Zmiana od 18 stycznia 2014 r. w ustawie o systemie oświaty
Transkrypt
Zmiana od 18 stycznia 2014 r. w ustawie o systemie oświaty
Zmiana od 18 stycznia 2014 r. w ustawie o systemie oświaty dotycząca zasad rekrutacji do publicznych przedszkoli i szkół dla młodzieży W odpowiedzi na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 stycznia 2013 r., kwestionujący ustalanie zasad przyjmowania uczniów do szkół i przedszkoli w drodze rozporządzenia MEN, resort edukacji przygotował projekt nowelizacji ustawy o systemie oświaty, określającej zasady rekrutacji. Niniejsze opracowanie, omawiające szczegółowo przepisy obowiązujące od dnia 18 stycznia 2014 r. w porównaniu do dotychczasowych regulacji, w szczególności można polecać dyrektorom i nauczycielom publicznych szkół dla młodzieży, przedszkoli publicznych, a także rodzicom. 1. Przyczyny zmian Zgodnie z art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) - dalej u.s.o., obowiązującym do dnia 18 stycznia 2014 r., minister właściwy do spraw oświaty i wychowania określa w drodze rozporządzenia warunki i tryb przyjmowania uczniów do szkół oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych, a także może określić maksymalną liczbę szkół ponadgimnazjalnych, o przyjęcie do których można ubiegać się równocześnie, uwzględniając w szczególności zasadę powszechnej dostępności do szkół wszystkich typów. Na podstawie powołanej delegacji ustawowej zostało wydane m.in. rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 lutego 2004 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych (Dz. U. Nr 26, poz. 232 z późn. zm.) - dalej r.p.u.s., które straciło moc obowiązującą z dniem 19 stycznia 2014 r. Powołany przepis u.s.o. zakwestionował Rzecznik Praw Obywatelskich, wnosząc do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, że art. 22 ust. 1 pkt 1 u.s.o. jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) - dalej Konstytucji, z uwagi na brak w powołanej delegacji ustawowej wytycznych dotyczących treści rozporządzenia. Stanowisko Rzecznika podzielił Trybunał Konstytucyjny, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 stycznia 2013 r., K 38/2012 (wyrok TK z dnia 8 stycznia 2013 r., OTK ZU 2013/1A poz. 1) w szczególności podkreślił, że u.s.o. nie zawierała dostatecznej regulacji ani w zakresie kryteriów rekrutacji do szkół i przedszkoli, ani też procedury jej przeprowadzania, co skutkuje uznaniem, że art. 22 ust. 1 u.s.o. nie spełnia wymogów stawianych wytycznym do treści rozporządzenia w odniesieniu do zakresu przedmiotowego oraz stopnia szczegółowości regulacji zawartych w ustawie. W dotychczasowym brzmieniu u.s.o. nie określała m.in. cech wymaganych od kandydatów do placówek edukacyjnych (oprócz wieku i osiągnięć edukacyjnych) ich hierarchii, zasad preferencji dla niektórych kandydatów otoczonych szczególną opieką Państwa (np. dzieci z rodzin wielodzietnych), sposobu rozumienia zasady powszechnej dostępności do publicznych szkół i przedszkoli, zasad pozyskiwania i przetwarzania danych osobistych o osobach ubiegających się o przyjęcie do szkół i przedszkoli oraz ich rodzinach, procedury odwoławczej od decyzji o nieprzyjęciu dziecka do wybranej szkoły lub przedszkola – zarówno wewnątrz placówki, jak i przed sądem. Przy tym statut szkoły lub przedszkola, czyli akt prawny niższej rangi niż rozporządzenie, powinien określać zasady rekrutacji uczniów (art. 60 ust. 1 pkt 6 u.s.o.; rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, Dz. U. Nr 61, poz. 624 z późn. zm. - dalej r.s.p.p.). W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, dotychczasowy brak jasnych uregulowań w u.s.o., nie pozwalał na realizację prawa do edukacji i równego dostępu do szkół i przedszkoli, stanowiących podstawowe prawa obywatelskie (art. 32 w zw. z art. 70 ust. 1 Konstytucji). W konsekwencji w ww. wyroku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 22 ust. 1 pkt. 1 u.s.o. jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji, ponieważ nadaje aktowi wykonawczemu charakter podstawowego źródła prawa z pominięciem przepisów ustawy oraz że wskazany przepis traci moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok został opublikowany w dniu 18 stycznia 2013 r., w Dz. U. z 2013 r. poz. 87. Ponieważ utrata mocy obowiązującej delegacji ustawowej i przepisów wykonawczych skutkowałaby całkowitym brakiem regulacji zasad przyjęć do szkół i przedszkoli, resort edukacji przygotował projekt nowelizacji, wprowadzającej do u.s.o. szereg nowych przepisów dotyczących rekrutacji uczniów. W dniu 18 stycznia 2014 r. weszła w życie ustawa z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r., poz. 7) – dalej u.z.u.s.o. 2. Ogólne kryteria rekrutacji Dotychczas u.s.o. nie określała kryteriów branych pod uwagę przy przyjmowaniu uczniów do przedszkoli i szkół. Częściowo wymieniało je r.p.u.s., zaliczając do nich: – w przypadku przedszkoli: samotne wychowywanie dziecka przez rodzica, niepełnosprawność rodzica, jego całkowitą niezdolność do pracy, bądź niezdolność do samodzielnej egzystencji, umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej; – w przypadku szkół ponadgimnazjalnych, w szczególności prowadzących kształcenie zawodowe – stan zdrowia; – wyniki uzyskane na świadectwie ukończenia szkoły na poprzednim etapie kształcenia, na egzaminie przeprowadzanym w ostatnim roku nauki w gimnazjum oraz z uwzględnieniem szczególnych osiągnięć wymienionych na świadectwie; Po nowelizacji, u.s.o. określa następujące grupy kryteriów przyjmowania uczniów do publicznych przedszkoli i szkół, w zależności od typu i rodzaju jednostki: 1. Uwzględniające potrzeby osób objętych szczególną opieką Państwa, zgodnie z art. 69 i 71 Konstytucji oraz Konwencją z dnia 13 grudnia 2006 r. o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169): – wielodzietność rodziny kandydata (gdy rodzina wychowuje co najmniej troje dzieci); – niepełnosprawność kandydata; – niepełnosprawność jednego z rodziców kandydata; – niepełnosprawność obojga rodziców kandydata; – niepełnosprawność rodzeństwa kandydata; – samotne wychowywanie kandydata przez rodzica (pojęcie to obejmuje pannę, kawalera, wdowę, wdowca, osobę pozostającą w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, osobę rozwiedzioną, chyba że osoba taka wychowuje wspólnie co najmniej jedno dziecko z jego rodzicem); – objęcie kandydata pieczą zastępczą. Ani organ prowadzący, ani szkoła lub przedszkole w statucie, nie mogą ograniczać katalogu wymienionych kryteriów rekrutacji, co oznacza, że wszystkie są tak samo ważne. Mają one wpływ na zwiększenie dostępu do edukacji dzieci z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, m.in. z rodzin wielodzietnych i niepełnych; 2. Uwzględniające potrzeby rodziny oraz społeczności lokalnej – zgodnie z art. 71 ust. 1 Konstytucji, które określa organ prowadzący w liczbie nie większej niż 6. Mogą być nimi przykładowo: – dogodne położenie przedszkola i szkoły odnośnie do miejsca zamieszkania kandydata lub miejsca pracy jednego z rodziców; – miejsce realizacji wychowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki przez rodzeństwo kandydata. W tej grupie może zostać uwzględniony dochód na osobę w rodzinie kandydata. Kryterium dochodu określa organ prowadzący w stosunku procentowym do kwoty, o której mowa w art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1456 z późn. zm.). Spełnienie tego kryterium potwierdza rodzic oświadczeniem. Stosowanie ww. kryteriów ma sprzyjać ułatwianiu funkcjonowania rodziny. Organ prowadzący ustala hierarchię omawianej grupy kryteriów, poprzez przyznanie im równej lub różnej liczby punktów. 3. Uwzględniające indywidualne zdolności kandydatów, ich predyspozycje i zainteresowania przy dokonywaniu rekrutacji do szkół ponadgimnazjalnych, w których wymagane są specjalne predyspozycje: – wyniki egzaminu przeprowadzonego w ostatnim roku nauki w gimnazjum oraz na świadectwie ukończenia gimnazjum, w szczególności oceny z języka polskiego, matematyki i dwóch wskazanych przez dyrektora danej szkoły obowiązkowych zajęć edukacyjnych, – uzyskanie świadectwa z wyróżnieniem oraz osiągnięcia wymienione na świadectwie, takie jak uzyskanie wysokiego miejsca – nagrodzone lub honorowane zwycięskim tytułem - w zawodach wiedzy, artystycznych i sportowych organizowanych przez kuratora oświaty albo organizowanych co najmniej na szczeblu powiatowym przez inne podmioty działające na terenie szkoły, – osiągnięcia w aktywności na rzecz środowiska szkolnego lub innych ludzi, np. w formie wolontariatu. Powyższe kryteria mają sprzyjać zapewnieniu nauce i rozwojowi uczniów w miarę możliwości w jednorodnym gronie. 3. Etapy rekrutacji kandydatów na uczniów przedszkoli – art. 20c u.s.o Pod rządem r.p.u.s. rekrutacja przedszkolaków w zakresie kryteriów, procedur i wymaganej dokumentacji odbywała się w dużej mierze na podstawie regulacji lokalnych, z uwzględnieniem § 2 r.p.u.s. i statutów przedszkoli (§ 16 ust. 3 załącznika nr 1 do r.s.p.p.). Pierwszeństwo przyjęcia do przedszkoli dotyczyło w pierwszej kolejności dzieci odbywających obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne, w kolejnej - dzieci matek lub ojców samotnie je wychowujących, matek lub ojców, wobec których orzeczono znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności bądź całkowitą niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji, a także dzieci umieszczone w rodzinach zastępczych. Wobec różnych regulacji lokalnych lub statutowych, w czasie rekrutacji od rodziców wymagało się przedłożenia różnych dokumentów, w tym nawet zaświadczeń o zarobkach, czy zeznań podatkowych. Znowelizowana u.s.o. przewiduje, że procedurę przyjęcia dziecka do przedszkola rozpocznie wniosek rodzica do dyrektora wybranej placówki; przy tym rodzic nie będzie mógł złożyć wniosku więcej niż do 3 przedszkoli (art. 20za u.s.o.). W przypadku, gdy do danego przedszkola wpłynie więcej wniosków, niż jest wolnych miejsc, będzie przeprowadzane postępowanie rekrutacyjne, obejmujące maksymalnie trzy etapy, w zależności od potrzeb. Oznacza to, że proces rekrutacyjny będzie przeprowadzany w tych przedszkolach, które będą się cieszyły większym zainteresowaniem rodziców. W pierwszej kolejności przedszkole przyjmie dzieci z obszaru danej gminy, zgodnie z art. 14 ust. 3, 3b, 4 i 4b u.s.o., które nakładają na organ prowadzący obowiązek zapewnienia miejsca wychowania przedszkolnego dla każdego dziecka 5-letniego (od dnia 1 września 2015 r. – 4-letniego i od dnia 1 września 2017 r. 3-letniego). Gdy liczba kandydatów z gminy przekroczy liczbę wolnych miejsc, w drugim etapie rekrutacji przedszkole uwzględni kryteria z ww. grupy pierwszej, uwzględniające potrzeby osób znajdujących się w trudnej sytuacji rodzinnej lub zdrowotnej. Wreszcie, w razie stwierdzenia, że liczba dzieci z rodzin wymagających szczególnej opieki Państwa, znajdujących się w podobnej sytuacji, przewyższa liczbę miejsc w przedszkolu, w ostatnim etapie rekrutacji będą brane pod uwagę kryteria z ww. grupy drugiej, uwzględniające potrzeby rodziny i społeczności lokalnej oraz ewentualnie kryterium finansowe. Natomiast te przedszkola, które po przyjęciu dzieci z terenu gminy nadal będą dysponowały wolnymi miejscami, będą mogły przyjąć dzieci z innych gmin, na wniosek ich rodziców, stosując wobec kandydatów spoza gminy w razie potrzeby kryteria uwzględniające potrzeby osób znajdujących się w trudnej sytuacji rodzinne lub zdrowotnej i w dalszej kolejności - uwzględniające potrzeby rodziny i społeczności lokalnej oraz ewentualnie kryterium finansowe. Powyższe zasady będą miały także zastosowanie do rekrutacji do publicznego przedszkola integracyjnego oraz oddziału integracyjnego w publicznym przedszkolu ogólnodostępnym tych dzieci, które nie posiadają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Legitymowanie się takim orzeczeniem daje pierwszeństwo przyjęcia do oddziału lub przedszkola integracyjnego. 4. Procedura rekrutacyjna do przedszkoli i szkół – art. 20s – 20zf u.s.o. Będzie się ona składała z następujących etapów: 1. Złożenie wniosku przez rodzica kandydata albo kandydata pełnoletniego do dyrektora wybranego przedszkola albo szkoły. Przy tym w toku rekrutacji do przedszkoli, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych wnioski nie mogą być złożone więcej niż do trzech jednostek oświatowych. Wniosek powinien zawierać m.in.: – dane kandydata potwierdzające jego tożsamość oraz dotyczące rodziców, – adres zamieszkania, – dane kontaktowe rodziców kandydata lub pełnoletniego kandydata (adres poczty elektronicznej i numery telefonów). Wraz z wnioskiem powinny zostać złożone załączniki - dokumenty potwierdzające spełnienie kryteriów ogólnych, istotnych na poszczególnych etapach rekrutacji, (wzory oświadczeń do pobrania na stronie internetowej) Przeprowadzenie postępowania rekrutacyjnego – w tym zakresie minister właściwy do spraw oświaty i wychowania jest upoważniony do określenia w drodze rozporządzenia: - sposobu punktowania poszczególnych kryteriów istotnych w rekrutacji oraz ustalania punktacji w przypadku osób zwolnionych z państwowych sprawdzianu i egzaminu (delegacja ustawowa obowiązuje od dnia 1 stycznia 2016 r. - art. 20 pkt 4 u.z.u.s.o.), - przechodzenia uczniów z jednych typów szkół do innych, przy uwzględnieniu potrzeby uzupełnienia różnic programowych przez uczniów, w tym kontynuowania nauki języka obcego nowożytnego, - sposobu, szczegółowego trybu i terminów przeprowadzania postępowania rekrutacyjnego i uzupełniającego, w tym także terminów składania dokumentów, składu i zadań komisji rekrutacyjnej, Postępowanie rekrutacyjne będzie przeprowadzane przez dyrektora szkoły lub przedszkola w sytuacji, gdy więcej kandydatów złoży wnioski niż jest wolnych miejsc. Przy tym w przedszkolach rekrutacja będzie przeprowadzana co roku na kolejny rok szkolny na wolne miejsca w poszczególnych oddziałach. Rodzice będą musieli co roku składać deklarację o kontynuowaniu przez ich dziecko wychowania przedszkolnego w danej placówce w kolejnym roku szkolnym. W szkołach rekrutacja odbędzie się do klas pierwszych. 1.Dyrektor w związku z rekrutacją będzie zobowiązany do stosowania przepisów wykonawczych do u.s.o. wydanych na podstawie ww. delegacji ustawowych. Dyrektor w tym celu będzie zobowiązany powołać komisję rekrutacyjną, która m.in. przeprowadzi sprawdzian uzdolnień kierunkowych kandydatów do szkół ponadgimnazjalnych, ustali wyniki postępowania kwalifikacyjnego i listę kandydatów zakwalifikowanych i niezakwalifikowanych do danej szkoły lub przedszkola, a także sporządzi protokół postępowania rekrutacyjnego; 3. podjęcie decyzji administracyjnej o przyjęciu albo nieprzyjęciu kandydata, poprzez ogłoszenie w siedzibie placówki listy kandydatów przyjętych i listy kandydatów nieprzyjętych do danego przedszkola lub szkoły. W terminie 7 dni od ogłoszenia list, rodzic lub pełnoletni uczeń będzie mógł wystąpić do komisji rekrutacyjnej z wnioskiem o pisemne uzasadnienie odmowy przyjęcia, a następnie odwołać się od niekorzystnej decyzji do dyrektora w terminie 7 dni od otrzymania uzasadnienia i sądu administracyjnego; 4. postępowanie uzupełniające - gdy po przeprowadzeniu rekrutacji publiczne przedszkole lub szkoła będą miały jeszcze wolne miejsca, do końca sierpnia dyrektor będzie mógł prowadzić dalszą rekrutację; 5. przechowywanie dokumentacji zgromadzonej w czasie procedury rekrutacyjnej zawierającej dane osobowe kandydatów przyjętych nie może trwać dłużej niż do końca okresu, w którym uczeń korzysta z wychowania przedszkolnego albo uczęszcza do szkoły, zaś kandydatów nieprzyjętych, którzy odwołali się od negatywnej decyzji - przez okres trwania postępowania administracyjnego przed dyrektorem i sądem administracyjnym. 5. Inne istotne zmiany w związku z ustawową regulacją rekrutacji 1. W art. 3 pkt 10 u.s.o. doprecyzowaniu uległo określenie pojęcia „rodzic", poprzez wskazanie, że oprócz rodziców i opiekunów prawnych dziecka, obejmie ono także osoby (podmioty) sprawujące zastępczą pieczę nad dzieckiem, czyli rodzinę zastępczą, osobę prowadzącą rodzinny dom dziecka, kierującego placówką opiekuńczo-wychowawczą, regionalną placówką opiekuńczo-terapeutyczną lub interwencyjnym ośrodkiem preadopcyjnym (art. 1121 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 788 z późn. zm.). 2. Ponieważ dyrektorzy przedszkoli będą zobowiązani do zgłaszaniu do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) i przekazywaniu mu informacji na temat dzieci nieprzyjętych w danym roku szkolnym do przedszkola, informacje te będą obejmowały następujące dane: 1) imię i nazwisko dziecka; 2) datę urodzenia dziecka; 3) numer PESEL dziecka, a w przypadku braku numeru PESEL - serię i numer paszportu lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość; 4) imiona i nazwiska rodziców; 5) adres miejsca zamieszkania rodziców i dziecka. Dane te będą przechowywane przez okres dwóch lat od dnia przekazania tych informacji. Będą wykorzystywane w związku z rozpatrywaniem odwołań złożonych przez rodziców. 6. Przepisy przejściowe Na podstawie art. 20 u.z.u.s.o. przepisy obowiązują od 18 stycznia 2014 r., czyli weszły w życie w trakcie roku szkolnego, z uwzględnieniem przepisów przejściowych. Nowe zasady rekrutacji najszybciej będą obowiązywać w przedszkolach. W oparciu o art. 6 u.z.u.s.o. w roku szkolnym 2014/2015 punkty za spełnienie wymogów z drugiej grupy ogólnych kryteriów, uwzględniających potrzeby rodziny oraz społeczności lokalnej, przyzna dyrektor w uzgodnieniu z wójtem (burmistrzem, prezydentem). Wójt (burmistrz, prezydent miasta) może określić kryterium dochodu na osobę w rodzinie. Na rok szkolny 2014/2015 terminy postępowania rekrutacyjnego, terminy składania dokumentów oraz terminy postępowania uzupełniającego określa dyrektor publicznego przedszkola albo osoba kierująca publiczną inną formą wychowania przedszkolnego w uzgodnieniu z wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta). Organ prowadzący będzie miał obowiązek pisemnego wskazania rodzicom innego przedszkola publicznego, które może przyjąć ich dziecko w tej gminie. Czas pracy wskazanego przedszkola powinien być zbliżony do czasu pracy odpowiednio przedszkola lub innej formy wychowania przedszkolnego, o przyjęcie do których ubiegali się rodzice dziecka (art. 7 u.z.u.s.o.). Nowe zasady rekrutacji mają obowiązywać także w oddziałach przedszkolnych w szkołach w roku szkolnym 2014/2015 na zasadach określonych w przepisach przejściowych równolegle obowiązujących w przedszkolach w zakresie etapów rekrutacji, wymogów materialnych i formalnych wniosku o przyjęcie dziecka, corocznej rekrutacji, składania wniosku maksymalnie do 3 szkół podstawowych oraz procesu rekrutacji prowadzonego przez dyrektora szkoły podstawowej (art. 16 ust. 1 w zw. z art. 6 i art. 7 u.z.u.s.o.). W roku szkolnym 2015/2016 zakres stosowania nowych przepisów dotyczących rekrutacji ulegnie poszerzeniu do wszystkich jednostek redakcyjnych art. 20c i art. 20t u.s.o., w tym kryteria brane pod uwagę na drugim etapie rekrutacji określi organ prowadzący bez udziału dyrektorów szkół (art. 16 ust. 2 u.z.u.s.o.). Podsumowanie Propozycje MEN w zakresie nowelizacji u.s.o., dotyczącej procesu rekrutacyjnego kandydatów na uczniów przedszkoli i szkół publicznych dla młodzieży, mają urzeczywistniać zasadę powszechnej dostępności do edukacji. Zgodnie z założeniami resortu, mają gwarantować możliwość ubiegania się o przyjęcie do placówki wybranej przez rodziców, przy jednoczesnym zapewnieniu miejsca realizacji wychowania przedszkolnego przez przedszkolaka zamieszkałego na terenie danej gminy oraz pierwszeństwa w procesie rekrutacji do szkół podstawowych i gimnazjów, w których dzieci są objęte obowiązkiem szkolnym, uczniów zamieszkujących w obwodach tych szkół. Stopień szczegółowości regulacji rekrutacyjnych ma zapewnić równe i przejrzyste zasady przyjmowania także do pozostałych szkół dla młodzieży. Służyć ma temu m.in. określenie w u.s.o. po pierwsze, kryteriów rekrutacji, w tym uprzywilejowanie ze względu na sytuację osobistą lub rodzinną albo szczególne zdolności czy osiągnięcia, po drugie, zasad przeprowadzania rekrutacji, w tym określenie hierarchii kryteriów oraz po trzecie, procedury rekrutacyjnej, w tym odwoławczej w przypadku odmowy przyjęcia kandydata do publicznego przedszkola lub szkoły. Nowe regulacje uwzględnią także uwagi zgłaszane przez GIODO odnośnie zasad ujawniania i przetwarzania danych osobowych uczestników procesu rekrutacji.