien uzyskiwać pozwolenie sądu
opiekuńczego we wszystkich ważniejszych sprawach, które
dotyczą osoby lub majątku ubezwłasnowolnionego. W tym celu
zwraca się z wnioskiem do sądu opiekuńczego. Sąd wydaje
postanowienie,
które
staje
się
skuteczne
z
chwilą
uprawomocnienia się.
Opiekun nie może reprezentować ubezwłasnowolnionego
w następujących wypadkach:
•
przy
czynnościach
prawnych
pomiędzy
ubezwłasnowolnionym a inną osobą pozostającą pod
opieką tego opiekuna;
•
przy
czynnościach
prawnych
ubezwłasnowolnionym
a opiekunem
między
albo
jego
małżonkiem, dziećmi, wnukami, prawnukami, rodzicami,
dziadkami i rodzeństwem, chyba, że czynność prawna
polega na uzyskaniu przez osobę pozostającą pod opieką
bezpłatnej korzyści majątkowej.
6
We wszystkich tych wypadkach sąd opiekuńczy wyznacza
kuratora
do
reprezentowania
interesów
osoby
ubezwłasnowolnionej w tej konkretnej sprawie.
Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa
w razie
uchylenia
ubezwłasnowolnienia
lub
zmiany
ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe oraz w razie śmierci
opiekuna lub ubezwłasnowolnionego.
Przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo - ma
ograniczoną
zdolność do czynności prawnych. Do ważności czynności
prawnej, przez którą osoba
ograniczona w zdolności do
czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza
swoim
prawem, potrzebna jest zgoda
jej przedstawiciela
ustawowego.
Ubezwłasnowolnić
częściowo
z powodu:
- choroby psychicznej,
- niedorozwoju umysłowego albo
7
można
osobę
pełnoletnią
- innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności
pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia
ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc
do prowadzenia jej spraw.
Ubezwłasnowolnienie częściowe może być orzeczone tylko
wobec osoby pełnoletniej, a więc mającej ukończonych lat
osiemnaście, oraz kobiety, która uzyskała pełnoletność przez
zawarcie małżeństwa.
Ubezwłasnowolnienie częściowe może być zamienione - w razie
powstania
przesłanek
na
(możliwa
jest
sytuacja
też
ubezwłasnowolnienie
odwrotna
-
całkowite
zamiany
ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe).
Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na
rok przed dojściem do pełnoletności osoby, która ma być
ubezwłasnowolniona.
częściowym
powinno
Orzeczenie
być
o
jednak
ubezwłasnowolnieniu
wydane
osiągnięciu przez osobę chorą pełnoletniości.
8
dopiero
po
Kurator dla ubezwłasnowolnionego częściowo
Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo
ustanawia się
kuratelę.
Tak samo jak opiekun osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie
tak i kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo powinien
jednak uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszystkich
sprawach
dotyczących
osoby
lub
majątku
ubezwłasnowolnionego np. kupna i sprzedaży mieszkania lub
rzeczy o bardzo dużej wartości.
Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany
do jej reprezentowania i zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy
sąd opiekuńczy tak postanowi. W wypadku, gdy członek
rodziny zostaje ustanowiony kuratorem, a ma poczucie, że jego
stała
pomoc
jest
konieczna
powinien
wnioskować
o umieszczenie tego zapisu w postanowieniu. Brak zapisu
o reprezentowaniu
osoby
ubezwłasnowolnionej
częściowo
i zarządu jej majątkiem przez kuratora nie odbiera mu prawa do
prowadzenia
czynności
prawnych
polegających
na
rozporządzeniu swoim prawem lub zaciągnięciu zobowiązań
oraz
reprezentowania
ubezwłasnowolnionego
w
każdym
postępowaniu dotyczącym tych spraw, może jednak w praktyce
przysporzyć szeregu problemów.
9
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie może być wszczęte tylko na
wniosek.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
1) małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona ;
2) jej krewni w linii prostej oraz
rodzeństwo (jednak
krewni osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, nie
mogą zgłaszać wniosku o wszczęcie postępowania
jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego);
3) jej przedstawiciel ustawowy
Dokumenty,
które
należy
składać
w
sprawach
o ubezwłasnowolnienie:
1. wniosek w 3 egzemplarzach
2. zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia psychicznego
lub
orzeczenie ZUS o stopniu niepełnosprawności
3. akt urodzenia osoby ubezwłasnowolnianej
➢
gdy wnioskodawca jest rozwódką lub rozwodnikiem -
akt
małżeństwa z adnotacją o rozwodzie lub akt małżeństwa i odpis
wyroku rozwodowego (gdy ubezwłasnowolnienie dotyczy
dziecka)
10
 gdy wnioskodawca jest wdową lub wdowcem – akt
małżeństwa
i
akt
zgonu
współmałżonka
(gdy
ubezwłasnowolnienie dotyczy dziecka ) lub aktualny akt
małżeństwa
 gdy
osoba
mająca
być
ubezwłasnowolniona
pozostaje
w związku małżeńskim należy wskazać adres współmałżonka
jako uczestnika postępowania
 w
przypadku
gdy
stronami
będzie
rodzeństwo
lub
dziadkowie i wnuki należy załączyć takie akty z USC
z których wynikałby stopień pokrewieństwa
 jeśli siostra wnosi o ubezwłasnowolnienie brata to załączyć
należy odpis aktu małżeństwa własny (jeżeli jest panną to akt
urodzenia ) i akt urodzenia brata
Opłaty:
1. Wpis stały 40.00 zł,
2. Zaliczka na wynagrodzenie biegłego :
170,00 – 200,00 zł
Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów
okręgowych,
które
rozpoznają
je
w
składzie
trzech
sędziów
zawodowych, przy czym właściwy miejscowo jest sąd miejsca
zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie,
aw
braku
miejsca
zamieszkania
-
sąd
miejsca
Postępowanie toczy się z udziałem Prokuratora.
11
jej
pobytu.
Osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy
wysłuchać
niezwłocznie
Wysłuchanie
powinno
po
odbyć
wszczęciu
się
w
postępowania.
obecności
biegłego
psychologa oraz - w zależności od stanu zdrowia osoby, która
ma być wysłuchana - biegłego lekarza psychiatry lub neurologa.
Osoba ubezwłasnowolniona, która co do zasady nie ma
możliwości podejmowania żadnych czynności w postępowaniu,
może
jednak
sama
zaskarżać
postanowienia
wydane
w postępowaniu dotyczącym jej ubezwłasnowolnienia. Ma więc
w tym względzie pełną zdolność procesową
Opinia biegłego lekarza
Przyczyny
powodujące
niemożność
kierowania
swoim
postępowaniem - choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo
innego rodzaju zaburzenia psychiczne ujęte są w kategoriach
medycznych
(psychiatrycznych).
Wymagają
one
wiadomości
specjalnych.
Biegły lekarz w sprawie o ubezwłasnowolnienie powinien
wyjaśnić, czy osoba, która ma być ubezwłasnowolniona, jest w stanie
12
w okresie remisji dokonywać czynności prawnych skierowanych na
osiągnięcie zamierzonych skutków prawnych z pełną świadomością
tych skutków i ich znaczenia.
Opinia biegłego lekarza w przedmiocie ubezwłasnowolnienia nie
wiąże sądu orzekającego w sensie przesądzającym orzeczenie
ubezwłasnowolnienia. Samo powołanie się przez sąd na zasadność
opinii
biegłego
nie
wystarcza
do
uzasadnienia
orzeczenia
o ubezwłasnowolnieniu, gdyż sąd sam jest zobowiązany ustalić
przesłanki ubezwłasnowolnienia i poddać je ocenie prawnej.
Opinia
biegłego
powinna
zawierać
wyniki
badania,
a w szczególności ujawnione objawy choroby, wyjaśnienie, w jaki
sposób choroba według wiedzy lekarskiej może mieć wpływ na
rozeznanie chorego i jego wolę, czy chory może być niebezpieczny dla
otoczenia lub siebie samego oraz prognozę i opinię o celowości
leczenia.
Negatywna opinia biegłego lekarza, tzn. opinia, w której nie stwierdza
się choroby psychicznej, przesądza o niedopuszczalności orzeczenia
ubezwłasnowolnienia.
W postępowaniu o ubezwłasnowolnienie negatywna opinia
biegłego lekarza psychiatry stwierdzająca, że badany nie jest chory
psychicznie,
ani
nie
cierpi
na
niedorozwój
umysłowy,
ma
rozstrzygające znaczenie w tym sensie, że sąd nie może wbrew takiej
13
opinii orzec ubezwłasnowolnienia z powodu choroby psychicznej lub
niedorozwoju umysłowego. Sąd może jedynie, jeśli w świetle
pozostałego materiału dowodowego nasuną mu się wątpliwości co do
poczytalności uczestnika, zażądać opinii innego biegłego psychiatry.
Skutki prawne ubezwłasnowolnienia
 Ubezwłasnowolnienie małżonka samo przez się nie może
uzasadniać orzeczenia rozwodu
 Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca
pełną zdolność do czynności prawnych, a zatem osoba
ubezwłasnowolniona nie może sporządzić testamentu ani
go odwołać
 Orzeczenie
wpływu
ubezwłasnowolnienia
na
ochronę
całkowitego
dóbr
osobistych
nie
ma
osoby
ubezwłasnowolnionej
 Ubezwłasnowolnienie
nie
pociąga
za
sobą
skutków
w sferze działalności literackiej i artystycznej, chyba że
chodzi o czynności prawne w sferze prawa autorskiego
14
 Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć
małżeństwa
 Skutki
ubezwłasnowolnienia
uprawomocnienia
się
następują
postanowienia
z
chwilą
orzekającego
ubezwłasnowolnienie.
 Osoba fizyczna niemająca zdolności procesowej może
podejmować czynności procesowe tylko przez swego
przedstawiciela ustawowego.
 Dla
osoby
ubezwłasnowolnionej
całkowicie
sąd
opiekuńczy ustanawia opiekuna
 Jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi
temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego
całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim
jego małżonek, a w braku tegoż - jego ojciec lub matka.
 Opieka
nad
ubezwłasnowolnionym
całkowicie
ustaje
z mocy prawa w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia lub
zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe
 Mężczyzna ubezwłasnowolniony całkowicie nie może
uznać dziecka. Mężczyzna ubezwłasnowolniony częściowo
15
może uznać dziecko, ale potrzebna jest na to zgoda jego
kuratora. Natomiast ani opiekun ani kurator nie może
uznać dziecka w imieniu osoby ubezwłasnowolnionej.
 Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo nie
może być ustanowiona opiekunem ani kuratorem, nie
może też być wykonawca testamentu.
 Osobie ubezwłasnowolnionej częściowo lub całkowicie nie
przysługuje czynne ani bierne prawo wyborcze.
16
Wzór
Rzeszów, dnia 10 października 2008 r.
Sąd Okręgowy
w Rzeszowie
Wydział I Cywilny
Wnioskodawczyni: Maria
Nowak,
zam.
30-450 Rzeszów,
ul.
Karmelicka 34/17
Uczestnicy: Helena Nowak, zam. 30-450 Rzeszów, ul. Karmelicka 34/17
Prokurator Prokuratury Okręgowej w Rzeszowie.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie
Wnoszę o:
Ubezwłasnowolnienie całkowite Heleny Nowak, ur. 12 lutego 1950 r.
w Rzeszowie, córki Jana Nowaka i Józefy Nowak, zamieszkałej
w Rzeszowie, ul. Karmelicka 34/17.
Uzasadnienie
Helena Nowak jest siostrą wnioskodawczyni Marii Nowak.
Urodziła się ona w dniu 12 lutego 1950 r. w Rzeszowie jako dziecko
Jana Nowaka i Józefy Nowak.
Dowód: odpis skrócony aktu urodzenia
17
W 1996 r. Helena Nowak zaczęła mieć widoczne objawy
schizofrenii. Przez okres sześciu miesięcy przebywała w Szpitalu
Psychiatrycznym im. Babińskiego w Jarosławiu. Po wyjściu wymagała
cały czas opieki drugiej osoby. Od dwóch miesięcy stan jej zdrowia
uległ pogorszeniu, jej zachowanie stało się agresywne. Nie można
się z nią w żaden sposób porozumieć. W chwili obecnej wymaga
ponownej hospitalizacji.
Dowód: zaświadczenie o stanie zdrowia Heleny Nowak
karta leczenia szpitalnego
Helena Nowak jest osobą samotną, mieszka jedynie z siostrą
Marią Nowak. Z uwagi na stan jej zdrowia nie może podjąć żadnej
pracy, nawet jak dotychczas chałupniczej. Istnieje konieczność
zapewnienia jej źródła utrzymania w postaci renty.
W tym stanie rzeczy wniosek jest uzasadniony.
Maria Nowak
................................
(podpis wnioskodawcy)
Załączniki:
1. Odpis skrócony aktu urodzenia.
2. Zaświadczenie o stanie zdrowia.
3. Karta leczenia szpitalnego.
4. Odpisy wniosku i załączników.
18
Rzeszów, dnia 10 października 2008 r.
Sądu Rejonowy
w Rzeszowie
Wydział III Rodzinny i Nieletnich
Wnioskodawca: Maria Kowalska, zam. 30-123 Rzeszów, ul. Szlak 8/13.
Uczestnik: Janusz Kowalski, zam. 31-103 Rzeszów, ul. Leśna 2.
Wniosek o upoważnienie kuratora do reprezentowania osoby
ubezwłasnowolnionej częściowo i do zarządu jej majątkiem
Wnoszę o:
upoważnienie wnioskodawcy Marii Kowalskiej ur. dnia 4 października
1960
r.
w Rzeszowie
córki
Mirosława
i
Zofii
Nowaków
do
reprezentowania Janusza Kowalskiego ur. dnia 7 maja 1956 r.
w Rzeszowie syna Anny i Krzysztofa Kowalskich i do zarządu jego
majątkiem.
Uzasadnienie
Prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego Rzeszowie
Wydział III Rodzinny i Nieletnich z dnia 15 października 2008 r.
wnioskodawca Maria Kowalska ustanowiona została kuratorem
swojego częściowo ubezwłasnowolnionego męża Janusza Kowalskiego
ur. dnia 7 maja 1956 r. w Rzeszowie syna Anny i Krzysztofa
Kowalskich. Ustanawiając wnioskodawczynię kuratorem Sąd nie
19
upoważnił jej do reprezentowania Janusza Kowalskiego, jak również
do zarządu jego majątkiem.
dowód: odpis postanowienia Sądu
Obecnie stan psychiczny Janusza Kowalskiego jest tak zły, że nie
jest on w stanie samodzielnie prowadzić swoich spraw.
Dowód: zaświadczenie z poradni zdrowia psychicznego
W skład majątku Janusza Kowalskiego wchodzi nieruchomość
położona w Krakowie przy ul. Leśnej 2 o powierzchni 30 arów, objęta
księgą wieczystą nr KW 1234 zabudowana kamienicą o powierzchni
300 m2. Nieruchomość powyższą Janusz Kowalski otrzymał w drodze
darowizny od Edwarda Kowalskiego - jego wuja.
Dowód: odpis z księgi wieczystej
Mając
na
w reprezentowaniu
uwadze
powyższe
i prowadzeniu
konieczna
interesów
jest
przez
pomoc
Janusza
Kowalskiego. Dlatego też wnoszę jak na wstępie.
Maria Kowalska
...................................
(podpis wnioskodawcy)
Załączniki:
1. Odpis postanowienia sądu.
2. Zaświadczenie z poradni zdrowia psychicznego.
3. Odpis z księgi wieczystej.
20