2016/III - Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej

Transkrypt

RADA PROGRAMOWA
prof. dr hab. Andrzej Bulsiewicz
dr Dariusz Kala, Sędzia Sądu Najwyższego
Marian Kocon, Sędzia Sądu Najwyższego
Dariusz Kuberski, Prokurator Prokuratury Okręgowej w Bydgoszczy
dr Marek Machnij, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
dr Maciej Piankowski, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
Andrzej Siuchniński, Sędzia Sądu Najwyższego
Anna Skupna, Prezes Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – przewodnicząca Rady Programowej
dr hab. Jakub Stelina, prof. Uniwersytetu Gdańskiego
prof. dr hab. Jerzy Zajadło
KOLEGIUM REDAKCYJNE
Redaktor naczelny
Jacek Pietrzak, Wiceprezes Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
Członkowie kolegium
Wiktor Gromiec, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
Roman Kowalkowski, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
Iwona Krzeczowska-Lasoń, Sędzia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
Maciej Plaskacz, Sędzia Sądu Rejonowego w Grudziądzu
Sekretarz redakcji
Dawid Świeczkowski, asystent sędziego w Sądzie Apelacyjnym w Gdańsku
Redaktor wydawniczy i językowy
dr Emilia Kubicka
Korektor
Aneta Dąbrowska-Korzus
Redaktor języka angielskiego
Biruta Gruszecka
Wersją pierwotną (referencyjną) czasopisma jest wersja papierowa.
© Copyright by TNOiK „Dom Organizatora” – Toruń 2016
ISSN 2353–5865
Adres redakcji: ul. Nowe Ogrody 28/29, 80-803 Gdańsk
tel. 785 456 113 (artykuły), 608 087 603 (orzecznictwo i bibliografia)
e-mail: [email protected]
Redakcja zastrzega sobie prawo do niepublikowania nadesłanych materiałów oraz ich redagowania i skracania.
Redakcja nie zwraca materiałów niezamawianych.
Wydawca
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „Dom Organizatora” – Toruń
87-100 Toruń, ul. Czerwona Droga 8 / al. 500-lecia 31, tel. (56) 62 228 98
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
III/2016
SPIS TREŚCI
Andrzej Antkiewicz, Dawid Szyszka, Wprowadzenie nabywcy licytacyjnego w posiadanie nieruchomości – aktualne problemy . . . . . . . . . . . 7
Katarzyna Brzozowska, Ewa Dawidowska-Myszka, Wypadek przy pracy
jako ryzyko ubezpieczeniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Agnieszka Knade-Plaskacz, Charakter techniczny art. 6 ust. 1 i art. 14
ust. 1 ustawy o grach hazardowych ‒ glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 1 marca 2016 r., IV KK 316/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Andrzej Kurzych, Glosa do postanowienia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 3 marca 2016 r., III AUz 40/16 . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Wybrane orzeczenia trybunałów międzynarodowych, Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Gdańsku i sądów apelacji gdańskiej 117
Przegląd bibliograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
III/2016
WYKAZ OPUBLIKOWANYCH ORZECZEŃ
Prawo cywilne
11. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 października 2015 r.,
I ACa 361/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Kolizja interesu członków wspólnoty mieszkaniowej i prawa członka
wspólnoty mieszkaniowej do korzystania z lokalu w określony sposób
12. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 28 października 2015 r.,
I ACa 396/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Renta z tytułu zwiększonych potrzeb (art. 444 § 2 k.c.)
13. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 1 marca 2016 r.,
I ACa 938/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Żądanie zmniejszenia sumy hipoteki w przypadku nadmiernego zabezpieczenia hipotecznego
Prawo karne
14. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 26 stycznia 2016 r.,
II AKa 366/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Zasady orzekania w przypadku stwierdzenia idealnego zbiegu przestępstw
z art. 8 § 1 k.k.s. Przesłanki skazania za czyn z art. 299 § 1 k.k.
15. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 grudnia 2015 r.,
II AKa 111/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Warunki prawidłowego przeprowadzenia eksperymentu procesowego
5
16. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 listopada
2016 r., II AKz 768/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Wydanie wyroku w trybie konsensualnym przewidzianym w art. 387 k.p.k.
a uzupełnienie wyroku w trybie art. 626 § 2 k.p.k. o rozstrzygnięcie
w przedmiocie zwrotu wydatków na rzecz oskarżyciela posiłkowego
17. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 31 maja 2016 r.,
II AKzw 921/16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Wykonywanie środków związanych z poddaniem sprawcy próbie a wyjątek od zasady specjalności określony w art. 607e § 3 pkt 2 k.p.k.
Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych
18. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 marca 2016 r.,
III AUa 1830/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Prawo do renty socjalnej
III AUa 731/13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Przedawnienie roszczeń – art. 136b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.
Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.)
III AUa 1402/15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Wydanie zaświadczenia
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
III/2016
Andrzej Antkiewicz
sędzia Sądu Rejonowego w Grudziądzu
Dawid Szyszka
radca prawny
Wprowadzenie nabywcy licytacyjnego
w posiadanie nieruchomości
– aktualne problemy
1. Zarysowanie problemu występującego w praktyce
Jeszcze przed wejściem w życie ustawy z dnia 16 września 2011 r.
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw1, która zmieniła brzmienie art. 999 § 1 k.p.c., nasilił się ważki społecznie problem, jakie skutki procesowe wywołuje postanowienie
o przysądzeniu własności zgodnie z brzmieniem tego przepisu. W praktyce komorniczej i sądowej występowały bowiem rozbieżności interpretacyjne na tle jego wykładni dotyczące tego, czy prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności nieruchomości sprzedanej na licytacji
stanowi tytuł egzekucyjny uprawniający jedynie – jak stanowił expressis verbis powołany przepis – do wprowadzenia nabywcy licytacyjnego
Dz. U. Nr 233, poz. 1381. Ustawa weszła w życie 3 maja 2012 r.
1
7
Andrzej Antkiewicz, Dawid Szyszka
w posiadanie nieruchomości czy uprawnia również do przymusowego
wykonania opróżnienia znajdujących się na nieruchomości pomieszczeń,
w sytuacji kiedy dłużnik z rodziną nie chce ich opuścić.
Problem ten został poruszony między innymi w piśmie rzecznika
praw obywatelskich z dnia 17 grudnia 2008 r. skierowanym do ministra
sprawiedliwości2 oraz w odpowiedzi ministra sprawiedliwości ze stycznia 2009 r.3 W piśmie rzecznika zwrócono uwagę na to, że brak jednolitej wykładni i praktyki na tle powołanego przepisu powoduje niepewność po stronie potencjalnych nabywców licytacyjnych nieruchomości co
do tego, czy będą mogli w miarę szybko objąć ją po licytacji i pozbyć
się zamieszkującego na niej dłużnika, co niewątpliwie przekłada się na
atrakcyjność egzekucji z zamieszkałych nieruchomości. Zdaniem ministra
sprawiedliwości w omawianej kategorii spraw wskazany tytuł egzekucyjny winien stanowić również podstawę do przeprowadzenia eksmisji osób
zajmujących sprzedaną nieruchomość – bez potrzeby wszczynania odrębnego procesu o eksmisję. Takie rozwiązanie wpłynęłoby korzystnie na
sprawność i skuteczność egzekucji, a co za tym idzie na zwiększenie zainteresowania potencjalnych nabywców licytacjami takich nieruchomości.
Z doniesień medialnych4 oraz praktyki sądowej wynikało, że komornicy często nie wiedzieli, w jakim trybie wykonywać postanowienie
o przysądzeniu własności nieruchomości i co oznacza ,,wprowadzenie nabywcy w posiadanie nieruchomości”, o czym stanowił przepis art. 999
§ 1 k.p.c. Część z nich przyjmowała, iż do wykonania takiego postanowienia stosuje się jedynie paragraf 1 art. 1046 k.p.c., ale już nie dalsze
paragrafy tego artykułu, gdyż w art. 999 § 1 k.p.c. mowa była jedynie
o wprowadzeniu nabywcy w posiadanie, a nie o opróżnieniu pomieszczenia lub lokalu. Nawet więc wówczas, kiedy dłużnik mieszkał z rodziną
w sprzedanym lokalu lub na zlicytowanej nieruchomości i nie miał gdzie
2 RPO-589367-V-JK/08, niepubl.
3 DL-P-II-0760-12/08, niepubl.
4 Zob. np. nagranie wideo Łzy, groźby i przepychanki. Dramatyczne starcie
w obronie lokatorki, www.dziennikwschodni.pl, 9.12.2009 r.
8
Wprowadzenie nabywcy licytacyjnego w posiadanie nieruchomości…
się wyprowadzić, niektórzy komornicy stosowali praktykę wprowadzania
nabywcy i jego rodziny w posiadanie lokalu (domu), co oznaczało konieczność ich ,,dokwaterowania” do dłużnika i jego rodziny. Działo się tak
bez względu na to, czy dłużnikowi lub jego rodzinie przysługiwało prawo
do lokalu socjalnego lub pomieszczenia tymczasowego. Zdaniem komorników nie miało to znaczenia, gdyż nie zmuszali oni tych osób do opuszczenia lokalu, a jedynie wprowadzali nabywcę w posiadanie, do czego
– według nich – miał on prawo. Praktyka ta spotkała się z akceptacją niektórych sądów egzekucyjnych5 oraz niektórych przedstawicieli doktryny6.
Już na gruncie przepisów obowiązujących przed wspomnianą nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego z 16 września 2011 r. była
to praktyka niewłaściwa7, o czym szerzej w dalszej części opracowania.
Dostrzegając występujące w praktyce rozbieżności interpretacyjne
związane z wykładnią art. 999 § 1 k.p.c., wspomnianą ustawą z dnia
16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw ustalono nowe brzmienie tegoż przepisu.
Zgodnie z nowelizacją, po jej wejściu w życie, art. 999 § 1 k.p.c. otrzymał następującą treść: „Prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności przenosi własność na nabywcę i jest tytułem do ujawnienia na rzecz
nabywcy prawa własności w katastrze nieruchomości oraz przez wpis w
księdze wieczystej lub przez złożenie dokumentu do zbioru dokumentów. Prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności jest tytułem
wykonawczym do wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomości
i opróżnienia znajdujących się na tej nieruchomości pomieszczeń bez
5 Zob. np. stan faktyczny i rozstrzygnięcie przez Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi skargi na wprowadzenie przez komornika nabywcy licytacyjnego
w posiadanie zlicytowanej nieruchomości, omówione w uzasadnieniu postanowienia
SO w Łodzi z 28.04.2008 r., III Cz 349/08, niepubl., oraz postanowienie SO w Gorzowie
Wielkopolskim z 20.11.2009 r., V Cz 457/09, niepubl.
6 Zob. P. Cieciura, Wydanie a opróżnienie lokalu – rozważania na tle art. 777 § 1
pkt 4 oraz art. 1046 k.p.c., „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2011, nr 2, s. 20–23, według
którego ,,wprowadzenie w posiadanie” oznacza dopuszczenie do współposiadania.
7 Zob. np. postanowienie SR w Lublinie z 6.05.2010 r., XIII Co 5740/10, niepubl.,
w którym wyraźnie skrytykowano opisaną praktykę komorników.
9
potrzeby nadania mu klauzuli wykonalności. Przepis art. 791 stosuje się
odpowiednio”. Tak więc, zgodnie z nowym brzmieniem, prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności z mocy prawa stanowi tytuł wykonawczy tak do wprowadzenia w posiadanie nabytej nieruchomości, jak
i opróżnienia jej z rzeczy oraz osób dotychczas ją zajmujących. Zmiana
ta miała na celu zwiększenie efektywności egzekucji i definitywne zamknięcie komornikom drogi do stosowania praktyk „dokwaterowywania”
nabywców nieruchomości do dotychczasowych lokatorów.
Jak się jednak okazuje, praktyka niektórych komorników sądowych
– mimo zmiany przepisu – jest nadal taka sama jak w stanie prawnym
sprzed 3 maja 2012 r. Komornicy wyrażają też nadal wątpliwość co do
tego, czy sentencja postanowienia o przysądzeniu własności, nakazująca dłużnikowi wydanie lokalu mieszkalnego nabywcy, jest tylko tytułem
wykonawczym do wprowadzenia w posiadanie lokalu czy też także do
ewentualnego usunięcia ruchomości ze znajdujących się w nim pomieszczeń na podstawie art. 1046 § 1 k.p.c. oraz do opróżnienia lokalu z rzeczy i osób na podstawie art. 1046 § 4 k.p.c. Powoduje to konieczność
stosowania przez sądy egzekucyjne wykładni postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości8. Problem nie zdezaktualizował się zatem
z chwilą zmiany art. 999 § 1 k.p.c. i – jak się wydaje – wymaga nadal
analizy i zajęcia stanowczego stanowiska.
2. Ochrona dłużnika i jego rodziny przed bezdomnością
– rys historyczny
Problem ochrony dłużnika i jego rodziny przed bezdomnością nie
zaktualizował się na gruncie Prawa lokalowego z 1974 r.9, gdyż zgodnie
z ówczesnym brzmieniem art. 1046 § 4 k.p.c. egzekucja z lokalu podlegającego temu prawu (lokalu mieszkalnego) prowadzona była w trybie administracyjnym. Pod rządem Prawa lokalowego sądy nie orzeka
Zob. np. postanowienie SR w Grudziądzu z 15.02.2016 r., I Co 2800/13, niepubl.
Tekst jednolity: Dz. U. z 1987 r., Nr 30, poz. 165 ze zm.
8
9
10
ły w ogóle o prawie do lokalu socjalnego, gdyż kwestia ta pozostawiona
była postępowaniu wykonawczemu.
Zgodnie z § 151 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników10 wykonanie
tytułu wykonawczego nakazującego eksmisję z lokalu mieszkalnego, który nie podlegał przepisom prawa lokalowego, mogło nastąpić dopiero po
upewnieniu się przez komornika, że dłużnik ma zapewnione pomieszczenie zastępcze albo że może powrócić do pomieszczenia, w którym dotychczas zamieszkiwał.
Ustawa z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych11 uchyliła art. 1046 § 4 k.p.c. Od chwili jej wejścia
w życie postępowanie egzekucyjne dotyczące opróżnienia lokalu toczyło się już według art. 1046 § 1‒3 k.p.c. Jednocześnie § 151 cytowanego rozporządzenia, jako sprzeczny z jej postanowieniami, przestał obowiązywać12.
Według art. 36 u.n.l. sąd w wyroku nakazującym opróżnienie lokalu mógł, biorąc pod uwagę dotychczasowy sposób korzystania z lokalu przez najemcę, jego szczególną sytuację materialną i rodzinną, orzec
o uprawnieniu najemcy do lokalu socjalnego. Obowiązek jego dostarczenia spoczywał na gminie. Na gruncie tej regulacji powszechnie przyjmowano, że osobie uprawnionej do lokalu socjalnego przysługiwało roszczenie wobec gminy o zawarcie umowy najmu takiego lokalu. Ponadto
uznawano, że przysługiwanie takiego uprawnienia wyklucza wykonanie
wyroku eksmisyjnego przed dostarczeniem lokalu socjalnego13.
W piśmiennictwie zauważano jednak, że zawężenie przepisów dotyczących eksmisji tylko do lokali będących przedmiotem najmu nie mia 10 Dz. U. Nr 10, poz. 52, ze zm. Przepis ten formalnie utracił moc z chwilą uchylenia
podstawy prawnej do wydania rozporządzenia w tym zakresie, tj. art. 772 k.p.c., ustawą
z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, Dz. U.
Nr 112, poz. 769, która weszła w życie 28 grudnia 2007 r.
11 Dz. U. z 1998 r., Nr 120, poz. 787 ze zm., dalej: u.n.l.
12 Uchwała SN z 7.02.1997 r., III CZP 120/96, OSNC 1997, nr 6–7, poz. 69.
13 Zob. uchwałę SN cytowaną w przyp. 12 oraz uchwałę SN z 15.03.1995 r.,
III CZP 23/95, OSNC 1995, nr. 7‒8, poz. 105.
11
ło racjonalnego uzasadnienia. W związku z powyższym ustawą z dnia
21 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych oraz o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze14
wprowadzono do Prawa spółdzielczego art. 210 § 3, zapewniający członkowi spółdzielni oraz zamieszkałym z nim osobom po wygaśnięciu spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego ochronę analogiczną do przewidzianej w art. 36 u.n.l.
W odpowiedzi na pojawiające się głosy, że art. 36 u.n.l. nie stwarza
dostatecznych gwarancji realizacji prawa rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej do ochrony przed bezdomnością, ustawą z dnia
15 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych15 wprowadzono nowe brzmienie art. 36 oraz dodano art. 36a. Nowela ta wprowadziła nakaz orzekania w przedmiocie
uprawnienia do lokalu socjalnego nie tylko wobec byłego najemcy, ale
i wobec osób wspólnie z nim zamieszkałych, mających uprzednio zależne prawo do zajmowania lokalu.
W postanowieniu z dnia 4 kwietnia 2001 r.16 Trybunał Konstytucyjny zasygnalizował konieczność rozszerzenia ochrony przewidzianej
w art. 36 (w nowym brzmieniu) i art. 37 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r.
o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych tak, aby funkcja ochronna wynikająca z tych przepisów odnosiła się także do lokatorów, przeciwko którym wszczęto postępowania sądowe lub egzekucyjne
w przedmiocie opróżnienia lokali objętych na podstawie tytułu prawnego niepodlegającego regulacji ustawy o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych.
Ustawa o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych
dnia 10 lipca 2001 r. utraciła moc obowiązującą, z wyjątkiem rozdziału obejmującego dodatki mieszkaniowe (który przestał obowiązywać
1 stycznia 2002 r. zgodnie z przepisem art. 21 ustawy z 21 czerwca 2001 r.
Dz. U. Nr 111, poz. 723.
Dz. U. Nr 122, poz. 1317.
16
S 2/01, OTKZU 2001, nr 3, poz. 58.
14
15
12
o dodatkach mieszkaniowych17), na podstawie art. 39 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy
i o zmianie Kodeksu cywilnego18. W tej właśnie ustawie znajdują się
obecnie uregulowania dotyczące ochrony lokatorów przed bezdomnością.
Przyjmuje się jednak, że przepisy ustawy o ochronie praw lokatorów nie mają zastosowania w stosunku do dłużnika, który posiadał prawo własności do lokalu mieszkalnego lub zamieszkałej nieruchomości
gruntowej. Nie przysługuje mu bowiem prawo do lokalu socjalnego, a jeżeli nie ma gdzie się wyprowadzić, przepis art. 1046 § 4 k.p.c. zapewnia mu pomieszczenie tymczasowe od gminy, na terenie której mieszka.
Uprawnienie do lokalu socjalnego przysługuje natomiast dłużnikowi, który w drodze egzekucji sądowej utracił własnościowe spółdzielcze prawo
do lokalu mieszkalnego19. Prawo do lokalu socjalnego może otrzymać
również rodzina dłużnika, np. żona niebędąca właścicielem sprzedanego mieszkania i małoletnie dzieci. Przyjmuje się, że samo postanowienie o przysądzeniu własności na rzecz nabywcy stanowi wystarczający
tytuł do przeprowadzenia eksmisji ze sprzedanego lokalu20. W tym wypadku nie ma zatem potrzeby uzyskiwania kolejnego tytułu eksmisyjnego21. Przed uchyleniem paragrafu 3 art. 1046 k.p.c., co nastąpiło z dniem
16 listopada 2011 r. na mocy ustawy z dnia 31 sierpnia 2011 r.22, przyj-
17 Dz. U. Nr 71, poz. 734.
18 Tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r., Nr 31, poz. 266 ze zm., dalej: ustawa o ochronie
praw lokatorów.
19 W wyroku z 19.11.2009 r., IV CSK 238/09, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że
w postanowieniu o przysądzeniu tego prawa, wydanym w postępowaniu egzekucyjnym,
sąd nie orzeka o uprawnieniu do lokalu socjalnego. Pogląd ten zachował aktualność
również na gruncie zmienionych po 2009 r. przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
20 Zob. zwłaszcza I. Kunicki, Zmiany regulacji prawnej skutków przysądzenia
własności nieruchomości wprowadzone ustawą z dnia 16 września 2011 r., „Polski
Proces Cywilny” 2012, nr 1, s. 70–72 oraz M. Walasik, Egzekucja obowiązku
opróżnienia lokalu służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych – część 1, „Przegląd
Prawa Egzekucyjnego” 2016, nr 5, s. 16–21.
21 Zob. uchwały SN: z 10.02.2006 r., III CZP 127/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 2 oraz
z 9.02.2007 r., III CZP 157/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 3.
22 Dz. U. Nr 224, poz. 1342.
13
mowano, że opróżnienie i wydanie mieszkania przez zamieszkałe w nim
osoby bliskie względem dłużnika wymagało wytoczenia przeciwko nim
odrębnego powództwa, w toku którego sąd orzekał także o ich ewentualnych uprawnieniach do lokalu socjalnego23. Uznawano bowiem, że
małżonek dłużnika, niebędący właścicielem lokalu, a jedynie korzystający z mieszkania na podstawie art. 281 zd. 1 k.r.o., jest lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie praw lokatorów24. Z tych
względów nie można było eksmitować rodziny dłużnika tylko na podstawie postanowienia o przysądzeniu własności.
Sytuacja uległa diametralnej zmianie na skutek uchylenia wspomnianą nowelą § 2 i 3 art. 1046 k.p.c. oraz nadania nowego brzmienia
art. 791 i art. 999 § 1 k.p.c.25, w którym wyraźnie odesłano do odpowiedniego stosowania art. 791 k.p.c. Obecnie przyjmuje się, że nowelizacja tych przepisów miała na celu nadanie tytułom wykonawczym wymienionym w art. 791 § 1 k.p.c. skuteczności erga omnes. Aktualnie do
wykonania postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości możliwe jest więc prowadzenie egzekucji wydania nieruchomości przeciwko każdej osobie, która ją zajmuje i wywodzi do tego prawa od dłużnika26. Osoba objęta egzekucją a niewymieniona w tytule wykonawczym,
poszukując ochrony, może wystąpić z powództwem o ustalenie prawa
do otrzymania lokalu socjalnego w związku ze skierowaniem przeciwko niej egzekucji oraz o ograniczenie wykonalności tytułu wykonawczego do czasu złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego27.
23 Tak Sąd Najwyższy w uchwale z 22.5.2009 r., III CZP 24/09, OSNC 2010, nr 1,
poz. 14.
24 Por. wyrok SN z 21.03.2006 r., V CSK 185/05, OSNC 2006, nr 12, poz. 208
z glosą A. Sylwestrzak, „Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2007,
nr 2, s. 7.
25 Wspomnianą nowelą z 16 września 2011 r.
26 Zob. np. R. Drozd-Sweklej, Egzekucja na podstawie postanowienia o przysądzeniu
własności, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2011, nr 8–9, s. 37–38.
27 Tak M. Walasik, Egzekucja obowiązku opróżnienia lokalu służącego zaspokojeniu
potrzeb mieszkaniowych – część 2, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2016, nr 6, s. 20.
14
3. Tytuł prawny do przejęcia nieruchomości
przez nabywcę licytacyjnego
Podstawą do wymuszenia na dłużniku opróżnienia lokalu po licytacji sądowej jest prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności
lokalu na rzecz nabywcy licytacyjnego. Zgodnie z literalnym brzmieniem
art. 999 § 1 k.p.c. opisane postanowienie jest ,,tytułem egzekucyjnym do
wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomości i opróżnienia
znajdujących się na tej nieruchomości pomieszczeń”. Mimo zmiany
treści przepisu niektórzy komornicy nadal dowodzą, że celem podejmowanych przez nich działań jest jedynie wprowadzenie nabywcy (ewentualnie z rodziną) do lokalu stanowiącego jego własność, a nie opróżnienie
lokalu z rzeczy i osób, które go zajmują. Dążą więc do przymusowego
,,dokwaterowania” nabywcy do mieszkania zajmowanego przez dłużnika i jego rodzinę. Tłumaczą, że nie jest to eksmisja, więc można takie
czynności wykonać, nie czekając na lokal socjalny lub pomieszczenie
tymczasowe dla dłużnika i jego bliskich. Wspólne zamieszkiwanie tych
osób ma oczywiście ,,skłonić” dłużnika i jego rodzinę, aby poszukał sobie innego lokum, nie czekając na lokal od gminy. Trzeba jasno powiedzieć, że jest to działanie niezgodne z prawem.
Powszechnie przyjmuje się w doktrynie, że wykonanie prawomocnego postanowienia o przysądzeniu własności na rzecz nabywcy, stanowiącego podstawę do wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomości, odbywa się w trybie art. 1046 k.p.c.28, co oznacza, że niezbędnym
28 Zob. np. E. Wengerek, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz do
części drugiej kodeksu postępowania cywilnego, t. II, Warszawa 1994, s. 311; R. Drozd-Sweklej, Wydanie lokalu nabytego w drodze egzekucji z nieruchomości przez dłużnika
i osoby wywodzące prawo do jego zajmowania od dłużnika w trybie art. 1046 i 791
§ 1 k.p.c., „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2008, nr 10–12, s. 74; eadem, Egzekucja…,
s. 20; I. Kunicki, Zmiany regulacji…, s. 70–71; M. Walasik, Egzekucja… – część 1,
s. 21; M. Brulińska [w:] A. Marciniak, M. Michalska-Marciniak (red.), Metodyka pracy
komornika sądowego, Sopot 2015, s. 646; P. Klecha, M. Jaroch-Wąsowska, Egzekucja
15
warunkiem wprowadzenia nabywcy w posiadanie jest uprzednie opróżnienie lokalu z rzeczy dłużnika i jego rodziny oraz usunięcie dłużnika
i osób, które wywodzą od niego prawa. To dopiero stanowi podstawę do
wprowadzenia wierzyciela w posiadanie nieruchomości lub pomieszczenia (taką terminologią posługuje się § 1 art. 1046 k.p.c.), czyli wydania nieruchomości lub lokalu wierzycielowi. Wykonanie postanowienia
o przysądzeniu własności lokalu mieszkalnego nie może więc polegać na
,,dokwaterowaniu” nabywcy i jego rodziny do dłużnika. Dokwaterowanie
oznaczałoby przecież konieczność udostępnienia nabywcy choćby części
mieszkania, np. pokoju, co z kolei wymagałoby uprzedniego usunięcia
z tej części dłużnika, a to byłoby już opróżnienie lokalu w części. Tłumaczenie komorników, że chcą tylko wprowadzić nabywcę w posiadanie, a nie zmierzają do opróżnienia lokalu i opuszczenia go przez dłużnika, jest jedynie sprytnym wybiegiem językowym.
Dopóki dłużnik i jego rodzina nie otrzymają pomieszczenia tymczasowego lub lokalu socjalnego od gminy, mają prawo zajmować całe mieszkanie, które sprzedano na licytacji, i nie można naruszać ich posiadania. Dopuszczenie do współposiadania lokalu przez te osoby oraz
nabywcę i jego rodzinę prowadziłoby do naruszania posiadania dłużnika i jego bliskich.
Należy wskazać, że dopuszczenie do współposiadania nieruchomości odbywa się w trybie art. 1050 k.p.c., a nie art. 1046 k.p.c., dlatego jeśli komornik miałby jedynie wprowadzić nabywcę we współposiadanie mieszkania, to nie powinien stosować przepisów rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o opróżnienie lokalu lub pomieszczenia albo o wydanie nieruchomości29, wydanego na podstawie
art. 1046 § 11 k.p.c. i dotyczącego opróżnienia lokalu. Tymczasem komornicy w wezwaniach kierowanych do dłużników w toku egzekucji
z nieruchomości – praktyczny komentarz. Model współpracy sądów, komorników
i urzędów skarbowych, Sopot 2016, s. 262.
29 Dz. U. z 2012 r., poz. 11.
16
dla uzasadnienia swoich działań powołują się właśnie na przepisy tego
rozporządzenia.
Twierdzenie komorników, że postanowienie o przysądzeniu własności nieruchomości nie jest wykonywane w trybie art. 1046 § 4 i n. k.p.c.
(mówiących o opróżnieniu lokalu), a jedynie zgodnie z art. 1046 § 1 k.p.c.
(stanowiącym, że ,,komornik dokona czynności potrzebnych do wprowadzenia wierzyciela w posiadanie nieruchomości/pomieszczenia”), zatem
można wprowadzić nabywcę w posiadanie mieszkania bez uprzedniego
jego opróżnienia z rzeczy dłużnika i bez zmuszania go do wyprowadzki,
jest pozbawione podstaw. Wszystkie paragrafy art. 1046 k.p.c. dotyczą
bowiem egzekucji obowiązku wydania nieruchomości lub pomieszczenia, co w przypadku lokalu mieszkalnego sprowadza się do jego opróżnienia z rzeczy dłużnika, usunięcia go z lokalu30 i wprowadzenia do niego właściciela oraz oddania mu przedmiotów świadczących o władaniu
(kluczy). Nie da się więc oddzielić wprowadzenia w posiadanie wierzyciela od eksmisji dłużnika31. Potwierdzało to sformułowanie § 191 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. ‒ Regulaminu urzędowania sądów powszechnych32, który nakazywał, aby sąd
w postanowieniu o przysądzeniu własności zawarł wprost nakaz opróżnienia lokalu przez dłużnika.
W cytowanej uchwale z 10 lutego 2006 r. Sąd Najwyższy stwierdził
wyraźnie, że postanowienie o przysądzeniu własności zawiera implicite
nakaz wydania nieruchomości nabywcy. Podobny pogląd został wyrażony wcześniej w doktrynie przez Edmunda Wengerka33. To właśnie dlate 30 Tak wprost E. Wengerek, Postępowanie zabezpieczające…, s. 383 i 386;
R. Drozd-Sewklej, Egzekucja…, s. 29–30; I. Kunicki, Zmiany regulacji…, s. 70–72.
31 Przez eksmisję rozumie się w doktrynie opróżnienie pomieszczenia, zob.
E. Wengerek, Postępowanie zabezpieczające…, s. 383 i 386 oraz orzeczenie Sądu
Wojewódzkiego, II CZ 121/65, „Państwo i Prawo” 1967, z. 1, s. 161. O pojęciu eksmisji
zob. też M. Walasik, Egzekucja… – część 1, s. 14 i n.
32 Tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 259. Rozporządzenie zostało uchylone 8 lipca
2015 r. przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 2015 r.
– Regulamin urzędowania sądów powszechnych, Dz. U. poz. 925.
33 E. Wengerek, Postępowanie zabezpieczające…, s. 311.
17
go wykonanie tego postanowienia w części zawierającej nakaz jej wydania następuje w trybie art. 1046 k.p.c.
Wydaje się, że błędne rozumowanie komorników sądowych opiera się na stanowisku zawartym w glosie Grzegorza Julkego do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2006 r.34 Dla lepszego zrozumienia oraz wykazania, jak pogląd tego autora był następnie przepisywany
in passus przez niektóre sądy, część rozważań zwartych w cytowanej glosie należy przytoczyć dosłownie. Według przywołanego przedstawiciela doktryny ,,Z treści art. 999 § 1 k.p.c. wynika bowiem jednoznacznie,
iż postanowienie o przysądzeniu własności, poza tym, że przenosi własność nieruchomości na nabywcę, stanowi tytuł egzekucyjny do wprowadzenia nabywcy w posiadanie nieruchomości. Zatem na podstawie takiego tytułu uprawniony nabywca licytacyjny będzie mógł żądać jedynie
wprowadzenia go w posiadanie nieruchomości. Zgodnie bowiem z treścią art. 1046 § 1 k.p.c., jeżeli dłużnik ma wydać nieruchomość lub statek albo opróżnić pomieszczenie, komornik sądu, w którego okręgu rzeczy te się znajdują, wezwie dłużnika do dobrowolnego wykonania tego
obowiązku w wyznaczonym stosownie do okoliczności terminie, po którego bezskutecznym upływie dokona czynności potrzebnych do wprowadzenia wierzyciela w posiadanie. Tytuł taki nie uprawnia jednak do usunięcia dłużnika (lub innych osób) z nieruchomości. Dopiero prowadząc
egzekucję na podstawie tytułu nakazującego dłużnikowi opróżnienie lokalu lub pomieszczenia, komornik usunie z niego także osoby zajmujące lokal wraz z dłużnikiem, chyba że osoby te wykażą dokumentem,
iż zajmowanie wynika z tytułu prawnego niepochodzącego od dłużnika
(art. 1046 § 2 k.p.c.)”.
W dalszej części glosy, odnosząc się krytycznie do uchwały z dnia
10 lutego 2006 r., jej autor jeszcze wyraźniej podkreślił, że ,,jeszcze
raz należy wskazać, że postanowienie o przysądzeniu własności, zgodnie z wyraźnym brzmieniem przepisu art. 999 § 1 k.p.c., stanowi ty-
„Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2007, nr 3, poz. 10.
34
18
tuł egzekucyjny uprawniający do wprowadzenia nabywcy w posiadanie
nieruchomości (art. 1046 § 1 k.p.c.), a nie do żądania usunięcia dłużnika (i ewentualnie innych osób) z nieruchomości i wydania jej wierzycielowi (art. 1046 § 2 i n. k.p.c.)”. Ta konkluzja poprowadziła go do
stwierdzenia, że istnienie postanowienia o przysądzeniu własności, które z mocy prawa stanowi tytuł egzekucyjny do wprowadzenia nabywcy
w posiadanie nieruchomości, nie wyłącza możliwości wystąpienia przez
nabywcę z przedmiotowo odmiennym roszczeniem o wydanie nieruchomości w celu usunięcia z niej dłużnika i ewentualnie innych osób. Również to stanowisko było błędne w odniesieniu do dłużnika. Wskazano
już bowiem wcześniej, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że postanowienie o przysądzeniu własności na rzecz nabywcy stanowi wystarczający tytuł do przeprowadzenia eksmisji dłużnika ze
sprzedanego lokalu. W tym wypadku nie ma zatem potrzeby uzyskiwania
kolejnego tytułu eksmisyjnego35. Wobec zmiany brzmienia art. 791, 999
i 1046 k.p.c. utraciło także aktualność stanowisko, że opróżnienie i wydanie mieszkania przez zamieszkałe w nim osoby bliskie względem dłużnika wymaga wytoczenia przeciwko nim odrębnego powództwa, w toku
którego sąd rozstrzygnie także o ich ewentualnych uprawnieniach do lokalu socjalnego36.
Wskazać należy, że G. Julke w przywołanej glosie nie odniósł się
w ogóle do poglądów wyrażanych wcześniej w literaturze37, że postanowienie o przysądzeniu własności zawiera nakaz wydania nieruchomości,
i to pomimo wyraźnego stwierdzenia w uzasadnieniu cytowanej uchwały,
że „w literaturze […] przeważają jednak głosy wskazujące na potrzebę
zamieszczenia w postanowieniu o przysądzeniu własności nakazu wyda-
35 Zob. uchwały SN: z 10.02.2006 r., III CZP 127/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 2
oraz z 9.02.2007 r., III CZP 157/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 3 oraz piśmiennictwo
przytoczone w przypisie 28.
36 Zob. cyt. wcześniej uchwałę SN z 22.05.2009 r.
37 Zob. pogląd E. Wengerka, Postępowanie zabezpieczające…, s. 311. W dalszej
części komentarza autor stwierdza wprost, że komornik, wykonując postanowienie
o przysądzeniu własności, usunie z niej dłużnika i jego domowników (s. 383).
19
nia nieruchomości skierowanego do jej posiadacza wymienionego w protokole opisu i oszacowania (art. 947 § 1 pkt 5 k.p.c.), przy uwzględnieniu
ograniczeń wynikających z art. 1002 k.p.c., dotyczących osób władających nieruchomością bądź jej częściami na podstawie umów najmu lub
dzierżawy”.
Poglądu G. Julkego nie sposób zaaprobować. Nie da się obronić stanowiska, że postanowienie o przysądzeniu własności pozwala jedynie na
wprowadzenie nabywcy w posiadanie nieruchomości, nie uprawnia natomiast do usunięcia z niej dłużnika (lub innych osób).
Trafniejsze i dalece bardziej funkcjonalne wydaje się stanowisko
wyrażone w glosowanej uchwale, iż wprowadzenie w posiadanie zawiera implicite nakaz wydania nabywcy nieruchomości przez dłużnika. Jurydyczne wsparcie dla powyższego poglądu można znaleźć w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2000 r.38 Wskazano w niej, iż
„Prawo własności uprawnia nabywcę do władania jej przedmiotem. Podstawowym przepisem w tej materii jest art. 140 k.c., który wskazuje, że
w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego
właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy; w tych samych
granicach może rozporządzać rzeczą. Ochronę tego prawa rozwinął ustawodawca w przepisie art. 222 § 1 k.c., który stanowi, że właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem
właściciela uprawnienie do władania rzeczą. Zważyć należy, że treść prawa własności określa przepis art. 140 k.c. Porównując to prawo z innymi, nie sposób pominąć, że jest to najszersze prawo dające władztwo nad
rzeczą, i to w sposób bezterminowy. Jego cechą charakterystyczną jest
w szczególności zakres ochrony39, przysługującej przeciwko każdemu,
38 III CZP 16/00, OSNC 2000, nr 12, poz. 217.
39 Co do wykonania obowiązku wydania nieruchomości zob. też uchwałę SN
z 21.03.1984 r., III CZP 6/84, OSNCP 1984, nr 10, poz. 172.
20
kto narusza władztwo właściciela nad rzeczą (erga omnes), nie dysponując skutecznym wobec właściciela prawem, które może wynikać bądź
z przysługiwania ograniczonego prawa rzeczowego, bądź prawa obligacyjnego […]. Nie może budzić wątpliwości, że zaspokojenie wierzyciela (właściciela) dochodzącego wydania takiej nieruchomości następuje
z chwilą usunięcia z pomieszczeń osób i rzeczy, które przeszkadzają całkowitemu objęciu pomieszczeń przez wierzyciela”.
Skoro zatem prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności przenosi własność na nabywcę, to wobec braku przepisów w jakikolwiek sposób ograniczających nabyte prawo należy przyjąć, że nabywca
może wykonywać je we wskazanym wyżej zakresie. Z tego względu nie
można wywodzić, że art. 999 § 1 k.p.c. in fine ogranicza prawo właściciela co najwyżej do współposiadania rzeczy z dłużnikiem, do czasu orzeczenia przez sąd wydania rzeczy40. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego rozróżniają pojęcia dopuszczenia do współposiadania,
które reguluje art. 1050, od wprowadzenia w posiadanie, oznaczającego
umożliwienie wierzycielowi wyłącznego, pełnego korzystania z nieruchomości. Tak więc w przypadku gdy nieruchomość jest zajmowana przez
dłużnika, rodzi to konieczność opróżnienia jej i usunięcia dłużnika. Należy wyraźnie podkreślić, że rozróżnienie postępowania o wprowadzenie
wierzyciela w posiadanie i o wydanie nieruchomości jest bezpodstawne.
Wprowadzenie w posiadanie stanowi bowiem, w myśl art. 1046 k.p.c.,
jedno ze stadiów egzekucji o wydanie nieruchomości bądź pomieszczenia, a nie odrębną egzekucję.
Gdyby przyjąć pogląd G. Julkego, licytacyjny nabywca nieruchomości, aby uzyskać pełną, nieskrępowaną możliwość wykonywania nabytego prawa własności, musiałby zdobyć dwa różne tytuły egzekucyjne:
jeden w postaci postanowienia o przysądzeniu własności oraz drugi nakazujący dłużnikowi opróżnienie lokalu. Tak więc w istocie musiałby on
wytoczyć odrębny proces, w wyniku którego uzyskałby tytuł opiewający
Zob. R. Drozd-Sweklej, Wydanie…, s. 78.
40
21
na to samo świadczenie. Zgodzić się trzeba z Renatą Drozd-Sweklej, że
taki stan rzeczy prowadziłby do dysfunkcjonalności przepisów regulujących egzekucję z nieruchomości i pozostawałby w oczywistej sprzeczności z celem unormowania zawartego w art. 999 § 1 i 2 k.p.c.41
Zauważyć należy, że omawiany problem był analizowany w doktrynie przedwojennej, jeszcze na gruncie starego Kodeksu postępowania
cywilnego. Już wówczas dominował pogląd, że wprowadzenie w posiadanie powinno być faktyczne, a dłużnicy oraz wszystkie osoby reprezentujące ich prawa, z wyjątkiem lokatorów i dzierżawców, winni być
z nieruchomości usunięci. Podkreślano, że tryb egzekucji w przypadkach
orzeczonej przez sąd eksmisji oraz w przypadku odebrania posiadania
dłużnikowi muszą być jednakowe42.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego43 dopuszczenia do
współposiadania można domagać się jedynie w tych wypadkach, gdy
chodzi o wspólne korzystanie z takich obiektów jak studnia, droga czy
pastwisko, a więc gdy każdy z uprawnionych korzysta wprawdzie z całej rzeczy wspólnej, ale niezależnie od korzystania z niej przez pozostałych. Nie byłoby natomiast z wymienionych przyczyn możliwe dopuszczenie do współposiadania w sytuacji, gdy wspólne posiadanie może
być, ze względu na charakter i przeznaczenie rzeczy, wykonywane tylko
przy zgodnym współdziałaniu wszystkich zainteresowanych. Takie zgodne współdziałanie jest konieczne przede wszystkim w wypadku wspólnego korzystania z lokalu mieszkalnego. Przesądza to, iż niemożliwe jest
,,dokwaterowanie” nabywcy lokalu do dłużnika na podstawie postanowienia o przysądzeniu własności w ramach realizacji roszczenia o dopuszczenie do współposiadania lokalu. Mieszkanie po prostu nie nadaje
się do wspólnego posiadania przez osoby, które są w konflikcie.
41 Ibidem, s. 77.
42 W. Polakiewicz, Rozpatrzone przez komitet redakcyjny odpowiedzi na pytania
prawne. Pytanie nr 34: Czy komornik, wprowadzając na podstawie postanowienia
o przysądzeniu nowonabywcę w posiadanie nieruchomości, powinien usunąć jednocześnie
poprzednich właścicieli, zajmujących pomieszczenie w sprzedanej nieruchomości?,
„Polski Proces Cywilny” 1935, nr 10, s. 310‒311.
43 Zob. uchwałę SN z 28.09.1963 r., III CO 33/62, OSNC 1964, nr 2, poz. 22.
22
Reasumując, prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności
z mocy prawa stanowi tytuł wykonawczy tak do wprowadzenia w posiadanie nabytej nieruchomości, jak i do opróżnienia jej z rzeczy oraz
osób dotychczas ją zajmujących. Na gruncie obecnego brzmienia art. 999
§ 1 k.p.c. postanowienie o przysądzeniu własności nieruchomości stanowi również tytuł do jej opróżnienia i ewentualnej eksmisji dłużnika oraz
jego rodziny. Błędne jest stanowisko odmienne, mówiące o konieczności
uzyskania odrębnego tytułu egzekucyjnego. Jest ono afunkcjonalne i, jak
się wydaje, wynika ze zbyt wąskiej interpretacji powyższego przepisu.
Streszczenie
Autorzy artykułu analizują zagadnienie, czy prawomocne postanowienie
o przysądzeniu własności nieruchomości zabudowanej domem mieszkalnym (lokalu mieszkalnego) stanowi jedynie tytuł wykonawczy do wprowadzenia w posiadanie nabytej nieruchomości (lokalu) czy również do opróżnienia jej (go)
z rzeczy oraz osób dotychczas ją (go) zajmujących. Autorzy zajmują stanowisko, że na gruncie obecnego brzmienia art. 999 § 1 k.p.c. postanowienie o przysądzeniu własności takiej nieruchomości (lokalu mieszkalnego) stanowi również tytuł do jej (jego) opróżnienia i ewentualnej eksmisji dłużnika oraz jego
domowników.
Summary
Assumption of ownership of real estate
by an auction buyer – current problems
The authors of the article analyse, whether a final judgment on adjudication of ownership of a developed plot of land with a residential building (residential flat) located thereon constitutes an enforcement title for assumption of
the purchased real estate (flat) only or also for removal of objects from the
real estate (flat) as well as people currently dwelling on the real estate (flat).
The authors think that, under the current meaning of article 999 § 1 of the Code
of Administrative Proceedings, the decision on adjudication of ownership of the
real estate (flat) also constitutes a title for removal of any objects from the plot
(flat) and possible eviction of a debtor and his/her cohabitants.
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
III/2016
Katarzyna Brzozowska
sędzia Sądu Okręgowego w Gdańsku
Ewa Dawidowska-Myszka
sędzia Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku
Wypadek przy pracy
jako ryzyko ubezpieczeniowe
1. Wprowadzenie
Ubezpieczenie wypadkowe, stanowiące element ubezpieczeń społecznych, wykształciło się z instytucji odszkodowawczych prawa cywilnego, zaś jego zadaniem jest generalnie wyrównanie ubezpieczonym
szkód doznanych na skutek wypadku przy pracy, wypadku traktowanego na równi z wypadkiem przy pracy, a także z powodu choroby zawodowej. Nie są natomiast objęte tym ubezpieczeniem negatywne następstwa zdrowotne będące następstwem wypadku, który miał miejsce
w drodze do pracy lub z pracy1. Kompensata szkód wywołanych zdarzeniami wypadkowymi polega w przeważającym zakresie na przyznaniu świadczeń zapewniających środki utrzymania w okresie niezdolno 1 Definicja wypadku w drodze do pracy zawarta jest w art. 57b ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
Dz. U. z 2015 r., poz. 748, tekst jedn. ze zm.
25
Katarzyna Brzozowska, Ewa Dawidowska-Myszka
ści do pracy, świadczeń zapewniających środki utrzymania w związku
ze śmiercią małżonka lub żywiciela rodziny, a także świadczenia związanego z doznanym uszczerbkiem na zdrowiu oraz pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia
w przedmioty ortopedyczne. Takie ukształtowanie instytucji ubezpieczenia wypadkowego wynika z ogólnego celu ubezpieczeń społecznych, którym jest zapewnienie ochrony ubezpieczonemu i jego rodzinie w sytuacji
losowej utraty zdolności do zdobywania własną pracą środków utrzymania2. Istotą ubezpieczeń społecznych nie jest przy tym ochrona przed
niekorzystnymi zdarzeniami majątku ubezpieczonego (jak w przypadku
ubezpieczeń gospodarczych), lecz jego zdolności do świadczenia pracy
i utrzymania rodziny. Instytucje ubezpieczeń społecznych służą zatem
ochronie zdolności człowieka do pracy3.
2. Ubezpieczenie wypadkowe jako sposób kompensaty
szkód na osobie spowodowanych wypadkiem przy pracy
Ubezpieczenie wypadkowe, aczkolwiek zaliczane do systemu ubezpieczeń społecznych, wykazuje specyficzne cechy, które wyróżniają je
wśród innych rodzajów ubezpieczeń. Jako cechy konstrukcyjne ubezpieczenia wypadkowego wskazuje się nie tylko obowiązkowy charakter czy
powszechność, ale również odrębność od innych rodzajów ubezpieczeń
oraz jednocześnie zależność w zakresie tytułu ubezpieczenia4.
2 I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2013, nr 9, s. 11–12; eadem, Ryzyka ubezpieczeniowe, [w:] B. Wagner (red.), Problemy prawa ubezpieczeń społecznych, Kraków 1996, s. 91; eadem, Pojęcia i konstrukcje
prawne ubezpieczenia społecznego, Warszawa 2012, s. 89; A. Napiórkowska, Czasowa niezdolność do pracy z powodu choroby pracownika – wybrane zagadnienia, [w:]
A. Świątkowski (red.), Studia z zakresu prawa pracy, Kraków 2008, s. 380; H. Wierzbińska, Problematyka prawna zapobiegania występowaniu ryzyk ubezpieczeniowych, [w:]
B. Wagner (red.), Problemy prawa ubezpieczeń społecznych, Kraków 1996, s. 106.
3 I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne…, s. 89.
4 W. Witoszko [w:] M. Szabłowska-Jucewicz, M. Wałachowska, J. Wantoch-Rekowski (red.), Umowy cywilnoprawne w ubezpieczeniach społecznych, Warszawa 2015, s. 58.
26
Wypadek przy pracy jako ryzyko ubezpieczeniowe
Obowiązkowy charakter ubezpieczenia wypadkowego oznacza, że
ubezpieczony nie może do niego przystąpić na zasadzie dobrowolności5, jak również nie może się od niego zwolnić. Ustawodawca przesądził, w jakich sytuacjach się mu podlega i nie pozostawił w tym zakresie
żadnej dowolności zarówno ubezpieczonemu, jak i płatnikowi składek.
Ubezpieczenie wypadkowe ma charakter powszechny, bowiem jego
zakresem objęci są nie tylko pracownicy zatrudnieni na podstawie umów
o pracę, ale także szeroki krąg podmiotów wykonujących pracę zarobkową w oparciu o podstawy prawne inne niż umowa o pracę. Warunki
nabycia uprawnień z tytułu wypadków przy pracy oraz rodzaje świadczeń są zasadniczo jednakowe dla pracowników i osób ubezpieczonych
z innego tytułu. Przepis art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych6 (dalej: ustawa wypadkowa) wyodrębnia wprawdzie definicje wypadku przy pracy w odniesieniu do pracowników oraz
wypadku przy pracy dla ubezpieczonych niebędących pracownikami, jednak regulacja ta ma charakter porządkujący, związany ze specyfiką stosunku pracowniczego jako pracy podporządkowanej i szerszego określenia związku z pracą w odniesieniu do pracowników7. Katalogi świadczeń
w odniesieniu do pracowników oraz ubezpieczonych niebędących pracownikami są zasadniczo tożsame; wyjątek stanowi zasiłek wyrównawczy, który przysługuje tylko pracownikom.
Z kolei zależność ubezpieczenia wypadkowego od ubezpieczenia
emerytalno-rentowego wyraża się w tym, że ubezpieczeniem wypadkowym objęte są wyłącznie osoby podlegające ubezpieczeniom eme 5 Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 29.10.2013 r., SK 64/12, OTKA 2013,
nr 7, poz. 115, zaznaczył, że w systemie prawa brakuje właściwego rozwiązania legislacyjnego związanego z możliwością dobrowolnego ubezpieczenia wypadkowego
w przypadku zbiegu tytułów ubezpieczeniowych, w szczególności z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej dla osób, które taką działalność wykonują, podlegając ubezpieczeniu rolniczemu w pełnym zakresie.
6 Dz. U. z 2015 r., poz. 1242, tekst jedn. ze zm.
7 Z. Góral, P. Prusinowski (red.), Umowne podstawy zatrudnienia, Warszawa 2012,
s. 32.
27
rytalnym i rentowym. Obowiązek podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu powiązany jest więc podmiotowo z tym samym kręgiem osób,
na który nałożony został obowiązek podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu. Osoba niepodlegająca ubezpieczeniom emerytalno-rentowym nie może być objęta ubezpieczeniem wypadkowym. Zwolnienie z obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego powoduje
brak ochrony ubezpieczenia wypadkowego w razie dodatkowych tytułów ubezpieczenia; nadto takiemu ubezpieczeniu nie można podlegać
dobrowolnie na wniosek8. Zasada powiązania obowiązku ubezpieczenia
wypadkowego z obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego i rentowego skutkuje tym, że w przypadku prowadzenia działalności zwolnionej
z obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego poszkodowany pozbawiony jest ochrony ubezpieczeniowej przysługującej z ubezpieczenia
wypadkowego9. Nadto ustawodawca w odniesieniu do niektórych rodzajów działalności podlegających ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu wyłączył obowiązek ubezpieczenia wypadkowego, np. w odniesieniu
do osób podlegających jedynie dobrowolnie ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu10.
Ubezpieczenie wypadkowe jest więc odrębnym rodzajem ubezpieczenia społecznego, obok ubezpieczenia chorobowego, emerytalnego
i rentowego11. Wskazuje na to nie tylko wymienienie go jako jednego
8 W. Witoszko [w:] M. Szabłowska-Jucewicz, M. Wałachowska, J. Wantoch-Rekowski (red.), Umowy cywilnoprawne…, s. 66; I. Sierocka, Umowa zlecenie w systemie ubezpieczeń społecznych, Białystok 2007, s. 45–47. Odmiennie I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe…, s. 13, która uważa, że zakres podmiotowy obowiązku
ubezpieczenia został określony w art. 12 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r., poz. 963), zaś zwolnienie
z obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego nie może mieć wpływu na podleganie ubezpieczeniu wypadkowemu.
9 Por. postanowienie TK z 29.10.2013 r., SK 64/12, OTKA 2013, nr 7, poz. 115.
10 Katalog podmiotów niepodlegających ubezpieczeniu wypadkowemu został wyczerpująco określony w art. 12 ust. 2 ustawy systemowej.
11 D. E. Lach [w:] D. E. Lach, S. Samol, K. Ślebzak, Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Komentarz, Warszawa
2010, s. 12; I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe…, s. 11; W. Witoszko
28
z rodzajów ubezpieczeń w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych12 (dalej: ustawa systemowa), ale także wydzielenie w ramach funduszu ubezpieczeń społecznych odrębnego
funduszu wypadkowego, na rzecz którego przekazywane są składki oraz
z którego finansowane są świadczenia13. Zasady podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu oraz wysokość składek zostały odrębne uregulowane w ustawie systemowej, zaś definicje zdarzeń wypadkowych, rodzaje świadczeń i kryteria różnicowania składki – w ustawie wypadkowej.
Ubezpieczenie wypadkowe w porównaniu z innymi ubezpieczeniami wykazuje cechy specyficzne w postaci chronionego ryzyka oraz w zakresie
obciążenia składką14.
Funkcjonowanie ubezpieczenia wypadkowego uwzględnia w większym stopniu zasadę solidaryzmu społecznego. Przesłanką uprawniającą
do świadczeń z tego ubezpieczenia jest niezdolność do pracy, kalectwo
lub śmierć małżonka lub żywiciela rodziny wywołane wypadkiem przy
pracy, wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Z istoty tego ubezpieczenia wynika, że świadczenia wypadkowe w wielu przypadkach nie mogą być pokryte ze zgromadzonych składek, skoro przysługują one od pierwszego dnia objęcia ubezpieczeniem
wypadkowym – nie jest więc wymagany okres wyczekiwania (karencji),
po upływie którego dopiero mogą przysługiwać określone świadczenia,
zaś źródłem świadczeń jest wyodrębniony fundusz wypadkowy, powstały ze składek wpłacanych przez płatników na wypadek wystąpienia zdarzenia wypadkowego lub choroby zawodowej. Składki na ubezpieczenie
wypadkowe finansują w całości z własnych środków płatnicy składek, co
jest charakterystyczne dla tego ubezpieczenia15.
[w:] M. Szabłowska-Jucewicz, M. Wałachowska, J. Wantoch-Rekowski (red.), Umowy
cywilnoprawne…, s. 58.
12 Tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 121.
13 D. E. Lach [w:] D. E. Lach, S. Samol, K. Ślebzak, Ustawa o ubezpieczeniu…,
s. 12.
14 Wyrok SN z 20.05.2008 r., II UK 291/07, OSNP 2009, nr 17–18, poz. 242.
15 W ramach poszczególnych rodzajów ubezpieczeń społecznych oraz grup ubezpieczonych ciężar opłacania składek został rozłożony w różny sposób. W ubezpieczeniu
29
W każdym natomiast przypadku, niezależnie od tego, jaki podmiot
jest zobowiązany do finansowania składki, obowiązek wypłaty świadczenia spoczywa wyłącznie na instytucji ubezpieczeniowej – Zakładzie
Ubezpieczeń Społecznych16. Z kolei ubezpieczony, mimo iż generalnie nie finansuje składki na ubezpieczenie wypadkowe, jest wyłącznie
uprawniony do otrzymania świadczeń przewidzianych w przypadku wystąpienia określonych następstw wypadku przy pracy, wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy czy choroby zawodowej. Powyższa konstrukcja nawiązuje do ubezpieczenia gospodarczego, gdzie w zamian za
uiszczoną składkę ubezpieczający uwalnia się od ponoszenia odpowiedzialności za powstałe szkody – do wysokości sumy ubezpieczenia.
W odniesieniu do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, stanowiącą tytuł ubezpieczenia, szczególnego znaczenia nabiera zasada wzajemności, co wyraża się obowiązkiem sfinansowania
i zapłaty składki na własne ubezpieczenie wypadkowe, jak również ponoszeniem konsekwencji nieopłacania składek i występowania zaległości
z tego tytułu. Podmiotom prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym, jak również duchownym będących płatnikami składek na własne ubezpieczenia, świadczenia nie przysługują
w razie wystąpienia w dniu wypadku lub w dniu wniosku o przyznanie
świadczeń z tytułu choroby zawodowej zadłużenia z tytułu składek na
ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 6,60 zł do czasu spłaty całości zadłużenia (art. 6 ust. 2 ustawy wypadkowej). W odniesieniu do ubezpieczonych będących płatnikami składek na własne ubezpieczenie wypadkowe zasada ekwiwalentności zachowuje aktualność, gdyż
gwarancją otrzymania świadczenia wypadkowego jest należyte wypełnianie przez uprawnionego obowiązków w zakresie opłacania składek.
emerytalnym i rentowym składka jest finansowana w równych częściach przez ubezpieczonego i płatnika składek, zaś w ramach ubezpieczenia chorobowego – wyłącznie
przez ubezpieczonego.
16 Ł. Prasołek [w:] M. Gersdorf, B. Gudowska (red.), Społeczne ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe. Komentarz, Warszawa 2012, s. 24.
30
Uprawnienia do świadczeń wiążą się z własnym udziałem ubezpieczonego w tworzeniu funduszu. Jeśli osoba opłacająca składki na własne
ubezpieczenie wypadkowe ma zaległości, to nie może liczyć na uzyskanie świadczeń wypadkowych z funduszu wypadkowego, chyba że ureguluje zaległości w ciągu 6 miesięcy od dnia wypadku lub od dnia złożenia wniosku o przyznanie świadczeń z tytułu choroby zawodowej (art. 6
ust. 3 ustawy wypadkowej). Natomiast w odniesieniu do pozostałej grupy ubezpieczonych, co do których płatnikiem składek jest inny podmiot
– zaniedbania po stronie płatnika i zaległości z tytułu opłacania składek
na ubezpieczenie wypadkowe nie wpływają na prawo do świadczeń dla
osoby ubezpieczonej.
Trzeba mieć również na uwadze, że ubezpieczenie wypadkowe
udziela ochrony w odniesieniu do takich samych skutków (utrata zdolności do pracy, śmierć żywiciela rodziny), które są przedmiotem ochrony ubezpieczenia chorobowego i rentowego17 i z tego tytułu przysługują w większości takie same rodzajowo świadczenia – zasiłek chorobowy,
świadczenie rehabilitacyjne, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta
rodzinna, renta szkoleniowa, dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej, dodatek pielęgnacyjny. Świadczenia te są korzystniejsze dla ubezpieczonego w ramach ubezpieczenia wypadkowego, zarówno z uwagi na
ich większą wysokość, jak również brak konieczności spełnienia wszystkich przesłanek warunkujących przyznanie świadczenia z ogólnego stanu zdrowia. Świadczenia wypadkowe przysługują bowiem niezależnie od
okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania
niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą
zawodową (art. 8 ust. 1 oraz art. 17 ust. 2 ustawy wypadkowej). Nadto
w katalogu świadczeń wypadkowych pojawiają się i takie, które są typowe i charakterystyczne wyłącznie dla tego ubezpieczenia, tj. jednorazowe
odszkodowane, zasiłek wyrównawczy, pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne.
I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe…, s. 11.
17
31
3. Pojęcie wypadku przy pracy
Zakres ochrony z ubezpieczenia wypadkowego wyznaczany jest pojęciem wypadku przy pracy i z tego względu istotne znaczenie ma jego
zdefiniowanie. Nastąpiło to poprzez sformułowanie ustawowej definicji
wypadku przy pracy18. Została ona zawarta w art. 3 ustawy wypadkowej i obejmuje trzy postacie wypadku przy pracy: wypadek przy pracy sensu stricto (ust. 1), wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy
(ust. 2) oraz wypadek zaszły w okresie trwania ubezpieczenia wypadkowego przy wykonywaniu ubezpieczonej działalności przez osoby niemające statusu pracowniczego (ust. 3 pkt 1–13)19. W odniesieniu do osób
niebędących pracownikami wypadkiem przy pracy jest wypadek, który
nastąpił w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas
wykonywania czynności charakterystycznych stanowiących podstawę do
objęcia ubezpieczeniem wypadkowym, np. uprawiania sportu, pełnienia
mandatu posła lub senatora, wykonywania pracy na podstawie umowy
agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której
zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia
wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej.
Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Zatem elementami, które pozwalają zakwalifikować zdarzenie
jako wypadek przy pracy, są: 1) jego nagłość, 2) zewnętrzność przyczyny, 3) powstanie szkody na osobie powodującej uraz lub śmierć, 4) związek z pracą. Muszą one wystąpić łącznie, zaś brak któregokolwiek z nich
18 Z. Salwa, Pojęcie wypadku przy pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2003,
nr 3, s. 18.
19 T. Bińczycka-Majewska, Charakterystyka i zakres świadczeń w systemie ubezpieczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, „Praca i Zabezpieczenie
Społeczne” 2003, nr 5, s. 15.
32
powoduje, że zdarzenie nie może zostać uznane za wypadek przy pracy20.
W celu uniknięcia nadmiernego zawężenia pojęcia wypadku przy pracy
definicja zawarta w ustawie wypadkowej sformułowana została za pomocą zwrotów nieostrych, w sposób ramowy21. Stanowi ona pewne wytyczne przy kwalifikowaniu określonych zdarzeń jako wypadków przy pracy. Z tego względu zawarte w niej cechy wypadku przy pracy nie mogą
być interpretowane ściśle i literalnie22.
Dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy konieczne jest wystąpienie związku z pracą. Ten element definicji wypadku przy pracy –
w przeciwieństwie do pozostałych składowych tego pojęcia – nie odnosi się do cech faktycznych zdarzenia, lecz ma charakter normatywny.
Oznacza to, że o istnieniu związku z pracą decydują przepisy, a nie prawidłowości w świecie naturalnym23. W odniesieniu do pracowników dla
uznania zdarzenia za wypadek przy pracy wystarczające może być wystąpienie miejscowego lub czasowego związku zdarzenia z pracą. Podstawę takiej kwalifikacji prawnej zdarzenia stanowi domniemanie, że ze
względu na okoliczności czasu i miejsca wypadku pozostaje on w związku z pracą. Czasowy i miejscowy związek wypadku z pracą oznacza, że
pracownik doznał urazu w miejscu i czasie, kiedy pozostawał w sferze
interesów pracodawcy. Zatem związek ten sprowadza się do ustalenia,
że zdarzenie wystąpiło w czasie pracy w znaczeniu prawym, tj. w czasie
20 Por. np. uzasadnienie wyroku SN z 12.11.2008 r., I UK 96/08, LEX nr 678010.
21 S. Samol [w:] D. E. Lach, S. Samol, K. Ślebzak, Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Komentarz, Warszawa
2010, s. 31; J. Skoczyński, Komentarz do ustawy o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych, Warszawa 1998, s. 19; K. Walczak [w:] W. Muszalski (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2004, s. 716; wyrok SN z 20.08.2002 r.,
II UKN 554/01, LEX nr 1164732.
22 J. Brol, Uprawnienia pracownicze w razie wypadku przy pracy i choroby zawodowej, Bydgoszcz 1991, s. 15; W. Witoszko, Jednorazowe odszkodowanie z ubezpieczenia wypadkowego, Warszawa 2010, s. 64; eadem, Geneza i ewolucja pojęcia wypadku
przy pracy, „Z zagadnień zabezpieczenia społecznego. Prace i materiały Uniwersytetu
Gdańskiego” 2009, t. 1, s. 113.
23 B. Gudowska [w:] M. Gersdorf, B. Gudowska (red.), Społeczne ubezpieczenia
wypadkowe i chorobowe. Komentarz, Warszawa 2012, s. 110–111.
33
pozostawania w dyspozycji pracodawcy w rozumieniu art. 128 § 1 Kodeksu pracy24, a nie tylko w czasie efektywnego świadczenia pracy bądź
na terenie zakładu pracy w miejscu zakreślonym strefą zagrożenia stwarzanego przez pracę25. Jeżeli jednak przyczyna zewnętrzna zadziałała poza miejscem i czasem wykonywania normalnych czynności pracownika,
niezbędne jest stwierdzenie funkcjonalnego związku z pracą – praca musi być wtedy nie tylko jednym z czynników prowadzących do zdarzenia,
musi ona także wywrzeć wpływ o określonym ciężarze gatunkowym na
zaistniały skutek26. W takim przypadku uraz nie musi nastąpić w miejscu pracy lub w czasie jej wykonywania; istotne jest, by miał on związek z rodzajem pracy pracownika27.
Związek z pracą może zostać zerwany i w takim przypadku zdarzenie nie może być kwalifikowane jako wypadek przy pracy. Wyłączenie związku z pracą następuje w sytuacji, gdy pracownik przez istotę,
a zwłaszcza czas trwania czynności i sposób zachowania daje do zrozumienia, że chce poświęcić się innym czynnościom, o celach obcych
pracodawcy, niezwiązanych z zatrudnieniem. Związek z pracą nie ma
więc charakteru absolutnego. Zerwanie go może nastąpić przez niewykonywanie przez pracownika bez usprawiedliwienia pracy w czasie lub
w miejscu, w którym pracę tę powinien wykonywać, bądź podejmowanie
innych czynności, które ze świadczeniem pracy nie pozostają w związku28. Przerwa w pracy nie zawsze jednak musi prowadzić do zerwania
związku czasowego z nią. Istotne znaczenie dla oceny konkretnej sytuacji ma cel, jakiemu przerwa w świadczeniu pracy służy. Krótkotrwałe
24 Dz. U. z 2014 r., poz. 1502, tekst jedn. ze zm.
25 Wyrok SN z 27.05.2014 r., I PK 275/13, „Monitor Prawa Pracy” 2014, nr 10,
s. 542–544.
26 Wyrok SN z 17.10.2011 r., I PK 53/11, LEX nr 1125078.
27 Z. Salwa, Pojęcie wypadku…, s. 20; wyrok SN z 13.07.2001 r., I UK 46/11, LEX
nr 1043989.
28 Wyroki SN: z 7.08.1997 r., II UKN 245/97, OSNAPiUS 1998, nr 12, poz. 270;
z 23.04.1999 r., II UKN 605/98, OSNAPiUS 2000, nr 16, poz. 621; z 11.08.1994 r.,
II PRN 1/94, OSNAPiUS 1995, nr 3, poz. 23; uchwała SN z 7.02.2013 r., III UZP 6/12,
OSNP 2003, nr 13–14, poz. 158.
34
przerwy w pracy, mające charakter usprawiedliwiony, nie powodują zerwania związku z pracą29. Dlatego też krótka przerwa w celu regeneracji
sił przez pracownika, dla potrzeb higienicznych czy przerwa śniadaniowa
nie zrywają związku z pracą30. Również krótkotrwały kontakt pozasłużbowy pracownika z innym pracownikiem w czasie wykonywania obowiązków pracowniczych, bez wpływu na bieg świadczonej pracy, w zasadzie nie skutkuje zerwaniem związku z pracą31. W konkretnej sytuacji
związek z pracą może być zachowany, jeżeli pracownik – za zgodą przełożonego – udał się do pobliskiego sklepu po przedmioty bieżące, bezpośredniego użycia32. Natomiast przerwa w wykonywaniu pracy podjęta
w celach prywatnych skutkuje zerwaniem związku z pracą33. Zdarzenie
zaistniałe w trakcie takiej przerwy nie może więc zostać uznane za wypadek przy pracy z uwagi na brak związku z nią34.
Z kolei zakres ubezpieczenia wypadkowego osób niebędących pracownikami nie obejmuje wypadków pozostających w innym związku niż
czasowy i miejscowy z wykonywaniem działalności stanowiącej tytuł
ubezpieczenia wypadkowego. Nie będą traktowane jako wypadki przy
pracy w odniesieniu do osób niebędących pracownikami zdarzenia, które pozostają jedynie w funkcjonalnym związku z wykonywaniem tych
czynności35. Wynika to ze sformułowania art. 3 ust. 3 ustawy wypadkowej, który – w odróżnieniu od ust. 1 tego artykułu dotyczącego pracowników i posługującego się sformułowaniami „podczas”, „w związku z”
– wymaga, aby zdarzenie nastąpiło wyłącznie „podczas” wykonywania
29 J. Skoczyński, Komentarz do ustawy…, s. 21; wyrok SN z 23.09.1999 r., II UKN
130/99, OSNP 2001, nr 3, poz. 76.
30 Wyroki SN: z 23.04.1999 r., II UKN 605/98, OSNP 2000, nr 16, poz. 621;
z 30.11.1999 r., II UKN 218/99, OSNP 2001, nr 6, poz. 203.
31 Wyrok SN z 30.01.1986 r., II PRN 20/85, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”
1986, nr 9, s. 76.
32 Wyrok SN z 27.03.1979 r., III PR 16/79, LEX nr 14490.
33 Wyrok OSPiUS w Warszawie z 22.01.1976 r., I P 27/76, „Studia Prawnicze”
1976, nr 6, s. 36.
34 Wyrok SN z 23.04.1999 r., II UKN 605/98, OSNP 2000, nr 16, poz. 621.
35 Ł. Prasołek [w:] M. Gersdorf, B. Gudowska (red.), Społeczne ubezpieczenia…,
s. 172.
35
określonych czynności związanych z danym tytułem ubezpieczenia wypadkowego. W odniesieniu natomiast do pozostałych przesłanek kwalifikowania zdarzenia jako wypadku przy pracy – mają one identyczne
brzmienie dla obu grup ubezpieczonych.
Nagłość zdarzenia oznacza co do zasady krótki, gwałtowny i nieoczekiwany jego przebieg. Zwykle przyjmuje się, że zdarzenie ma charakter nagły, gdy jest niespodziewane, nieoczekiwane, gwałtowne, raptowne, szybkie36. Dlatego też nagłość zdarzenia traktowana jest niekiedy
jako przeciwieństwo powolnego rozwoju lub kumulowania się objawów
charakterystycznych dla chorób zawodowych37. Nagłość zdarzenia niewątpliwie powiązana jest z aspektem czasowym. Cecha nagłości wskazuje na moment trwania zdarzenia38. Nie ma trudności w zidentyfikowaniu elementu nagłości zdarzenia, kiedy zjawisko trwa moment, sekundy,
ułamki sekund39 lub ma charakter krótkotrwały, przebiega przez stosunkowo krótki czas40. Jednakże nie odbiera zdarzeniu znamienia nagłości
niejednorazowe zadziałanie czynnika zewnętrznego. Przyjmuje się, że
dla zachowania nagłego charakteru zdarzenia powinno ono zamykać się
w czasie nie dłuższym niż dzień pracy41. Element nagłości, co należy
36 I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe, Warszawa 2002,
s. 59–60; S. Samol [w:] D. E. Lach, S. Samol, K. Ślebzak, Ustawa o ubezpieczeniu…,
s. 33; W. Witoszko, Jednorazowe odszkodowanie…, s. 67; eadem, Geneza i ewolucja…,
s. 126; wyrok SN z 28.03.2012 r., II PK 182/11, LEX nr 1211182.
37 J. Kuźniar, Kodeks pracy, Warszawa 2004, s. 791; S. Samol [w:] D. E. Lach,
S. Samol, K. Ślebzak, Ustawa o ubezpieczeniu…, s. 33; wyrok SN z 8.12.1998 r.,
II UKN 349/98, OSNP 2000, nr 2, poz. 8.
38 K. Michaluk, Roszczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych –
w praktyce okręgowych sądów pracy i ubezpieczeń społecznych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1984, nr 4, s. 47; W. Witoszko, Jednorazowe odszkodowanie…, s. 67.
39 I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe…, s. 59–60;
K. Michaluk, Stres a wypadek przy pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1988,
nr 3, s. 47; Z. Salwa, Pojęcie wypadku…, s. 18–19.
40 T. Liszcz, Prawo pracy, Warszawa 2004, s. 386; wyrok SN z 8.12.1998 r.,
II UKN 349/98, OSNP 2000, nr 2, poz. 78; wyrok SA w Krakowie z 15.12.1994 r.,
III APr 41/94, OSA 1995, nr 2, poz. 16.
41 Z. Salwa, Pojęcie wypadku…, s. 19; S. Samol [w:] D. E. Lach, S. Samol, K. Ślebzak, Ustawa o ubezpieczeniu…, s. 33; G. Szymańska, Zawał serca jako wypadek przy
36
podkreślić, musi dotyczyć samego zdarzenia wypadkowego, a nie jego
skutku w postaci urazu lub śmierci42.
Przyczyną zewnętrzną zdarzenia kwalifikowanego jako wypadek
przy pracy może być każdy czynnik niewynikający z wewnętrznych właściwości człowieka, zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki w postaci choroby, kalectwa, śmierci. Wypadkiem przy pracy
nie jest więc zdarzenie wprawdzie cechujące się nagłością, lecz wynikające z właściwości organizmu poszkodowanego43. Przyczyna zewnętrzna nie musi być rodzajowo powiązana ze świadczeniem przez pracownika pracy. Dla jej kwalifikowania jako elementu definicji wypadku przy
pracy nie jest istotny jej charakter w powiązaniu z pracą. Zewnętrzność
przyczyny odnosi się do źródła wypadku, które nie musi pozostawać
w związku z rodzajem i właściwościami pracy świadczonej przez pracownika, mogą to być na przykład wyładowania atmosferyczne44. Natomiast powiązanie z pracą dotyczy wystąpienia zdarzenia i stanowi odrębny element definicji wypadku przy pracy. Nie ma określonego katalogu
okoliczności, które pozwalają kwalifikować zdarzenie jako wywołane
przyczyną zewnętrzną. Przyjmuje się szerokie rozumienie tego elementu
pracy na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1984,
nr 11, s. 37; wyroki SN: z 8.12.1998 r., III UKN 349/98, OSNAP 2000, nr 2, poz. 78;
z 18.03.1999 r., II UKN 523/98, OSNAP 2000, nr 10, poz. 396; z 30.06.1999 r., II UKN
24/99, OSNAP 2000, nr 18, poz. 697; z 4.10.2006 r., II UK 40/06, OSNP 2007, nr 19–
–20, poz. 291.
42 D. Dorre-Kolasa [w:] K. Baran (red.), Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych,
Warszawa 2015, s. 770.
43 J. Jończyk, Prawo zabezpieczenia społecznego, Kraków 2006, s. 199; H. Szewczyk, Stres jako przyczyna wypadku przy pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”
2003, nr 6, s. 33; G. Szymańska, Zawał serca…, s. 37; H. Szwajcak, Z problematyki
związku przyczynowego w ustawie o świadczeniach pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy, „Nowe Prawo” 1971, nr 5, s. 689; wyrok SN z 12.07.2007 r.,
I UK 20/07, OSNP 2008, nr 17–18, poz. 265.
44 I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe…, s. 63; K. Michaluk, Stres a wypadek…, s. 46; T. Romer, Pojęcie wypadku przy pracy, „Monitor
Prawniczy” 1993, nr 2, s. 37; J. Skoczyński, Komentarz do ustawy…, s. 21; W. Sanetra, Przesłanki wyłączenia prawa do świadczeń pieniężnych w razie wypadku przy pracy, „Państwo i Prawo” 1971, z. 7, s. 86–87; H. Szewczyk, Stres jako przyczyna…, s. 33.
37
definicji. Przyczyną zewnętrzną może być nie tylko działanie siły fizycznej z zewnątrz (np. uderzenie lub inne oddziaływanie fizyczne – ruch maszyny, działanie materiałów parzących, trujących)45. Mogą być nią także
niefortunny odruch samego poszkodowanego czy jego potknięcie się46 albo działania innej osoby47.
Natomiast sama praca nie może stanowić przyczyny zewnętrznej
wypadku przy pracy. Wykonywanie zatem typowych, normalnych, choćby stresujących lub wymagających dużego wysiłku fizycznego, czynności
przez ubezpieczonego, który doznał urazu w czasie i miejscu wykonywania zatrudnienia, nie może być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy. Dopiero nadzwyczajna sytuacja związana z pracą, która
staje się współdziałającą przyczyną zewnętrzną, pozwala na zakwalifikowanie zdarzenia jako wywołanego przez czynnik zewnętrzny48. Odmienna interpretacja elementu przyczyny zewnętrznej w definicji wypadku
przy pracy prowadziłaby do uznania, że każda praca stanowi przyczynę
zewnętrzną zdarzenia i wystarczające byłoby ustalenie, że do zdarzenia
doszło w czasie wykonywania zwykłych obowiązków służbowych. Prowadziłoby to w istocie do eliminacji przyczyny zewnętrznej jako części
składowej definicji pojęcia wypadku przy pracy.
45 I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe…, s. 63; Z. Salwa, Pojęcie wypadku…, s. 19; J. Skoczyński, Komentarz do ustawy…, s. 20; H. Szewczyk, Stres jako przyczyna…, s. 33–34; G. Szymańska, Zawał serca…, s. 37; wyroki SN: z 12.11.2008 r., I UK 96/08, LEX nr 678010; z 16.11.1984 r., II PR 15/84,
LEX nr 470960; z 14.02.1996 r., II PRN 2/96, OSNP 1996, nr 17, poz. 252.
46 K. Michaluk, Roszczenia z tytułu wypadków…, s. 49; G. Szymańska, Zawał
serca…, s. 37; wyrok SN z 16.06.1980 r., III PR 33/80, LEX nr 14532; uchwała
SN z 11.02.1963 r., III PO 15/62, OSNCP 1963, nr 10, poz. 215.
47 K. Michaluk, Roszczenia z tytułu wypadków…, s. 49. W wyroku z 11.08.1978 r.,
III PRN 25/78, OSNC 1979, nr 3, poz. 57, Sąd Najwyższy stwierdził, że przyczyną zewnętrzną może być zachowanie innego człowieka wywołujące uszczerbek na zdrowiu
pracownika.
48 Wyroki SN: z 2.10.1997 r., II UKN 281/08, OSNAPiUS 1998, nr 15, poz. 456;
z 16.04.1997 r., II UKN 66/97, OSNAPiUS 1998, nr 2, poz. 53; z 14.12.2001 r.,
II UKN 673/00, Legalis; z 4.04.2012 r., II UK 181/11, LEX nr 1216850; z 18.03.2015 r.,
I PK 162/14, LEX nr 1678949.
38
W płaszczyźnie ustalania, czy zdarzenie wywołane zostało przyczyną zewnętrzną, nie ma potrzeby ustalania ciągu przyczynowo-skutkowego i dociekania, co było tzw. praprzyczyną uszkodzenia ciała czy śmierci ubezpieczonego; istotne jest jedynie ustalenie bezpośredniej przyczyny
odniesionego urazu. Dlatego też nie można wykluczyć wystąpienia przyczyny zewnętrznej nawet w przypadku, gdy wypadku doznały osoby,
u których doszło do utraty przytomności wynikającej ze skłonności do
omdleń lub padaczki, gdyż w takim przypadku za przyczynę zewnętrzną należy przyjmować uderzenie o twarde podłoże w związku z upadkiem z wysokości czy kontakt z działającą maszyną, które to okoliczności bezpośrednio spowodowały uraz. Przyczyną sprawczą doznanych
przez ubezpieczonego uszkodzeń ciała jest bowiem w takich sytuacjach
nie tyle sam atak choroby powodujący utratę przytomności, lecz czynnik zewnętrzny, którego wystąpienie powoduje szkodę na osobie. To zetknięcie się z podłożem czy innym przedmiotem jest przyczyną zdarzenia w sensie bezpośredniości i adekwatności związku przyczynowego.
Ostatnim elementem definicji wypadku przy pracy jest uraz. Przesłanka ta została wprowadzona dopiero w ustawie wypadkowej. Urazem
jest – zgodnie z art. 2 pkt 13 ustawy wypadkowej – uszkodzenie tkanek
ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego.
Na gruncie obecnego stanu prawnego uraz lub śmierć jako element wypadku przy pracy są skutkiem zdarzenia o charakterze nagłym, wywołanego przyczyną zewnętrzną49. Nie należy utożsamiać urazu z uszczerbkiem
na zdrowiu. Uraz jest bowiem skutkiem o charakterze organicznym, podczas gdy uszczerbek na zdrowiu jest skutkiem socjalnym, mającym znaczenie dla ustalenia szkody wymagającej kompensaty50. W pojęciu urazu
jako elementu definicji wypadku przy pracy mieszczą się nie tylko zmiany
49 J. Jończyk, Ubezpieczenie wypadkowe, „Państwo i Prawo” 2003, z. 6, s. 6; W. Sanetra, O założeniach nowego systemu świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2003, nr 3, s. 8; W. Witoszko, Uraz
jako element definicji wypadku przy pracy, „Monitor Prawa Pracy” 2006, nr 6, s. 301;
eadem, Jednorazowe odszkodowanie…, s. 80.
50 J. Jończyk, Prawo zabezpieczenia…, s. 201.
39
anatomiczne, lecz również czynnościowe narządów i tkanek. Uszkodzenie
tkanek lub narządów to również nadwyrężenie lub naruszenie tkanki rozumiane jako pogorszenie się stanu zdrowia pracownika. Pojęcie urazu należy interpretować szeroko, jako wszelkie zmiany w stanie zdrowia, także
o charakterze anatomicznym i czynnościowym, które zakłócają funkcjonowanie narządu lub organu51. Swoim zakresem uraz obejmuje zarówno
wymiar cielesny, jak i psychiczny52. Niemniej jednak nie można traktować danego zdarzenia jako wypadku przy pracy, gdy nie da się w ogóle ustalić urazu, np. w sytuacji wystąpienia jedynie przejściowego bólu.
4. Wypadek przy pracy jako ryzyko ubezpieczeniowe
Wypadek przy pracy jest więc kluczowym pojęciem w ramach
ubezpieczenia wypadkowego. To jego zaistnienie jest punktem wyjścia
do przyznania ubezpieczonemu ochrony z ubezpieczenia wypadkowego.
Jednakże rozpatrywanie wypadku przy pracy wyłącznie przez pryzmat
elementów składowych jego definicji nie wyczerpuje zagadnień związanych z tym pojęciem. Z uwagi na to, że wypadek przy pracy może wywoływać utratę lub ograniczenie zdolności do pozyskiwania środków do
życia własną pracą albo utratę żywiciela przez rodzinę, należy on do kategorii zdarzeń losowych. Zdarzeniami losowymi są określane zjawiska
wywołujące niezdolność do pracy i mogące mieć różną postać. Są to
przede wszystkim: choroba, kalectwo, starość, ciąża, poród, macierzyństwo w pierwszych miesiącach życia dziecka, a także śmierć – pozbawiająca środków do życia osoby, które zmarły utrzymywał. W rozumie-
51 Ł. Prasołek [w:] M. Gersdorf, B. Gudowska (red.), Społeczne ubezpieczenia…,
s. 37.
52 Ibidem; wyroki SN: z 7.06.2011 r., II PK 311/10, „Monitor Prawniczy” 2011,
nr 11, s. 605; z 23.09.2014 r., II UK 558/13, LEX nr 1551478. Odmiennie: M. Jachimowicz, Wypadki przy pracy i choroby zawodowe. Świadczenia ubezpieczeniowe i cywilne, Warszawa 2013, s. 36 oraz D. E. Lach [w:] D. E. Lach, S. Samol, K. Ślebzak,
Ustawa o ubezpieczeniu…, s. 26, którzy przyjmują, iż pojęcie urazu nie obejmuje sfery psychicznej.
40
niu pojęcia zdarzenia losowego występują różnice53. Zdarzenie losowe
uznawane jest za pewien byt faktyczny, a więc stan realnej rzeczywistości nierozerwalnie związanej z istotą ludzką54, mający wpływ na możliwość wykonywania przez pracownika pracy. Istotną cechą charakterystyczną zdarzenia losowego jest jego biotyczność, tj. okoliczność, że jest
to zjawisko biologiczne w życiu człowieka, właściwe dla niego jako jednostki biologicznej55. Zdarzenie losowe ma charakter zobiektywizowany,
a jego zaistnienie stanowi przeszkodę w zdobywaniu środków utrzymania własną pracą56. Są to elementy charakteryzujące zdarzenie faktyczne
uznane za zdarzenie losowe57. Wskazuje się także, iż zdarzenie losowe
może mieć charakter nieoczekiwany, że jest to zdarzenie przyszłe, niepewne, niezależne od woli człowieka58.
Występujące w doktrynie rozbieżności w definiowaniu zdarzenia losowego odnoszą się do sposobu pojmowania losowości. Według pierwszego stanowiska pojęcie zdarzenia losowego obejmuje zjawiska przyrodnicze w życiu człowieka powodujące utratę lub zmniejszenie zdolności
do pracy, zarówno o charakterze niekorzystnym (choroba, kalectwo), jak
i zdarzenia niebędące niepomyślnymi (ciąża, macierzyństwo, osiągnięcie
wieku emerytalnego), jednak wywołujące niekorzystne skutki w zakresie możliwości zarobkowania59. Natomiast zgodnie z drugim poglądem
53 A. Wypych-Żywicka, Renta rodzinna z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zagadnienia materialnoprawne, Gdańsk 2006, s. 17–19; T. Zieliński, Ubezpieczenia społeczne pracowników. Zarys systemu prawnego – część ogólna, Warszawa–Kraków 1994,
s. 179–183.
54 I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne…, s. 89; A. Wypych-Żywicka, Renta rodzinna…, s. 15–16.
55 I. Jędrasik-Jankowska, Ryzyka ubezpieczeniowe…, s. 91; eadem, Pojęcia i konstrukcje prawne…, s. 89–90; A. Wypych-Żywicka, Renta rodzinna…, s. 15–16; T. Zieliński, Ubezpieczenia społeczne…, s. 181.
56 A. Wypych-Żywicka, Renta rodzinna…, s. 16.
57 Ibidem.
58 K. Antonów, Prawo do emerytury, Kraków 2003, s. 22; W. Szubert, Ubezpieczenia społeczne. Zarys systemu, Warszawa 1987, s. 54; K. Ślebzak, Próba charakterystyki ubezpieczenia społecznego pracownika, „Państwo i Prawo” 2001, z. 12, s. 73.
59 I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne…, s. 89–90; A. Wypych-Żywicka, Renta rodzinna…, s. 17.
41
w zakres terminu zdarzenie losowe wchodzą wyłącznie fakty niekorzystne, niepożądane (kalectwo, choroba). Zakres tego pojęcia jest więc węższy, a obok zdarzeń losowych należy wyróżnić także nielosowe zdarzenia
ubezpieczeniowo-prawne60. Są to wprawdzie zjawiska o charakterze biologicznym, jednakże nie sprowadzają one zagrożenia dla życia lub zdrowia
człowieka. Do takich faktów zalicza się np. ciążę i macierzyństwo, a także osiągnięcie wieku emerytalnego. Porównując oba ujęcia terminu zdarzenie losowe, trzeba stwierdzić, że pierwsze z nich określa jego zakres
bardzo szeroko, uznając, że „losowość” wiąże się z losem człowieka, który może być różny, a więc zjawiska z nim związane mogą być korzystne
lub niekorzystne61. Drugie stanowisko wiąże zdarzenie losowe jedynie ze
zjawiskami niepomyślnymi dla człowieka, podkreślając przy tym biotyczność i negatywny wpływ zdarzeń losowych na zdolność do pracy.
Prezentowany jest także pogląd, że zdarzenia losowe służą jedynie
do określenia statystycznej prawidłowości występowania ryzyk ubezpieczeniowych62. Ryzyko ubezpieczeniowe jest kolejnym pojęciem wywołującym na gruncie ubezpieczeń społecznych rozbieżności definicyjne.
Wcześniej termin ten stosowany był zamiennie z pojęciem zdarzenia losowego63. Jednakże obecnie przyjmuje się, że zdarzenia losowego nie należy utożsamiać z ryzykiem ubezpieczeniowym64. Samo zaistnienie zdarzenia losowego nie jest bowiem jednoznaczne z wystąpieniem ryzyka
ubezpieczeniowego. Nie zmienia to jednak faktu, iż ryzyko ubezpieczeniowe jest jednym z najbardziej mglistych pojęć prawa ubezpieczeń społecznych65, co sprawia, że konstruowane są różne jego definicje. Przez ry 60 W. Szubert, Ubezpieczenia społeczne…, s. 57; A. Wypych-Żywicka, Renta rodzinna…, s. 17; T. Zieliński, Ubezpieczenia społeczne…, s. 179–183.
61 I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe…, s. 44; eadem,
Pojęcia i konstrukcje prawne…, s. 89.
62 K. Antonów, Prawo do emerytury…, s. 22–23.
63 W. Szubert, Ubezpieczenie społeczne…, s. 88, 123.
64 I. Jędrasik-Jankowska, Ryzyka ubezpieczeniowe…, s. 92; H. Wierzbińska, Problematyka prawna zapobiegania…, s. 107.
65 A. Napiórkowska, Ryzyko w ubezpieczeniu społecznym, „Państwo i Prawo” 2012,
z. 12, s. 65–66.
42
zyko ubezpieczeniowe rozumie się – według jednej z koncepcji – prawne
przejawy zdarzeń losowych66. W tym ujęciu zdarzenia losowe są zjawiskami przyrody, a ryzyka ubezpieczeniowe ‒ tworem prawnym67. Ryzyko ubezpieczeniowe oznacza więc określony rodzaj wpływu zdarzenia
losowego (np. kalectwa, choroby) na zdolność do pracy, który to wpływ
został objęty ochroną prawną68. Dopiero zatem skutki zdarzeń losowych
w zakresie zdolności do uzyskania środków utrzymania objęte są ochroną ubezpieczeniową, a ich wystąpienie powoduje powstanie obowiązku
przyznania odpowiedniego świadczenia ubezpieczeniowego69. Na gruncie
tej koncepcji jedno zdarzenie losowe może wywołać różne ryzyka ubezpieczeniowe. Przykładowo choroba – jedno zdarzenie losowe – może
wywołać trzy rodzaje ryzyka ubezpieczeniowego: ryzyko czasowej niezdolności do pracy, ryzyko zmniejszonej zdolności do pracy oraz ryzyko inwalidztwa70. Ryzykiem ubezpieczeniowym są więc w istocie skutki
zdarzenia losowego, przy czym chodzi o skutki objęte ochroną ubezpieczeniową71.
W odniesieniu do tej koncepcji wskazano jednak, iż nie można dokonywać rozróżnienia między zdarzeniami losowymi jako kategorią pozaprawną (faktyczną) a ryzykami ubezpieczeniowymi z uwagi na to, że
każde zdarzenie faktyczne, w tym zdarzenie losowe, jest zdarzeniem
66 I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie społeczne (chorobowe, rentowe i emerytalne). Zarys części ogólnej, Warszawa 1987, s. 77 i n.
67 Eadem, Ryzyka ubezpieczeniowe…, s. 92; A. Wypych-Żywicka, Renta rodzinna…, s. 31.
68 I. Jędrasik-Jankowska, Ryzyka ubezpieczeniowe…, s. 92; eadem, Pojęcia i konstrukcje prawne…, s. 91–95; A. Napiórkowska, Czasowa niezdolność do pracy…,
s. 379–380.
69 I. Jędrasik-Jankowska, Pojęcia i konstrukcje prawne…, s. 91–94; eadem, Ubezpieczenie społeczne…, s. 116.
70 Eadem, Pojęcia i konstrukcje prawne…, s. 92–93; H. Wierzbińska, Problematyka prawna zapobiegania…, s. 107–108.
71 I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie społeczne…, s. 116; A. Wypych-Żywicka,
Renta rodzinna…, s. 31. Analogicznie w odniesieniu do skutków choroby wpływających
na zdolność do pracy por. Ł. Prasołek [w:] M. Gersdorf, B. Gudowska (red.), Społeczne ubezpieczenia…, s. 471.
43
prawnym, o ile przepisy prawa łączą z nim jakiś skutek prawny72. Według innego poglądu ryzyko ubezpieczeniowe definiowane jest przez pryzmat potrzeb materialnych wywołanych wystąpieniem określonego zdarzenia losowego73. Ryzykiem nie jest więc wystąpienie samego zdarzenia
losowego, lecz jego skutki w sferze możności zarobkowania. Ryzyko
ubezpieczeniowe w tym ujęciu związane jest zatem z sytuacją, w której
występuje zdarzenie losowe wywołujące niezdolność do pracy oraz spowodowaną tym potrzebą udzielenia ochrony ubezpieczeniowej.
Rozbieżności w rozumieniu ryzyka ubezpieczeniowego ujawniają
się także na płaszczyźnie postrzegania go bądź jako faktu niekorzystnego,
o charakterze losowym, dotykającego podmiotu ubezpieczonego, bądź
w kategoriach niebezpieczeństwa (zagrożenia) wystąpienia takiego niekorzystnego zdarzenia74. W pierwszym przypadku zdarzenia losowe są wynikiem występowania różnych niebezpieczeństw, w drugim zaś to istnienie zagrożenia (niebezpieczeństwa) określonego rodzaju jest przyczyną
pojawiania się realnych zjawisk (zdarzeń losowych)75. W obu tych koncepcjach odmiennie postrzegany jest przedmiot ubezpieczeń społecznych
– na gruncie pierwszej z nich rolą ubezpieczeń społecznych jest ochrona
określonych skutków, które zdarzenia losowe mogą spowodować; w drugim ujęciu natomiast jest to ochrona na wypadek zdarzenia, prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnego zjawiska, a więc ubezpieczenie ma
charakter gwarancyjny76. Ryzyko ubezpieczeniowe definiowane jest także jako możliwość (prawdopodobieństwo) wystąpienia straty czy potrzeby majątkowej wskutek zaistnienia zdarzenia losowego77.
72 K. Antonów, Prawo do emerytury…, s. 22; T. Zieliński, Ubezpieczenia społeczne…, s. 180–181.
73 A. Napiórkowska, Ryzyko w ubezpieczeniu…, s. 63, 65; A. Wypych-Żywicka,
Renta rodzinna…, s. 32; T. Zieliński, Ubezpieczenia społeczne…, s. 61.
74 K. Antonów, Prawo do emerytury…, s. 19–21; J. Jończyk, Prawo zabezpieczenia…, s. 12–13.
75 K. Antonów, Prawo do emerytury…, s. 19–20.
76 Ibidem; A. Wypych-Żywicka, Renta rodzinna…, s. 33–34.
77 K. Ślebzak, Próba charakterystyki…, s. 73.
44
Niektórzy autorzy posługują się pojęciem ryzyko socjalne78. Stosowanie go uzasadniane jest odróżnianiem ryzyka ubezpieczeniowego na
gruncie ubezpieczeń społecznych od ryzyka ubezpieczeniowego w ubezpieczeniach gospodarczych (komercyjnych). Podkreślany jest przy tym
socjalny charakter prawa ubezpieczeń społecznych, ze wskazaniem na
jego genezę jako instrument rozwiązania tzw. kwestii socjalnej, czyli łagodzenia skutków ubóstwa ludności utrzymującej się z dochodu osiąganego pracą najemną79. Ryzyko socjalne w ujęciu prezentowanym przez
Jana Jończyka ma szerszy zakres pojęciowy niż ryzyko ubezpieczeniowe,
co wiąże się z odnoszeniem go do zabezpieczeń społecznych, które obejmują także pozaubezpieczeniowe formy ochrony (pomoc w razie bezrobocia, niedostatku dochodu w rodzinie czy wystąpienia sytuacji życiowych wymagających pomocy społecznej). W ramach ryzyka socjalnego
przedmiotem ochrony prawnej jest nie tylko niezdolność do pracy (trwała lub okresowa) – z uwagi na wiek czy chorobę ‒ ale także niezdrowie,
niemożność lub niezdolność świadczenia pracy, bezrobocie, niedostatek
w rodzinie, trudne sytuacje życiowe80. Czasem pojawia się również termin ryzyko społeczne. Ujmowane jest ono jako zagrożenie zdarzeniem,
którego zaistnienie wywołuje stratę w posiadanych lub spodziewanych
zasobach gospodarstwa domowego81.
W odniesieniu do wypadku przy pracy jako elementu wyznaczającego zakres ochrony ubezpieczeniowej zasadne jest posługiwanie się
terminem ryzyko ubezpieczeniowe w rozumieniu niebezpieczeństwa wystąpienia niekorzystnego zdarzenia. Za takim ujęciem ryzyka ubezpieczeniowego w odniesieniu wypadku do pracy przemawia specyficzna,
78 K. Antonów, Prawo do emerytury…, s. 23; W. Jaśkiewicz, C. Jackowiak, W. Piotrowski, Prawo pracy w zarysie, Warszawa 1985, s. 454; J. Jończyk, Prawo zabezpieczenia…, s. 12–14.
79 J. Jończyk, Prawo zabezpieczenia…, s. 12–13.
80 Ibidem.
81 T. Szumlicz, Reforma systemu zabezpieczenia społecznego: ku rozwiązaniom
ubezpieczeniowym, [w:] M. Rymsza (red.), Reformy społeczne. Bilans dekady, Warszawa 2004, s. 51.
45
cywilnoprawna geneza ochrony wypadkowej, nawiązująca do odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną szkodę82. Ponadto ubezpieczenie wypadkowe w największym zakresie nawiązuje do ubezpieczeń gospodarczych (z których zresztą wyrosło). Świadczenia z ubezpieczenia
wypadkowego wypłacane są przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
jednakże przysługują one z utworzonego w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych funduszu wypadkowego, zasilanego odrębną składką
ubezpieczeniową (wypadkową). Wprawdzie ustawodawca nie posłużył
się sformułowaniem „składka wypadkowa”, jednak nie może budzić wątpliwości, że składka na ubezpieczenie wypadkowe jest wyodrębniona.
W art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej została określona jej procentowa wysokość – od 0,4 do 8,12% podstawy wymiaru.
Charakterystyczny dla ubezpieczenia wypadkowego jest także sposób finansowania składek. W ramach poszczególnych rodzajów ubezpieczeń oraz grup ubezpieczeniowych ciężar opłacania składek został
rozłożony w różny sposób. W ubezpieczeniu emerytalnym i rentowym
składka finansowana jest – w jednakowych częściach – przez ubezpieczonego i przez płatnika składek (np. pracodawcę). W ramach ubezpieczenia
chorobowego obowiązek finansowy obciąża ubezpieczonych. Natomiast
w ubezpieczeniu wypadkowym ciężar finansowania składki spoczywa
wyłącznie na płatniku83. Konstrukcja ta nawiązuje do ubezpieczenia gospodarczego, gdzie w zamian za uiszczaną składkę ubezpieczający uwalnia się od ponoszenia odpowiedzialności za wyrządzone szkody – do wysokości sumy ubezpieczenia.
Za przyjęciem na gruncie ubezpieczenia wypadkowego koncepcji
ryzyka ubezpieczeniowego w rozumieniu zagrożenia wystąpienia niebezpieczeństwa określonego rodzaju przemawia również sposób ustalania
wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe. Jak już wskazano, usta-
83 S. Graboń, Składka na społeczne ubezpieczenie wypadkowe – cz. I, „Monitor
Prawa Pracy” 2012, nr 4, s. 181; I. Jędrasik-Jankowska, Ubezpieczenie wypadkowe…,
s. 11–13.
46
wa systemowa określiła wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe
na poziomie od 0,4 do 8,12% podstawy wymiaru. Natomiast od 1 stycznia 2003 r., tj. od wejścia w życie ustawy wypadkowej, wysokość składki
uzależniona jest od poziomu zagrożeń zawodowych – dotyczy to płatników zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 osób.
Istotne jest ustalenie grupy działalności, do której zalicza się działalność
płatnika składek84. Zgodnie z art. 30 ustawy wypadkowej stopę procentową składki ustala się dla danej grupy działalności w zależności od kategorii ryzyka. Zatem ustawodawca posługuje się sformułowaniem „ryzyko”, stanowiącym element ustalania wysokości składki ubezpieczeniowej.
Przemawia to za rozumieniem ryzyka ubezpieczeniowego w ubezpieczeniu wypadkowym jako prawdopodobieństwa wystąpienia danego zdarzenia losowego. Wskazują na to elementy uwzględniane przy ustalaniu
kategorii ryzyka dla danej grupy działalności. Ryzyko określane jest bowiem wskaźnikami częstości ustalanymi w zakresie: poszkodowanych
w wypadkach przy pracy ogółem, poszkodowanych w wypadkach przy
pracy śmiertelnych i ciężkich, stwierdzonych chorób zawodowych, zatrudnionych w warunkach zagrożenia (art. 30 ust. 2 ustawy wypadkowej).
Decydujące znaczenie ma zatem wskaźnik częstości występowania
sytuacji określonego rodzaju, stanowiący podstawę określenia prawdopodobieństwa zaistnienia zdarzenia niepożądanego. Sposób ustalania kategorii ryzyka, z wykorzystaniem średnich arytmetycznych, wskazuje, że
brane jest pod uwagę prawdopodobieństwo wystąpienia danej sytuacji.
Jest to więc konstrukcja zapewnienia ochrony na wypadek zaistnienia zagrożenia, którego stopień określany jest w oparciu o dostępne dane statystyczne (art. 30 ust. 4 ustawy wypadkowej)85. Kolejnym elementem ma-
84 S. Graboń, Składka na społeczne ubezpieczenie wypadkowe – cz. II, „Monitor
Prawa Pracy” 2012, nr 5, s. 239; D. E. Lach [w:] D. E. Lach, S. Samol, K. Ślebzak,
Ustawa o ubezpieczeniu…, s. 186.
85 Szczegółowy sposób obliczania kategorii ryzyka został podany w przepisach rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie
różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne w zależności od
zagrożeń zawodowych i ich skutków, Dz. U. Nr 200, poz. 1692 ze zm.
47
jącym wpływ na wysokość składki z ubezpieczenia wypadkowego jest
wskaźnik korygujący. Jest to czynnik uzależniony od indywidualnej kategorii ryzyka danego płatnika. Ustala się go na podstawie danych odnośnie
do liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, w wypadkach przy pracy ciężkich i śmiertelnych oraz zatrudnionych w warunkach
zagrożenia, przekazywanych przez płatnika do ZUS na formularzu ZUS
IWA do dnia 31 stycznia danego roku (za poprzedni rok kalendarzowy).
Czynnik ten jest zatem określany indywidualnie dla każdego płatnika,
w oparciu o dane odnoszące się do występowania zdarzeń określonego
rodzaju86. Pozwala on na ustalenie konkretnego stopnia prognozowanego zagrożenia na podstawie danych statystycznych z okresów wcześniejszych. Również w tym przypadku chodzi więc o prawdopodobieństwo
wystąpienia niekorzystnej sytuacji, którego stopień jest prognozowany
z uwzględnieniem danych dotyczących konkretnego podmiotu.
O ile kategoria ryzyka dla grupy działalności jest czynnikiem uniwersalnym, wspólnym dla wszystkich płatników z zakresu danej działalności, o tyle wskaźnik korygujący ma charakter indywidualny. W obu
jednak przypadkach ustawodawca posługuje się pojęciem ryzyka w powiązaniu z częstością występowania zjawisk określonego rodzaju. Istotne
jest bowiem prawdopodobieństwo zaistnienia wypadku przy pracy i wywołania przez tę szczególną przyczynę skutku w postaci niezdolności do
pracy87. Wysokość składki ustala się dla każdego płatnika indywidualnie; stanowi ją iloczyn stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe określonej dla grupy działalności, do której płatnik należy, oraz
wskaźnika korygującego. Uwzględnia się zatem zarówno element ogólny, związany z prowadzeniem działalności danego rodzaju, jak i czynnik
indywidualny – charakterystyczny dla danego płatnika.
Zarówno sposób ustalania wysokości składki – w odniesieniu do
prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia będącego wypadkiem przy
86 S. Graboń, Składka…, s. 239; D. E. Lach [w:] D. E. Lach, S. Samol, K. Ślebzak,
Ustawa o ubezpieczeniu…, s. 186.
48
pracy, którego stopień ustalany jest w oparciu o dane statystyczne – jak
i posługiwanie się przez ustawodawcę pojęciem ryzyka przy określaniu
czynników wpływających na wysokość składki świadczy o powiązaniu
ryzyka ubezpieczeniowego z niebezpieczeństwem zaistnienia wypadku
przy pracy, zagrożeniem wypadkowym. Także skorelowanie wysokości
składki wypadkowej ze statystyczną możliwością wystąpienia zdarzenia
noszącego cechy wypadku przy pracy wskazuje na przyjęcie konstrukcji
zapewnienia ochrony na wypadek zaistnienia niekorzystnej sytuacji. Uzasadnia to stwierdzenie, że w ramach ubezpieczenia wypadkowego pojęcie ryzyka ubezpieczeniowego należy odnosić do zagrożenia wystąpienia
zdarzenia będącego wypadkiem przy pracy.
5. Podsumowanie
Niewątpliwie wypadek przy pracy stanowi zdarzenie losowe.
Ma on charakter biotyczny, gdyż dotyczy biologicznej sfery życia człowieka. Wypadek przy pracy wchodzi w zakres pojęcia zdarzenia losowego bez względu na sposób ujęcia tego terminu. Zdarzenie uznawane
za wypadek przy pracy ma bowiem charakter nieoczekiwany, nagły, jak
również jest faktem niepożądanym, wywołującym niekorzystne skutki
w zakresie zdolności do pracy. Mieści się on więc zarówno w szerszym
rozumieniu terminu zdarzenie losowe, jak i w ujęciu węższym, odnoszącym to pojęcie wyłącznie do zjawisk niekorzystnych dla człowieka. Cechą wypadku przy pracy jest także to, że jest on zdarzeniem przyszłym
i niepewnym. Wszystkie te okoliczności sprawiają, że bezsprzecznie wypadek przy pracy jest zdarzeniem losowym, wywołującym skutki w zakresie zdolności do pracy, zaś jego wystąpienie stanowi podstawę przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Charakterystyczne dla
ubezpieczenia wypadkowego jest to, że składka na nie obciąża w całości
płatnika. Jej wysokość uwzględnia zarówno element ogólny, tj. poziom
zagrożeń zawodowych i kategorię ryzyka określoną dla rodzaju działalności prowadzonej przez płatnika, jak i element indywidualny w postaci wskaźnika korygującego. Jednakże bez względu na sposób definiowa49
nia wypadku przy pracy jako zdarzenia losowego wszystkie przesłanki
uznania zdarzenia za wypadek przy pracy zawarte w definicji tego pojęcia z art. 3 ustawy wypadkowej muszą zostać spełnione, by ubezpieczony mógł uzyskać kompensatę szkód na osobie w ramach ubezpieczenia wypadkowego.
Streszczenie
Ubezpieczenie wypadkowe obejmuje zakresem ochrony przede wszystkim
niekorzystne dla ubezpieczonego skutki w sferze możliwości zarobkowania wywołane wypadkiem przy pracy. Aczkolwiek stanowi ono element systemu ubezpieczeń społecznych, wykazuje pewne odrębności od pozostałych ich rodzajów.
Kluczowym pojęciem w zakresie ubezpieczenia wypadkowego jest pojęcie wypadku przy pracy, które zostało zdefiniowane w ustawie wypadkowej. Jedynie w sytuacji wystąpienia zdarzenia, które spełnia wszystkie cechy wypadku
przy pracy, możliwe jest – w razie zaistnienia niekorzystnych dla ubezpieczonego skutków – uzyskanie prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Wypadek przy pracy jest zdarzeniem losowym, o charakterze biotycznym,
mogącym wywołać niekorzystne da ubezpieczonego następstwa w sferze możliwości zarobkowania. W odniesieniu do pojęcia ryzyka ubezpieczeniowego zasadne jest rozumienie wypadku przy pracy jako prawdopodobieństwa wystąpienia określonego zdarzenia.
Summary
An accident at work as an insurance risk
Accident insurance covers, most of all, any effects, which are unfavourable for the insured and affect his/her earning opportunities as caused by an accident at work. It may constitute an element of the social insurance system, however, it shows some differences from other types of the insurance. A key term
as regards accident insurance is an accident at work, which has been defined in
the act on accidents at work. It is only in case of an event, which has occurred
and fulfils all characteristics of an accident at work that it is possible, in case
of any unfavourable effects for the insured, to obtain a right to receive benefits under accident insurance. An accident at work is a fortuitous event, which
has a biotic character and may cause unfavourable effects for the insured as regards his/her earning opportunities. In relation to the term of an insurance risk,
it is justified to understand an accident at work as a probability of occurrence
of a specified event.
50
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
III/2016
dr Agnieszka Knade-Plaskacz
sędzia Sądu Rejonowego w Chełmnie
Charakter techniczny art. 6 ust. 1
i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych
‒ glosa do wyroku Sądu Najwyższego
z 1 marca 2016 r., IV KK 316/151
Teza
Wyrokowi Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie
Fortuna i in. nie można przypisać waloru rozstrzygnięcia co do technicznego charakteru niektórych przepisów ustawy o grach hazardowych
wiążącego wszystkie sądy krajowe i inne organy publiczne. Zakres oddziaływania powyższego wyroku na ewentualne orzecznictwo krajowe
sprowadza się jedynie do tego, że niektóre przepisy ustawy o grach hazardowych z perspektywy art. 1 pkt 11 dyrektywy 98/34/WE mogą być
potencjalnie, a więc hipotetycznie, „techniczne”. Rozstrzygnięcie tej kwe-
1 LEX nr 1994403. Praca powstała w wyniku realizacji na Wydziale Prawa
i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego projektu badawczego 2014/13/D/HS5/03395
finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki.
51
Agnieszka Knade-Plaskacz
stii należy jednak wyłącznie do sądu orzekającego w danej sprawie i stosującego przepisy krajowe ustawy o grach hazardowych.
Kompetencja sądów do odmowy zastosowania ustawy niezgodnej
z prawem unijnym, wyrażona w art. 91 ust. 3 Konstytucji RP, nie daje podstaw do automatycznej i bezwarunkowej odmowy zastosowania
przepisu ustawy, który nie został notyfikowany Komisji Europejskiej.
W przypadku zaniechania notyfikacji nie mamy bowiem do czynienia
z „treściową” niezgodnością prawa krajowego z unijnym, ale z naruszeniem „formalno-proceduralnym”. Wada proceduralna nie przesądza
o tym, czy treść nienotyfikowanego przepisu narusza prawo unijne. Niewątpliwie bezwzględne zobowiązanie sądów do niestosowania nienotyfikowanych przepisów ustawy prowadziłoby do naruszenia zasady pewności prawa.
I. Na kanwie ustawy o grach hazardowych w orzecznictwie Sądu Najwyższego2 i sądów powszechnych pojawiło się w ostatnich latach szereg wątpliwości dotyczących oceny technicznego charakteru art.
6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych oraz konsekwencji wynikających z braku notyfikacji przepisów technicznych w rozumieniu art. 1 ust. 11 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących
usług społeczeństwa informacyjnego3. Orzecznictwo sądowe nie wypracowało jednoznacznego stanowiska w dwóch zasadniczych wydawałoby
2 Por. obszerną analizę orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych
przedstawioną w postanowieniu SN z 14.10.2015 r., I KZP 10/15.
3 Dyrektywa 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r.
ustanawiająca procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych
oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego, Dz. U. WE L 204
z 21.07.1998 r., s. 37. Oryginalny tytuł tego aktu brzmiał: Dyrektywa 98/34/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z 22 czerwca 1998 r. ustanawiająca procedurę
udzielania informacji w zakresie norm i przepisów technicznych. Została ona zmieniona
dyrektywą 98/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 lipca 1998 r. zmieniającą
dyrektywę 98/34/WE ustanawiającą procedurę udzielania informacji w zakresie norm
i przepisów technicznych, Dz. U. WE L 217 z 5.08.1998 r., s. 18.
52
Charakter techniczny art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach...
się kwestiach4. Po pierwsze, w oparciu o jakie kryteria sąd rozpoznający sprawę powinien ocenić, czy art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy
z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych5 (dalej: u.g.h.) stanowią
przepisy techniczne w rozumieniu art. 1 ust. 11 dyrektywy 98/34/WE?
Po wtóre, czy wobec faktu nienotyfikowania tych przepisów Komisji Europejskiej sądy karne w sprawach o przestępstwo skarbowe określone
w art. 107 § 1 k.k.s. uprawnione są do odmowy ich stosowania jako niezgodnych z prawem unijnym?
Wątpliwości te sądy starały się rozwiać, kierując dwa pytania prejudycjalne do Trybunału w Luksemburgu: pierwsze, Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w Gdańsku6, zakończone wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości w sprawach połączonych C-213/11, C-214/11 i C-217/11
Fortuna i in.7 oraz drugie, Sądu Okręgowego w Łodzi8, w którym postę-
4 Sąd Najwyższy, I KZP 10/15, zawiesił do czasu wydania przez Trybunał
Sprawiedliwości orzeczenia w sprawie C-303/15 postępowanie w sprawie zagadnienia
prawnego z wniosku Prokuratora Generalnego: „Czy przepisy art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1
ustawy z 19.11.2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2015 r., poz. 612) w zakresie
gier na automatach, ograniczające możliwość ich prowadzenia jedynie na podstawie
udzielonej koncesji na prowadzenie kasyna, są przepisami technicznymi, a jeżeli tak,
to czy wobec faktu nienotyfikowania tych przepisów Komisji Europejskiej sądy karne
w sprawach o przestępstwo skarbowe określone w art. 107 § 1 k.k.s. uprawnione są,
w oparciu o art. 91 ust. 3 Konstytucji, do odmowy ich stosowania jako niezgodnych
z prawem unijnym?”.
5 Ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych, tekst jedn.: Dz. U.
z 2016 r., poz. 471.
6 Por. pytanie prejudycjalne WSA w Gdańsku z 19.07.2010 r., III SA/Gd 352/10.
7 Wyrok TS z 19.07.2012 r. w sprawach połączonych C-213/11, C-214/11
i C-217/11 Fortuna sp. z o.o. (C-213/11), Grand sp. z o.o. (C-214/11), Forta sp. z o.o.
(C-217/11) przeciwko Dyrektorowi Izby Celnej w Gdyni. Tekst dostępny na stronie
http://www.nsa.gov.pl/pytania-prejudycjalne-wsa-i-nsa.php. Dalej przywoływany jako
sprawa Fortuna i in.
8 Sąd Okręgowy w Łodzi V Wydział Karny Odwoławczy postanowieniem
z 24.04.2015 r., V Kz 142/15, zwrócił się na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej oraz art. 22 § 1 k.p.k. w związku z art. 113 § 1 k.k.s. do Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej z następującym pytaniem prejudycjalnym: „Czy
przepis art. 8 ustęp 1 dyrektywy nr 98/34/WE z 22.06.1998 r. ustanawiającej procedurę
udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad
dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz.U.UE.L.98.204.37 ze zm.) może
53
powanie jeszcze się toczy. W kwestii tej wypowiedział się również Trybunał Konstytucyjny9 i Naczelny Sąd Administracyjny w powiększonym
składzie10. Zagadnienie to stanowiło także przedmiot analizy glosowanego wyroku.
Uwagi poczynione w glosie pozostają aktualne także pod rządami
obowiązującej obecnie dyrektywy 2015/1535 Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 9 września 2015 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie przepisów technicznych oraz zasad dotyczących
usług społeczeństwa informacyjnego11.
II. Stan faktyczny, który legł u podstaw omawianego orzeczenia
Sądu Najwyższego, można uznać za typowy dla tej kategorii spraw. Sąd
Rejonowy po ustaleniu, że oskarżony wbrew przepisom ustawy z dnia
19 listopada 2009 r. o grach hazardowych urządzał w celach komercyjnych gry o charakterze losowym na automatach elektronicznych, uznał
go za winnego popełnienia przestępstwa z art. 107 § 1 k.k.s.
Sąd Okręgowy, po rozpoznaniu apelacji, zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uniewinnił skazanego od popełnienia zarzucanego mu czynu określonego w art. 107 § 1 k.k.s. na podstawie art. 17 § 1
pkt 2 k.p.k. Sąd ten przyjął, że przepisy ustawy o grach hazardowych,
w szczególności art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1, są przepisami techniczbyć interpretowany w ten sposób, że brak notyfikacji przepisów uznanych za mające
charakter techniczny dopuszcza możliwość zróżnicowania skutków, tj. dla przepisów
dotyczących swobód niepodlegających ograniczeniom przewidzianym w art. 36 Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej brak notyfikacji skutkować powinien tym, że nie
mogą być one stosowane w konkretnej sprawie będącej przedmiotem rozstrzygnięcia,
zaś dla przepisów odnoszących się do swobód podlegających ograniczeniom z art. 36
Traktatu dopuszczalna jest ich ocena przez sąd krajowy, będący jednocześnie sądem
unijnym, czy mimo nienotyfikacji są one zgodne z wymogami art. 36 Traktatu i nie
podlegają sankcji braku możliwości ich stosowania?”. Sprawa została zarejestrowana
w TS pod numerem C-303/15.
9 Por. wyrok TK z 11.03.2015 r., P 4/14, Dz. U. z 2015 r., poz. 369, w którym
zostały usystematyzowane zagadnienia związane z konsekwencjami braku notyfikacji
przepisów o charakterze technicznym ustawy hazardowej.
10 Por. uchwała NSA z 16.05.2016 r., II GPS 1/16.
11 Dz. Urz. UE L z 2015 r., Nr 241, s. 1 (dalej: dyrektywa 2015/1535). Dyrektywa
ta została przyjęta dla ujednolicenia dyrektywy 98/34/WE.
54
nymi w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE i ze względu na to, iż nie została przeprowadzona ich procedura notyfikacyjna, odmówił ich zastosowania. Od wyroku Sądu Okręgowego kasacje złożyli Urząd Celny oraz
Prokurator Okręgowy.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu kasacji uchylił zaskarżony wyrok
i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym. Zdaniem SN sąd odwoławczy nie przeprowadził wymaganej analizy odnośnie do tego, czy przepisy art. 6 ust. 1
i art. 14 ust. 1 u.g.h. mają charakter techniczny, innymi słowy, w jaki
sposób ustalają one warunki mogące mieć istotny wpływ na właściwości i sprzedaż automatów do gry. W ocenie SN wyrokowi TS w sprawie
Fortuna i in., na który powoływano się w uchylonym wyroku, nie można przypisywać waloru ostatecznego rozstrzygnięcia co do technicznego charakteru zwłaszcza art. 14 ust. 1 u.g.h., wiążącego wszystkie sądy
krajowe i inne organy publiczne. Trybunał Sprawiedliwości nie ma kompetencji do oceny, czy konkretne przepisy prawa krajowego mają charakter techniczny. Zakres odziaływania powyższego wyroku na ewentualne orzecznictwo krajowe sprowadzać się powinien, jak uzasadniał
SN, jedynie do tego, że niektóre przepisy ustawy o grach hazardowych
z perspektywy art. 1 pkt 11 dyrektywy 98/34/WE mogą być potencjalnie, a więc hipotetycznie, „techniczne”. Rozstrzygnięcie tej kwestii należy jednak wyłącznie do sądu orzekającego w danej sprawie i stosującego przepisy krajowe ustawy o grach hazardowych.
Odnosząc się do problemu odmowy stosowania nienotyfikowanych
przepisów technicznych, SN ograniczył się do stwierdzenia, że kompetencja sądów do odmowy zastosowania ustawy niezgodnej z prawem unijnym, wyrażona w art. 91 ust. 3 Konstytucji RP, nie daje podstaw do automatycznej i bezwarunkowej odmowy zastosowania przepisu ustawy, który
nie został notyfikowany Komisji Europejskiej. W przypadku zaniechania
notyfikacji nie mamy do czynienia z „treściową” niezgodnością prawa
krajowego z unijnym, ale z naruszeniem „formalno-proceduralnym”. Jak
uzasadnił SN, wada proceduralna nie przesądza o tym, czy treść nienotyfikowanego przepisu narusza prawo unijne. Wskazał również, że bez55
względne zobowiązanie sądów do niestosowania nienotyfikowanych przepisów ustawy prowadziłoby do naruszenia zasady pewności prawa.
III. Pomimo tego, że tezy wskazanego wyroku należy co do zasady zaaprobować, to lektura uzasadnienia nasuwa pewne wątpliwości co
do argumentacji, która legła u podstaw ich sformułowania. Zestawione
przez SN w uzasadnieniu argumenty nie wyjaśniają w sposób wyczerpujący motywów, jakimi się kierował, uchylając wyrok uniewinniający
wydany przez Sąd Okręgowy. Nie zajął on również, po raz kolejny, jednoznacznego i wyczerpującego stanowiska w zakresie obowiązku odmowy stosowania przez sądy powszechne przepisów, które w ocenie sądów
zostaną uznane za techniczne, jak i w zakresie przesłanek, którymi powinien kierować się sąd, oceniając, czy art. 6 lub 14 u.g.h. mają istotny wpływ na skład, rodzaj lub sprzedaż produktu. Zgodzić się natomiast
należy ze wskazaną w uzasadnieniu wyroku SN tezą o wyłącznej właściwości sądów powszechnych do dokonywania wykładni ustawy o grach
hazardowych w świetle dyrektywy 98/34/WE. Ustanowiona w art. 267
TFUE procedura umożliwiająca skierowanie przez sąd krajowy pytania
prejudycjalnego do TS jest instrumentem współpracy między Trybunałem a sądami krajowymi, dzięki któremu Trybunał dostarcza sądom krajowym elementów wykładni prawa Unii, które są im niezbędne do rozstrzygnięcia toczących się przed nimi sporów, nie jest natomiast jego rolą
interpretacja prawa krajowego12.
IV. Kwestią zasadniczą, na której skupił się SN w glosowanym wyroku, było nałożenie na sąd odwoławczy obowiązku oceny, czy ograniczenia określone w art. 6 ust. 1 i 14 ust. 1 u.g.h. stanowią „przepisy techniczne” w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE. Punktem wyjścia
w analizie tego zagadnienia jest treść art. 1 pkt 11 dyrektywy 98/34/WE
definiującego pojęcie przepisów technicznych13. Określa on cztery ka-
12 Tak chociażby w wyroku TS z 6.10.2015 r., C-354/14 Capoda Import-Export, Dz. Urz.
UE C z 2015 r., poz. 658, pkt 23, czy w postanowieniu TS z 8.09.2011 r., C-144/11
Abdallah, Dz. Urz. UE C z 2011 r., poz. 565, pkt 9 i przytoczonym tam orzecznictwie.
13 Definicja ta została powtórzona w art. 1 ust. 1 lit. f dyrektywy 2015/1535.
56
tegorie środków, których wystąpienie determinuje uznanie określonego
przepisu za techniczny w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE: „specyfikację techniczną”, „inne wymagania”, „zasady dotyczące usług” oraz „przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne państw członkowskich,
[…] [zakazujące] produkcji, przywozu, wprowadzania do obrotu i stosowania produktu lub zakazując[e] świadczenia bądź korzystania z usługi
lub ustanawiania dostawcy usług”.
Analiza art. 6 ust. 1 i 14 ust. 1 u.g.h. wymaga ustalenia, na co zasadnie wskazał SN, czy mamy do czynienia z drugą ze wskazanych wyżej kategorii – „innymi wymaganiami”, zdefiniowanymi w art. 1 ak. 1
pkt 4 dyrektywy 98/34/WE. Przepis ten stanowi, że są nimi „wymagania
inne niż specyfikacje techniczne, nałożone na produkt w celu ochrony,
w szczególności konsumentów i środowiska, które wpływają na jego cykl
życiowy po wprowadzeniu go na rynek, takie jak warunki użytkowania,
powtórne przetwarzanie, ponowne zastosowanie lub składowanie, gdzie
takie warunki mogą mieć istotny wpływ na skład lub rodzaj produktu
lub jego obrót”. Odwołując się do orzecznictwa Trybunału, SN wskazał, że za „inne wymagania” można uznać m.in. warunki determinujące
w sposób istotny skład, właściwości lub sprzedaż produktu. Ustalenie,
czy przepisy ustawy o grach hazardowych odnoszące się do zezwoleń na
działalność w zakresie gier na automatach o niskich wygranych stanowią tego rodzaju „inne wymagania”, a tym samym czy stanowią przepisy techniczne, o jakich mowa w dyrektywie 98/34/WE, zależy m.in. od
tego, czy automaty do gier o niskich wygranych mogą zostać zaprogramowane lub przeprogramowane w celu wykorzystania ich w kasynach jako automatów do gier hazardowych. Stanowisko SN jest trafne, wymaga jednak szerszej analizy.
V. Warto w pierwszej kolejności wskazać, na co nie zwrócił uwagi SN, że art. 6 ust. 1 i 14 ust. 1 u.g.h. zawierają odmienne środki ograniczające. Artykuł 6 ust. 1 u.g.h. przewiduje, że „działalność w zakresie
gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach
może być prowadzona na podstawie udzielonej koncesji na prowadzenie kasyna gry”. Przepis ten zawiera zatem wymóg dotyczący zezwole57
nia/koncesji na prowadzenie określonego rodzaju działalności. Artykuł
14 ust. 1 u.g.h. stanowi natomiast przepis zawierający ograniczenia dotyczące lokalizacji, określając, że „urządzanie gier cylindrycznych, gier
w karty, gier w kości oraz gier na automatach dozwolone jest wyłącznie
w kasynach gry”.
Orzecznictwo TS odmiennie traktuje wymogi dotyczące zezwolenia/koncesji i ograniczenia dotyczące lokalizacji. Zwraca na to uwagę rzecznik generalny Bobek w opinii z 7 lipca 2016 r. w sprawie
C-303/1514. Przyjmuje się, że przepisy ustanawiające warunki zakładania przedsiębiorstw, takie jak przepisy poddające wykonywanie jakiejś
działalności zawodowej uprzedniemu uzyskaniu zezwolenia, nie stanowią
w ocenie TS przepisów technicznych15. Odmiennie sytuacja kształtuje się
przy ocenie technicznego charakteru przepisów wprowadzających ograniczenia dotyczące lokalizacji, a wiec nakazujących korzystanie z usług
lub towarów w określonych miejscach, np. kasynach. Tu TS wskazuje,
że przepisy zastrzegające organizację niektórych gier losowych lub gier
na automatach wyłącznie dla kasyn stanowią „przepisy techniczne” w rozumieniu art. 1 pkt 11 dyrektywy 98/34/WE w zakresie, w jakim mogą mieć istotny wpływ na właściwości lub sposób sprzedaży produktów.
W świetle wskazanych wyżej wytycznych uznać należy, że ustanowiony
w art. 6 ust. 1 u.g.h. wymóg posiadania koncesji na prowadzenie działalności w zakresie gier na automatach nie stanowi przepisu technicznego w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE, a zatem urządzanie gier na automatach przez podmioty, które takiej koncesji nie posiadają, wypełnia
znamiona strony przedmiotowej czynności sprawczej deliktu z art. 107
ust. 1 k.k.s. Za takim stanowiskiem przemawiają następujące argumenty:
wskazany przepis nie odnosi się bezpośrednio do urządzeń (automatów)
do prowadzenia gier, a dotyczy jedynie podmiotowych wymagań stawia-
14 Dz. Urz. UE C z 2016 r., poz. 531.
15 Tak TS w wyrokach: z 21.04.2005 r., C‑267/03 Lindberg, Dz. Urz. UE C
z 2005 r., poz. 246, pkt 87, 88, czy z 4.02.2016 r., C‑336/14 Ince, Dz. Urz. UE C
z 2016 r., poz. 72, pkt 76.
58
nych urządzającemu gry na automatach (posiadanie koncesji na prowadzenie kasyna gry). Na taką ocenę nie ma wpływu zawarte w tej normie
prawnej wyrażenie „koncesja na prowadzenie kasyna gry”. Przepis ten
nie określa ani ograniczeń, ani warunków dotyczących strony przedmiotowej koncesjonowanej działalności.
VI. Ocena technicznego charakteru art. 14 ust. 1 u.g.h. dokonana przez SN w glosowanym wyroku rodzi więcej wątpliwości. Sąd ten
z jednej strony odwołuje się do orzeczenia TS w sprawie Fortuna i in.,
w którym w sposób jednoznaczny zostało wskazane, że „przepis tego rodzaju jak art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, zgodnie z którym
urządzanie gier na automatach dozwolone jest jedynie w kasynach gry,
należy uznać za »przepis techniczny« w rozumieniu art. 1 pkt 11 dyrektywy 98/34”16. Z drugiej strony przywołuje fragment uzasadnienia kasacji złożonej przez Prokuratora Okręgowego, w którym podkreśla się,
że znowelizowany i notyfikowany art. 14 ust. 1 u.g.h. w ocenie Komisji
Europejskiej nie został uznany za przepis techniczny17, co powinno mieć
wpływ na ocenę, czy art. 14 ust. 1 u.g.h. w obecnym brzmieniu ustalał
warunki mogące mieć istotny wpływ na właściwości lub sprzedaż automatów do gier. Sądy powszechne, w tym sąd odwoławczy, którego wyrok został uchylony, nadal nie uzyskały więc jednoznacznej odpowiedzi
na pytanie o techniczny charakter tego przepisu.
Przypomnieć wypada, że „inne wymagania” według art. 1 pkt 4 dyrektywy 98/34/WE to wymagania nałożone na produkt, dotyczące m.in.
jego użytkowania, które mogą mieć istotny wpływ na jego skład, rodzaj
lub obrót. Jak podkreśla się w orzecznictwie, ocena technicznego charakteru przepisów zaliczonych do tej kategorii jest warunkowa i wymaga uprawdopodobnienia tezy, że mogą one w istotny sposób wpływać na
16 Por. pkt 25 wyroku w sprawie Fortuna i in. Podobnie w wyroku z 26.10.2006 r.,
C‑65/05 Komisja przeciwko Grecji, Zb. Orz., s. I-10341, pkt 61.
17 Na marginesie wskazać należy, że szczegółowa opinia Komisji Europejskiej
przekazana rządowi polskiemu 3 lutego 2015 r. nie została upubliczniona. Trudno zatem
jednoznacznie odnosić się do jej treści.
59
produkt (automaty do gry)18. Podkreślić przy tym należy, że ocena technicznego charakteru przepisu ustawy nie może być relatywizowana do
sytuacji faktycznej rozpatrywanej sprawy. Powinna mieć charakter ogólny i abstrakcyjny, a więc odnosić się do określonych przepisów w oderwaniu od ich zastosowania w konkretnej, indywidualnej sprawie i polegać na apriorycznym rozważeniu prawdopodobieństwa ich istotnego
wpływu np. na obrót określonymi towarami w skali ogólnorynkowej19.
Z punktu widzenia sądu powszechnego przeprowadzenie takiej
szczegółowej analizy może być skomplikowane. Zgodzić się należy
z opinią rzecznika generalnego Bobeka, że „trudno będzie sądowi krajowemu, stającemu w obliczu skargi w przedmiocie braku notyfikacji, racjonalnie ocenić istotny wpływ w sposób obiektywny i z akceptowalnym
poziomem pewności. Nie można uznawać za pewnik istnienia rzetelnych
danych ilościowych odnoszących się do odpowiedniego przepisu krajowego, przy czym nawet w sytuacji gdy dane ilościowe są dostępne, próg
wyznaczający „istotny” wpływ pozostaje trudny do zdefiniowania”20.
Z orzeczenia TS wywodzi się, że art. 14 ust. 1 u.g.h. ma samodzielny i decydujący wpływ na sprzedaż automatów. Stanowi więc „przepis
techniczny” w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE, ograniczając możliwość
prowadzenia gier na automatach do kasyn, wpływa na popyt na te produkty (automaty) m.in. przez zmniejszenie liczby kanałów ich użytkowania21. W tym kontekście warto jednak zwrócić uwagę na to, że automaty do gier mogą być wykorzystywane w celach służących rozrywce,
a więc zgodnie z ich przeznaczeniem, do urządzania na nich nie tylko
gier hazardowych, ale również, po przeprogramowaniu, np. gier zręcznościowych nieobjętych zakazem. Wymienione funkcje, o istotnym znaczeniu z punktu widzenia możliwych pól zastosowania i wykorzystania
18 Por. wyrok NSA z 28.10.2015 r., II GSK 1624/15.
19 Por. chociażby wyrok WSA w Opolu z 14.07.2016 r., II SA/Op 201/16.
20 Por. pkt 66 opinii w sprawie C-303/15.
21 Tak np. przyjął TS w wyroku z 11.06.2015 r., C‑98/14 Berlington Hungary i in.,
Dz. Urz. UE C z 2015 r., poz. 386, pkt 99.
60
produktu, mają więc wtórny charakter w relacji do samego urządzenia –
automatu do gier (produktu) – stanowiącego ich nośnik22. Przyjęcie, że
zakaz, o którym mowa w art. 14 ust. 1 u.g.h., użytkowania automatów
do gier poza kasynami dotyczy nie tyle nośników (automatów), ale określonych funkcji zadanych takim urządzeniom (gier o wygrane pieniężne
lub rzeczowe zawierających element losowości), może stanowić podstawę do uznania, że ograniczenie wskazane w tym przepisie nie wywiera
istotnego wpływu na ogólnorynkową sprzedaż automatów do gier. Skoro przedmiot obrotu (sprzedaży) stanowi automat do gier, a więc nośnik
obiektywnie wielu i zmiennych funkcji, to może być on wykorzystywany nie tylko w kasynach, ale także w innych miejscach niepodlegających
ograniczeniu z art. 14 ust. 1 u.g.h. Taki też tok rozumowania wydaje się
że przyjął SN w glosowanym wyroku, na co wskazuje zwłaszcza przywołany fragment uzasadnienia kasacji Urzędu Celnego.
Podkreślić natomiast należy, co zdaje się umknęło uwadze SN, że
przedmiotem sprzedaży mogą być nie tylko automaty, ale także gry na
automaty, w tym również objęte ograniczeniem wynikającym z art. 14
ust. 1 u.g.h. gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe zawierające element
losowości23. Gry stanowią produkty mające wartość handlową i mogą być
przedmiotem transakcji handlowych, przywozu, wywozu i odpłatnego
udostępnienia konsumentowi. Spełniają zatem kryteria pozwalające uznać
je za towary w rozumieniu TFUE24. W tym kontekście należy wskazać,
że wynikający z art. 14 ust. 1 u.g.h. zakaz urządzania poza kasynami
gier o wygrane pieniężne lub rzeczowe zawierających element losowości na automatach, pod rygorem sankcji karnych i administracyjnych może prowadzić do zmniejszenia wielkości przywozu takich gier z innych
22 Por. uchwałę NSA z 16.05.2016 r., II GPS 1/16.
23 Wyrok TS z 26.10.2006 r., C-65/05 Komisja przeciwko Grecji, Dz. Urz. UE C
z 2006 r., poz. 673.
24 Przez „towary” Trybunał Sprawiedliwości rozumie produkty, których wartość
może być wyrażona w pieniądzu i które, jako takie, mogą być przedmiotem transakcji
handlowych, por. wyrok z 10.12.1968 r., 7/68 Komisja przeciwko Włochom, Dz. Urz.
UE C z 1968 r., poz. 51.
61
państw członkowskich, a zatem stanowić ograniczenie o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych, o którym mowa w art. 34 TFUE.
W konsekwencji przepis ten określa warunki mogące mieć istotny wpływ
na właściwości lub sprzedaż gier objętych tym ograniczeniem, a w konsekwencji stanowi przepis techniczny w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE,
podlegający obowiązkowi notyfikacji.
Ponadto przepisy krajowe, które utrudniają swobodny przepływ
towarów, nie muszą koniecznie pozostawać w sprzeczności z prawem
unijnym, jeżeli mogą zostać uzasadnione względami interesu ogólnego
określonymi w art. 36 TFUE lub wymogami nadrzędnymi wskazanymi
w orzecznictwie Trybunału. Za utrwalony w orzecznictwie TS można
uznać pogląd, że względy porządku publicznego, religijnego lub kulturowego, związane z loteriami i innymi grami pieniężnymi we wszystkich państwach członkowskich, mogą pozwalać ustawodawcom krajowym na ograniczenie czy wręcz zakazanie gier pieniężnych i uniknięcie
w ten sposób sytuacji, że staną się one źródłem nielegalnych dochodów.
Z grami hazardowymi wiąże się również wysokie ryzyko przestępstw
i oszustw, mogą one mieć także szkodliwe konsekwencje, zarówno indywidualne, jak i społeczne25.
W tym kontekście pozytywnie należy odnieść się do przyjętego
w glosowanym wyroku SN poglądu, że bezwzględne zobowiązanie sądów do niestosowania nienotyfikowanych przepisów ustawy prowadziłoby do naruszenia zasady pewności prawa. Zastrzeżenia budzi jednak
uzasadnienie takiego stanowiska. Sąd Najwyższy argumentował je następująco: „Możliwość odmowy zastosowania ustawy przez sąd powinna
być odczytywana z uwzględnieniem nadrzędności Konstytucji RP w systemie prawnym (art. 8 ust. 1 Konstytucji RP). Wydaje się, że kompetencja sądów do odmowy zastosowania ustawy niezgodnej z prawem
unijnym, wyrażona w art. 91 ust. 3 Konstytucji RP, nie daje podstaw do
automatycznej i bezwarunkowej odmowy zastosowania przepisu ustawy,
25 Tak TS w wyrokach: z 24.03.1994 r., C‑275/92 Schindler, Rec. s. I‑1039, pkt 60
oraz z 21.09.1999 r., C‑124/97 Läärä i in., Rec. s. I‑6067, pkt 13.
62
który nie został notyfikowany Komisji Europejskiej. W przypadku zaniechania notyfikacji nie mamy bowiem do czynienia z »treściową« niezgodnością prawa krajowego z unijnym, ale z naruszeniem »formalno-proceduralnym«. Wada proceduralna nie przesądza o tym, czy treść nienotyfikowanego przepisu narusza prawo unijne”. Uznanie określonej normy prawnej za przepis techniczny wiąże się, zgodnie z dotychczasowym
orzecznictwem TS, z koniecznością odmowy stosowania nienotyfikowanych przepisów technicznych wobec jednostek. Takie stanowisko w kontekście regulacji prawnych dotyczących gier losowych i hazardu, choć
utrwalone w orzecznictwie TS, budzi jednak wątpliwości na tle takich
wartości wspólnych dla krajowego i unijnego porządku prawnego jak
wspomniana przez SN pewność prawa, jak również skutków prawnych,
jakie taka odmowa niesie za sobą w krajowym porządku prawnym. Stanowisko bezwarunkowo zakazujące stosowania nienotyfikowanych przepisów krajowych może stanowić zagrożenie dla skuteczności (effet utile)
przepisów traktatowych przewidujących możliwość wprowadzania, pod
określnymi warunkami, ograniczeń swobód traktatowych, jak również
może ograniczyć korzystanie przez sąd krajowy z kompetencji do samodzielnego stosowania prawa unijnego. Z tego względu należy optować za
rozwiązaniem, zgodnie z którym dopuszczalne powinno być dokonanie
przez sąd krajowy, będący jednocześnie sądem unijnym, oceny, czy mimo braku notyfikacji przepisy techniczne są zgodne z wymogami art. 36
TFUE, a w razie stwierdzenia takiej zgodności zastosowania wskazanych
przepisów w postępowaniach sądowych. Za takim stanowiskiem przemawiają następujące argumenty: głównym celem państw członkowskich
wprowadzających reglamentację prawną dotyczącą urządzania i prowadzenia gier hazardowych jest ochrona interesu publicznego, w tym ochrona konsumentów poprzez zapobieganie problematycznym zachowaniom
hazardowym (uzależnieniu) oraz ochrona nieletnich przed skutkami uzależnienia od hazardu. Ponadto, jak wielokrotnie orzekał Trybunał, w tej
szczególnej dziedzinie, jaką jest organizacja gier hazardowych, organy
krajowe dysponują swobodnym uznaniem wystarczającym do ustalenia
wymogów, z jakimi związana jest ochrona konsumenta i porządku społecznego, oraz do państw członkowskich należy dokonanie oceny, czy
63
w kontekście założonych, zgodnych z prawem celów konieczny jest całkowity lub częściowy zakaz określonego rodzaju działalności czy też
wyłącznie jej ograniczenie i ustanowienie w tym celu mniej lub bardziej ścisłych zasad kontroli26. Zobowiązanie sądu krajowego do automatycznej odmowy stosowania wadliwie notyfikowanych przepisów ustawy
o grach hazardowych uniemożliwia ochronę nadrzędnych interesów państwa, o których mowa w art. 36 TFUE.
Ponadto warto wskazać, że w wielu stanach faktycznych powoływanie się na wadliwą notyfikację przepisów ustaw hazardowej może zostać
uznane za praktykę stanowiącą nadużycie, a zarówno prawo unijne, jak
i prawo krajowe, sprzeciwia się powoływaniu się na uprawnienia wynikające z jego uregulowań, w sytuacji gdy polegać miałoby to wyłącznie
na tworzeniu stanów faktycznych pozornie tylko odpowiadających tym
uprawnieniom27. W szczególności z taką sytuacją można mieć do czynienia, gdy podmiot prowadzący działalność regulowaną ustawą o grach
hazardowych w ogóle nie poddał się działaniu zasad nią określonych –
zwłaszcza tych zawartych w jej art. 14 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 1
– lub jeżeli w toku postępowania wyjaśniającego okaże się, że posiadany przez podmiot automat nie był wykorzystywany do urządzania gier
zręcznościowych, tylko losowych. Ponadto podmioty gospodarcze powołują się na brak notyfikacji przepisów technicznych w celu zakwestionowania uregulowań ograniczających możliwość swobodnego przepływu
towarów czy usług, nawet jeżeli nie dotyczą one produktów pochodzących z innych państw członkowskich, często bez jakiegokolwiek związku z pierwotnym zakresem zastosowania danego przepisu krajowego,
np. w celu uniknięcia odpowiedzialności karnej28. Argumenty te prze-
26 Zob. podobnie wyrok TS z 8.09.2010 r., C‑46/08 Carmen Media Group, Zb. Orz.,
s. I‑8149, pkt 46.
27 Zobacz na przykład wyrok TS z 12.09.2006 r., C‑196/04, Cadbury Schweppes
i Cadbury Schweppes Overseas, Dz. Urz. UE C z 2006 r., poz. 544, pkt 34–38.
28 Tak na przykład wyrok TS z 16.06.1998 r., C‑226/97 Lemmens, Dz. Urz. UE C
z 1998 r., poz. 296. W tej sprawie strony starały się dowieść, że brak notyfikacji przepisów technicznych odnoszących się do alkomatów powinien prowadzić do niedo-
64
mawiają za stanowiskiem dopuszczającym dokonanie przez sąd krajowy
oceny, czy mimo braku notyfikacji przepisy techniczne są zgodne z wymogami art. 36 TFUE, a w przypadku pozytywnej oceny uznania, że nie
podlegają one sankcji polegającej na niemożności ich stosowania.
Streszczenie
W glosie częściowo aprobującej autorka podzieliła stanowisko Sądu
Najwyższego, że wykładnia przepisów ustawy o grach hazardowych należy do
sądu krajowego.
Podkreśliła następnie, że wbrew stanowisku zaprezentowanemu przez SN
nie można oceniać charakteru technicznego art. 6 ust. 1 i 14 ust. 1 u.g.h. według tych samych kryteriów, albowiem zawierają one odmienne środki ograniczające. Art. 6 ust. 1 u.g.h. zawiera wymóg dotyczący zezwolenia/koncesji na
prowadzenie określonego rodzaju działalności. Art. 14 ust. 1 stanowi natomiast
przepis zawierający ograniczenia dotyczące lokalizacji. Charakter techniczny
w rozumieniu art. 1 pkt 11 dyrektywy 98/34/WE może zostać przypisany jedynie art. 14 ust. 1 u.g.h. w zakresie, w jakim ogranicza on swobodny przepływ gier o wygrane pieniężne lub rzeczowe zawierających element losowości.
Komentatorka przychyliła się do poglądu, że bezwzględne zobowiązanie
sądów do niestosowania nienotyfikowanych przepisów ustawy prowadziłoby do
naruszenia zasady pewności prawa. Dopuszczalne powinno być dokonanie przez
sąd krajowy, będący jednocześnie sądem unijnym, oceny, czy mimo braku notyfikacji przepisy techniczne są zgodne z wymogami art. 36 TFUE. W wielu stanach faktycznych powoływanie się na wadliwą notyfikację przepisów ustawy
hazardowej może zostać uznane za praktykę stanowiącą nadużycie.
Summary
The technical character of art. 6, par. 1
and art. 14, par. 1 of the Gambling Law
‒ a gloss to the judgement of the Supreme Court
as of 1 March 2016, IV KK 316/15
In her partially approving gloss, the author shares the opinion of the Supreme Court that national courts should interpret provisions of the Gambling Law.
puszczalności materiału dowodowego w sprawie karnej dotyczącej jazdy pod wpływem alkoholu. Trybunał nie przychylił się do tego stanowiska.
65
Next, the author emphasizes that, contrary to the opinion of the Supreme
Court, the technical character of art. 6, par. 1 and art. 14, par. 1 of the Gambling
Law cannot be evaluated according to the same criteria, as they include different limiting measures. Art. 6, par. 1 of the Gambling Law includes a requirement relating to a permission/licence for conducting a specified kind of activities. However, art. 6, par. 1 provides for restrictions relating to location. Within
the meaning of art. 1, par. 11 of the directive 98/34/EC, the technical character
can only be ascribed to art. 14, par. 1 of the Gambling Law to the extent, in
which it limits a free flow of games, in which prizes are won such as money
or property and which include an element of randomness.
The author has shared the view that an absolute obligation of courts not to
apply unnotified provisions of the Gambling Law would lead to infringement of
the principle of legal certainty. It should be admissible for national courts, being the EU courts at the same time, to determine, whether, despite absence of
notification, technical provisions comply with requirements of art. 36 of TFUE.
In numerous actual conditions, any reference to defective notification of provisions of the Gambling Law may be deemed an abusive practice.
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
III/2016
Andrzej Kurzych
sędzia Sądu Rejonowego w Toruniu
Glosa do postanowienia
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
z dnia 3 marca 2016 r., III AUz 40/161
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 3 marca 2016 r.
zapadło na tle dość rozbudowanego stanu faktycznego. Niezbędna jest
jednak jego dokładna rekonstrukcja, gdyż składające się nań komponenty będą miały znaczenie podczas oceny wydanego orzeczenia.
Decyzją z dnia 1 września 2015 r. ZUS odmówił ubezpieczonej
prawa do zasiłku chorobowego. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że
niezdolność do pracy powstała w okresie, w którym ubezpieczona nie
podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W odwołaniu
ubezpieczona podniosła szereg zarzutów, które zmierzały do zanegowania stanowiska organu rentowego w zakresie niepodlegania ubezpieczeniu chorobowemu oraz wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez
przyznanie jej prawa do zasiłku chorobowego.
Postanowieniem z dnia 4 listopada 2015 r. Sąd Rejonowy wyłączył
sprawę w części dotyczącej odwołania od decyzji w przedmiocie pod-
Niepubl.
1
67
Andrzej Kurzych
legania przez ubezpieczoną dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu
i przekazał ją w tym zakresie Sądowi Okręgowemu do rozpoznania oraz
zawiesił na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. postępowanie w części
dotyczącej zasiłku chorobowego.
W toku postępowania przed Sądem Okręgowym organ rentowy
wskazał, że dotychczas nie została wydana decyzja w przedmiocie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Postępowanie to było
w toku, gdyż ubezpieczona złożyła wniosek o wyrażenie zgody na zapłatę składek po terminie. Działanie to było konsekwencją wcześniejszego
pisma, w którym ZUS wyjaśnił ubezpieczonej zasady podlegania ubezpieczeniu chorobowemu oraz poinformował o możliwości wystąpienia
o wydanie decyzji o okresach podlegania temu ubezpieczeniu.
Postanowieniem z 15 stycznia 2016 r. Sąd Okręgowy uznał się za
niewłaściwy do rozpoznania sprawy oraz przekazał ją ZUS. W uzasadnieniu wskazał, że na dzień wpływu sprawy do Sądu Okręgowego nie
istniał przedmiot zaskarżenia, tj. decyzja, od której odwołanie mogłoby
zostać rozpoznane. Sąd zaznaczył, że w tej sytuacji zachodzi stan niedopuszczalności drogi sądowej, o którym mowa w art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.,
a zatem odwołanie winno zostać odrzucone, lecz z uwagi na treść art. 464
§ 1 k.p.c. sprawę należało przekazać do rozpoznania przez ZUS.
W zażaleniu na to postanowienie organ rentowy zarzucił naruszenie art. 464 § 1 k.p.c. Wskazał, że odwołanie powinno być odrzucone,
z uwagi na brak decyzji, która podlegałaby zaskarżeniu. Zarzucił, iż sąd
nie sprecyzował, jaką sprawę przekazuje organowi rentowemu – o przyznanie świadczenia, o wydanie decyzji czy może odwołanie, a jeżeli tak,
to od jakiej decyzji. Nie przedsięwziął też działań w celu ustalenia, jakie
czynności strony rzeczywiście podjęły odnośnie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.
ZUS zaznaczył również, że decyzją z 21 grudnia 2015 r. ustalił
okresy podlegania przez ubezpieczoną dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Do czasu wniesienia zażalenia nie wpłynęło odwołanie od
tej decyzji.
68
Glosa do postanowienia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku...
Postanowieniem z 3 marca 2016 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku
uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu. W motywach orzeczenia wskazał, że
podleganie ubezpieczeniom społecznym nie jest jedynie elementem sprawy o wypłatę zasiłku chorobowego, ale odrębną kwestią, która, w razie uznania przez ZUS, że ubezpieczony ubezpieczeniom tym nie podlega, powinna zostać rozstrzygnięta decyzją. Wprawdzie w rozpoznawanej
sprawie nie została wydana odrębna decyzja o niepodleganiu przez ubezpieczoną ubezpieczeniu chorobowemu, lecz okoliczność ta została przywołana w uzasadnieniu decyzji odmawiającej prawa do zasiłku chorobowego. Sąd Rejonowy trafnie więc uznał, że decyzja z 1 września 2015
r. zawierała również rozstrzygnięcie o niepodleganiu przez ubezpieczoną
dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu i odwołanie w tym zakresie przekazał do rozpoznania Sądowi Okręgowemu, jako sądowi właściwemu.
Sąd Apelacyjny powołał się także na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z 8 listopada 2012 r.2, iż pismo organu rentowego zawierające rozstrzygnięcie, oznaczenie organu, datę wydania i oznaczenie stron, mimo uchybień co do formy określonej w art. 107 k.p.a.,
ma charakter decyzji. Podzielając ten pogląd, Sąd wywiódł, iż skoro pismo organu rentowego zawierające rozstrzygnięcie jest de facto decyzją,
to tym bardziej rozstrzygnięcie danej kwestii w uzasadnieniu decyzji dotyczącej innego przedmiotu uznać należy za odrębną decyzję.
Analizę stanowiska Sądu Apelacyjnego trzeba zacząć od stwierdzenia, iż opiera się ono na dwóch założeniach. Pierwsze z nich polega
na tym, że w przypadku, w którym jedynym motywem odmowy prawa
do zasiłku chorobowego jest niepodleganie ubezpieczeniu chorobowemu, kwestia ta winna być przedmiotem odrębnej decyzji organu rentowego. Sedno drugiego, będącego zresztą konsekwencją pierwszego, tkwi
zaś w tym, że w sytuacji, w której jedyną – z punktu widzenia okolicz-
II UK 90/12, LEX nr 1380826.
2
69
Andrzej Kurzych
ności faktycznych danej sprawy – przesłanką świadczenia jest podleganie ubezpieczeniom społecznym, zawsze zachodzi konieczność zidentyfikowania decyzji, która rozstrzyga tę kwestię. Jeżeli w tym przedmiocie
nie została wydana odrębna decyzja, to możliwe jest jej zrekonstruowanie na podstawie uzasadnienia decyzji odmawiającej prawa do świadczenia, w tym przypadku zasiłku chorobowego.
Wypada odnotować, że zapatrywania te nie zostały przez Sąd Apelacyjny szerzej uzasadnione. Funkcję perswazyjną spełniało tylko zamieszczone w uzasadnieniu postanowienia odwołanie do wyroku Sądu
Najwyższego z 8 listopada 2012 r., gdzie, po raz kolejny, Sąd Najwyższy przywołał powszechnie aprobowane stanowisko w kwestii minimalnych warunków formalnych, które winno spełniać pismo organu rentowego, aby mogło być uznane za decyzję administracyjną. Braki w sferze
motywacyjnej zapewne wynikały z wpadkowego charakteru rozpoznawanej przez Sąd Apelacyjny sprawy. Pozostaje jednak żałować, że Sąd ten
nie poczynił w niej szerszych rozważań prawnych, a to z tego względu,
iż przedstawione tezy orzeczenia stanowią istotne novum. Znacząco odbiegają bowiem od dotychczasowego nurtu orzeczniczego, a ponadto budzą zastrzeżenia z punktu widzenia utrwalonych reguł formułowania treści decyzji administracyjnych.
Odnosząc się do pierwszego ze wskazanych założeń, wstępnie należy zauważyć, że w dotychczasowym orzecznictwie wielokrotnie analizowano kwestię ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego ze
względu na nieuiszczenie składki, ewentualnie z uwagi na jej zapłatę po
terminie lub w zaniżonej wysokości3. Analiza ta odbywała się w dwóch
trybach ‒ w zależności od tego, czy wydana została odrębna decyzja
w przedmiocie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.
Jeżeli organ rentowy wydał tego rodzaju decyzję, to kwestia ta była roz-
3 W wyroku z 8.12.2015 r., II UK 443/14, LEX nr 1962525, Sąd Najwyższy odstąpił od poglądu, że zapłata składki w niepełnej wysokości skutkuje ustaniem dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Argumenty przywołane na poparcie tego stanowiska budzą jednak poważne wątpliwości.
70
ważana przez sąd okręgowy podczas rozpoznawania odwołania od niej.
Jeżeli zaś do wydania decyzji nie doszło, to zagadnienie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu było badane przez sąd rejonowy jako przesłanka prawa do świadczenia, najczęściej zasiłku chorobowego, podczas rozpoznawania odwołania od decyzji odmawiającej prawa
do tego świadczenia.
Przedstawiona koegzystencja dwóch sposobów procedowania w zakresie badania podlegania ubezpieczeniu chorobowemu nie budziła wątpliwości w orzecznictwie. Pierwszy z wymienionych trybów jawił się
jako dość oczywisty, zważywszy na treść art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy systemowej4. Drugi zaś zaakceptowany został przez Sąd Najwyższy w uchwale z 8 stycznia 2007 r.5, gdzie, jako tezę, wyeksponowano stwierdzenie,
że sąd rozpoznający odwołanie od decyzji organu rentowego odmawiającej wypłaty zasiłku chorobowego bada zachowanie terminu do opłacenia
składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe oraz zasadność odmowy wyrażenia przez ZUS zgody na opłacenie składki po terminie (art. 14
ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej).
W późniejszych orzeczeniach Sąd Najwyższy i sądy powszechne
nieraz odwoływały się do tego poglądu, zarówno w sprawach, w których
przedmiotem odwołania była tylko decyzja o niepodleganiu ubezpieczeniu chorobowemu, jak też w tych, w których odwołanie dotyczyło decyzji odmawiającej prawa do zasiłku chorobowego6. Należy w tym miejscu
przytoczyć fragment uzasadnienia wyroku z 6 sierpnia 2015 r.7, a więc
wydanego stosunkowo niedawno, gdzie Sąd Najwyższy wskazał, że nie
ma znaczenia, czy ZUS wydaje odrębną decyzję w przedmiocie podle 4 Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
Dz. U. z 2016 r., poz. 963 (dalej: ustawa systemowa). W myśl wymienionego przepisu
zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności
przebiegu ubezpieczeń.
5 I UZP 6/06, OSNP 2007, nr 13–14, poz. 197.
6 Warto zauważyć, że również w przywołanym przez Sąd Apelacyjny wyroku
z 8.11.2012 r. zaskarżona decyzja organu rentowego dotyczyła prawa do zasiłku chorobowego, nie zaś podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.
7 III UK 233/14, LEX nr 1784526.
71
Andrzej Kurzych
gania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu czy rozstrzyga daną
kwestię jako przesłankę wydania decyzji o określonej treści. W tym drugim przypadku w razie poddania decyzji kontroli sądowej badanie obejmuje wszystkie okoliczności, także te, które stanowiły przesłanki zaskarżonego rozstrzygnięcia.
Wymaga też podkreślenia, że w przedstawionych konfiguracjach nie
zdarzyło się, aby Sąd Najwyższy uchylił wyrok sądu okręgowego, który
rozpoznawał apelację od wyroku sądu rejonowego w przedmiocie prawa do świadczeń ze względu na nieważność postępowania wymienioną w art. 379 pkt 6 k.p.c. Gdyby przyjąć, że sąd rejonowy, orzekając
o prawie do świadczenia, jednocześnie, w sposób stanowczy, rozstrzyga
sprawę w części dotyczącej podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, to
wówczas niewątpliwie dochodziłoby do nieważności postępowania, albowiem sąd rejonowy orzekałby w sprawie, w której właściwy jest sąd
okręgowy. Kwestia ta wymaga uwypuklenia, gdyż zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy obowiązany jest nieważność postępowania
uwzględniać z urzędu8.
Zastrzeżenia w zakresie dopuszczalności rozstrzygania przez sąd rejonowy w przedmiocie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu podczas rozpoznawania odwołania od decyzji odmawiającej prawa do zasiłku chorobowego zgłoszono wyłącznie w doktrynie w glosie
do uchwały Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2007 r.9 autorstwa Jarosława Jankowiaka. Glosator podniósł, że stanowisko organu rentowego odnośnie niepodlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z po 8 Uwagi te należy też odnieść do spraw, w których analizowana była kwestia wysokości zasiłku chorobowego i macierzyńskiego w kontekście dat podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, zob. np. wyroki SN: z 26.11.2014 r., II UK 56/14,
OSNP 2016, nr 6, poz. 75 i z 9.07.2015 r., I UK 376/14, LEX nr 1750110. Choć centralnym punktem rozważań w obu sprawach był przebieg dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, to jednak nie sygnalizowano w nich konieczności wydania w tym
przedmiocie odrębnej decyzji, jak również nie badano ewentualnej nieważności postępowania.
9 J. Jankowiak, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2007 r., I UZP
6/06, LEX.
72
wodu nieopłacenia składki w terminie, względnie z powodu niewyrażenia
zgody na jej opłacenie po terminie, winno zawsze przybrać formę odrębnej decyzji, albowiem organ rentowy orzeka wówczas co do istoty sprawy w rozumieniu art. 83 ust. 1 ustawy systemowej. Nie ma przy tym
znaczenia, czy postępowanie w tym przedmiocie wszczynane jest z urzędu czy jest ono wynikiem wniosku ubezpieczonego. Jeżeli ubezpieczony dochodzi prawa do świadczenia, które jest uzależnione od podlegania
dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, efektem postępowania wyjaśniającego może być wydanie dwóch odrębnych decyzji: odmawiającej
prawa na przykład do zasiłku chorobowego i stwierdzającej niepodleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, lub jednej decyzji, która będzie zawierała oba rozstrzygnięcia. Zdaniem autora w tym drugim
przypadku nie ma znaczenia, że ustalenia w zakresie braku dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego zostały dokonane w uzasadnieniu decyzji.
Nie zamienia to bowiem faktu, iż decyzja obejmuje dwa rozstrzygnięcia:
o niepodleganiu i niewypłacaniu zasiłku chorobowego. Rozstrzygnięcia
te, mimo formalnej niepoprawności pierwszego z nich, podlegają odrębnemu trybowi odwoławczemu, odpowiednio przed sądem okręgowym
i sądem rejonowym.
Analiza stanowiska zaprezentowanego w glosie wskazuje, że opiera
się ono na tym samym założeniu, które legło u podstaw komentowanego orzeczenia Sądu Apelacyjnego, a więc że w sytuacji, w której organ
rentowy podczas ustalania uprawnień do zasiłku chorobowego stwierdzi ustanie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, obowiązany jest
w tym przedmiocie wydać odrębną decyzję, niezależnie od decyzji odmawiającej prawa do zasiłku chorobowego. Zapatrywanie to nie ma jednak wystarczającej podstawy normatywnej. Przede wszystkim nie wynika ono z art. 83 ust. 1 ustawy systemowej. Przepis ten określa wyłącznie
właściwość rzeczową ZUS do wydawania decyzji w zakresie spraw indywidualnych dotyczących, w szczególności, zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, przebiegu ubezpieczeń społecznych, ustalania wymiaru składek i ich poboru, umarzania należności z tytułu składek a także
ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wymiaru
73
Andrzej Kurzych
tych świadczeń10. Ma więc on charakter normy kompetencyjnej upoważniającej ZUS do wydania decyzji w określonego typu sprawach, co jednocześnie miało na celu ustalenie zakresu sądowego postępowania odwoławczego. Nie da się z niego wywieść, że zawsze ilekroć organ rentowy
ustala uprawnienia do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, obowiązany jest wydać decyzję dotyczącą przebiegu ubezpieczenia. Byłoby to
zresztą częstokroć niewykonalne. Trudno sobie wyobrazić, aby na przykład każda wypłata zasiłku chorobowego czy świadczenia rehabilitacyjnego była poprzedzana decyzją o podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu. Podejmując wypłatę, organ rentowy każdorazowo przecież dokonuje
ustaleń w przedmiocie przebiegu ubezpieczenia, a więc, zgodnie ze stanowiskiem glosatora, rozstrzyga sprawę co do istoty. W tym przypadku wprawdzie pozytywnie dla ubezpieczonego, lecz z punktu widzenia
treści art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy systemowej nie ma to żadnego znaczenia, gdyż formuła tego przepisu obejmuje zarówno decyzję potwierdzającą podleganie ubezpieczeniom społecznym, jak i decyzję, która to neguje. Ustawa systemowa nie obliguje zatem do wydania decyzji tylko
z tej racji, że określona kwestia mieści się w otwartym katalogu ustanowionym w art. 83 ust. 1. Nie budzi natomiast wątpliwości, że obowiązek
rozstrzygnięcia sprawy decyzją powstaje zawsze wtedy, gdy ubezpieczony wystąpi z wnioskiem w indywidualnej sprawie z zakresu ubezpieczeń
społecznych.
W konsekwencji jeżeli ubezpieczony występuje o ustalenie prawa
do zasiłku chorobowego11, to w przypadku stwierdzenia, iż nie podlega on dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, organ rentowy zobowiązany jest wyłącznie do wydania decyzji odmawiającej prawa do
tego świadczenia. Może też oczywiście wydać decyzję dotyczącą wyłącznie niepodlegania ubezpieczeniu chorobowemu, lecz nie ma takiego
10 B. Gudowska, J. Strusińska-Żukowska (red.), Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, Legalis 2014, komentarz do art. 83, teza 4.
11 Sam fakt złożenia zaświadczenia lekarskiego o niezdolności do pracy jest równoznaczny ze złożeniem wniosku o ustalenie prawa do tego świadczenia.
74
obowiązku, gdyż istota sprawy ubezpieczeniowej w tym przypadku polega tylko na ustaleniu prawa do zasiłku chorobowego12, zaś ustalenia dotyczące podlegania ubezpieczeniu chorobowemu dokonywane są z urzędu i, co istotne, tylko jako przesłanka prawa do tego świadczenia. Tego
rodzaju powinność pojawi się dopiero wtedy, gdy ubezpieczony złoży
wniosek o wydanie decyzji w sprawie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu lub gdy organ rentowy negatywnie rozstrzygnie jego wniosek
o wyrażenie zgody na zapłatę składki po terminie.
Ustalenie, iż organ rentowy nie ma obowiązku rozstrzygania odrębną decyzją o podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu, chyba że z wnioskiem o jej wydanie wystąpi ubezpieczony, podważa jednocześnie poprawność drugiego ze wskazanych na wstępie założeń. Skoro powinność
ta nie istnieje, to w konsekwencji nie zawsze w przestrzeni jurydycznej będzie funkcjonować rozstrzygnięcie o niepodleganiu ubezpieczeniu chorobowemu, któremu mogłaby być przypisana forma indywidualnego aktu administracyjnego. Powstaje więc pytanie, czy zamieszczone
w uzasadnieniu decyzji stwierdzenie o niepodleganiu ubezpieczeniu chorobowemu będzie wystarczającą podstawą do zrekonstruowania tego rodzaju aktu.
Z pewnością pierwszoplanowe znaczenie w tej mierze ma treść
art. 107 § 1 k.p.a.13, który określa wymagania formalne decyzji administracyjnej. Z punktu widzenia analizowanego problemu trzeba się skupić na relacji dwóch elementów decyzji: osnowy i uzasadnienia. Przepis
art. 107 § 1 k.p.a. zakłada odrębność wskazanych komponentów decyzji
administracyjnej, co wynika z funkcji, jakie pełnią. Ogólnie rzecz ujmując, w rozstrzygnięciu dokonuje się konkretyzacja prawa, jest to bowiem
wypowiedź o prawach i obowiązkach strony lub stron, sformułowana
12 Trzeba przyznać, że w wielu przypadkach wydanie takiej decyzji byłoby pożądane. Jako rozstrzygnięcie prejudycjalne oddziałuje ona na wszystkie inne sprawy, których przedmiot pozostaje w relacji przyczynowo-skutkowej z podleganiem ubezpieczeniu chorobowemu. Względy praktyczne nie mogą jednak przesłonić braku ustawowego
obowiązku wydania decyzji.
13 W związku z art. 123 ustawy systemowej.
75
Andrzej Kurzych
po rozpoznaniu sprawy administracyjnej14. Uzasadnienie ma natomiast
objaśnić tok myślenia prowadzący do zastosowania przepisu prawnego
w sprawie15. Oznacza to, że uzasadnienie nie powinno zawierać fragmentów rozstrzygnięcia, a sentencja decyzji elementów motywacyjnych.
Sentencja cechować się zatem winna samowystarczalnością w tym sensie, że nie można jej ani domniemywać, ani wyprowadzać z treści uzasadnienia16.
Niekiedy twierdzi się, że charakter prawny danego elementu decyzji zależy tylko od jego funkcji, nie zaś od usytuowania w pisemnym
oświadczeniu woli organu administracyjnego. Zapatrywanie to, z pewnością bliskie Sądowi Apelacyjnemu, dopuszcza więc możliwość zamieszczenia w uzasadnieniu decyzji wypowiedzi, które należy traktować
jak rozstrzygnięcie17. Pogląd ten z różną stanowczością prezentowany jest
również w orzecznictwie sądów administracyjnych, lecz z reguły rezerwuje się go do sytuacji, w których osnowa decyzji nie zawiera wszystkich wymaganych prawem materialnym elementów, a ich dookreślenie
nastąpiło w uzasadnieniu decyzji18.
Zdecydowanie częściej uważa się jednak, że konkretyzacja prawa
dokonuje się wyłącznie w części decyzji wyodrębnionej jako rozstrzygnięcie, nie ma zaś dla niej miejsca w innych częściach decyzji, zwłasz 14 M. Romańska, Komentarz do art. 107 kodeksu postępowania administracyjnego,
LEX 2015, teza 4.
15 J. Borkowski [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 1996, s. 488.
16 M. Dyl [w:] R. Hauser, M. Wierzbowski (red.), Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Legalis 2015, teza 31 i przywołane tam orzecznictwo.
17 Por. J. Zimmermann, Znaczenie uzasadnienia rozstrzygnięcia organu administracji publicznej dla orzecznictwa sądowoadministracyjnego, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2010, nr 5–6, s. 515, a także idem, Polska jurysdykcja administracyjna, Warszawa 1996, s. 132.
18 Zob. także wyroki NSA w Warszawie: z 7.05.2008 r., I OSK 820/07,
LEX nr 469693 i z 8.03.2011 r., II OSK 404/10, LEX nr 1080271. Z kolei w wyroku NSA z 21.02.2006 r., I OSK 966/05, LEX nr 201509, stanowczo wskazano, że zamieszczenie rozstrzygnięcia w uzasadnieniu decyzji nie zmienia jego charakteru prawnego. O przyznaniu charakteru rozstrzygnięcia w sprawie przesądza bowiem treść, która kształtuje prawo strony, a nie miejsce w strukturze decyzji.
76
cza w uzasadnieniu. Uzasadnienie stanowi wprawdzie integralną część
decyzji w znaczeniu formalnoprawnym, lecz jego rolą jest wyłącznie wyjaśnienie sentencji decyzji, a zatem nie może być traktowane jak rozstrzygnięcie19. Jeżeli więc decyzja w sposób czytelny eksponuje i nazywa poszczególne elementy, brak podstaw do nadawania jej składnikom
odmiennego charakteru, waloru i znaczenia20.
Sąd Apelacyjny w swych rozważaniach zastosował pogląd, który
zdecydowanie należy do mniejszości. Jeżeli nawet zyskuje on aprobatę,
to, jak już wskazano, raczej w tych sytuacjach, w których sentencja jest
niepełna i zachodzi konieczność jej uzupełnienia o stwierdzenia zamieszczone w uzasadnieniu decyzji. W rozpoznawanej sprawie taki stan rzeczy nie zaistniał, gdyż osnowa decyzji nie budziła żadnych wątpliwości.
Brak było zatem podstaw do przyjęcia, iż wniesione w sprawie odwołanie dotyczyło w istocie dwóch decyzji. W obrocie prawnym funkcjonowała tylko decyzja odmawiająca prawa do zasiłku chorobowego. Zamieszczone w uzasadnieniu decyzji stwierdzenie o niepodleganiu przez
ubezpieczoną dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu było jedynie
prezentacją przesłanki rozstrzygnięcia, nie zaś odrębną decyzją administracyjną21.
19 A. Wróbel, Komentarz do art. 107 kodeksu postępowania administracyjnego,
LEX 2016, teza 11 i M. Romańska, Komentarz do art. 107…, teza 23 oraz przywołane tam orzecznictwo.
20 Takie podejście widoczne jest w wyrokach: NSA w Warszawie z 27.06.2003 r.,
I SA 215/02, LEX nr 149489, WSA w Warszawie z 21.06.2005 r., II SA/Wa 223/05,
LEX nr 171676, NSA w Warszawie z 4.07.2006 r., I OSK 155/06, LEX nr 276551,
WSA w Warszawie z 26.05.2006 r., IV Sa/Wa 2145/05, LEX nr 276765, a zwłaszcza
WSA w Krakowie z 23.02.2012 r., II SA/Kr 174/11, LEX nr 1138558. Za tym poglądem opowiadają się także autorzy wymienieni w przypisie 19.
21 Statusu decyzji nie można też przypisać pismu ZUS, w którym pouczono ubezpieczoną o zasadach podlegania ubezpieczeniu chorobowemu i możliwości wydania
decyzji o przebiegu ubezpieczenia. Niejednokrotnie zdarza się, że podobnego rodzaju pisma mają cechy decyzji administracyjnej (w zakresie analizowanego zagadnienia
najczęściej chodzi o pisma o odmowie wyrażenia zgody na zapłatę składki po terminie) i tak też powinny być traktowane (zob. wyrok NSA w Warszawie z 20.07.1981 r.,
SA 1163/81, OSP 1982, nr 9–10, poz. 169), lecz przecież nie można uznać za decyzję pisma, w którym, obok wyjaśnień dotyczących obowiązującego prawa materialne-
77
Andrzej Kurzych
Nie bez znaczenie jest też to, że taki układ judykacyjny w pełni odpowiadał intencjom organu rentowego, który konsekwentnie podnosił, że
nie wydał decyzji w przedmiocie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, oraz znajdował uzasadnienie w dynamice postępowania. Przyznać
trzeba, że deklarowany przez organ rentowy brak intencji wydania decyzji nie ma decydującego znaczenia, zwłaszcza w świetle utrwalonej linii
orzeczniczej przyjmującej istnienie decyzji mimo niespełnienia wszystkich wymogów formalnych, o których mowa w art. 107 § 1 k.p.a., lecz
deklaracja ta nie może być zupełnie pomijana. Przecież to przede wszystkim organ rentowy ma wiedzę, czy daną kwestię rozstrzygnął poprzez
wydanie decyzji administracyjnej czy też podjął inną niewładczą formę
działania. Gdy zaś chodzi o dynamikę postępowania, to zwrócić należy
uwagę, że w sprawie wydana została decyzja w przedmiocie podlegania
ubezpieczeniu chorobowemu, lecz doszło do tego dopiero po wniesieniu
zażalenia, na wyraźny wniosek ubezpieczonej. W świetle tych okoliczności trudno więc twierdzić, że decyzja ta odnosiła się do sprawy, w której już wcześniej wydano identyczną decyzję.
Punktem wyjścia podczas rozpoznawania zażalenia powinna być zatem teza o braku decyzji w przedmiocie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Takie też stanowisko zajmował Sąd Okręgowy. Nie oznacza
to jednak, że zażalenie winno zostać oddalone. Orzeczenie Sądu Apelacyjnego ma prawidłową treść, gdyż Sąd Okręgowy orzekł o przekazaniu
sprawy organowi rentowemu do rozpoznania, nie dysponując pełną wiedzą co do tego, jak należy potraktować wykoncypowane przez Sąd Rejonowy odwołanie od nieistniejącej decyzji dotyczącej podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Trafnie organ rentowy zasugerował w zażaleniu, że
w sprawie niezbędne jest wyznaczenie czynności wyjaśniających. Dalszy
tok postępowania zależałby od poczynionych w ich trakcie ustaleń. Jeżeli rzeczywiście ubezpieczona złożyła odwołanie od decyzji o przebiegu ubezpieczenia, to wobec jej nieistnienia winno ono zostać odrzucone
go, ubezpieczonego poucza się o możliwości wydania decyzji, jeżeli zostanie zgłoszony stosowny wniosek.
78
na postawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej, w przypadku, w którym nie doszło do złożenia odwołania,
lecz wniosku o wydanie decyzji w przedmiocie podlegania ubezpieczeniu
chorobowemu, wniosek ten podlegałby przekazaniu do ZUS na postawie
art. 464 k.p.c., a więc tak, jak to uczynił Sąd Okręgowy. Jeżeli ubezpieczona w końcu stwierdziłaby, że nie złożyła ani odwołania, ani wniosku
o ustalenie przebiegu ubezpieczenia chorobowego, to w takim wypadku
postępowanie należałoby umorzyć na podstawie art. 355 § 1 k.p.c., gdyż
wydanie wyroku jest zbędne.
Streszczenie
Glosa została poświęcona wydanemu przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniu, w którym przyjęto, że możliwe jest zrekonstruowanie decyzji o podleganiu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu na podstawie
stwierdzeń zamieszczonych w uzasadnieniu decyzji odmawiającej prawa do zasiłku chorobowego. Sąd Apelacyjny przyjął, że skoro istotą sprawy jest kwestia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, to winna być ona rozstrzygnięta odrębną decyzją administracyjną. Nie ma przy tym przeszkód, aby za taką
uznać znajdujące się w uzasadnieniu decyzji wypowiedzi o braku ubezpieczenia chorobowego. Glosator zgłasza zastrzeżenia do tego poglądu, wskazując, że
z obowiązujących przepisów nie wynika obowiązek wydania decyzji o przebiegu ubezpieczenia, chyba że wniosek w tym przedmiocie zgłosi ubezpieczony,
a ponadto w literaturze i orzecznictwie administracyjnym kwestionuje się dopuszczalność wywodzenia treści sentencji z uzasadnienia decyzji.
Summary
A gloss to the judgment of the Appeal Court in Gdansk
as of 3 March 2016, III AUz 40/16
The gloss is devoted to a judgment issued by the Appeal Court in Gdansk,
in which it is assumed that it is possible to reconstruct a decision on being
covered by a voluntary health insurance on the basis of statements included
in substantiation of the decision refusing an entitlement to a sickness benefit.
The Appeal Court assumed that, as the issue of being covered by health insurance constitutes an essence of the case, it should be resolved by way of a separate administrative decision. In fact, there is no reason, why statements relating
79
Andrzej Kurzych
to absence of health insurance included in the substantiation to the decision
should be deemed as such. The author of the gloss makes reservations to the
opinion indicating that there is no obligation to issue a decision on the course
of insurance resulting from the current provisions, unless the insured files a request in this respect and, additionally, the administrative literature and case law
challenge admissibility to deduct contents of a judgement from substantiation
to a decision.
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
III/2016
WYBRANE ORZECZENIA
TRYBUNAŁÓW MIĘDZYNARODOWYCH,
TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO
I SĄDU NAJWYŻSZEGO
1. TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI
UNII EUROPEJSKIEJ
I
Wyrok Trybunału (wielka izba)
z dnia 5 kwietnia 2016 r.
Pál Aranyosi i Robert Căldăraru
przeciwko Generalstaatsanwaltschaft Bremen
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym:
Hanseatisches Oberlandesgericht in Bremen
(Wyższy Sąd Krajowy w Bremie, Niemcy)
sprawy połączone C-404/15 i C-659/15 PPU
Artykuł 1 ust. 3, art. 5 i art. 6 ust. 1 decyzji ramowej
Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, zmienionej decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW
z dnia 26 lutego 2009 r., należy interpretować w ten sposób, że w obli81
Wybrane orzeczenia trybunałów międzynarodowych...
czu obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i należycie zaktualizowanych danych świadczących o istnieniu nieprawidłowości, czy to systemowych lub ogólnych, czy dotyczących niektórych grup osób, czy też
niektórych ośrodków penitencjarnych, w odniesieniu do warunków pozbawienia wolności w wydającym nakaz państwie członkowskim wykonujący nakaz organ sądowy powinien sprawdzić w sposób konkretny
i dokładny, czy istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że
osoba objęta europejskim nakazem aresztowania wydanym w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia
wolności będzie ze względu na warunki jej pozbawienia wolności we
wskazanym państwie narażona na rzeczywiste niebezpieczeństwo nieludzkiego lub poniżającego traktowania w rozumieniu art. 4 Karty praw
podstawowych Unii Europejskiej w razie przekazania do wspomnianego
państwa członkowskiego. W tym celu powinien on wystąpić o przekazanie informacji uzupełniających do wydającego nakaz organu sądowego, który po zwróceniu się w razie potrzeby o pomoc do organu centralnego lub jednego z organów centralnych wydającego nakaz państwa
członkowskiego w rozumieniu art. 7 wspomnianej decyzji ramowej powinien udzielić rzeczonych informacji w terminie wyznaczonym w takim
wniosku. Wykonujący nakaz organ sądowy powinien odroczyć podjęcie decyzji o przekazaniu zainteresowanej osoby do czasu uzyskania informacji uzupełniających umożliwiających mu wykluczenie istnienia takiego niebezpieczeństwa. Jeśli nie można wykluczyć istnienia wskazanego niebezpieczeństwa w rozsądnym terminie, wspomniany organ
powinien zdecydować, czy należy umorzyć procedurę przekazywania.
[źródło: curia.europa.eu]
82
1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
II
Wyrok Trybunału (czwarta izba)
Marchon Germany GmbH przeciwko Yvonne Karaszkiewicz
Bundesgerichtshof (Federalny Trybunał Sprawiedliwości, Niemcy)
sprawa C-315/14
Artykuł 17 ust. 2 lit. a tiret pierwsze dyrektywy Rady 86/653/EWG
z dnia 18 grudnia 1986 r. w sprawie koordynacji ustawodawstw państw
członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek należy interpretować w ten sposób, iż klienci pozyskani przez przedstawiciela handlowego dla produktów, których
sprzedaż została mu powierzona przez zleceniodawcę, w wypadku gdy
sprzedaż przez tego przedstawiciela handlowego tych produktów wymagała ustanowienia szczególnej relacji handlowej – czego zbadanie należy
do sądu odsyłającego – muszą być uznani w rozumieniu tego przepisu za
nowych klientów, i to nawet w wówczas, gdy klienci ci pozostawali już
w stosunkach handlowych z tym zleceniodawcą, jeśli chodzi o inne towary. [źródło: curia.europa.eu]
III
Wyrok Trybunału (trzecia izba)
KA Finanz AG przeciwko Sparkassen Versicherung AG
Vienna Insurance Group
Oberster Gerichtshof (Sąd Najwyższy, Austria)
sprawa C-483/14
1. Prawo Unii należy interpretować w ten sposób, że:
– prawem właściwym znajdującym zastosowanie po transgranicznym
połączeniu spółek do interpretacji, wykonania zobowiązań, a także
83
sposobów wygaśnięcia umów subskrypcji obligacji, takich jak umowy subskrypcyjne sporne w postępowaniu głównym, zawarte przez
spółkę przejmowaną, jest prawo właściwe dla tych umów przed rzeczonym połączeniem;
– przepisami regulującymi ochronę wierzycieli spółki przejmowanej
w takim przypadku jak omawiany w postępowaniu głównym, są
przepisy prawa krajowego, któremu podlegała ta spółka.
2. Artykuł 15 trzeciej dyrektywy Rady 78/855/EWG z dnia 9 października 1978 r., wydanej na podstawie art. 54 ust. 3 lit. g traktatu, dotyczącej łączenia się spółek akcyjnych, zmienionej dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/109/WE z dnia 16 września 2009 r. należy
interpretować w ten sposób, że przepis ten przyznaje prawa posiadaczom
papierów wartościowych innych niż akcje, z którymi związane są szczególne uprawnienia, ale nie emitentowi tychże papierów wartościowych.
IV
Wyrok Trybunału (szósta izba)
Office national de l’emploi (ONEm) przeciwko M.
oraz M. przeciwko Office national de l’emploi (ONEm),
Caisse auxiliaire de paiement des allocations de chômage (CAPAC)
cour du travail de Bruxelles (Sąd Pracy w Brukseli, Belgia)
sprawa C-284/15
1. Artykuł 67 ust. 3 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia
14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność
na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się
we Wspólnocie, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z dnia 2 grudnia 1996 r., zmienionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 592/2008 z dnia
84
17 czerwca 2008 r., należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on
na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie odmówiło sumowania
okresów zatrudnienia niezbędnych, aby umożliwić ubieganie się o zasiłek dla bezrobotnych mający na celu uzupełnienie dochodów z zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy, gdy świadczenie pracy w ramach
tego zatrudnienia nie było poprzedzone żadnym okresem ubezpieczenia
ani zatrudnienia w tym państwie członkowskim.
2. Rozpatrzenie przedstawionego pytania drugiego nie wykazało
żadnej okoliczności mogącej wywrzeć wpływ na ważność art. 67 ust. 3
rozporządzenia nr 1408/71, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym
rozporządzeniem nr 118/97, zmienionego rozporządzeniem nr 592/2008.
V
Wyrok Trybunału (pierwsza izba)
Jorge Sales Sinués przeciwko Caixabank SA oraz
Youssouf Drame Ba przeciwko Catalunya Caixa SA (Catalunya Banc SA)
Juzgado de lo Mercantil n° 9 de Barcelona
(Sąd Gospodarczy nr 9 w Barcelonie, Hiszpania)
sprawy połączone C-381/14 i C-385/14
Artykuł 7 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r.
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie stosowaniu
uregulowania krajowego, takiego jak to rozpatrywane w postępowaniach
głównych, które to uregulowanie nakłada na sąd krajowy, przed którym
toczy się postępowanie wszczęte wniesionym przez konsumenta pozwem
indywidualnym mającym na celu stwierdzenie nieuczciwego charakteru
warunku umowy zawartej przez tego konsumenta z przedsiębiorcą, obowiązek automatycznego zawieszenia takiego postępowania w oczekiwaniu na prawomocne orzeczenie, które miałoby zostać wydane w toczą85
cym się postępowaniu wszczętym pozwem zbiorowym wniesionym przez
stowarzyszenie konsumentów na podstawie art. 7 ust. 2 tej dyrektywy
w celu doprowadzenia do zaniechania stosowania w umowach tego samego typu warunków analogicznych do tych, których dotyczy wspomniany pozew indywidualny, bez możliwości uwzględnienia znaczenia takiego zawieszenia z punktu widzenia ochrony konsumenta, który wystąpił
do sądu z powództwem indywidualnym oraz bez umożliwienia konsumentowi odstąpienia od postępowania wszczętego pozwem zbiorowym.
VI
Dansk Industri (DI), działający w imieniu Ajos A/S
przeciwko spadkobiercom Karstena Eigila Rasmussena
Højesteret (Sąd Najwyższy, Dania)
sprawa C-441/14
1. Ogólną zasadę niedyskryminacji ze względu na wiek, skonkretyzowaną w dyrektywie Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r.
ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie
zatrudnienia i pracy, należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia
się ona – również w sporze pomiędzy jednostkami – przepisowi prawa
krajowego, takiemu jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, który pozbawia pracownika prawa do odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy, w sytuacji gdy ów pracownik ma prawo do świadczeń emerytalnych w ramach pracowniczego systemu emerytalnego finansowanego
przez pracodawcę, do którego przystąpił przed ukończeniem 50. roku życia, niezależnie od tego, czy zamierza on pozostać na rynku pracy, czy
też przejść na emeryturę.
2. Prawo Unii należy interpretować w ten sposób, iż nakłada na
sąd krajowy, rozpatrujący spór pomiędzy jednostkami objęty zakresem
86
zastosowania dyrektywy 2000/78, przy stosowaniu przepisów jego prawa krajowego, obowiązek dokonywania ich wykładni w sposób zgodny
z tą dyrektywą, a gdyby dokonanie takiej wykładni zgodnej okazało się
niemożliwe, odstąpienia w razie potrzeby od stosowania przepisów prawa krajowego naruszających ogólną zasadę niedyskryminacji ze względu na wiek. Obowiązku tego nie podważają ani zasady pewności prawa
i ochrony uzasadnionych oczekiwań, ani możliwość dochodzenia przez
jednostkę, która czuje się poszkodowana zastosowaniem przepisu krajowego sprzecznego z prawem Unii, odszkodowania od państwa w związku z naruszeniem prawa Unii. [źródło: curia.europa.eu]
VII
Ernst Georg Radlinger, Helena Radlingerová
przeciwko Finway a.s.
Krajský soud v Praze (Sąd Okręgowy w Pradze, Republika Czeska)
sprawa C-377/14
1. Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia
1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich
należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie stosowaniu uregulowania krajowego, takiego jak rozpatrywane w postępowaniu
głównym, które w kontekście postępowania upadłościowego, po pierwsze, nie zezwala sądowi, przed którym toczy się owo postępowanie, na
badanie z urzędu ewentualnie nieuczciwego charakteru warunków umowy, z której wywodzone są wierzytelności zgłoszone w odnośnym postępowaniu upadłościowym, nawet jeśli sąd ten dysponuje niezbędnymi
ku temu informacjami na temat stanu prawnego i faktycznego, a po drugie, zezwala temu sądowi na zbadanie jedynie niezabezpieczonych wierzytelności, i to jedynie w oparciu o ograniczoną liczbę zarzutów dotyczących ich przedawnienia lub wygaśnięcia.
87
2. Artykuł 10 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG należy interpretować w ten sposób, że nakłada on na sąd krajowy rozpoznający spór
dotyczący wierzytelności wywodzonych z umowy o kredyt w rozumieniu rzeczonej dyrektywy obowiązek zbadania z urzędu poszanowania
wymogu informacyjnego przewidzianego w przywołanym przepisie oraz
wyciągnięcia wszystkich wynikających z prawa krajowego konsekwencji
naruszenia takiego obowiązku, pod warunkiem że sankcje spełniają wymogi ustanowione w art. 23 tej samej dyrektywy.
3. Artykuł 3 lit. l i art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48, a także pkt I załącznika I do rzeczonej dyrektywy należy interpretować w ten sposób,
że całkowita kwota kredytu i kwota wypłat określają całość kwot udostępnianych konsumentowi, co wyklucza kwoty powiązane przez kredytodawcę z pokryciem kosztów związanych przez kredytodawcę z udzieleniem odnośnego kredytu, które to kwoty nie są w rzeczywistości
wypłacane konsumentowi.
4. Przepisy dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że
dla potrzeb oceny rażąco wysokiego – w rozumieniu art. 1 lit. e załącznika do rzeczonej dyrektywy – odszkodowania przewidzianego na wypadek niewykonania przez konsumenta zobowiązań konieczne jest rozpatrzenie łącznego skutku wszystkich relewantnych postanowień umowy,
bez względu na to, czy wierzyciel domaga się pełnego wykonania każdego z nich, i że w takim przypadku na sądach krajowych spoczywa,
na podstawie art. 6 ust. 1 rzeczonej dyrektywy, obowiązek wyciągnięcia wszystkich konsekwencji wynikających ze stwierdzenia nieuczciwego
charakteru niektórych warunków umowy poprzez odstąpienie od stosowania każdego z warunków uznanych za nieuczciwy w celu zapewnienia, że konsument nie jest nimi związany. [źródło: curia.europa.eu]
88
VIII
Wyrok Trybunału (czwarta izba)
z dnia 24 maja 2016 r.
w sprawie przeciwko Pawłowi Dworzeckiemu
Rechtbank Amsterdam (Sąd w Amsterdamie, Holandia)
sprawa C-108/16 PPU
1. Artykuł 4a ust. 1 lit. a pkt i decyzji ramowej Rady 2009/854/WSiSW
z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania
i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, zmienionej decyzją ramową Rady 2009/299/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r.,
należy interpretować w ten sposób, że znajdujące się w tym przepisie
wyrażenia „wezwana osobiście”, a także „inną drogą rzeczywiście otrzymała urzędową informację o wyznaczonym terminie i miejscu rozprawy
w sposób jednoznacznie pozwalający stwierdzić, że wiedziała o wyznaczonej rozprawie”, stanowią autonomiczne pojęcia prawa Unii i należy
je interpretować jednolicie w całej Unii Europejskiej.
2. Artykuł 4a ust. 1 lit. a pkt i decyzji ramowej 2002/584, zmienionej decyzją ramową 2009/299, należy interpretować w ten sposób,
że wezwanie, takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które
nie zostało przekazane bezpośrednio zainteresowanemu, ale zostało doręczone na jego adres dorosłemu domownikowi, który podjął się oddać
wezwanie zainteresowanemu, przy czym europejski nakaz aresztowania nie pozwala na ustalenie, czy i – w stosownym przypadku – kiedy
domownik rzeczywiście oddał to wezwanie zainteresowanemu, nie
spełnia samo w sobie wymogów ustanowionych w tym przepisie.
89
IX
Wyrok Trybunału (piąta izba)
z dnia 9 czerwca 2016 r.
Budapest Környéki Törvényszék
(Sąd dla Budapesztu – aglomeracji, Węgry)
– w postępowaniu karnym przeciwko Istvánowi Baloghowi
sprawa C-25/15
1. Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2010/64/UE z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym należy
interpretować w ten sposób, że dyrektywa ta nie ma zastosowania do krajowego postępowania szczególnego w sprawie uznania przez sąd jednego państwa członkowskiego prawomocnego orzeczenia wydanego przez
sąd innego państwa członkowskiego, skazującego określoną osobę za popełnienie przestępstwa.
2. Decyzję ramową Rady 2009/315/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r.
w sprawie organizacji wymiany informacji pochodzących z rejestru karnego pomiędzy państwami członkowskimi oraz treści tych informacji oraz
decyzję Rady 2009/316/WSiSW z dnia 6 kwietnia 2009 r. w sprawie ustanowienia europejskiego systemu przekazywania informacji z rejestrów
karnych (ECRIS), zgodnie z art. 11 decyzji ramowej 2009/315/WSiSW,
należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykonywaniu uregulowania krajowego wprowadzającego tego rodzaju postępowanie szczególne. [źródło: curia.europa.eu]
90
X
Pebros Servizi Srl przeciwko Aston Martin Lagonda Ltd
Tribunale di Bologna (Sąd w Bolonii, Włochy)
sprawa C-511/14
Przesłanki, według których w wypadku wyroku zaocznego roszczenie uznaje się za „bezsporne” w rozumieniu art. 3 ust. 1 akapit drugi
lit. b rozporządzenia (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia europejskiego tytułu
egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych, należy ustalać w sposób autonomiczny tylko na podstawie tego rozporządzenia. [źródło: curia.europa.eu]
XI
Wyrok Trybunału (pierwsza izba)
Franz Lesar przeciwko Beim Vorstand der Telekom Austria AG
eingerichtetes Personalamt
Verwaltungsgerichtshof (Sąd Administracyjny, Austria)
sprawa C-159/15
Wykładni art. 2 ust. 1, art. 2 ust. 2 lit. a oraz art. 6 ust. 2 dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy
należy dokonywać w ten sposób, że przepisy te nie stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które – do celów przyznania prawa do emerytury i obliczenia wymiaru świadczenia emerytalnego – wyklucza uwzględnienie
okresów przyuczenia do zawodu i pracy ukończonych przez urzędnika
91
przed osiągnięciem przez niego 18. roku życia, ponieważ uregulowanie
to ma na celu zagwarantowanie jednolitego ustalenia w ramach systemu
emerytalnego urzędników wieku przystąpienia do tego systemu oraz wieku uprawniającego do pobierania świadczeń emerytalnych wypłacanych
w tym systemie. [źródło: curia.europa.eu]
XII
Hanseatisches Oberlandesgericht Hamburg
(Wyższy Sąd Krajowy w Hamburgu, Niemcy)
– w postępowaniu karnym przeciwko Piotrowi Kossowskiemu
przy udziale Generalstaatsanwaltschaft Hamburg
sprawa C-486/14
Zawartą w art. 54 Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach,
podpisanej w Schengen (Luksemburg) w dniu 19 czerwca 1990 r. zasadę
ne bis in idem, odczytywaną w świetle art. 50 Karty praw podstawowych
Unii Europejskiej, należy interpretować w ten sposób, że postanowienie
prokuratora kończące postępowanie karne i umarzające prawomocnie –
z zastrzeżeniem wznowienia postępowania lub uchylenia postanowienia
– postępowanie przygotowawcze prowadzone przeciwko osobie, bez nałożenia kary, nie może zostać uznane za prawomocne orzeczenie w rozumieniu tych artykułów, jeżeli z uzasadnienia tego postanowienia wynika,
że rzeczone postępowanie zostało umorzone bez przeprowadzenia szczegółowego postępowania przygotowawczego, przy czym brak przesłuchań
pokrzywdzonego i ewentualnego świadka mogą wskazywać na brak takiego postępowania przygotowawczego. [źródło: curia.europa.eu]
92
2. Europejski Trybunał Praw Człowieka
XIII
Wyrok Trybunału (dziesiąta izba)
Alicja Sobczyszyn przeciwko Szkole Podstawowej w Rzeplinie
Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu,
X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
sprawa C-178/15
Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy należy interpretować w ten sposób, że stoi on na
przeszkodzie uregulowaniu krajowemu lub praktyce krajowej, takim jak
stanowiące przedmiot sporu w postępowaniu głównym, które zezwalają na to, by pracownikowi, który skorzystał z przyznanego mu zgodnie
z prawem krajowym urlopu dla poratowania zdrowia w okresie corocznego urlopu wypoczynkowego, ustalonego w planie urlopów zatrudniającego go przedsiębiorstwa, można było – po zakończeniu urlopu dla poratowania zdrowia – odmówić prawa do skorzystania z corocznego urlopu
wypoczynkowego w późniejszym terminie, pod warunkiem że cel urlopu dla poratowania zdrowia różni się od celu corocznego płatnego urlopu, co powinien ocenić sąd krajowy. [źródło: curia.europa.eu]
2. EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA
Wyrok
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Buczek przeciwko Polsce
skarga nr 31667/12
Artykuł 6 Konwencji gwarantuje każdemu prawo do tego, aby sąd
zapoznał się ze sporem dotyczącym jego praw i obowiązków o charak93
terze cywilnym. To prawo nie jest absolutne; jest objęte domyślnie przyznanymi ograniczeniami, ponieważ z natury ma ono charakter nadrzędny
względem przepisów państwowych. Niemniej jednak, podczas gdy umawiające się Państwa dysponują pewnym marginesem uznania w tym zakresie, do Trybunału należy obowiązek wydania ostatecznego orzeczenia
w przedmiocie przestrzegania wymogów Konwencji. […] Tym samym
[…] dostęp do sądu może stanowić przedmiot ograniczeń o zróżnicowanym charakterze, włącznie z finansowym. Co się tyczy w szczególności wymogu zapłaty na rzecz sądów cywilnych opłaty sądowej związanej z wnioskami, z którymi muszą się zapoznać, takie ograniczenie
prawa dostępu do sądu nie jest, samo w sobie, kompatybilne z artykułem 6 § 1 Konwencji.
Ograniczenie dostępu do trybunału lub sądu jest zgodne z artykułem 6 § 1 Konwencji wyłącznie wówczas, gdy ma ono na celu zgodny
z prawem cel oraz gdy nie istnieje rozsądny stosunek proporcjonalności
pomiędzy zastosowanymi środkami a zamierzonym celem. W szczególności, co się tyczy kosztów lub opłat sądowych, do uiszczenia których
podmiot prawny jest zobowiązany, ich wysokość, oszacowana w świetle szczególnych okoliczności w danej sprawie, włączając w to wypłacalność strony zainteresowanej oraz etap postępowania, w którym nałożone
zostało przedmiotowe ograniczenie, stanowi czynnik, który należy wziąć
pod uwagę przy określaniu, czy strona skarżąca skorzystała ze swojego
prawa dostępu do sądu. […]
Trybunał przypomina, że strona skarżąca, która zawyża swoje roszczenia, nie może oczekiwać, że zostanie całkowicie zwolniona z zapłaty wymagalnych kosztów, ani być zwolniona z obowiązku, który na niej
ciąży, polegającego na jej udziale, w rozsądnej wysokości, w kosztach
poniesionych w związku z badaniem jej sprawy. [źródło: www.ms.gov.pl]
94
3. Trybunał Konstytucyjny
3. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
I
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 9 marca 2016 r.
sygn. akt K 47/15
I
1. Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2217):
a) jest niezgodna z art. 7, art. 112 oraz art. 119 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także z zasadą poprawnej legislacji wynikającą z art. 2 Konstytucji,
b) jest zgodna z art. 186 ust. 1 Konstytucji,
c) nie jest niezgodna z art. 123 ust. 1 Konstytucji.
2. Art. 1 pkt 6 ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie 1,
uchylający art. 31 pkt 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. z 2016 r., poz. 293), jest niezgodny z art. 173
w związku z art. 10 ust. 1 Konstytucji.
3. Art. 1 pkt 15 ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie 1, uchylający rozdział 10 ustawy z 25 czerwca 2015 r. powołanej
w punkcie 2, jest niezgodny z art. 118 ust. 1 oraz art. 119 ust. 2 Konstytucji, a także z art. 197 Konstytucji.
4. Art. 1 pkt 16 ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie 1
w zakresie, w jakim uchyla art. 19 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 2015 r.
powołanej w punkcie 2:
a) jest niezgodny z art. 112 i art. 173 w związku z art. 10 Konstytucji,
b) nie jest niezgodny z art. 197 Konstytucji.
5. Art. 1 pkt 16 ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie
1 w zakresie, w jakim uchyla art. 28 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 2015 r.
powołanej w punkcie 2, jest niezgodny z art. 173 w związku z art. 10
ust. 1 oraz z art. 195 ust. 1 Konstytucji.
95
i zmieniony art. 8 pkt 4 ustawy z 25 czerwca 2015 r. powołanej w punkcie 2 są niezgodne z art. 118 ust. 1 i art. 119 ust. 2 Konstytucji, a także
z art. 173 w związku z art. 10 ust. 1 oraz z art. 195 ust. 1 Konstytucji.
7. Art. 1 pkt 3 ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie 1 i zmieniony art. 10 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 2015 r. powołanej
w punkcie 2 są niezgodne z art. 2 i art. 173 w związku z preambułą Konstytucji oraz art. 10 Konstytucji przez to, że uniemożliwiając organowi
konstytucyjnemu, którym jest Trybunał Konstytucyjny, rzetelne i sprawne działanie oraz ingerując w jego niezależność i odrębność od pozostałych władz, naruszają zasady państwa prawnego.
i dodany art. 28a ustawy z 25 czerwca 2015 r. powołanej w punkcie 2 są
niezgodne z art. 118 ust. 1 i art. 119 ust. 2 Konstytucji, a także z art. 173
w związku z art. 10 ust. 1 oraz z art. 195 ust. 1 Konstytucji.
i dodany art. 31a ustawy z 25 czerwca 2015 r. powołanej w punkcie 2:
a) są niezgodne z art. 118 ust. 1 i art. 119 ust. 2 Konstytucji, a także z zasadą określoności prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji,
z art. 78, art. 173 w związku z art. 10 ust. 1 i art. 195 ust. 1 Konstytucji,
b) nie są niezgodne z art. 180 ust. 1 i 2 Konstytucji.
1 w zakresie, w jakim zmienia art. 36 ust. 1 pkt 4 ustawy z 25 czerwca
2015 r. powołanej w punkcie 2, i zmieniony art. 36 ust. 1 pkt 4 ustawy
z 25 czerwca 2015 r. powołanej w punkcie 2:
a) są niezgodne z art. 118 ust. 1 i art. 119 ust. 2 Konstytucji, a także z zasadą określoności prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji,
z art. 78, art. 173 w związku z art. 10 ust. 1 i art. 195 ust. 1 Konstytucji,
b) nie są niezgodne z art. 180 ust. 1 i 2 Konstytucji.
1 w zakresie, w jakim zmienia art. 36 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 2015 r.
96
powołanej w punkcie 2, i zmieniony art. 36 ust. 2 ustawy z 25 czerwca
2015 r. powołanej w punkcie 2 są niezgodne z art. 118 ust. 1 i art. 119
ust. 2 Konstytucji, a także z art. 173 w związku z art. 10 ust. 1 oraz
z art. 195 ust. 1 Konstytucji.
12. Art. 1 pkt 9 ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim zmienia art. 44 ust. 1 i 3 ustawy z 25 czerwca 2015 r. powołanej w punkcie 2, i zmieniony art. 44 ust. 1 i 3 ustawy z 25 czerwca 2015 r. powołanej w punkcie 2 są niezgodne z art. 2
i art. 173 w związku z preambułą Konstytucji oraz art. 10 i art. 45 ust. 1
Konstytucji przez to, że uniemożliwiając organowi konstytucyjnemu, którym jest Trybunał Konstytucyjny, rzetelne i sprawne działanie oraz ingerując w jego niezależność i odrębność od pozostałych władz, naruszają
zasady państwa prawnego.
13. Art. 1 pkt 10 ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie 1 i dodany art. 80 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 2015 r. powołanej
w punkcie 2 są niezgodne z art. 2 i art. 173 w związku z preambułą Konstytucji oraz art. 10 i art. 45 ust. 1 Konstytucji przez to, że uniemożliwiając organowi konstytucyjnemu, którym jest Trybunał Konstytucyjny, rzetelne i sprawne działanie oraz ingerując w jego niezależność i odrębność
od pozostałych władz, naruszają zasady państwa prawnego.
14. Art. 1 pkt 12 lit. a ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej
w punkcie 1 i zmieniony art. 87 ust. 2 ustawy z 25 czerwca 2015 r. powołanej w punkcie 2 są niezgodne z art. 2 i art. 173 w związku z preambułą Konstytucji oraz art. 10 i art. 45 ust. 1 Konstytucji przez to,
że uniemożliwiając organowi konstytucyjnemu, którym jest Trybunał
Konstytucyjny, rzetelne i sprawne działanie oraz ingerując w jego niezależność i odrębność od pozostałych władz, naruszają zasady państwa
prawnego.
15. Art. 1 pkt 14 ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie 1 i zmieniony art. 99 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 2015 r. powołanej
w punkcie 2 są niezgodne z art. 190 ust. 5 Konstytucji.
16. Art. 2 ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie 1 jest
niezgodny z:
97
a) art. 2 i art. 173 w związku z preambułą Konstytucji oraz art. 10
i art. 45 ust. 1 Konstytucji przez to, że uniemożliwiając organowi konstytucyjnemu, którym jest Trybunał Konstytucyjny, rzetelne
i sprawne działanie oraz ingerując w jego niezależność i odrębność
od pozostałych władz, narusza zasady państwa prawnego,
b) art. 2 Konstytucji przez to, że przewiduje stosowanie przepisów
ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie 1 do spraw,
w których postępowanie przed Trybunałem wszczęto przed dniem
wejścia jej w życie.
17. Art. 3 ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie 1 jest
zgodny z zasadą ochrony praw nabytych oraz zasadą ochrony interesów
w toku wynikającymi z art. 2 Konstytucji.
18. Art. 5 ustawy z 22 grudnia 2015 r. powołanej w punkcie 1:
a) jest niezgodny z art. 2 i art. 188 pkt 1 Konstytucji,
b) nie jest niezgodny z art. 8 ust. 1 Konstytucji.
II
Art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz. U. z 2016 r., poz. 293), w brzmieniu nadanym
przez art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2217), traci moc obowiązującą z upływem 9 (dziewięciu) miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku.
[OTK ZU nr A/2016, poz. 2]
II
sygn. akt P 5/14
Art. 420 § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112 ze zm.) jest niezgodny z art. 45
ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 oraz z art. 165 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1232]
98
III
sygn. akt P 2/14
Art. 109 ust. 1 pkt 1 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej
(tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 990 ze zm.) w zakresie, w jakim nie
obejmuje przywrócenia funkcjonariusza celnego na jego wniosek do służby na poprzednich warunkach w razie prawomocnego orzeczenia o umorzeniu wobec niego postępowania karnego na podstawie art. 17 § 1 pkt 3
ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U.
Nr 89, poz. 555 ze zm.), jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 42 ust. 3 Konstytucji. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1233]
IV
sygn. akt SK 67/13
Art. 98 § 3 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.) w związku z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.) w zakresie, w jakim
do niezbędnych kosztów procesu podlegających zwrotowi od strony przegrywającej sprawę nie zalicza kwoty podatku od towarów i usług doliczonej do ustalonego według norm przepisanych wynagrodzenia adwokata z wyboru, jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1234]
99
V
sygn. akt K 2/14
Art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu
posła i senatora (Dz. U. z 2015 r., poz. 1605), w części obejmującej wyrazy „a także inną działalność związaną nieodłącznie ze sprawowaniem
mandatu”, jest zgodny z art. 2 oraz art. 105 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1235]
VI
sygn. akt U 1/15
1. § 4 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 lipca 2011 r.
w sprawie kierowania na leczenie uzdrowiskowe albo rehabilitację uzdrowiskową (Dz. U. Nr 142, poz. 835) jest zgodny z art. 33 ust. 5 pkt 2
ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 581, 1240,
1269, 1365, 1569, 1692, 1735, 1830, 1844, 1893 i 1991 oraz z 2016 r.,
poz. 65) oraz z art. 92 ust. 1 zdanie pierwsze i art. 68 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2. § 5 ust. 3 rozporządzenia powołanego w punkcie 1 jest zgodny
z art. 78 zdanie drugie i art. 31 ust. 3 Konstytucji. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1236]
VII
sygn. akt SK 16/14
1. Art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz. U. z 2016 r., poz. 400) jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
100
2. Art. 35 ust. 3 ustawy powołanej w punkcie 1 jest zgodny z art. 45
ust. 1 w związku z art. 78 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. [Dz. U. z 2016 r.,
poz. 1237]
VIII
sygn. akt SK 37/14
Art. 102 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.) w zakresie, w jakim
nie nakłada na Skarb Państwa obowiązku zwrotu kosztów procesu stronie wygrywającej niezasądzonych od strony przegrywającej, jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2016 r.,
poz. 1238]
IX
sygn. akt Kp 2/15
1. Art. 1 pkt 6 ustawy z 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawy o muzeach, w części
dodającej art. 14a ust. 2 do ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 1446 ze
zm.), jest zgodny z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą poprawnej legislacji.
2. Art. 1 pkt 20 lit. b ustawy z 10 lipca 2015 r. powołanej w punkcie 1, dodający art. 50 ust. 4 pkt 1a do ustawy z 23 lipca 2003 r. powołanej w punkcie 1, jest zgodny z art. 21 ust. 2 Konstytucji oraz z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą poprawnej legislacji. [M. P. z 2016 r.,
poz. 792]
101
X
sygn. akt Kp 5/15
I
1. Art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zmianie ustawy –
Prawo o ustroju sądów wojskowych, dodający do ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz. U. z 2015 r.,
poz. 1198) art. 15c § 3 pkt 3, w zakresie, w jakim przewiduje, że Minister Sprawiedliwości, w ramach zewnętrznego nadzoru administracyjnego, może żądać od prezesa wojskowego sądu okręgowego przedstawienia, w określonym terminie, w uzasadnionych przypadkach, akt spraw
sądowych, jest niezgodny z wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą zakazu nadmiernej ingerencji i zasadą określoności przepisów prawa, art. 173 i art. 178 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1
oraz art. 45 ust. 1, art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 51 ust. 2 Konstytucji.
2. Art. 1 pkt 15 ustawy z 11 września 2015 r. powołanej w punkcie 1, dodający do ustawy z 21 sierpnia 1997 r. powołanej w punkcie 1
art. 41 § 1a, jest niezgodny z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą zakazu nadmiernej ingerencji, art. 173 i art. 178 ust. 1 w związku z art. 10
ust. 1 oraz art. 45 ust. 1, art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 51 ust. 2
Konstytucji oraz jest zgodny z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą
określoności przepisów prawa.
3. Art. 1 pkt 16 ustawy z 11 września 2015 r. powołanej w punkcie 1, dodający do ustawy z 21 sierpnia 1997 r. powołanej w punkcie 1
art. 64c § 2 i 3, w zakresie, w jakim przewiduje, że Minister Sprawiedliwości jest administratorem danych osobowych, o których mowa w § 2,
jest niezgodny z art. 2, art. 173 w związku z art. 10 ust. 1 oraz z art. 47
w związku z art. 31 ust. 3 i art. 51 ust. 2 Konstytucji.
102
II
Przepisy wskazane w części I nie są nierozerwalnie związane z całą ustawą. [M. P. z 2016 r., poz. 793]
XI
sygn. akt K 8/15
1. Art. 14a ust. 11 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2015 r., poz. 464, 1633, 1893, 1991
i 2199 oraz z 2016 r., poz. 65), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 9
ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. Nr 113, poz. 658), w zakresie, w jakim
dotyczy testów i pytań testowych z Lekarskiego Egzaminu Końcowego
i Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego, które już się odbyły,
2. Art. 16r ust. 12 zdanie drugie ustawy z 5 grudnia 1996 r. powołanej w punkcie 1, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 13 ustawy
z 28 kwietnia 2011 r. powołanej w punkcie 1, w zakresie, w jakim dotyczy zadań testowych z Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego, który już się odbył
– są niezgodne z art. 61 ust. 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1239]
XII
sygn. akt P 62/14
Art. 54 ust. 1 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe
i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 1112 ze zm.), uchylony
przez art. 428 pkt 36 lit. a ustawy z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. poz. 978), w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa
do zaskarżenia przez dłużnika, niebędącego wnioskodawcą, postanowie103
nia o oddaleniu na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze wniosku o ogłoszenie upadłości, jest niezgodny z art. 78
w związku z art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 20, art. 22 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1240]
XIII
sygn. akt K 37/13
Art. 53 ust. 4 pkt 1 w związku z art. 54 ust. 5 pkt 1 ustawy z dnia
5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (Dz. U. z 2016 r., poz. 627)
w zakresie, w jakim nie przewiduje udzielenia przez władze publiczne
efektywnej pomocy osobie niepełnosprawnej wymagającej przystosowania pojazdu do rodzaju schorzenia w zapewnieniu pojazdu na potrzeby
praktycznej części egzaminu państwowego na prawo jazdy kategorii B:
a) jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
oraz nie jest niezgodny z zasadą sprawiedliwości społecznej wyrażoną w art. 2 Konstytucji,
b) jest niezgodny z art. 69 Konstytucji oraz art. 20 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia
13 grudnia 2006 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 1169). [Dz. U. z 2016 r.,
poz. 1241]
XIV
sygn. akt SK 18/14
Art. 135r ust. 5 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U.
z 2015 r., poz. 355, 529, 1045, 1066, 1217, 1268, 1890, 2023 i 2281
oraz z 2016 r., poz. 147, 437 i 669) w zakresie, w jakim uniemożliwia
wznowienie postępowania dyscyplinarnego, zakończonego orzeczeniem
o uznaniu funkcjonariusza Policji winnym popełnienia przewinienia dy104
scyplinarnego wypełniającego jednocześnie znamiona przestępstwa i wymierzającego karę dyscyplinarną wydalenia ze służby, po upływie okresu
pięciu lat od uprawomocnienia się tego orzeczenia, nawet w sytuacji gdy
został on następnie w postępowaniu karnym dotyczącym tego samego
czynu prawomocnie uniewinniony, jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 w związku z art. 77 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 60
w związku z art. 31 ust. 3 oraz z art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1242]
XV
sygn. akt SK 2/15
Art. 526 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) w zakresie, w jakim
wyłącza możliwość sporządzenia i podpisania kasacji we własnej sprawie przez adwokata bądź radcę prawnego, jest niezgodny z art. 45 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1243]
XVI
sygn. akt SK 31/14
1. Art. 64 § 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2016 r., poz. 599) w zakresie, w jakim nie określa maksymalnej wysokości opłaty za dokonane
czynności egzekucyjne, jest niezgodny z wynikającą z art. 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej zasadą zakazu nadmiernej ingerencji w związku z art. 64 ust. 1 i art. 84 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 31
ust. 3 Konstytucji.
2. Art. 64 § 6 ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim
nie określa maksymalnej wysokości opłaty manipulacyjnej, jest niezgodny z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą zakazu nadmiernej ingeren105
cji w związku z art. 64 ust. 1 i art. 84 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
3. Art. 64 § 8 ustawy powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim
nie przewiduje możliwości obniżenia opłaty, o której mowa w art. 64
§ 1 pkt 4 tej ustawy i opłaty manipulacyjnej w razie umorzenia postępowania z uwagi na dobrowolną zapłatę egzekwowanej należności po dokonaniu czynności egzekucyjnych, jest niezgodny z wynikającą z art. 2
Konstytucji zasadą zakazu nadmiernej ingerencji w związku z art. 64
ust. 1 i art. 84 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
4. Art. 64 § 1 pkt 1–5, 7, 11, 12 i art. 64 § 6 ustawy powołanej
w punkcie 1 w zakresie, w jakim przepisy te nie określają maksymalnej
wysokości opłat egzekucyjnych i opłaty manipulacyjnej, nie są niezgodne z art. 217 Konstytucji. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1244]
XVII
sygn. akt K 31/15
1. Art. 38 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2016 r., poz. 546) w związku z art. 156 w związku
z art. 175 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2015 r., poz. 2082 ze zm.) w związku z art. 573 § 1 ustawy
z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U.
z 2014 r., poz. 101 ze zm.) w zakresie, w jakim nie przewiduje czynnego udziału osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej w sprawach o uzyskanie przez jej opiekuna zezwolenia sądu opiekuńczego na złożenie wniosku o umieszczenie tej osoby w domu pomocy społecznej,
2. Art. 41 ust. 1 ustawy z 19 sierpnia 1994 r. powołanej w punkcie 1 w zakresie, w jakim pomija uprawnienie osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, umieszczonej w domu pomocy społecznej za zgodą jej
opiekuna, do domagania się weryfikacji podstaw jej przebywania w domu pomocy społecznej
106
4. Sąd Najwyższy
– są niezgodne z art. 41 ust. 1 w związku z art. 30 oraz z art. 45 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. [Dz. U. z 2016 r., poz. 1245]
XVIII
sygn. akt SK 24/15
Art. 30 § 1 ustawy z 26 października 1982 r. o postępowaniu
w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 382 ze zm.)
w zakresie, w jakim nie uznaje się pokrzywdzonego za stronę postępowania w sprawie nieletniego, czego konsekwencją jest brak prawa pokrzywdzonego do wniesienia apelacji, jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
oraz nie jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
[Dz. U. z 2016 r., poz. 1246]
4. SĄD NAJWYŻSZY
IZBA CYWILNA
I
Uchwała Sądu Najwyższego
sygn. akt III CZP 3/16
Większość głosów wymaganą do podjęcia uchwały rady wierzycieli na podstawie art. 207 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo
upadłościowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 233 ze zm.) w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. z 2015 r., poz. 978) określa się w stosunku do pełnego składu rady. [źródło: www.sn.pl]
107
II
o regresu między ubezpieczycielami w przypadku tzw. ubezpieD
czenia podwójnego przy ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego stosuje się w drodze analogii przepis
art. 8241 § 2 k.c. [źródło: www.sn.pl]
III
Uchwały Sądu Najwyższego
sygn. akt III CZP 11/16 i III CZP 16/16
Uprawnienie przewidziane w art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 8 lipca
2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji
w zakresie budowli przeciwpowodziowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r.,
poz. 966) nie przysługuje właścicielowi nieruchomości, na których znajdują się drogi publiczne. [źródło: www.sn.pl]
IV
Uczestnik postępowania może zaskarżyć apelacją postanowienie
w sprawie o podział majątku wspólnego także wtedy, gdy sąd nie zamieści w nim wyodrębnionego redakcyjnie rozstrzygnięcia w przedmiocie
wniosku o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. [źródło: www.sn.pl]
108
4. Sąd Najwyższy
V
1. O wynagrodzeniu opiekuna prawnego sąd orzeka w postępowaniu nieprocesowym (art. 597 k.p.c.) także wtedy, gdy opiekun wystąpi o przyznanie mu wynagrodzenia po śmierci osoby, nad którą sprawował opiekę.
2. Zainteresowanymi w sprawie o przyznanie wynagrodzenia opiekunowi są spadkobiercy osoby, nad którą sprawował opiekę (art. 510
§ 1 k.p.c.). Jeżeli okaże się, że nie są oni uczestnikami postępowania, sąd
wezwie ich do udziału w sprawie (art. 510 § 2 k.p.c.). [źródło: www.sn.pl]
VI
skład 7 sędziów
Skład sądu, w którym uczestniczył sędzia sądu okręgowego delegowany przez prezesa sądu apelacyjnego na podstawie art. 77 § 9 ustawy z dnia 21 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst
jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 133 ze zm.) do pełnienia obowiązków sędziego w sądzie apelacyjnym w określonym dniu, a następnie – po odroczeniu ogłoszenia orzeczenia w sprawie rozpoznanej z jego udziałem
– do pełnienia obowiązków sędziego w tym sądzie w dniu ogłoszenia
orzeczenia w tej sprawie, nie jest sprzeczny z przepisami prawa (art. 379
pkt 4 k.p.c.). [źródło: www.sn.pl]
109
VII
Podmiot leczniczy, który nie przedstawił stanowiska odnoszącego
się do wniosku o ustalenie zdarzenia medycznego, może po wydaniu
orzeczenia w wyniku żądania ponownego rozpatrzenia sprawy przedstawić propozycję odszkodowania i zadośćuczynienia w wysokości innej niż
wskazana we wniosku. [źródło: www.sn.pl]
VIII
Klient niewypłacalnego biura podróży jest legitymowany do dochodzenia od ubezpieczyciela zobowiązanego z tytułu gwarancji ubezpieczeniowej zwrotu wpłat wniesionych tytułem zapłaty za imprezę turystyczną. [źródło: www.sn.pl]
IX
skład 7 sędziów
Świadczenie ubezpieczyciela w ramach umowy obowiązkowego
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje także uzasadnione i celowe koszty leczenia oraz
rehabilitacji poszkodowanego niefinansowane ze środków publicznych
(art. 444 § 1 k.c.). [źródło: www.sn.pl]
110
4. Sąd Najwyższy
X
Upływ oznaczonego w umowie czasu trwania poręczenia nie wyłącza obowiązku poręczyciela zaspokojenia roszczenia, którego wierzyciel
dochodzi przed sądem, jeżeli powództwo zostało wytoczone przed upływem tego terminu. [źródło: www.sn.pl]
XI
Nabycie przez Skarb Państwa na podstawie art. 34 ust. 1 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich
(Dz. U. Nr 13, poz. 87 ze zm.) nieruchomości stanowiącej w dniu
1 września 1939 r. własność gminy żydowskiej nie wyłącza możliwości uznania tej nieruchomości za przejętą przez Państwo w rozumieniu art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa
do gmin wyznaniowych żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej (tekst
jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 1798). [źródło: www.sn.pl]
XII
Zarządca cmentarza nie może na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (tekst
jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 2126) domagać się skutecznie wydania przez
sąd zezwolenia na ekshumację zwłok lub szczątków ludzkich. [źródło:
www.sn.pl]
111
XIII
Powództwo o przywrócenie posiadania rzeczy nie może być skutecznie dochodzone przeciwko osobie, która naruszyła posiadanie rzeczy, jeżeli w toku sprawy przeniosła posiadanie tej rzeczy na inną osobę. [źródło: www.sn.pl]
XIV
Kosztami przejazdu do sądu pełnomocnika będącego adwokatem
lub radcą prawnym – jeżeli ich poniesienie było niezbędne i celowe
w rozumieniu art. 98 § 1 k.p.c. – są koszty rzeczywiście poniesione.
[źródło: www.sn.pl]
XV
Nabywca wierzytelności niebędący bankiem nie może powoływać
się na przerwę biegu przedawnienia spowodowaną wszczęciem postępowania egzekucyjnego na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.).
112
4. Sąd Najwyższy
XVI
Sąd nie jest związany żądaniem wnioskodawcy ustanowienia służebności drogi koniecznej na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, jeżeli uczestnik postępowania wniósł o ustanowienie tej służebności na prawie użytkowania wieczystego. [źródło: www.sn.pl]
IZBA PRACY, UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
I SPRAW PUBLICZNYCH
I
sygn. akt III PZP 4/16
Do postępowania sądowego wszczynanego przez wniesienie do sądu pracy odwołania od orzeczenia kończącego postępowanie dyscyplinarne na podstawie art. 263 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie
Więziennej (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 1415) stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]
II
skład 7 sędziów
Warunek rozwiązania stosunku pracy wymagany do nabycia nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego (art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy
z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyj113
nych, Dz. U. Nr 97, poz. 800 ze zm.) jest spełniony w przypadku, gdy
umowa o pracę rozwiązuje się z upływem czasu, na który była zawarta. [źródło: www.sn.pl]
III
skład 7 sędziów
Nauczyciel szkoły publicznej, który przejmuje prowadzenie
tej szkoły jako osoba fizyczna w trybie art. 5 ust. 5g ustawy z dnia
7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r.,
poz. 2156 ze zm.), jest uprawniony do złożenia oświadczenia o odmowie przejścia do tej szkoły na podstawie art. 5 ust. 5m tej ustawy.
IV
sygn. akt III SZP 1/16
Przedsiębiorstwo energetyczne, o którym mowa w art. 10 ust. 2
ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2005 r., Nr 62,
poz. 552 ze zm.), jest zobowiązane do zakupu energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii przyłączonych do sieci przesyłowej w miejscu znajdującym się na obszarze, na którym przedsiębiorstwo to wykonuje zadania sprzedawcy z urzędu (art. 10 ustawy z dnia
8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r., Nr 21, poz. 104) w związku
z art. 9a ust. 6 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne
(tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 1059 ze zm.) w brzmieniu nadanym
ustawą z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw). [źródło: www.sn.pl]
114
4. Sąd Najwyższy
V
sygn. akt III UZP 8/16
Dopuszczalne jest ustalenie w decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych podlegania ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia
w sytuacji, gdy należności z tytułu składek na te ubezpieczenia uległy
przedawnieniu przed wydaniem decyzji. [źródło: www.sn.pl]
VI
sygn. akt III UZP 6/16
Spółka kapitałowa wchodząca w skład „holdingowej struktury organizacyjnej spółek handlowych”, a nie ta struktura (holding, grupa kapitałowa), jest pracodawcą, o którym mowa w art. 8 ust. 2a ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.:
Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.). [źródło: www.sn.pl]
wybór
Dawid Świeczkowski
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
III/2016
ORZECZNICTWO
SĄDU APELACYJNEGO W GDAŃSKU
I SĄDÓW APELACJI GDAŃSKIEJ
PRAWO CYWILNE
11
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
z dnia 8 października 2015 r.
sygn. akt I ACa 361/15
Skład orzekający:
SSA Dorota Gierczak (przewodniczący – sprawozdawca)
SSA Dariusz Janiszewski
SSO (del.) Elżbieta Milewska-Czaja
Teza I:
Uwzględniając art. 25 ust. 1 u.w.l., a nadto art. 18 ust. 6 pkt 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, zasadne jest wysnucie wniosku, że interes współwłaścicieli nieruchomości,
członków wspólnoty mieszkaniowej ma prawo, w określonych sytuacjach, decydować o prawach innych współwłaścicieli tej nieruchomości, także członków tej wspólnoty, nawet poprzez ich pewne ograniczenie, oczywiście wyłącznie w ramach uprawnień ustawowych. Wspólnota
117
Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Gdańsku i sądów apelacji gdańskiej
mieszkaniowa jest „zbiorem” podmiotów, które w ramach tej wspólnoty muszą funkcjonować w sposób możliwie racjonalny, uwzględniający wzajemne interesy, prawa i obowiązki, nie naruszając tych interesów,
praw i obowiązków w sposób nieuprawniony. Z uwagi na to, że wspólnota musi funkcjonować jako całość, uzasadnione interesy większości
członków muszą pozostać nadrzędnymi w stosunku do interesów, praw
i obowiązków pojedynczych członków wspólnoty.
Teza II:
Prawo do korzystania z lokalu musi ustąpić interesowi i prawom
pozostałych członków pozwanej wspólnoty, gdy tego wymagają zasady współżycia społecznego, które pozwalają na ograniczenie korzystania z prawa własności rzeczy (art. 140 k.c.). Niedopuszczalne jest bowiem, by prawo korzystania z własnej nieruchomości danej osoby uznać
za absolutne i niepodlegające żadnym ograniczeniom, podczas gdy sprzeciwiają się temu, nie gorzej chronione, prawa innych osób do korzystania z ich rzeczy, ale także inne gwarantowane Konstytucją RP (art. 31
ust. 2). Ograniczenie prawa własności powódki nie narusza istoty jej prawa własności (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP), gdyż sama przyznała, że
ma możliwości korzystania z tego prawa w inny niż dotychczas sposób.
Uzasadnienie
Powódka D. W., w pozwie przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej Nieruchomości przy ul. […] w E., domagała się uchylenia uchwały
nr […] z dnia […] w sprawie niewyrażenia zgody na sprzedaż alkoholu w lokalu użytkowym przy ul. […] w E., a nadto zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa
na koszt strony powodowej.
Sąd Okręgowy w E. wyrokiem z dnia 30 stycznia 2015 r. oddalił
powództwo oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 197 zł
tytułem zwrotu kosztów procesu. Sąd I instancji ustalił, że w budyn118
Prawo cywilne
kach numer […] przy ul. […] w E. znajdują się dwadzieścia trzy lokale użytkowe i mieszkalne. Właścicielem lokalu użytkowego numer […]
w budynku numer […] jest powódka, której przysługuje udział w nieruchomości wspólnej wynoszący 315/1000 części. Lokal usytuowany jest
w piwnicy budynku, a powódka nie korzysta z niego bezpośrednio, tylko wynajmowała go. Początkowo był tam sklep z odzieżą, później pub,
a od połowy 2010 r. lokal wynajęty został A. O., prowadzącej tam pub
[…], w którym sprzedawane były napoje alkoholowe. W lipcu 2010 r.
A. O. uzyskała od zarządu pozwanej wspólnoty zgodę na sprzedaż alkoholu w przedmiotowym lokalu. Na podstawie m.in. tej zgody udzielono
jej, do dnia 30 września 2014 r., administracyjnego zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych z zawartością alkoholu do 4,5%, od 4,5%
do 18% oraz powyżej 18%. Pub […] otwarty był od godziny 17.00 do
momentu opuszczenia go przez ostatnich klientów. Odbywały się w nim
także koncerty. Napoje alkoholowe były sprzedawane wewnątrz lokalu. A. O. zatrudniała tylko barmanów, którzy nie pilnowali porządku
przed lokalem i nie zwracali uwagi na sposób zachowania przebywających tam osób, w szczególności czy spożywają oni tam napoje alkoholowe. Mieszkańcy lokali w budynkach numer […] przy ul. […] w E.
wielokrotnie uskarżali się na działalność tego pubu, kierując swoje skargi do administratora, powódki i najemcy. Dotyczyły one hałasów wydobywających się z lokalu oraz niewłaściwego zachowania klientów pubu. W lokalu była bowiem odtwarzana do późnych godzin nocnych zbyt
głośna muzyka. W mieszkaniach słyszalne były głosy klientów przebywających w lokalu oraz poza nim, na chodniku przed wejściem do pubu.
Były tam spożywane napoje alkoholowe, dochodziło do bójek i awantur.
Zanieczyszczano sąsiedztwo budynku. Wielokrotnie też mieszkańcy lokali zgłaszali funkcjonariuszom policji konieczność podjęcia interwencji
w związku z zakłócaniem ciszy nocnej. Początkowo osoby odpowiedzialne za prowadzenie lokalu przyjmowały grzywny, nakładane w drodze
mandatów karnych, a później, wobec odmowy ich przyjęcia, prowadzono szereg postępowań sądowych w sprawach o wykroczenia. W dniu
18 marca 2014 r. odbyło się zebranie właścicieli lokali położonych
119
w omawianych budynkach. W doręczonym wcześniej powódce zawiadomieniu o tym zebraniu nie znajdowała się informacja co do poddania
pod głosowanie uchwały w przedmiocie niewyrażenia zgody na sprzedaż alkoholu w stanowiącym jej własność lokalu użytkowym. Dopiero na zebraniu W. P. wniósł o dodanie tej kwestii do porządku obrad.
Na zebraniu w dniu 18 marca 2014 r. obecnych było czterech właścicieli
lokali, którzy głosowali za podjęciem uchwały nr […] w sprawie niewyrażenia zgody na sprzedaż alkoholu w lokalu użytkowym przy ul. […].
Dalsze głosowanie nad tą uchwałą odbyło się w drodze indywidualnego
zbierania głosów w okresie od 24 marca 2014 r. do 15 kwietnia 2014 r.
W tym czasie powódka oddała swój głos przeciwko podjęciu tej uchwały. Ostatecznie za uchwałą głosowali właściciele czternastu lokali posiadający łącznie 71,49% udział w nieruchomości wspólnej, przeciw głosowała tylko powódka, która pisemne zawiadomienie o podjęciu uchwały
nr […] i jej treści otrzymała w dniu 4 sierpnia 2014 r.
Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił w oparciu o dowody wskazane w uzasadnieniu orzeczenia, tamże przedstawiając ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego.
Sąd wskazał, że powódka zaskarżyła uchwałę w terminie przewidzianym w art. 25 ust. 1a ustawy o własności lokali (dalej u.w.l.). Sąd
stwierdził, że art. 22 u.w.l. nie zalicza decyzji w omawianym przedmiocie do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, jednak taki
charakter tej decyzji można wyinterpretować z art. 18 ust. 5 pkt 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 1356).
Przepis ten wymaga, aby wniosek o wydanie zezwolenia na sprzedaż
napojów alkoholowych zawierał pisemną zgodę właściciela, użytkownika, zarządcy lub administratora budynku, jeżeli punkt sprzedaży ma być
zlokalizowany w budynku mieszkalnym wielorodzinnym. Ustawodawca założył, że oddziaływanie punktu sprzedaży alkoholu zlokalizowanego w takim budynku jest na tyle znaczne, że wymagane jest wyrażenie
zgody przez właściciela budynku. W przypadku budynków, w których doszło do wyodrębnienia własności lokali, właścicielami budynku
120
Prawo cywilne
(jego współwłaścicielami) są wszyscy właściciele wyodrębnionych lokali (art. 3 u.w.l.). Dlatego też ich zgoda jest wymagana na gruncie art. 18
ust. 5 pkt 3 u.w.l. Zdaniem Sądu zaskarżona uchwała nie jest niezgodna z przepisami prawa. Jej treść nie naruszyła bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, przy jej podjęciu nie doszło też do naruszenia
przepisów proceduralnych.
Powódka nie zarzuciła, że nie została zawiadomiona o zebraniu
wspólnoty, które odbyło się w dniu 18 marca 2014r. Nieujęcie natomiast
w doręczonym jej zawiadomieniu punktu dotyczącego głosowania nad
uchwałą nr […] nie dyskwalifikowało prawidłowości trybu jej podjęcia. Żaden przepis u.w.l. nie wymaga, aby pod głosowanie poddawane były tylko uchwały objęte wcześniejszym porządkiem obrad. Ponadto w przypadku przedmiotowej uchwały do jej podjęcia nie doszło na
zebraniu, na którym było tylko czterech właścicieli lokali, ale w trybie
tzw. mieszanej metody głosowania, w której większość głosów oddanych
zostało w drodze ich indywidualnego zbierania. Wprowadzenie uchwały
nr […] do porządku zebrania dopiero w dniu 18 marca 2014 r. nie mogło
mieć zatem wpływu na jej treść. Zaskarżona uchwała nie narusza w żaden sposób zasady prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną.
Nie godzi w obowiązek zapewnienia należytego stanu nieruchomości,
a wręcz przeciwnie – przy stwierdzonym sposobie funkcjonowania lokalu, w którym sprzedawane były napoje alkoholowe – zapewniała ograniczenie jego negatywnego wpływu nie tylko co do utrzymania porządku
i bezpieczeństwa wokół nieruchomości, ale także zapewnienia członkom
wspólnoty możliwości spokojnego korzystania z ich lokali. Głównym celem funkcjonowania wspólnot mieszkaniowych i tym samym celem samej ustawy jest wspólne utrzymanie nieruchomości w należytym stanie.
Dlatego interes pojedynczego właściciela schodzi tu na plan dalszy. Jedynie w przypadku istotnego naruszenia jego interesów możliwe jest wyeliminowanie z porządku prawnego zaskarżonej uchwały. Dlatego Sąd
nie zgodził się z powódką, że zaskarżoną uchwałą pozwana wspólnota ingerowała w jej prawa, próbując ograniczyć jej prawa właścicielskie
i wolność prowadzenia działalności gospodarczej. Sąd wskazał, że zgro121
madzony w sprawie materiał dowodowy potwierdził zasadność podjęcia
zaskarżonej uchwały. Sprzedaż napojów alkoholowych w lokalu powódki wiązała się z istotnymi dolegliwościami dla innych właścicieli lokali,
a także miała negatywny wpływ na stan nieruchomości, na utrzymanie
jej w czystości i zapewnienie tam bezpieczeństwa. Powódka nie podjęła
przy tym żadnych działań, aby ten negatywny wpływ zminimalizować.
Nadto ustawodawca, wprowadzając administracyjne ograniczenia co do
miejsc sprzedaży alkoholu, ograniczył prawa właścicielskie w tym przedmiocie (art. 140 k.c.). Nie jest bowiem tak, że w każdym lokalu może
zostać zlokalizowany punkt sprzedaży napojów alkoholowych. W szczególności w przypadku lokalu położonego w budynku mieszkalnym wielorodzinnym możliwość uzyskania takiego zezwolenia uzależniona jest
od zgody pozostałych współwłaścicieli budynku. Stąd również swoboda
prowadzenia działalności gospodarczej nie ma tu charakteru absolutnego, a członkowie pozwanej wspólnoty, na podstawie ustawowego upoważnienia, uprawnieni byli wyrazić swoje zdanie, czy akceptują sprzedaż
napojów alkoholowych w lokalu wchodzącym w skład wspólnej nieruchomości. Ważąc interesy powódki i pozostałych członków pozwanej,
którzy głosowali za podjęciem zaskarżonej uchwały, pierwszeństwo należało przyznać tym ostatnim. Ujawniony sposób funkcjonowania pubu
[…] wiązał się ze znacznymi uciążliwościami dla pozostałych członków
pozwanej. Powódka nie prowadziła osobiście tej działalności, a jedynie
wynajmowała lokal. Zbędne było więc rozważanie, jaki wpływ będzie
miało zaprzestanie sprzedaży tam napojów alkoholowych na sytuację materialną powódki. Ponadto, jak wskazała powódka, w lokalu tym może
być prowadzona także inna działalność gospodarcza, która przynosiłaby
jej dochód. Uznając zatem, że podjęcie zaskarżonej uchwały było w interesie większości członków pozwanej wspólnoty, a przy tym uchwała była zgodna z przepisami prawa i nie naruszała zasady prawidłowego zarządzania nieruchomością wspólną, nie było podstaw do jej uchylenia.
Powództwo jako niezasadne podlegało oddaleniu. O kosztach procesu
orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 11.1 pkt 1 i § 5
rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponosze122
Prawo cywilne
nia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
Apelację od powyższego wyroku wywiodła powódka, zarzucając: naruszenie prawa procesowego, art. 233 § 1 k.p.c., jak również prawa materialnego art. 23 ust. 3 u.w.l., poprzez przyjęcie, że zarząd wspólnoty (czy
też administrator) nie miał obowiązku pisemnego zawiadomienia członków wspólnoty o treści podjętej uchwały głosowanej w sposób mieszany,
tj. poprzez oddanie głosów na posiedzeniu, a następnie zbieranie głosów;
pominięcie przez Sąd Okręgowy art. 23 ust. 3 u.w.l. i błędne przyjęcie, że
wywieszenie uchwały wspólnoty jest równoznaczne z pisemnym zawiadomieniem członków wspólnoty o podjętej uchwale, a nadto nieobiektywne
i błędne ustalenie stanu faktycznego, pod z góry powziętą tezę, że uchwala została podjęta w sposób prawidłowy, wybiorcze potraktowanie materiału dowodowego poprzez całkowite pominięcie zeznań powódki i świadka
A. O. Wskazując na powyższe, skarżąca wniosła o uchylenie orzeczenia
w całości i orzeczenie zgodnie z wnioskiem powódki, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpatrzenia przez Sąd Okręgowy w E., a nadto zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.
W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie na
koszt powódki.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja nie jest zasadna.
Rozpoznając przedmiotową sprawę, Sąd ad quem podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, przyjmując je za własne
i uznając za podstawę także dla swojego rozstrzygnięcia, z zastrzeżeniami wynikającymi z poniższych rozważań.
Pierwsze ze wskazanych zarzutów apelacji odnoszą się do kwestii
związanych z zawiadomieniem członków pozwanej wspólnoty o treści
podjętej/zaskarżonej uchwały. Jednocześnie analiza uzasadnienia odwołania nie pozwala na ustalenie, jakie konsekwencje skarżąca wiąże z podnoszonymi w tym zakresie zarzutami.
123
Sąd II instancji nie kwestionuje, że art. 23 ust. 3 u.w.l. stanowi,
że o treści uchwały, która została podjęta z udziałem głosów zebranych
indywidualnie, każdy właściciel lokalu powinien zostać powiadomiony
na piśmie. Zatem rację ma skarżąca, że powyższy obowiązek ustawowy
w sytuacji podejmowania spornej uchwały nie został zachowany. Jednocześnie nie ulega wątpliwości, że w stanie faktycznym tej sprawy powódka otrzymała odpis przedmiotowej uchwały na piśmie na swoje żądanie.
W związku z tym termin do jej zaskarżenia Sąd Okręgowy policzył, czego apelująca nie kwestionuje, od dnia 4 sierpnia 2014 r., uznając zachowanie terminu do zaskarżenia uchwały w oparciu o art. 25 ust. 1a u.w.l.
Skarżąca nie wskazała, wydaje się, że wskazanie powyższego nie jest
w ogóle możliwe wpływu braku doręczenia pisemnej treści tej uchwały
członkom pozwanej wspólnoty, na treść podjętej uchwały.
W konsekwencji Sąd II instancji nie znajduje podstaw do ustalenia negatywnego wpływu podnoszonych przez powódkę okoliczności na
treść podjętej uchwały, uwzględniając, podzielany przez tenże Sąd pogląd
judykatury, że zarzuty formalne dotyczące procedury podjęcia uchwały mogą stanowić podstawę jej uchylenia tylko wówczas, gdy zarzucana
wadliwość miała lub mogła mieć wpływ na treść uchwały.
W zarzutach apelacji skarżąca nie podnosi kwestii osób zbierających podpisy pod uchwałą w drodze indywidualnego zbierania podpisów, wskazując na tę okoliczność w uzasadnieniu odwołania. Jednak także w tym przedmiocie brak wykazania wpływu podnoszonej okoliczności
na treść podjętej uchwały, co skutkuje nieuwzględnieniem tego stanowiska, z przyczyn ww.
Rację ma powódka, że przedstawione przez stronę pozwaną listy
osób głosujących za podjęciem omawianej uchwały i przeciwko jej podjęciu różnią się pomiędzy sobą.
Na liście za podjęciem uchwały na zebraniu, mimo wskazywania
obecności jedynie czterech osób, widnieją podpisy trzynastu osób. Z kolei z listy na k. […] wynika, że na zebraniu głosowało 6 osób, znajduje
się tam nadto podpis powódki, ze wskazaniem, że głosowała ona po zebraniu. Wreszcie na k. […] znajduje się lista osób głosujących w drodze
124
Prawo cywilne
indywidualnego zbierania głosów, na której znajdują się również podpisy osób obecnych na zebraniu i tam głosujących.
Sąd Apelacyjny dokonał analizy tych list, uwzględniając nadto zeznania świadka Cz. P. W oparciu o te dowody Sąd ten doszedł do wniosku, że na listach tych głosy określonych osób powtarzają się, że nie dopilnowano, by na poszczególnych listach podpisywały się te osoby, które
były na zebraniu, oraz te, których tam nie było i oddały głosy zbierane w drodze indywidualnego zbierania. Jednak weryfikacja podpisów na
tych listach prowadzi do stanowczego wniosku, że ogólna liczba głosów
oddanych za podjęciem spornej uchwały wynosi 69,36% udziału w nieruchomości wspólnej, co powoduje, że za podjęciem uchwały głosowała
większość uprawnionych do uczestniczenia w tej czynności.
Zatem zarzucana w apelacji rozbieżność pomiędzy wskazanymi listami istnieje, jednak ich analiza nie podważa wniosku Sądu Okręgowego, że uchwała ta została podjęta większością głosów.
Faktem także pozostaje, że powódka dołączyła do akt niniejszej
sprawy wyroki uniewinniające A. O., A. W. czy M. M. od zarzutów zakłócania ciszy nocnej członków pozwanej wspólnoty. Powyższe wyroki nie są jednak wiążące dla sądu cywilnego, ze względu na treść
art. 11 k.p.c. Dlatego też Sąd a quo był uprawniony, a jednocześnie zobowiązany, do poczynienia w niniejszej sprawie własnych ustaleń faktycznych w oparciu o zaoferowany przez strony materiał dowodowy.
Zarzucając nieobiektywne i błędne ustalenie stanu taktycznego w tej
sprawie, skarżąca twierdzi, że Sąd Okręgowy „przedstawił” stan faktyczny „w taki sposób, iż miał on uwiarygodniać zasadność działań wspólnoty przy podejmowaniu uchwał”. W dalszej części odwołująca się przedstawia swoją ocenę dowodów, stwierdzając, że określone ustalenia Sądu
a quo nie są prawdą.
W związku z powyższym Sąd II instancji wskazuje, że nie są skutecznym podważeniem ustaleń stanu faktycznego czy dokonanej oceny
materiału dowodowego w sprawie (czy naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.)
twierdzenia strony przedstawiające własną ocenę dowodów czy też ustalenia faktyczne, jakie powinny zostać stwierdzone przy przyjęciu jej
125
punktu widzenia i jej kryteriów oceny. Dlatego też twierdzenia skarżącej,
że nieprawdą jest, że goście lokalu spożywali alkohol przed lokalem, że
członkowie wspólnoty słyszeli glosy klientów przebywających w omawianym lokalu, że dochodziło do bójek, awantur, zanieczyszczania terenu
przed lokalem, nie mogą zostać uwzględnione przez Sąd Odwoławczy.
Skarżąca trafnie wskazuje, że sam fakt zgłaszania zawiadomień
o niewłaściwym zachowaniu klientów omawianego pubu nie dowodzi
zaistnienia podawanych faktów. Jednocześnie twierdzenia, że „interwencje te były podejmowane w związku z »aktywnością« świadków I. F.
i D. G.”, że „ilość podjętych interwencji wskazuje tylko i wyłącznie na
nadaktywność tych osób i nieprawdziwość ich twierdzeń”, wyrażają tylko i wyłącznie subiektywną ocenę skarżącej.
Sąd Apelacyjny stwierdza, że, przedstawiając we wskazany sposób
swoje stanowisko, skarżąca nie wskazuje, jakie dowody miałyby przemawiać za prawdziwością jej twierdzeń. Podważenie zeznań wskazanych
świadków nie opiera się na żadnym kryterium poza gołosłownym twierdzeniem o ich „nadaktywności”.
Powódka zupełnie pomija przy tym przyczyny tej „nadaktywności”.
Nie wyjaśnia, co, poza faktem zakłócania ciszy nocnej, zanieczyszczania terenu wspólnoty i pobliskiego, miałoby skłaniać te osoby do wzywania interwencji policji.
Wśród wniosków dowodowych w tej sprawie czy przeprowadzonych dowodów brak dokumentacji policyjnej odnoszącej się do ogólnej
liczby przeprowadzonych w przedmiotowym lokalu/jego otoczeniu interwencji policji przykładowo w okresie 12 miesięcy przed podjęciem omawianej uchwały. Nie ma też informacji Sądu Rejonowego w E. o liczbie spraw toczących się w tym Sądzie przeciwko osobom, odnośnie do
których zapadły wyroki przedstawione przez powódkę, ze wskazaniem
liczby skazań i uniewinnień. Takie dowody, a nie gołosłowne twierdzenia skarżącej, mogły stanowić przeciwdowód zeznań świadków ocenionych przez Sąd Okręgowy jako wiarygodne.
Dodać przy tym należy, że podejmując próbę podważenia tych zeznań, skarżąca nie wskazuje żadnych zasad logiki/doświadczenia życiowego naruszonych przez Sąd I instancji przy ocenie tych dowodów.
126
Prawo cywilne
Apelująca w uzasadnieniu odwołania twierdzi nadto, że Sąd a quo
nie uwzględnił wyników badań przeprowadzonych przez Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w E. Odnosząc się do tego dowodu, stwierdzić należy, że jest to dokument wskazujący na jednostkową sytuację i, mimo
wynikającego z niego pozytywnego dla powódki wyniku, właśnie z powodu swojej jednostkowości nie podważa skutecznie dowodu z zeznań
świadków wskazywanych w apelacji.
Według Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie istotne jest zagadnienie, które podkreślił Sąd I instancji, że głównym celem funkcjonowania wspólnot mieszkaniowych i tym samym celem samej ustawy o własności lokali jest wspólne utrzymanie nieruchomości w należytym stanie,
a w konsekwencji interes pojedynczego właściciela schodzi na plan dalszy i jedynie w przypadku istotnego naruszenia jego interesów możliwe
jest wyeliminowanie z porządku prawnego zaskarżonej uchwały.
Niewątpliwie, uwzględniając art. 25 ust. 1 u.w.l., a nadto art. 18
ust. 6 pkt 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, zasadne jest wysnucie wskazanego wniosku, że interes
współwłaścicieli nieruchomości, członków wspólnoty mieszkaniowej ma
prawo, w określonych sytuacjach, na przykład takich jak przedmiotowa,
decydować o prawach innych współwłaścicieli tej nieruchomości, także
członków tej wspólnoty, nawet poprzez ich pewne ograniczenie, oczywiście tylko i wyłącznie w ramach uprawnień ustawowych. Wspólnota
mieszkaniowa jest „zbiorem” podmiotów, które w ramach tej wspólnoty muszą funkcjonować w sposób możliwie racjonalny, uwzględniający wzajemne interesy, prawa i obowiązki, nie naruszając tych interesów,
praw i obowiązków w sposób nieuprawniony. Z uwagi na to, że wspólnota musi funkcjonować jako całość, uzasadnione interesy większości
członków muszą pozostać nadrzędnymi w stosunku do interesów, praw
i obowiązków pojedynczych członków wspólnoty. Taka właśnie sytuacja
zaszła w przedmiotowej sprawie.
Prawo powódki do korzystania z jej lokalu musiało ustąpić interesowi i prawom pozostałych członków pozwanej Wspólnoty, gdyż tego wymagają zasady współżycia społecznego, które pozwalają na ograniczenie korzystania z prawa własności rzeczy (art. 140 k.c). Zdaniem Sądu
127
II instancji niedopuszczalne jest bowiem, by prawo korzystania z własnej
nieruchomości danej osoby uznać za absolutne i niepodlegające żadnym
ograniczeniom, podczas gdy sprzeciwią się temu, nie gorzej chronione,
prawa innych osób do korzystania z ich rzeczy, ale także inne gwarantowane Konstytucją RP (art. 31 ust. 2). Ograniczenie prawa własności powódki nie narusza, zdaniem Sądu ad quem, istoty jej prawa własności
(art. 31 ust. 3 Konstytucji RP), gdyż sama przyznała, że ma możliwości
korzystania z tego prawa w inny niż dotychczas sposób.
Konkludując, Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia omawianej apelacji, co skutkowało jej oddaleniem na podstawie
art. 385 k.p.c. […]
12
z dnia 28 października 2015 r.
Skład orzekający:
SSA Ewa Tomaszewska (przewodniczący)
SSA Marek Machnij
SSA Małgorzata Zwierzyńska (sprawozdawca)
Teza:
W przypadku renty należnej na podstawie art. 444 § 2 k.c. jej celem jest zapewnienie poszkodowanemu możliwości zaspokojenia stałych,
powtarzalnych potrzeb, które zwiększyły swój zakres lub wręcz dopiero pojawiły się na skutek deliktu. Jednocześnie częstotliwość ponoszenia poszczególnych stałych wydatków na sfinansowanie danej potrzeby
może być różna w zależności, od tego, w jakim obszarze życia potrzeba ta zaistniała.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 20 lutego 2015 r. w punkcie
pierwszym zasądził od pozwanego T. […] Spółki Akcyjnej na rzecz po128
Prawo cywilne
woda T. W. kwotę po 6.637 zł miesięcznie płatną do dnia 10. każdego
miesiąca, poczynając od dnia 1 kwietnia 2012 r. wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat, z tym ustaleniem, iż renta zawiera świadczenie wypłacone już powodowi przez pozwanego we wskazanym okresie z tytułu renty ze względu na zwiększone
potrzeby. W punkcie drugim Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 167,432 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 156.778,09 zł
od dnia 3 kwietnia 2012 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 10.653,91 zł
od dnia 26 listopada 2014 r. do dnia zapłaty. W punkcie trzecim Sąd oddalił powództwo w pozostałym zakresie, w punkcie czwartym zasądził
od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6.199 zł tytułem zwrotu kosztów
procesu, a w punkcie piątym nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz
Skarbu Państwa kwotę 12.354 zł tytułem kosztów sądowych w zakresie
opłaty stosunkowej oraz kwotę 3.136,99 zł tytułem wydatków, w punkcie szóstym odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu.
Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:
W dniu 25 kwietnia 1996 r. powód uległ wypadkowi komunikacyjnemu, na skutek którego doznał złamania trzonu kręgu 5 z przemieszczeniem odłamków i uszkodzeniem rdzenia kręgowego oraz powstaniem
porażeń kończyn dolnych i niedowładów kończyn górnych.
Prawomocnym wyrokiem z dnia 13 lutego 1998 r., wydanym
w sprawie […], Sąd Wojewódzki w E. zasądził od pozwanego na rzecz
powoda kwotę 96.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 lipca 1997 r.
tytułem zadośćuczynienia, kwotę 5.950 zł z ustawowymi odsetkami od
dnia 7 lipca 1997 r. tytułem odszkodowania, nadto rentę za okres od dnia
7 lipca 1997 r. do dnia 12 lutego 1998 r. w kwotach po 1.050 zł miesięcznie płatną do dnia ostatniego każdego miesiąca oraz rentę za okres
od dnia 13 lutego 1998 r. w kwocie po 1.350 zł miesięcznie płatną do
dnia ostatniego każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił.
Sąd Wojewódzki w E. w trakcie procesu w oparciu o opinie biegłych ustalił, że trwały uszczerbek na zdrowiu powoda będący wynikiem
129
wyłączenia podstawowych funkcji życiowych, kalectwa, którą czynią powoda bezradnym życiowo i zdanym wyłącznie na pomoc innych ludzi,
wynosi 100%. Powód utracił całkowicie zdolność do pracy zarobkowej
i zwiększyły się jego potrzeby, co uzasadniało przyznanie powodowi odpowiedniej renty z uwzględnieniem przyczynienia się powoda do zdarzenia, które Sąd Okręgowy w E. określił na 5%.
W dniu 10 października 2006 r. przed Sądem Rejonowym w M.
strony zawarły ugodę, na mocy której pozwany zobowiązał się zapłacić
powodowi dodatkowo rentę wyrównawczą z tytułu zwiększonych potrzeb
w kwocie 300 zł miesięcznie, poczynając od marca 2006 r.
W piśmie z dnia 15 grudnia 2011 r. powód wniósł do pozwanego
o podwyższenie renty z tytułu zwiększonych potrzeb do kwoty 6.136 zł
płatnej od 1 grudnia 2011 r. z góry do 10. dnia każdego miesiąca oraz
wypłatę kwoty 176.374,44 zł tytułem wyrównania świadczenia rentowego za okres od dnia 1 grudnia 2008 r. do dnia 30 listopada 2011 r.
W odpowiedzi na wniosek pozwany w piśmie z dnia 18 stycznia
2012 r. poinformował powoda, że podwyższył wysokość renty na zwiększone potrzeby do kwoty 1.780 zł, obejmującej koszty opieki, zakupu
leków, maści i kremów pielęgnacyjnych, środków opatrunkowych oraz
cewników i środków do higieny. Jednocześnie pozwany przyznał powodowi tytułem wyrównania świadczenia rentowego za okres od grudnia
2008 r. do marca 2012 r. łącznie kwotę 21.671,27 zł. Przy tym przyznając powyższe świadczenie, pozwany uwzględnił stopień przyczynienia
się powoda do szkody ustalony na 5%. Zgodnie z powyższym pozwany
wypłacił powodowi tytułem wyrównania świadczenia rentowego kwotę
21.671,27 zł oraz bieżące świadczenia w wysokości 1.780 zł miesięcznie tytułem renty na zwiększone potrzeby.
Powód ma obecnie 38 lat. Od 2004 r. bezpłatną opiekę nad nim
sprawuje narzeczona J. C., która ze względu na zakres sprawowanej
opieki nad powodem nie pracuje. Powód wymaga bowiem między innymi cewnikowania, ubierania, mycia, przygotowania mu posiłków, sadzania na wózek inwalidzki, na którym też porusza się z pomocą J. C.
– powód na wózku może odpychać się tylko nadgarstkiem i poruszać się
130
Prawo cywilne
tylko po równej płaszczyźnie. Powód wypracował jedynie proste czynności, jak trzymanie widelca czy szczoteczki, potrafi zjeść posiłek po
uprzednim przygotowaniu. Przy tym kontakt intelektualny z powodem
jest normalny. Ponadto J. C. pomaga powodowi w rehabilitacji, wykonuje masaże i ćwiczenia. Przy tym powód ma około 200 cm wzrostu i około 120 kg wagi, w związku z czym wykonywanie powyższych czynności, w tym podnoszenie powoda jest znacznie utrudnione. J. C. sprawując
opiekę nad powodem, korzysta z rękawiczek do toalety powoda, podkładów przy cewnikowaniu, cewników zewnętrznych, lignokainy, worków
do zbiórki moczu, podaje powodowi środki przeciwbólowe w postaci ketonalu, używa kremów, które wzmacniają skórę.
W ramach sprzętu rehabilitacyjnego powód dysponował urządzeniem do masaży stóp, natomiast posiadany materac rehabilitacyjny nie
spełnia swojej funkcji. Powód korzysta również z poduszek przeciwodleżynowych, które wymagają naprawy.
Powód systematycznie korzysta z konsultacji lekarza POZ, z poradni urologicznej, neurologa i chirurga. Przyjmuje leki na układ moczowy,
spastykę, których koszt wynosi około 200 zł miesięcznie, leki ochronne
na wątrobę oraz leki nasenne.
Powód otrzymuje z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dodatek pielęgnacyjny:
– od dnia 1 marca 2009 r. do dnia 28 lutego 2010 r. w wysokości
173,10 zł miesięcznie,
– od dnia 1 marca 2010 r. do 28 lutego 2011 r. w wysokości 181,10 zł
miesięcznie,
– od dnia 1 marca 2011 r. do dnia 29 lutego 2012 r. w wysokości
186,71 zł miesięcznie,
– od dnia 1 marca 2012 r. w wysokości 195,67 zł miesięcznie.
Potrzeby powoda w zakresie rehabilitacji i opieki były niedoszacowane i istniały przed kwietniem 2009 r. Powód jako osoba o dużym stopniu niepełnosprawności wymaga wielokierunkowej rehabilitacji, a także
stałej, codziennej opieki drugiej osoby i pomoc ta jest niezbędna przy:
ubieraniu, przebieraniu się, myciu całego ciała, czynnościach higienicz131
nych, wychodzeniu z domu, robieniu części zakupów, praniu, przygotowywaniu i podawaniu posiłków, przechodzeniu z łóżka na wózek i odwrotnie, wsiadaniu do samochodu.
Powód wymaga także bezpośredniej opieki nad własną osobą (pełna
pomoc przy wszystkich codziennych czynnościach domowych – wstawaniu z łóżka, myciu, przygotowywaniu i spożywaniu posiłków, podawaniu napojów w ciągu dnia, zmianie pozycji ciała, wykonywaniu ćwiczeń przez powoda, wykonywaniu ćwiczeń z powodem przez opiekuna)
w wymiarze 6–7 godzin na dobę, pomocy w pracach domowych w wymiarze 2–3 godzin na dobę, pomocy przy wyjściu z domu i załatwianiu
spraw poza domem w wymiarze 1–2 godzin na dobę – łącznie od 9 do
12 godzin opieki dziennie. Koszt korzystania z opieki nieinstytucjonalnej
wynosi 15 zł za 1 godzinę. Powód wymaga bowiem wykonania ćwiczeń
przez osobę opiekującą się nim […] przez dużą wagę powoda opieka
może być nad nim trudniejsza i wymagać większego wysiłku. Jednocześnie koszt zatrudnienia opiekuna, który będzie mieszkał razem z osobą pozostającą pod opieką i stale się nią zajmował, to około 2.000 zł
miesięcznie plus koszty utrzymania.
Ponadto ze względu na złożoną niepełnosprawność powód wymaga
zaopatrzenia w przedmioty umożliwiające i ułatwiające codzienne funkcjonowanie. W tym zakresie powód wymaga zaopatrzenia w dobrej jakości łóżko z regulowaną wysokością całego łóżka i oddzielnie regulowanym położeniem części górnej i dolnej, materac przeciwodleżynowy,
wózek inwalidzki z napędem elektrycznym, którego średni koszt to około
20.000 zł, poduszkę przeciwodleżynową do wózka, której koszt to 1.200 zł.
Powód wymaga również podnośnika, który umożliwi przemieszczanie
się, np. z łóżka na wózek. Powód powinien posiadać wózek kąpielowo-sanitarny, którego koszt wynosi 1.800 zł i nie jest refundowany przez
NFZ. Brak natomiast wskazań medycznych dla zakupu parapodium
– urządzenia służącego do pionizacji i poruszania się. Powód powinien
posiadać natomiast pionizator, który finansowany jest przez NFZ w wysokości 2.000 zł raz na 4 lata przy koszcie pionizatora wynoszącym
3.000 zł, a także dostosowane sztućce, aparat do golenia, grzebień z za132
Prawo cywilne
pięciem na rękę w cenie około 50 zł za sztukę. W kosztach sprzętu rehabilitacyjnego niezbędne jest uwzględnienie kosztów napraw i wymiany
zużytych elementów, co dotyczy zwłaszcza wózka z napędem elektrycznym, gdzie zużyciu mogą ulec akumulatory […] średni miesięczny wydatek nie powinien przekroczyć 300 zł. Powód powinien posiadać również wózek ręczny do transportu, którego koszt refundowany jest przez
NFZ. Przy tym powód powinien być pionizowany codziennie i pionizacja może być prowadzona przez osobę opiekującą się powodem.
Powód wymaga także fizjoterapii – 2 razy tygodniowo po godzinie kinezyterapii w miejscu zamieszkania, która nie jest objęta zakresem świadczeń gwarantowanych i możliwość realizacji tego świadczenia
w ramach publicznego systemu opieki zdrowotnej jest praktycznie bardzo trudna do uzyskania. Koszt 1 godziny fizjoterapii w warunkach domowych to około 60 zł bez kosztów dojazdu. W tym czasie powinien
być wykonany masaż według konkretnych wskazań, a jednocześnie jednym z zadań fizjoterapeuty jest nauczenie opiekuna i pacjenta wykonywania ćwiczeń, w tym masażu i ćwiczeń regresyjnych, które służą rozciągnięciu przykurczonych tkanek.
Powód powinien natomiast samodzielnie wykonywać ćwiczenia
usprawniające kończyn górnych i tułowia oraz powinien posiadać rotor
lub inne urządzenie do tych ćwiczeń, które umożliwi samodzielnie wykonywanie ćwiczeń, co jest niezbędne przy ograniczeniu fizjoterapii do
2 godzin tygodniowo. Nie wymaga natomiast zaopatrzenia w sprzęt do
fizykoterapii typu Bioptron, laser, pole magnetyczne, prądy ze względu
na brak lub minimalną skuteczność tych metod.
Ponadto przynajmniej dwa razy w roku powód powinien korzystać
z 3–4-tygodniowych turnusów rehabilitacyjnych (rehabilitacji stacjonarnej np. w sanatorium), przy tym koszt jednego turnusu przy wymaganej
opiece nad powodem to około 3.500 zł.
Od strony neurochirurgicznej nie stwierdzono podstaw do opiniowania o zwiększeniu potrzeb powoda wskutek wypadku z dnia 25 kwietnia
1996 r. od kwietnia 2009 r. Rozmiar pomocy osób drugich i wymiar tej
pomocy niezbędny do codziennej egzystencji powoda od kwietnia 2009 r.
133
jest taki jak przed kwietniem 2009 r. Powód wymaga pomocy całodobowej w zakresie wszystkich czynności zupełnie podstawowych, jak jedzenie, mycie, sprawy toaletowe, przemieszczanie, przekładanie celem
uniknięcia odleżyn. Uszkodzenie rdzenia kręgowego jest nieodwracalne,
siła mięśniowa w zakresie unerwienia przez uszkodzony rdzeń kręgowy
nie zostanie odzyskana. Stan powoda jest typowo stabilny, bez poprawy,
z niedowładem spastycznym, z kluczową rolą rehabilitacji.
Powód jest osobą, która z powodu porażenia kończyn dolnych
i przerwania ciągłości rdzenia kręgowego ma zaburzenia czynności zwieraczy, bezwiednie oddaje mocz i stolec. Z powodu pęcherza neurogennego stosowane jest cewnikowanie. Powód jest pod kontrolą specjalisty
urologa i wydawane przez niego zalecenia są wdrażane. Powód wymaga
pomocy osoby drugiej w celu opróżnienia worka z moczem podłączonego do cewnika oraz w zakresie wymiany cewnika. Ponadto konieczne
jest stosowanie środków leczniczych – profilaktycznych leków przeciwko zakażeniu układu moczowego. W związku z powyższym łączny koszt
materiałów medycznych i leków związanych z odprowadzeniem moczu
– po uwzględnieniu częściowej refundacji z NFZ – wynosi około 724 zł
i odpowiada wymaganiom po 2009 r.
W ocenie Sądu I instancji roszczenie powoda o podwyższenie renty
na zwiększone potrzeby ustalonej w wyroku Sądu Wojewódzkiego w E.
z dnia 25 kwietnia 1996 r., w sprawie […], a następnie w ugodzie zawartej przed Sądem Rejonowym w M. w dniu 10 października 2006 r.,
w sprawie […], a także w piśmie pozwanego z dnia 18 stycznia 2012 r.,
zasługiwało w znacznej części na uwzględnienie.
Źródło obowiązku płacenia renty wynikające z ustawy może dotyczyć rent odszkodowawczych przyznawanych na podstawie art. 444 k.c.
i art. 446 k.c. Z istoty unormowania zawartego w art. 907 § 2 k.c. wynika ograniczenie materialnej prawomocności wyroku w takim znaczeniu, że wyrok orzekający o obowiązku świadczenia renty wiąże materialnie tylko w okolicznościach przyjętych za podstawę orzeczenia, z tym
że zmiana może nastąpić jedynie w razie zmiany stosunków w stosunku do stanu, w jakim orzekano o rencie. W wypadku renty zasądzonej
134
Prawo cywilne
na podstawie art. 444 § 2 k.c. nowe okoliczności stanowiące podstawę
stwierdzenia zmiany stosunków mogą dotyczyć zarówno sfery osobistej
uprawnionego do renty lub zobowiązanego z tego tytułu, jak i zjawisk
o charakterze obiektywnym, przy czym w każdym z tych wypadków decydujące znaczenie mają ich gospodarcze następstwa (por. wyrok SN
z dnia 2 kwietnia 2014 r., IV CSK 444/13, LEX nr 1455237). Zmiana
stosunków, o której stanowi art. 907 § 2 k.c., nie musi być istotna, ale
powinna uwzględniać sytuację majątkową stron, a także zmiany w zakresie stosunków, które stały się podstawą przyznania renty.
Mając powyższe na uwadze, w ślad za opinią biegłego sądowego z zakresu rehabilitacji medycznej, Sąd Okręgowy ustalił, że potrzeby
powoda w zakresie rehabilitacji i opieki były niedoszacowane i istniały przed kwietniem 2009 r. Na skutek wypadku powód jest osobą o dużym stopniu niepełnosprawności, wymaga wielokierunkowej rehabilitacji, bezpośredniej opieki i pomocy przy wyjściu z domu i załatwianiu
spraw poza domem. Łączny wymiar takiej opieki wynosi zaś od 9 do 12
godzin dziennie, przy stawce godzinowej opieki nieinstytucjonalnej wynoszącej 15 zł uzasadnionej między innymi faktem, że przez dużą wagę powoda opieka może być nad nim trudniejsza i wymagać większego
wysiłku. Za zasadne uznał zatem Sąd I instancji żądanie podwyższenia
renty na zwiększone potrzeby w zakresie kosztów opieki w wysokości
4.725 zł miesięcznie, obejmującej dobowy wymiar opieki – określony
na 10,5 godziny, przemnożony przez stawkę godzinową wynagrodzenia
opiekuna i 30 dni. Oceny tej nie zmienia fakt, że opieka nad powodem
sprawowana jest bezpłatnie przez J. C., gdyż do przyznania renty z tego tytułu wystarcza samo istnienie zwiększonych potrzeb jako następstwo czynu niedozwolonego. W rezultacie nawet bezpłatne sprawowanie
opieki nad poszkodowanym przez członków jego rodziny lub opiekunkę
nie pozbawia go roszczenia o rentę odpowiadającą wartości tej opieki.
Przy uwzględnieniu zaś ogólnej reguły wyrażonej w art. 361 § 2 k.c. nie
powinno budzić wątpliwości, że wysokość renty z tego tytułu nie może
przekraczać wynagrodzenia osoby mającej odpowiednie kwalifikacje do
wykonywania czynności opiekuńczych. Z kolei dla ustalenia wysokości
135
tego rodzaju wynagrodzenia w pełni adekwatne pozostają stawki wynagrodzenia opiekunów ustalone w opinii biegłego.
Sąd Okręgowy uznał również, że po stronie powoda zachodzi konieczność ponoszenia stałych wydatków na rehabilitację, która nie zawsze
jest dostępna w ramach świadczeń z Narodowego Funduszu Zdrowia
w takim zakresie, by zapewnić jak najlepsze jej efekty. Powód wymaga
fizjoterapii – 2 razy tygodniowo po godzinie kinezyterapii w miejscu zamieszkania, która nie jest objęta zakresem świadczeń gwarantowanych,
a koszt jednej godziny fizjoterapii w warunkach domowych to około 60 zł
i miesięcznie kształtuje się w granicach 600 zł. Ponadto przynajmniej
dwa razy w roku powód powinien korzystać z 3–4-tygodniowych turnusów rehabilitacyjnych, przy tym koszt jednego turnusu przy wymaganej
opiece nad powodem to około 3.500 zł.
Powód może zatem domagać się w ramach żądania podwyższenia
renty rekompensaty wydatków związanych z rehabilitacją, a jednocześnie wyliczenie roszczenia powoda w tej mierze w wysokości 1.037,50 zł
nie jest zawyżone.
Treść opinii biegłych z zakresu rehabilitacji medycznej i urologii
wskazuje także, że powód w związku z wypadkiem wymaga stosowania
leków na spastykę mięśni oraz materiałów medycznych i leków związanych z odprowadzaniem moczu. Zaś koszt tych leków i materiałów
medycznych odpowiadających wymaganiom powoda po 2009 r. wynosi
łącznie 924 zł miesięcznie, która to kwota obejmuje wskazane w opinii
biegłego sądowego urologa koszty (po uwzględnieniu częściowej refundacji z NFZ) w wysokości około 724 zł oraz wynikające z faktur i wydruków z internetowych aptek koszty leków na spastykę mięśni w wysokości 200 zł. Sąd Okręgowy nie uwzględnił natomiast kosztów zakupu
lekarstw przeciwbólowych oraz leków na wątrobę, gdyż z opinii nie wynika, aby ich stosowanie od kwietnia 2009 r. pozostawało w związku
przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym, któremu uległ powód.
Z opinii biegłego z zakresu rehabilitacji medycznej wynika ponadto,
że potrzebny powodowi sprzęt rehabilitacyjny wymaga napraw i wymiany zużytych elementów, a średni miesięczny wydatek z tego tytułu nie
136
Prawo cywilne
powinien zaś przekroczyć 300 zł. Zdaniem Sądu Okręgowego wydatki
w tym zakresie należy zaliczyć do cyklicznych i stałych kosztów podlegających uwzględnieniu w ramach renty z tytułu zwiększonych potrzeb.
Nie stanowią natomiast takiego typu wydatków koszty zakupu sprzętu w postaci łóżka rehabilitacyjnego, materaca przeciwodleżynowego,
wózka elektrycznego, poduszki przeciwodleżynowej, podnośnika, wózka sanitarnego, pionizatora i rotora, a także przyborów do golenia, czesania i specjalnych sztućców. Wprawdzie w opinii biegłego wskazano,
że powód wymaga zaopatrzenia w przedmioty umożliwiające i ułatwiające codzienne funkcjonowanie oraz rehabilitację, jednak koszty te mają charakter jednorazowy i żądanie ich zwrotu mieści się w roszczeniu
o odszkodowanie, o którym mowa w art. 444 § 1 k.c. W konsekwencji
powód nie może żądać rekompensaty powyższych wydatków w ramach
renty z tytułu zwiększonych potrzeb.
Dalej Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z przepisem art. 444
§ 2 k.c. renta należy się poszkodowanemu między innymi z tytułu zwiększonych potrzeb, polegających na zapewnieniu opieki, pokryciu kosztów
przejazdu, stałych kosztów leczenia, lepszego odżywiania, w tym kosztów zakupu leków i środków higienicznych, kosztów prywatnych wizyt
lekarskich, rehabilitacji, także turnusów rehabilitacyjnych, dojazdów na
zabiegi i do lekarza itp. Mimo to żądanie powoda co do kwoty 150 zł
obejmującej koszty środków czystości zł oraz 150 zł na dojazdy do placówek medycznych, rehabilitację, do aptek i sklepów nie może jednak
zostać uwzględnione, bowiem powód nie wykazał, na jakiej podstawie
obliczył żądane kwoty, i nie przedstawił w tym zakresie stosownych
dowodów.
Konkludując, Sąd Okręgowy przyjął, że koszt zwiększonych potrzeb powoda w okresie objętym żądaniem pozwu wynosi 6.986,50 zł
miesięcznie i obejmuje wskazane wcześniej koszty opieki (4.725 zł miesięcznie), koszty rehabilitacji (1.037,50 zł miesięcznie), koszty leków
i materiałów medycznych (924 zł miesięcznie) oraz koszty konserwacji
i naprawy sprzętu rehabilitacyjnego (300 zł miesięcznie), a uwzględniając następnie stopień przyczynienia się przez powoda do szkody ustalony
137
na 5%, roszczenie powoda o podwyższenie renty jest zasadne do kwoty
6.637 zł [6.986,50 zł – (6.986,50 zł x 5%)].
W konsekwencji Sąd w punkcie pierwszym wyroku, na podstawie
art. 444 § 2 k.c. i art. 907 § 2 k.c., zasądził od pozwanego na rzecz powoda rentę na zwiększone potrzeby w kwocie 6.637 zł miesięcznie, płatną z góry do dnia 10. każdego kolejnego miesiąca, poczynając od dnia
1 kwietnia 2012 r. wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat, o których orzeczono na podstawie
art. 481 § 1 i 2 k.c. Jednocześnie, mając na uwadze, że pozwany dobrowolnie wypłacał na rzecz powoda z tytułu renty na zwiększone potrzeby kwotę 1.780 zł miesięcznie, Sąd ustalił, że wskazana renta zawiera
świadczenie wypłacone przez pozwanego.
Za uzasadnione w części Sąd Okręgowy uznał żądanie zasądzenia
renty uzupełniającej za okres od dnia 3 kwietnia 2009 r. do dnia 31 marca 2012 r. Począwszy od grudnia 2008 r. pozwany podwyższył powodowi rentę do kwoty 1.780 zł tytułem zwiększonych potrzeb i w tej wysokości przedmiotowe świadczenie jest wypłacane. Jednocześnie za okres
od grudnia 2008 r. do marca 2012 r. pozwany wyrównał powodowi rentę, wypłacając skapitalizowaną kwotę renty w wysokości 21.671,27 zł.
W konsekwencji pozwany wypłacił powodowi w okresie od dnia 3 kwietnia 2009 r. do dnia 31 marca 2012 r. kwotę 64.324,08 zł. Ponadto powód otrzymuje z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dodatek pielęgnacyjny, którego łączna wysokość w okresie objętym analizowanym żądaniem
wyniosła 6.512,51 zł.
Wyliczając kwotę skapitalizowanej renty uzupełniającej za okres od
dnia 3 kwietnia 2009 r. do dnia 31 marca 2012 r., Sąd ustalił, iż kwota należna za ten czas powodowi tytułem renty na zwiększone potrzeby
wynosi 6.637 zł miesięcznie, a więc za wskazany okres powód powinien
otrzymać łącznie kwotę 238.269 zł [(35 miesięcy x 6.637 zł) + (6.637 zł
x 27 dni : 30 dni)]. W związku z tym, przy uwzględnieniu otrzymanej
przez powoda kwoty renty oraz dodatku pielęgnacyjnego, suma skapitalizowanej renty uzupełniającej wynosi 167.432 zł (238.269 zł – 70.837 zł)
i tę kwotę zasądzono od pozwanego na rzecz powoda w punkcie drugim
138
Prawo cywilne
wyroku. Za zasadne Sąd Okręgowy uznał zasądzenie odsetek na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. od kwoty 156.778,09 zł objętej pierwotnym żądaniem pozwu, od dnia jego wniesienia, tj. 3 kwietnia 2012 r., natomiast
od pozostałej kwoty 10.653,91 zł od dnia rozszerzenia powództwa, za
który przyjęto dzień sporządzenia pisma rozszerzającego powództwo, to
jest 26 listopada 2014 r. wobec nieczytelności stempla pocztowego znajdującego się na kopercie. Natomiast w punkcie trzecim wyroku, na podstawie art. 6 k.c., art. 444 § 2 k.c. oraz art. 481 § 1 k.c. – a contrario
oddalono powództwo w pozostałym zakresie. […]
Apelację od tego wyroku wniosły obie strony.
Powód zaskarżył wyrok w zakresie punktu trzeciego oddalającego
powództwo oraz w zakresie punktu czwartego, zarzucając mu:
1. naruszenie prawa materialnego – art. 444 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie wobec przyjęcia, że renta z tytułu zwiększonych
potrzeb nie obejmuje wydatków na zakup sprzętu, w tym sprzętu rehabilitacyjnego, pomimo że potrzeba korzystania z niego jest
następstwem wypadku, oraz wobec przyjęcia, że renta z tego tytułu nie obejmuje wydatków na przejazdy i zakup środków higienicznych oraz specjalnego wyposażenia powoda wobec niemożności ścisłego udowodnienia wysokości tych kosztów;
2. naruszenie przepisów postępowania – art. 233 k.p.c. i art. 322 k.p.c.
– poprzez ich niewłaściwe zastosowanie z uwagi na nieuwzględnienie w kwocie renty na zwiększone potrzeby wydatków na przejazdy, środki higieniczne i specjalnego wyposażenia powoda wobec
niemożności ścisłego udowodnienia wysokości tych kosztów i jednocześnie możliwości i podstaw do ich szacunkowego określenia
przez Sąd;
3. naruszenie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie wskutek przyjęcia, że na koszty procesu składają się wyłącznie
koszty wynagrodzenia zawodowego pełnomocnika, bez uwzględnienia kosztów podróży do sądu.
W oparciu o powyższe zarzuty skarżący domagał się zmiany wyroku poprzez zasądzenie na rzecz powoda od pozwanego dodatkowo:
139
1. renty z tytułu zwiększonych potrzeb w kwocie po 7.284,11 zł miesięcznie płatnej w terminie do dnia 1. każdego miesiąca, poczynając od kwietnia 2012 r. z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat;
2. kwoty 30.410,96 zł z tytułu zwiększonych potrzeb powoda za okres
od dnia 3 kwietnia 2009 r. do dnia 31 marca 2012 r. z ustawowymi odsetkami od dnia 26 listopada 2014 r.;
3. kwoty 2.340,24 zł tytułem zwrotu wydatków pełnomocnika na dojazdy do sądu.
Skarżący wniósł także o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego zgodnie ze spisem kosztów.
Natomiast pozwany zaskarżył wyrok w części:
1. zasądzającej na rzecz powoda w punkcie pierwszym rentę:
a) za okres od dnia 1 marca 2012 r. do dnia 28 lutego 2013 r.
w kwocie ponad 3.152,13 zł miesięcznie, to jest co do kwoty
3.485 zł;
b) za okres od dnia 1 marca 2013 r. do dnia 28 lutego 2014 r.
w kwocie ponad 3.144,30 zł miesięcznie, to jest co do kwoty
3.493 zł;
c) za okres od dnia 1 marca 2014 r. do dnia 28 lutego 2015 r.
w kwocie ponad 3.141,04 zł, to jest co do kwoty 3.496 zł;
d) za okres od dnia 1 marca 2015 r. w kwocie ponad 141,04 zł
miesięcznie, to jest co do kwoty 3.496 zł;
2. zasądzającej na rzecz powoda w punkcie drugim skapitalizowaną
rentę za okres od dnia 3 kwietnia 2009 r. do dnia 31 marca 2012 r.
w kwocie ponad 49.349,02 zł, to jest co do kwoty 118.082 zł;
3. rozstrzygnięcia o kosztach procesu w punktach czwartym i piątym.
Zaskarżonemu wyrokowi pozwany zarzucił:
1. rażące naruszenie prawa procesowego – art. 233 §1 k.p.c. poprzez
przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów oraz dowolne rozważenie materiału dowodowego i w konsekwencji:
a) pominięcie przy ustalaniu renty należnej powodowi okoliczności, iż pobiera on w okresie od 1 kwietnia 2012 r. świadczenie
140
Prawo cywilne
pielęgnacyjne, co powinno skutkować obniżeniem renty o wysokość tego świadczenia;
b) pominięcie przez Sąd wniosków z opinii biegłego z zakresu rehabilitacji medycznej wskazującej, że koszty naprawy, konserwacji sprzętu oraz turnusów rehabilitacyjnych są kosztami doraźnymi podlegającymi refundacji na podstawie stosownych
rachunków;
c) uznanie przez Sąd wbrew zasadom logicznego rozumowania
i doświadczenia życiowego, że koszty naprawy, konserwacji
sprzętu rehabilitacyjnego mają charakter świadczeń powtarzających się, gdy tymczasem są to koszty doraźne, co skutkowało uwzględnieniem tych kosztów w wysokości renty;
d) pominięcie przez Sąd wniosków z opinii biegłego z zakresu rehabilitacji medycznej wskazującej, że maksymalny koszt zatrudnienia opiekuna mieszkającego z powodem wyniósłby 2.000 zł,
co doprowadziło do błędnego uznania przez Sąd, iż odpowiednią kwotą z tytułu opieki jest kwota 4.725 zł miesięcznie;
2. rażące naruszenie prawa procesowego – art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego z dokumentu – artykułu prasowego
zawierającego zestawienie dochodów osiąganych przez osoby zatrudnione na terenie M., a który to dowód pozwalał ustalić, że miesięczne wynagrodzenie osoby zatrudnionej na stanowisku opiekuna
domowego wynosi 1.455 zł brutto;
3. rażące naruszenie prawa materialnego – art. 444 § 2 k.c. poprzez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji zasądzenie na rzecz powoda zbyt wysokiej renty i renty skapitalizowanej poprzez uwzględnienie kosztów opieki przekraczających wynagrodzenie profesjonalnych opiekunów oraz wydatków mających
charakter doraźny, a cykliczny i stały;
4. rażące naruszenie prawa materialnego – art. 361 k.c. poprzez jego
niezastosowanie i naruszenie zasady minimalizacji szkody poprzez
uwzględnienie kosztów opieki rażąco przekraczającej maksymalne
wynagrodzenie za tego typu usługi w miejscu zamieszkania powoda;
141
5. rażące naruszenie prawa procesowego i materialnego – art. 6 k.c.
w związku z art. 232 k.p.c. poprzez uznanie, iż powód udowodnił, że:
a) ponosi stałe i cykliczne wydatki na naprawę i konserwację
sprzętu rehabilitacyjnego;
b) ponosi koszty 3–4-tygodniowych turnusów rehabilitacyjnych
i że stanowią one stałe i cykliczne wydatki;
6. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na pominięciu przez
Sąd, że od dnia 1 kwietnia 2012 r. powód pobiera świadczenie pielęgnacyjne;
7. niewyjaśnienie wszystkich okoliczności sprawy, zwłaszcza co do
wysokości otrzymywanego przez powoda świadczenia pielęgnacyjnego, począwszy od dnia 1 kwietnia 2012 r.
W oparciu o powyższe zarzuty pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w zaskarżonej części, zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania apelacyjnego,
ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Ponadto skarżący wnosił o dopuszczenie dowodu z wydruku ze
strony internetowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na okoliczność
ustalenia wysokości otrzymywanego przez powoda świadczenia pielęgnacyjnego, z wydruku artykułu prasowego załączonego do pisma procesowego pozwanego z dnia 12 maja 2014 r. na okoliczność ustalenia
wysokości wynagrodzenia opiekuna domowego w rejonie zamieszkania
powoda, ewentualnie o zwrócenie się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o informację co do kwoty wypłaconych powodowi od dnia 1 kwietnia 2012 r. z tytułu świadczenia pielęgnacyjnego i dopuszczenie dowodu z udzielonej odpowiedzi.
Każda ze stron wniosła o oddalenie apelacji strony przeciwnej.
Obie apelacje jedynie w części zasługiwały na uwzględnienie.
Sąd Apelacyjny aprobuje i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne
poczynione przez Sad I instancji, co w takim wypadku nie wymaga ponownego ich przytaczania.
142
Prawo cywilne
W znacznej mierze Sąd Apelacyjny podziela również ocenę materiału dowodowego dokonaną przez Sąd Okręgowy, tym samym uznając za
chybiony zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. podniesiony przez pozwanego, co zostanie omówione w dalszej części rozważań; natomiast zarzut
ten podniesiony przez powoda w odniesieniu do konstatacji Sądu Okręgowego o niewykazaniu przez powoda wysokości kosztów ponoszonych
na dojazdy i środki higieniczne okazał się trafny.
Sąd Okręgowy oddalił żądanie powoda domagającego się z tego
tytułu kwoty 300 zł miesięcznie w ramach renty na zaspokojenie zwiększonych potrzeb (po 150 zł na koszty przejazdów do lekarzy i po 150 zł
na środki higieniczne i środki czystości), uznając, iż powód nie wykazał,
na jakiej podstawie koszty te obliczył, i nie zaoferował na te okoliczności stosownych dowodów. Jednakże zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie poglądem Sąd, ustalając wysokość renty z tytułu zwiększonych
potrzeb, nie jest zobowiązany do drobiazgowej dokładności. W tym
zakresie może kierować się wskazaniami zawartymi w art. 322 k.p.c.
(por. wyrok SN z dnia 7 lipca 2011 r., II CSK 682/10, LEX nr 951296).
Słusznie zatem skarżący zarzuca, iż powyższa konkluzja nie uwzględnia
treści art. 322 k.p.c., który pozwala w sprawach o naprawienie szkody,
gdy ścisłe jej udowodnienie nie jest możliwe lub nader utrudnione, na
zasądzenie odpowiedniej sumy według swej oceny opartej na rozważeniu wszelkich okoliczności sprawy.
Konkluzja ta sprzeczna jest ponadto z wcześniej wyrażonym stanowiskiem Sądu meriti, który w całości dał wiarę zeznaniom świadka J. C.,
która szczegółowo opisała między innymi charakter i rodzaj czynności
higienicznych wykonywanych przy powodzie niezbędnych do zapewnienia jego możliwie dobrego funkcjonowania, a także sposób organizowania powodowi wyjazdów na wizyty lekarskie. Szeroki zakres koniecznej
opieki nad powodem i związanych z tym kosztów różnego rodzaju wynika także ze szczegółowej opinii biegłego z zakresu rehabilitacji, której Sąd meriti dał wiarę.
Z przywołanych wyżej zeznań świadka J. C. wynika, iż powód systematycznie korzysta z porad lekarzy różnej specjalności, nie zawsze
143
możliwe jest zorganizowanie wizyty domowej. Z zeznań tych wynika
również, co zresztą znalazło potwierdzenie w opinii biegłego, że przy
toalecie i zabiegach związanych z cewnikowaniem powoda z uwagi na
częstotliwość tych zabiegów częściej niż przeciętnie pościel ulega zabrudzeniu, należy ją prać co 2–3 dni, co generuje zwiększone koszty z tytułu zużycia środków piorących, a także środków odkażających. Zgodzić
się należy ze skarżącym, iż dokładne wyliczenie tego typu wydatków jest
trudne, przy tym skoro są one niewątpliwie związane ze stanem zdrowia
powoda będącego następstwem wypadku, to nie ma podstaw do wyeliminowania ich co do zasady z renty należnej z tytułu zwiększonych potrzeb.
Nie jest przy tym istotne, co podkreślał zresztą Sąd Okręgowy, odwołując się do ugruntowanego w tej materii orzecznictwa, czy uprawniony rzeczywiście potrzeby te zaspokaja, gdyż na tle art. 444 § 2 k.c.
istotne jest jedynie, czy określone zwiększone potrzeby pojawiły się na
skutek zdarzenia, za które odpowiedzialność ponosi pozwany.
W ocenie Sądu Apelacyjnego zasady doświadczenia życiowego
pozwalają przyjąć – w świetle stanu rzeczy wyłaniającego się przede
wszystkim z wiarygodnych zeznań J. C. – iż kwota 150 zł dochodzona przez powoda z tytułu wydatków na środki czystości i środki higieny
osobistej w przypadku powoda większe niż przeciętnie nie jest zawyżona.
W ten sam sposób Sąd Apelacyjny ocenił żądanie kwoty 150 zł miesięcznie na dojazdy do placówek medycznych, zważywszy na niekwestionowaną potrzebę stałego korzystania z opieki lekarskiej przez powoda, która rzecz jasna może różnie się kształtować w różnych miesiącach;
różny może też być dystans do pokonania samochodem w poszczególnych miesiącach, niemniej jednak uśredniona kwota 150 zł może być
uznana za kwotę pozwalającą przynajmniej częściowo zaspokoić potrzeby logistyczne powoda.
W konsekwencji w tym zakresie apelacja powoda co do zasady
podlegała uwzględnieniu, jednak dochodzoną przezeń z tego tytułu kwotę 300 zł należało pomniejszyć o 5% przyczynienia się powoda do zdarzenia, co daje 285 zł miesięcznie i o tę sumę została podwyższona renta
bieżąca należna powodowi od dnia 1 kwietnia 2012 r. zasądzona w punk144
Prawo cywilne
cie pierwszym zaskarżonego wyroku, jak i renta skapitalizowana z punktu drugiego za cały okres skapitalizowanej tej renty, to jest za 35 miesięcy od kwietnia 2009 r. do końca marca 2012 r. W przypadku renty
skapitalizowanej dało to sumę 9.975 zł, podlegającą zasądzeniu z ustawowymi odsetkami od dnia 26 listopada 2014 r. do dnia zapłaty, to jest
od dnia przyjętego przez Sąd a quo za datę rozszerzenia powództwa.
W tym miejscu zasygnalizować należy, iż szczegółowy sposób wyliczenia bieżącej renty podwyższonej na skutek częściowego uwzględnienia
apelacji powoda zostanie przedstawiony w dalszej części rozważań, przy
okazji omawiania zarzutów apelacji pozwanego.
Apelacja powoda natomiast nie była zasadna w dalszej części, to
jest, jeśli chodzi o podwyższenie renty z uwagi na wydatki na zakup
sprzętu rehabilitacyjnego i zaopatrzenia medycznego.
Kodeks cywilny reguluje prawa do renty umownej w art. 903 k.c.,
stanowiąc, iż jedna ze stron zobowiązuje się względem drugiej do określonych świadczeń okresowych. Wprawdzie renta dochodzona w niniejszej sprawie wynika z deliktu, lecz niektóre rozwiązania przewidziane
w art. 903–907 k.c. mogą być przydatne także przy ocenie stosunków,
w których zobowiązanie do renty wynika ze stosunków pozaumownych
(por. G. Bieniek i in., Komentarz do k.c. Księga trzecia. Zobowiązania,
t. II, Wyd. Prawnicze, Warszawa 1997, s. 511). Należy w związku z tym
wskazać, iż renta tradycyjnie spełnia funkcję alimentacyjną, celem spełnianych świadczeń z reguły jest bowiem dostarczanie uprawnionemu środków utrzymania (tak E. Niezbecka, Komentarz do art. 903 k.c., LEX).
W ocenie Sądu Apelacyjnego wydatki uprawnionego z tego tytułu – a przypadku renty przyznanej na podstawie art. 444 § 2 k.c. z tytułu zwiększonych potrzeb – aby mogły być finansowane w ramach renty, muszą cechować się pewną powtarzalnością, systematycznością, gdyż
tylko takie wydatki będą zgodne z istotą poszczególnych świadczeń okresowych. Ma to szczególne znaczenie w przypadku roszczeń dochodzonych od zobowiązanego z tytułu szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, gdzie roszczenia te obejmują nie tylko rentę (art. 442 § 2 k.c.),
ale także naprawienie wszelkich kosztów łącznie z wyłożeniem z góry
145
sumy potrzebnej na koszty leczenia (art. 444 § 1 k.c.), oraz jednorazowe odszkodowanie (art. 447 k.c.). W związku z tym konieczne staje się
rozważanie, czy potencjalny wydatek winien być finansowany w ramach
renty z tytułu zwiększonych potrzeb, czy też w ramach innych świadczeń
przysługujących poszkodowanemu.
Analiza stanów faktycznych będących przedmiotem orzeczeń tak
Sądu Najwyższego, jak i sądów powszechnych skłania do wniosku, iż
konieczną cechą wydatków objętych rentą z art. 444 § 2 k.c. jest ich
powtarzalny, stały charakter (por. wyrok SN z dnia 22 czerwca 2005 r.,
III CK 392/04, LEX nr 177203; wyrok SA w Warszawie z dnia 13 sierpnia 2008 r., VI ACa 176/09, LEX nr 1120234), chociaż zdaniem Sądu
Apelacyjnego powtarzalność nie musi być utożsamiana z ich comiesięczną częstotliwością, zgodną z regularnością płaconej renty (art. 904 k.c.).
Natomiast jednorazowe wydatki np. na zakup samochodu przystosowanego do potrzeb osoby niepełnosprawnej podlegają finansowaniu w ramach roszczenia odszkodowawczego, o jakim mowa w art. 441 § 1 k.c.
(por. wyroki SN: z dnia 31 maja 2001 r., V CKN 253/00, LEX nr 52406;
z dnia 15 października 2014 r., V CSK 632/13, LEX nr 1604656).
W konsekwencji postulowane przez powoda kwoty z tytułu sprzętów zaopatrzenia medycznego czy też rehabilitacyjnego nie mogą być finansowane w ramach renty z tytułu zwiększonych potrzeb. Co do zasady
są to bowiem wydatki jednorazowe, a wprawdzie w przypadku zużycia
czy też awarii sprzętu zachodzi konieczność kupna nowych, trudno jednak w przeciwieństwie do innych wydatków przewidzieć powtarzalność
i częstotliwość takiego zakupu. W tym zakresie zarzut naruszenia art. 444
§ 2 k.c. okazał się chybiony.
Apelacja pozwanego okazała się uzasadniona w zakresie, w jakim
nie został uwzględniony przez Sąd a quo fakt pobierania przez powoda dodatku pielęgnacyjnego w okresie, za jaki została zasądzona na jego rzecz bieżąca renta.
Z ustaleń Sądu I instancji wynikało, że powód świadczenie takie pobiera od marca 2009 r., przy czym z oświadczenia pełnomocnika powoda
na rozprawie apelacyjnego wynikało, iż nie kwestionuje on, iż w okresie
146
Prawo cywilne
objętym zarzutem apelacji pozwanego, to jest od marca 2012 r. do chwili obecnej, powód nadal ten zasiłek pobiera.
Zbędne zatem było zwracanie się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o informację wskazaną we wniosku dowodowym zgłoszonym
w apelacji (punkt piąty), co skutkowało jego oddaleniem. Z kolei informacja o wysokości dodatku pielęgnacyjnego w poszczególnych latach
wynika z komunikatów Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych publikowanych w urzędowym publikatorze Monitor Polski, co czyniło niecelowym przeprowadzanie dowodu z wydruku ze strony internetowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (punkt czwarty wniosków apelacyjnych).
Skoro zwiększone potrzeby powoda są częściowo pokrywane poprzez otrzymywany dodatek pielęgnacyjny, to w konsekwencji o jego
wysokość należy obniżyć rentę przysługującą od pozwanego. Sąd Okręgowy zaniechał tego w odniesieniu do renty bieżącej, należnej od kwietnia 2012 r., mimo iż uczynił tak w odniesieniu do renty skapitalizowanej zasądzonej w punkcie drugim zaskarżonego wyroku.
Skutkowało to korektą wyroku w punkcie pierwszym poprzez obniżenie renty o wysokość zasiłku. Ponieważ jednak jego wysokość zmieniała się co roku w okresie marzec 2012 r. – marzec 2015 r., to kwotę jednorodnie przyjętą przez Sąd Okręgowy od kwietnia 2012 r. należało rozbić
na poszczególne lata, przyjmując za początek marzec każdego roku, gdyż
od tego miesiąca zgodnie z Komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych jest ustalana wysokość dodatku na dany rok. Wyjątkiem był
pierwszy rok zasądzenia renty bieżącej, to jest 2012 r., gdzie renta została zasądzona od kwietnia – w tym względzie wadliwie pozwany domagał się zmiany wyroku co do renty, już począwszy od marca 2012 r.
Zatem renta miesięczna od kwietnia 2012 r. do końca lutego 2013 r.
z kwoty 6.637 zł została obniżona o kwotę 195,67 zł (Monitor Polski
z 2012 r., poz. 90) co daje 6.441,33 zł, ponieważ jednak na skutek częściowego uwzględnienia apelacji powoda (o czym mowa była wyżej) doszło także do zmiany wyroku w punkcie trzecim oddalającym powództwo, miesięczna renta została podwyższona o 285 zł miesięcznie, co
w sumie daje kwotę 6.726,33 zł.
147
Analogicznie Sąd Apelacyjny postąpił w stosunku do renty za dalsze lata, i tak:
– renta za okres od dnia 1 marca 2013 r. do dnia 28 lutego 2014 r.
z kwoty 6.637 zł została obniżona o dodatek pielęgnacyjny w kwocie 203,50 zł (Monitor Polski z 2013 r., poz. 95), co daje kwotę
6.433,50 zł, a po powiększeniu jej o 285 zł daje 6.718,50 zł miesięcznie;
– renta za okres od dnia 1 marca 2014 r. do dnia 28 lutego 2015 r.
z kwoty 6.637 zł została obniżona o dodatek pielęgnacyjny w kwocie 206,76 zł (Monitor Polski z 2014 r., poz. 165), co daje kwotę
6.430,24 zł, a po powiększeniu jej o 285 zł daje 6.715,24 zł miesięcznie;
– renta za okres od dnia 1 marca 2015 r. z kwoty 6.637 zł została obniżona o dodatek pielęgnacyjny w kwocie 208,17 zł (Monitor Polski z 2015 r. poz. 213), co daje kwotę 6.428,83 zł, a po powiększeniu jej o 285 zł daje 6.713,83 zł miesięcznie.
W pozostałej części apelacja pozwanego okazała się niezasadna.
Nie mogą ostać się zarzuty pozwanego kwestionujące wyliczone
przez Sąd Okręgowy koszty opieki osób trzecich, przy czym skarżący
kwestionuje przede wszystkim przyjętą stawkę za godzinę, nie zaś wymiar czasowy tej opieki, ustalony przez Sąd meriti na 10,5 godziny na
dobę, co stanowi uśrednienie niezbędnego czasu szacowanego przez biegłego na przedział od 9 do 12 godzi na dobę.
Skarżący stawiając ten zarzut, wskazuje na uchybienie art. 233 § 1 k.p.c.
z uwagi na nieuwzględnienie wniosku z pisemnej opinii biegłego wskazującej początkowo na kwotę 2.000 zł jako wynagrodzenie opiekuna całodobowo zamieszkującego z powodem (bez kosztów utrzymania), a także nieuwzględnienie wydruku artykułu prasowego odnoszącego się do
stawek opiekunek domowych. Skutkowało to także zdaniem skarżącego naruszeniem prawa materialnego, art. 361 k.c. oraz art. 444 § 2 k.c.
Nie podzielając powyższych zarzutów i w pierwszej kolejności odnosząc się do zarzutów naruszenia prawa procesowego, Sąd Apelacyjny
wskazuje, iż Sąd Okręgowy, dostrzegając pierwotną tezę biegłego z zakresu rehabilitacji wyrażoną w opinii pisemnej z dnia 15 stycznia 2013 r.,
148
Prawo cywilne
słusznie oparł się na zmodyfikowanym wniosku tego biegłego z późniejszej opinii z dnia 14 kwietnia 2014 r. oraz wyjaśnieniach złożonych na
rozprawie w dniu 11 lipca 2014 r. W konsekwencji odnosząc się do okoliczności rozpoznawanej sprawy, gdzie z uwagi na wzrost i wagę powoda oraz zakres szerokiej opieki nie sposób poprzestać na typowych stawkach wynagrodzenia osób sprawujących opiekę nad osobami niezdolnymi
do samodzielnej egzystencji. Zgodnie ze stanowiskiem biegłego zaaprobowanym przez Sąd Okręgowy stawka opieki nieinstytucjonalnej waha
się między 10 zł a 20 zł (opinia z dnia 14 kwietnia 2014 r.), natomiast
stawka stosowana przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej – 12 zł
(wyjaśnienia biegłego złożone na rozprawie). Zatem kwota 15 zł za godzinę przyjęta przez Sąd Okręgowy w ślad za biegłym nie wydaje się
kwotą zawyżoną, właśnie gdy uwzględni się cechy osobnicze powoda,
skutkujące koniecznością zatrudnienia osoby o odpowiednich warunkach
fizycznych i predyspozycjach psychicznych do jego codziennej pielęgnacji, obejmującej częste manipulacje ciałem w ciągu dnia przy zabiegach
higienicznych, rehabilitacyjnych, przeciwodleżynowych itd.
Z tego względu informacja o dochodach opiekunów domowych
wykonujących swoją pracę w warunkach standardowych przedstawiona
w złożonym do akt sprawy wydruku artykułu prasowego nie mogła być
miarodajna dla ustalenia realnych kosztów opieki nad powodem, adekwatnej do jego indywidualnej sytuacji, nietypowej ze względu na jego
wzrost, wagę i szeroki zakres czynności pielęgnacyjno-rehabilitacyjnych.
Z tej też przyczyny nie sposób czynić Sądowi I instancji zarzutu
z uwagi na nieuwzględnienie danych zawartych w tym artykule. Zwrócić należy przy tym uwagę, iż wbrew stanowisku apelującego Sąd a quo
nie oddalił tego wniosku dowodowego pozwanego – w istocie nie zajął
żadnego stanowiska co do tego wydruku, a jedynie nie uwzględnił danych z niego wynikających. Bezprzedmiotowy jest zatem zarzut apelacji
w zakresie naruszenia art. 227 k.p.c., gdyż zgodnie ze stanowiskiem Sądu
Najwyższego, wyrażonym między innymi w postanowieniu z dnia 3 lutego 2014 r. (I PK 263/13, LEX nr 1646076), do naruszenia tego przepisu może dojść między innymi wówczas, gdy zostanie wykazane, że
sąd odmówił przeprowadzenia dowodu na fakty mające istotne znacze149
nie w sprawie. Takiej decyzji procesowej w odniesieniu do wspomnianego dowodu Sąd Okręgowy nie podjął.
Natomiast Sąd Apelacyjny oddalił wniosek dowodowy zawarty
w apelacji dotyczący dopuszczenia dowodu z przywoływanego przez pozwanego wydruku artykułu (punkt 4 wniosków apelacyjnych), jako nieprzydatny w niniejszej sprawie ze względów wskazanych wyżej.
W konsekwencji nie sposób zgodzić się także ze skarżącym co do
naruszenia art. 361 k.c. oraz art. 444 § 2 k.c. przez Sąd Okręgowy.
Zarzut naruszenia art. 444 § 2 k.c. pozwany podnosi także co do
uwzględnienia w kwocie renty kosztów bieżącej konserwacji sprzętu rehabilitacyjnego oraz kosztów turnusów rehabilitacyjnych. Uzasadnienie
tego zarzutu przedstawione w apelacji zdaje się wskazywać, iż za zwiększone stałe potrzeby podlegające finansowaniu w ramach renty pozwany
uznaje jedynie te potrzeby, których konieczność zaspokojenia pojawia się
stale co miesiąc, pozostałe natomiast uważa za potrzeby doraźne, jednorazowe, a które mogą być refundowane po przedstawieniu stosownych
dokumentów potwierdzających poniesienie tego wydatku.
Ze stanowiskiem takim nie sposób się zgodzić.
Jak już wyżej wskazano przy okazji omawiania zarzutów apelacyjnych powoda, renta ze swej istoty stanowi zobowiązanie jednej ze stron
do spełnienia na rzecz drugiej strony świadczeń okresowych; w przypadku renty należnej na podstawie art. 444 § 2 k.c. jej celem jest zapewnienie uprawnionemu możliwości sfinansowania tych stałych, powtarzalnych
potrzeb, które zwiększyły swój zakres lub wręcz dopiero pojawiły się na
skutek deliktu. Oczywiste jest, iż częstotliwość ponoszenia wydatków na
zaspokajanie danej potrzeby może być różna w zależności od tego, jakiej
sfery życia dana potrzeba dotyczy; inaczej bowiem kształtują się wydatki np. na codziennie zażywane leki czy też codziennie zużywane środki opatrunkowe, a inaczej na okresowe, lecz konieczne wizyty u lekarzy
różnej specjalności, okresowe masaże czy systematyczne aczkolwiek niecodzienne ćwiczenia z wykwalifikowanym terapeutą.
Niewątpliwie powód wymaga uczestnictwa w kilkutygodniowych
turnusach rehabilitacyjnych, które zgodnie z niekwestionowanymi przez
pozwanego ustaleniami faktycznymi winny odbywać się co najmniej dwa
150
Prawo cywilne
razy w roku. Nie ma zatem żadnego uzasadnienia dla traktowania tego
wydatku jako niepodlegającego finansowaniu w ramach renty z tytułu
zwiększonych potrzeb, skoro jest on powtarzalny i konieczny w skali całego roku. Ta ostatnia okoliczność nie może być przeszkodą w ujęciu jego stosownej części w miesięcznej racie renty – taki sposób jego finansowania należy uznać za racjonalny, gdyż dzięki temu powód ma realną
możliwość przeznaczenia części otrzymywanej kwoty na poczet koniecznego przyszłego wyjazdu w celach rehabilitacyjnych.
W ten sam sposób należy potraktować wydatki na konserwację
sprzętu, z którego stale korzysta powód. Wydatki te można porównać do
bieżących kosztów eksploatacji samochodu, które mogą kształtować się
różnie w każdym miesiącu użytkowania pojazdu, niemniej jednak na podstawie danych z dłuższego przedziału czasowego możliwe jest ich uśrednienie; niewątpliwie tego typu wydatki są niezbędne, aby można było
bezpiecznie korzystać z samochodu. Analogicznie zatem należy ocenić
wydatki na konserwację używanego przez powoda sprzętu, co w przypadku powoda dotyczy przede wszystkim wózka elektrycznego, gdzie zużyciu mogą ulec akumulatory. Powód przy tym jest skazany na prowadzenie fotelowo-łóżkowego trybu życia, zatem tym bardziej istotne dla niego
jest zapewnienie możliwości stałego dysponowania sprawnym sprzętem
zaopatrzenia medycznego. Wyjaśnić przy tym należy, iż stanowisko biegłego co do charakteru wydatków z tego tytułu (to jest doraźny czy powtarzalny), na które powołuje się pozwany w uzasadnieniu apelacji, nie
jest wiążące dla Sądu, gdyż kwalifikacja danego kosztu stanowi sferę stosowania prawa materialnego, co jest zastrzeżone dla Sądu orzekającego.
Całkowicie chybiony jest przy tym zarzut nieudowodnienia przez
powoda faktu ponoszenia wydatków na konserwację sprzętu oraz turnusy rehabilitacyjne.
Stanowisko judykatury przywołane zresztą przez Sąd Okręgowy
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, zgodnie z którym przyznanie renty z tytułu zwiększonych potrzeb nie jest uzależnione od wykazania, że
poszkodowany potrzeby te faktycznie zaspokaja, należy uznać za utrwalone (por. wyrok SN z dnia 11 marca 1976 r., IV CR 50/76, OSNC
1977, nr 1, poz. 11; wyrok SA w Katowicach z dnia 28 stycznia 2014 r.,
151
V ACa 655/13, LEX nr 1428104; wyrok SA w Łodzi z dnia 17 czerwca
2014 r. I ACa 232/14, LEX nr 1496479). Dodatkowo na marginesie wyjaśnić należy, iż stawiany przez skarżącego w tym względzie zarzut naruszenia art. 6 k.c. jest nietrafny także dlatego, że przepis ten rozstrzyga
o ciężarze dowodu w sensie materialnoprawnym i wskazuje, kogo obciążają skutki niewypełnienia obowiązku udowodnienia istnienia prawa. Do
jego naruszenia dochodzi natomiast wówczas, gdy sąd orzekający przypisuje obowiązek dowodowy innej stronie niż ta, która z określonego faktu
wywodzi skutki prawne. Okoliczność, czy określony podmiot wywiązał
się ze swojego obowiązku udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne, nie należy już do materii objętej dyspozycją art. 6 k.c., a stanowi aspekt mieszczący się w domenie przepisów procesowych (tak SN
w wyroku z dnia 4 kwietnia 2014 r., II CSK 405/1, LEX nr 14801316).
W związku z powyższym Sąd Odwoławczy nie podzielił dalej idących zarzutów apelacji pozwanego.
[…]
Mając powyższe względy na uwadze, Sąd Apelacyjny na mocy
art. 386 §1 k.p.c. zmienił częściowo zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym i trzecim, w sposób opisany w sentencji, oraz w punkcie czwartym. W pozostałej części oddalił obie apelacje na mocy art. 385 k.p.c.
oraz orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego na mocy art. 108
§ 1 k.p.c. i art. 100 k.p.c., uwzględniając stopień wygrania przez każdą
ze stron postępowania apelacyjnego.
[…]
13
Skład orzekający:
SSA Barbara Lewandowska (przewodniczący)
SSA Małgorzata Idasiak-Grodzińska (sprawozdawca)
SSA Jakub Rusiński
152
Prawo cywilne
Teza:
Ocena, czy wysokość zabezpieczenia hipotecznego jest nadmierna,
zależy od konkretnych okoliczności faktycznych.
Uzasadnienie
Powód Syndyk masy upadłości „C. D.” spółki z o.o., w upadłości
likwidacji w L. wystąpił z powództwem przeciwko Fundacji „G.” w L. o:
1) zmniejszenie sumy hipoteki kaucyjnej nr 4 ustanowionej na rzecz
pozwanej w Księdze wieczystej nr […] do kwoty 137.653,91 zł;
2) zmniejszenie sumy hipoteki przymusowej łącznej nr 17 ustanowionej na rzecz pozwanej w Księdze wieczystej nr […] do kwoty
443.277,86 zł;
3) zmniejszenie sumy hipoteki przymusowej łącznej nr 16 ustanowionej na rzecz pozwanej w Księdze wieczystej nr […] do kwoty 443.277,86 zł, które to księgi wieczyste prowadzi Sąd Rejonowy
w M. IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w N.
Pozwany wnosił o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 17 marca 2015 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:
Dnia 14 listopada 2001 r. zawarta została pomiędzy powodem
„C. D.” Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w L. a pozwaną Fundacją „G.” w L. umowa o udzielenie zabezpieczenia, na podstawie której
pozwana udzieliła poręczenia kredytu bankowego do kwoty 1.000.000 zł
zaciągniętego przez powoda w Banku […] S.A. O/L. Zabezpieczeniem
udzielonego przez pozwaną poręczenia, na wypadek niespłacania przez
powoda kredytu, miało być ustanowienie hipoteki kaucyjnej na nieruchomościach należących do powoda położonych w K., tj. […] (KW […]) do
kwoty 1.000.000 zł oraz […] (KW […]) do kwoty 600.000 zł.
W związku z powyższym na należącej do powoda nieruchomości
położonej w K. nr ewidencyjny […], dla której Sąd Rejonowy w M.
153
IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w N. prowadzi księgę wieczystą o numerze […], w dziale IV tej księgi pod numerem 4 wpisana
została hipoteka kaucyjna na rzecz pozwanej Fundacji „G.” w L. do kwoty 1.000.000 zł.
Na mocy aneksu nr 1 z dnia 17 kwietnia 2002 r. strony zmieniły
udzielone przez pozwaną poręczenie na pożyczkę, przy czym nie uległa
zmianie kwota zobowiązania ani forma jego zabezpieczenia.
Powód nie uregulował zobowiązania zaciągniętego wobec pozwanej, wobec czego dnia 10 stycznia 2003 r. pozwana wystosowała do powoda wezwanie do zapłaty kwoty 1.011.169,98 zł, z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.
Powód pomimo otrzymania wezwania do zapłaty w dalszym ciągu
nie zapłacił żądanej przez pozwaną kwoty, w związku z czym pozwana wystąpiła do Sądu Okręgowego w B. z powództwem przeciwko powodowi o zapłatę kwoty 1.011.169,98 zł. Sąd Okręgowy w B. nakazem
zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 12 maja 2003 r., VII GNc
[…], zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 1.011.169,98 zł wraz
z ustawowymi odsetkami od dnia 31 stycznia 2003 r. do dnia zapłaty
oraz kwotę 13.039,65 zł tytułem kosztów procesu.
W oparciu o posiadany przez pozwaną tytuł wykonawczy przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w M. w sprawie […] prowadzone było postępowanie egzekucyjne przeciwko powodowi, które nie
doprowadziło do zaspokojenia roszczenia pozwanej.
Na postawie ww. nakazu zapłaty pozwana dnia 10 stycznia 2012 r.
złożyła wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej […] hipoteki
przymusowej w kwocie 3.220.234,52 zł.
Na skutek rozpoznania wniosku pozwanej w dziale IV księgi wieczystej o numerze […], pod numerem 16 wpisana została hipoteka przymusowa łączna na rzecz pozwanej Fundacji „G.” w L. w wysokości
3.220.234,52 zł zabezpieczająca należność objętą nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym, VII GNc […] z dnia 12 maja 2003 r.
Z uwagi na to, iż powód jest również właścicielem nieruchomości położonej w K., nr ewidencyjny […], dla której Sąd Rejonowy w M.
154
Prawo cywilne
IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w N. prowadzi księgę
wieczystą o numerze […], pozwana dnia 8 maja 2013 r. złożyła wniosek o ustanowienie hipotek łącznych w kwocie 3.220.234,52 zł w księdze
wieczystej […], powołując jako księgę współobciążoną […]. W związku z powyższym, na skutek rozpoznania wniosku pozwanej, w dziale IV księgi wieczystej […] pod numerem 17 wpisana została hipoteka
przymusowa łączna na rzecz pozwanej Fundacji „G.” w L. w wysokości
3.220.234,52 zł zabezpieczająca należność objętą nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym VII GNc […] z dnia 12 maja 2003 r.
Dnia 2 czerwca 2013 r. powód wniósł apelację od dokonanych wpisów w księgach wieczystych nr […] i […] o ustanowieniu hipoteki łącznej w wysokości 3.220.234,52 zł (III Ca […] oraz III Ca […]).
Postanowieniami z dnia 21 marca 2014 r. w sprawach tych Sąd
Okręgowy w G. III Wydział Odwoławczy oddalił apelację.
Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie kopii dokumentów złożonych przez strony postępowania oraz odpisów postanowień Sądu Okręgowego z dnia 21 marca 2014 r., III Ca […] oraz
III Ca […]. Wiarygodność tych dokumentów nie była przez strony kwestionowana i nie budzi wątpliwości Sądu.
W ocenie Sądu a quo powództwo było bezzasadne.
Zabezpieczona wierzytelność określona została w nakazie zapłaty
Sądu Okręgowego w B. z dnia 12 maja 2003 r. w sprawie VII […], którym zasądzono od powoda kwotę 1.011.169,98 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 31 stycznia 2003 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 13.039,65 zł
tytułem kosztów postępowania. Na dzień zamknięcia rozprawy, tj. 3 marca 2015 r. wysokość zabezpieczonej wierzytelności wraz z odsetkami wynosi 2.550.429,65 zł. w tym kwota odsetek to 1.526.221 zł. Tymczasem
wierzytelność ta została zabezpieczona do kwoty 1.000.000 zł hipoteką
umowną ustanowioną na nieruchomości określonej w księdze wieczystej nr […] oraz hipoteką przymusową łączną na kwotę 3.220.234,52 zł
ustanowioną na nieruchomościach określonych w ww. księdze wieczystej nr […], a nadto w księdze wieczystej nr […]. Zatem wierzytelność
ta zabezpieczona jest do kwoty 4.220.234,50 zł.
155
Sąd wskazał, że zgodnie z art. 68 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece hipoteka zabezpiecza wierzytelność do oznaczonej sumy pieniężnej. Jeżeli zabezpieczenie hipoteczne jest nadmierne, właściciel obciążonej nieruchomości może żądać zmniejszenia sumy hipoteki.
Analizując art. 68 w zw. z art. 65 u.k.w.h., Sąd stwierdził, że pojęcie nadmiernego zabezpieczenia hipotecznego nie zostało zdefiniowane,
a zatem konieczne jest porównanie wartości przedmiotu zabezpieczenia
z wpisaną sumą hipoteki. Sąd miał na uwadze, że w doktrynie przyjmuje się, że „nadmierność” zachodzi już wówczas, gdy suma hipoteki jest
wyższa od wartości zabezpieczanych wierzytelności, wobec czego sąd
powinien wydać wyrok zmniejszający sumę hipoteki do wysokości wartości zabezpieczanych wierzytelności. Poglądu tego, w ocenie Sądu, nie
można jednakże podzielić, bowiem sam ustawowy zwrot „nadmierne”
wskazuje, że suma hipoteki musi znacząco przewyższać wartość zabezpieczanych wierzytelności. Brak jednak kryterium ustawowego, zatem
w ocenie Sądu a quo należało przyjąć, że nadzabezpieczenie powstaje wtedy, gdy wartość zabezpieczenia przekracza rażąco wysokość zabezpieczanych roszczeń, przy czym chodzi tu o stan istniejący między
ustanowieniem zabezpieczenia a jego realizacją. W ocenie Sądu należy
przyjąć, że przekroczenie nadmierne musi przedstawiać taką wartość ekonomiczną, która z jednej strony wpływa na zmniejszenie zdolności kredytowej właściciela nieruchomości obciążonej, z drugiej zaś nie należy się
wierzycielowi w razie realizacji zabezpieczenia z braku podstawy prawnej. W niniejszej sprawie, uwzględniając, że powód pozostaje w upadłości, nie można uznać, że istniejące zabezpieczenie hipoteczne jest nadmierne, skoro nie wpływa np. na zmniejszenie zdolności kredytowej.
Natomiast zgodnie z art. 1101 u.k.w.h. w zakresie hipoteki przymusowej zabezpieczenie jest nadmierne w sytuacji, gdy przekracza 150%
wartości zabezpieczonej wierzytelności. Zatem w przypadku hipoteki przymusowej wpisanej na nieruchomości pojęcie „nadmierności zabezpieczenia” zostało precyzyjnie określone. W niniejszej sprawie 150%
wartości zabezpieczonej wierzytelności wynosi 3.825.644,47 zł. Hipoteka przymusowa łączna ustanowiona została na kwotę 3.220.234,52 zł.
156
Prawo cywilne
Zatem nie można uznać, że hipoteka przymusowa została ustanowiona na
kwotę przekraczającą 150% zabezpieczonej wierzytelności.
[…]
Apelację od tego rozstrzygnięcia wniósł powód, zarzucając uchybienie przepisom prawa materialnego, tj. art. 68 ust. 2 u.k.w.h. poprzez
uznanie, że w niniejszej sprawie istniejące zabezpieczenie hipoteczne nie
jest nadmierne, podczas gdy wierzytelność pozwanej zabezpieczona jest
o kwotę 1.669.804,85 zł wyższą niż wysokość zabezpieczonej wierzytelności.
Wskazując na ten zarzut, powód wniósł o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie na rzecz powoda zwrotu
kosztów procesu za obie instancje.
Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego.
Apelacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu.
Zgodnie z art. 65 ust. 1 u.k.w.h. w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można
nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się
własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka).
Hipoteka zabezpiecza wierzytelność pieniężną, w tym również wierzytelność przyszłą i to do oznaczonej sumy pieniężnej.
Jeżeli zabezpieczenie jest nadmierne, właściciel obciążonej nieruchomości może żądać zmniejszenia sumy hipoteki (art. 68 ust. 1 i 2 u.k.w.h.).
Zgodnie z art. 1101 u.k.w.h. (w brzmieniu obowiązującym od 21 listopada 2013 r.) wierzyciel może żądać wpisu hipoteki przymusowej
(wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym) na sumę nie wyższą niż wynikająca z treści dokumentu stanowiącego podstawę jej wpisu
do księgi wieczystej. Jeżeli z dokumentu tego nie wynika wysokość sumy hipoteki, suma hipoteki nie może przewyższać więcej niż o połowę
157
zabezpieczonej wierzytelności wraz z roszczeniami o świadczenia uboczne określonymi w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki na
dzień złożenia wniosku o wpis hipoteki.
Sąd I instancji prawidłowo ustalił, że na dzień zamknięcia rozprawy, tj. 3 marca 2015 r. wysokość zabezpieczonej wierzytelności wynikającej z nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w B. z dnia 12 maja 2003 r.,
VII GNc […], w którym zasądzono na rzecz pozwanego od powoda
kwotę 1.011.169,98 zł z odsetkami od 31 stycznia 2003 r. i kosztami
13.039,65 zł, wynosi 2.550.429,65 zł, w tym 1.526.221 odsetek.
Wierzytelność zabezpieczona została hipoteką umowną i przymusową łączną na nieruchomościach powoda razem do kwoty 4.220.234,50 zł
(1.000.000 zł umowna i 3.220.234,50 zł przymusowa).
Zgodzić też należy się ze stanowiskiem Sądu a quo, że pojęcie nadmierności zabezpieczenia, o którym mowa w art. 68 ust. 2 u.k.w.h., nie
zostało zdefiniowane, a zatem należy poprzez analizę konkretnego stanu faktycznego stwierdzić każdorazowo, czy chodzi o rażącą dysproporcję między wielkością obciążenia a wartością zabezpieczonej wierzytelności. (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 28 października 2010 r.,
II CSK 218/10).
Należy zatem badać konsekwencje ustanowionego zabezpieczenia
in concreto, zważywszy też na relacje dłużnika i wierzyciela, wielkość
zadłużenia i stan majątku dłużnika.
Kryteria takiej wartościującej oceny pozostawiono orzecznictwu,
choć wydaje się uprawnione posiłkowanie się przy tej ocenie treścią
art. 1101 u.k.w.h., który wskazuje na sumę hipoteki (nowej) przymusowej nie wyższej niż 150% zabezpieczonej wierzytelności wraz z roszczeniami ubocznymi.
Należy zatem zgodzić się z wnioskiem Sądu a quo, że zabezpieczenie hipoteczne przymusowe do tego poziomu ustanowione będzie ocenione za prawidłowe, zasadne i usprawiedliwione.
W sprawie niniejszej hipotekę przymusową łączną wpisano w kwocie 3.220.234,52 zł, co stanowi około 126,3% wartości wierzytelności
158
Prawo cywilne
zabezpieczonej w ten sposób, która na dzień 3 marca 2015 r. wynosiła
z odsetkami 2.550.429,65 zł.
Wierzytelność pozwanego z tytułu umowy poręczenia, potem
zmienionej na umowę pożyczki została jednak zabezpieczona pierwotnie hipoteką umowną w kwocie 1.000.000 zł, a dopiero potem hipoteką przymusową łączną na skutek wydanego nakazu zapłaty co do kwoty wyżej wskazanej umowy pożyczki (wcześniej poręczenia) o wartości
3.220.234,52 zł.
W istocie więc obie hipoteki zabezpieczają wierzytelność z tego samego stosunku prawnego łącznie do wartości 4.220.234,50 zł.
Należało zatem ocenić, czy w tej sytuacji nie jest to zabezpieczenie rażąco nadmierne, mając na względzie fakt, że ustawodawca
w art. 1101 u.k.w.h. za właściwe (normalne) uznał zabezpieczenie hipoteczne (przymusowe) nie wyższe niż 150% zabezpieczonej wierzytelności z roszczeniami o świadczenia uboczne.
Zatem w dniu zamknięcia rozprawy (3 marca 2015 r.) przez
Sąd I instancji suma wierzytelności wynosiła 2.550.432,20 zł (w tym
odsetki 1.526.222,57 zł i koszty procesu 13.039,65 zł).
Wartość ta pomnożona przez 150% daje sumę 3.825.648,30 zł. Suma zabezpieczenia łącznego wynosząca 4.220.234,50 zł stanowi więc
około 165,5% sumy wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie.
Przy normalnym poziomie zabezpieczenia w granicach 150% przekroczenie tego poziomu o 15,5% nie może być ocenione jako rażące nadzabezpieczenie, zwłaszcza gdy zważyć na wieloletni proces egzekucji
wierzytelności powstałej w 2002–2003 r. oraz stan prawny powoda, który jest w upadłości, nie prowadzi działalności gospodarczej i nie musi dbać o zdolność kredytową, a sprzedaż majątku odbywa się w trybie
szczególnego postępowania upadłościowego, a więc hipoteki nie obniżają wartości nieruchomości.
Tym samym należało uznać orzeczenie Sądu a quo za odpowiadające prawu, a zarzut apelacji o naruszeniu art. 68 ust. 2 u.k.w.h.
za nietrafny.
159
Dodatkowo należało wskazać, że Sąd Apelacyjny jako sąd merytoryczny zgodnie z art. 378 i 382 k.p.c. orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu przed Sądem I instancji oraz w postępowaniu
apelacyjnym i bierze za podstawę rozstrzygnięcia stan rzeczy istniejący
w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.).
Przed Sądem Apelacyjnym w G. zamknięcie rozprawy nastąpiło w dniu 1 marca 2016 r., a zatem czyniąc obliczenia stosownie do
tej chwili, należało zważyć, że wartość wierzytelności zabezpieczonej wyniosła 2.626.034,47 zł (w tym odsetki 1.601.824,84 zł i koszty
13.039,65 zł, 150% tej wartości daje sumę 3.939.051,70 zł.
Zatem przy łącznym zabezpieczeniu hipotecznym 4.220.234,50 zł
suma wierzytelności 2.626.034,47 zł stanowi już ledwie 160,7%, a więc
próg normalnego poziomu 150% przekracza ledwie o 10,7%. W tej sytuacji w żadnym razie nie sposób uznać poziomu zabezpieczenia hipotekami (umowną i przymusową łączną) za rażąco nadmierny, co skutkuje
oceną, że nie zachodzą przesłanki z art. 68 ust. 2 u.k.w.h. do zmniejszenia sumy hipoteki. Tym samym apelacja powoda jako niezasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.
Syndyk miał legitymację czynną na podstawie art. 144 ust. 1 p.u.n.
w zw. z art. 61 w kontynuowaniu niniejszego procesu, jako że sprawa
dotyczy masy upadłości, a właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką ma prawo żądania zmniejszenia sumy hipoteki na podstawie art. 68
ust. 2 u.k.w.h., bowiem przesłanką materialnoprawną takiego powództwa
jest nadmierność poziomu zabezpieczenia hipotecznego nieruchomości
wchodzącej w skład majątku dłużnika.
Wskazać nadto trzeba, że w ocenie Sądu Apelacyjnego syndyk nie
ma interesu prawnego w żądaniu zmniejszenia hipoteki, bowiem wartość
sumy hipoteki pozostaje bez wpływu na wartość wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, której wysokość zależy od uznania tej wierzytelności przez syndyka w postępowaniu upadłościowym.
[…]
160
Prawo karne
PRAWO KARNE
14
z dnia 26 stycznia 2016 r.
sygn. akt II AKa 366/15
Skład orzekający:
SSA Wiktor Gromiec (przewodniczący)
SSA Wojciech Andruszkiewicz (sprawozdawca)
SSO (del.) Marek Skwarcow
Teza I:
Redakcja wyroku nie może powodować wątpliwości, czy sąd miał
na myśli konstrukcję idealnego zbiegu przestępstw z art. 8 k.k.s., gdy
w kwalifikacji prawnej jest odwołanie się do tego przepisu, czy dostrzegł
zbieg realny przestępstw.
Teza II:
W wypadku przyjęcia konstrukcji zbiegu idealnego czyn winien
mieć jeden opis, a skazania za przestępstwo karnoskarbowe i za przestępstwo z innej ustawy karnej wyraźnie winny odnosić się do tego samego opisu. Dokonanie dwóch opisów i to różniących się treścią, tak
jak to uczynił sąd, zawsze będzie wzbudzać wątpliwości, co do przyjętej w orzeczeniu konstrukcji prawnej.
Teza III:
W przypadku, gdy czyn wyczerpuje zarówno znamiona przestępstwa powszechnego i przestępstwa karnoskarbowego, to sąd meriti, skazując oskarżonego, po wymierzeniu mu kary odrębnie za przestępstwo
skarbowe i odrębnie za przestępstwo powszechne, winien jednocześnie
rozstrzygnąć w wyroku, stosując reguły wynikające z art. 8 § 2 i 3 k.k.s.
161
– która z orzeczonych kar oraz który z ewentualnie orzeczonych środków karnych ma podlegać wykonaniu.
Teza IV:
Przypisanie popełnienia czynu, który w istocie stanowi zarówno
pranie pieniędzy, jak i czyn źródłowy (bazowy), wyklucza stwierdzenie,
że przedmiotem przestępstwa są środki o pochodzeniu z korzyści uzyskanych z popełnienia czynu zabronionego, gdyż tej cechy nabiorą dopiero w trakcie realizacji czynu, a ustawa wymaga, by je miały od samego początku jego realizacji.
Teza V:
Przepis art. 299 § 1 k.k. wyraźnie wskazuje, że dla wypełnienia
znamion przestępstwa konieczne jest podjęcie innych czynności, a zatem konieczne jest wykazanie działania sprawcy, a nie jego bezczynności.
Wynika to nie tylko z wykładni gramatycznej powołanego przepisu, ale
wskazuje na taką interpretację wykładania celowościowa, bowiem przepis ten ma zapobiegać zagospodarowaniu korzyści pochodzących z nielegalnych źródeł. Zatem sprawcą przestępstwa prania pieniędzy może
być tylko ten, kto podejmuje czynności, ich brak, czyli bezczynności, nie
wypełnia jego znamion. Nadto czynności te winny być, w ramach ustaleń faktycznych, wskazane w opisie czynu przypisanego sprawcy i to
nie w taki sposób, jak to uczynił sąd I instancji, wymieniając to, czego
sprawca nie uczynił, abstrahując od wymaganego dyspozycją przepisu
„podejmowania innych czynności”.
Uzasadnienie
[…]
Apelacje obrońców obu oskarżonych okazały się zasadne w takim
stopniu, że w wyniku ich rozpoznania został uchylony zaskarżony wyrok Sądu I instancji wobec oskarżonych A. D. i M. G., a stwierdzone
162
Prawo karne
uchybienia uzasadniały uchylenie wyroku również wobec współoskarżonego Cz. S.
Sąd I instancji, dokonując w sprawie ustaleń faktycznych, przypisał oskarżonym popełnienie przestępstw, których znamiona i kwalifikacja
prawna znacznie odbiega od tej zaprezentowanej w skargach oskarżyciela
publicznego. Jest ona tak różna, że wymagała ze strony Sądu I instancji
przeprowadzenia, adekwatnego do nowej oceny, szerszego od tego zakreślonego wnioskami dowodowymi oskarżyciela publicznego, postępowania dowodowego.
Przyjęcie przez Sąd Okręgowy w ustaleniach faktycznych, że oskarżony Cz. S. nie tylko dostarczał nierzetelnych, a oskarżony A. D. podrobionych przez nieustaloną osobę, stwierdzających nieprawdę faktur, ale
też, że obaj dostarczali oskarżonemu M. G., a A. D. nadto innym ustalonym osobom, olej napędowy, wymagało nie tylko szerszego, ale również
bardziej wnikliwego postępowania dowodowego, albowiem o ile wyjaśnienie tych okoliczności nie było konieczne ze względu na treść zarzutów
postawionych oskarżonym, to stawało się wymagane przy ustaleniach
dokonanych przez Sąd meriti, zwłaszcza ze względu na ocenę prawną
czynu oskarżonego M. G., któremu pozostali oskarżeni dostarczali olej
napędowy. Ta kwestia stała się o tyle doniosła w sytuacji, gdy zaszła
konieczność wykazania, że oskarżony M. G., mimo że razem z dostawą oleju otrzymywał od oskarżonego A. D. fakturę VAT i dokument KP
– dokumenty wystawione przez „C. […]” sp. z o.o., na których w części
przypadków jako osoba uprawniona do wystawiania faktury występował
tenże, i tak samo w przypadku faktur VAT i dokumentów KP otrzymywanych od oskarżonego Cz. S., wystawianych przez spółkę z o.o. „P. […]”
z tym, że w tym przypadku na wszystkich dokumentach figurował tenże jako osoba upoważniona do ich wystawienia, miał on nie tylko świadomość, ale i obejmował swym zamiarem nabycie oleju napędowego od
obu oskarżonych, a nie od podmiotów gospodarczych figurujących na
dokumentach.
Lektura uzasadnienia wyroku Sądu I instancji daje podstawy, by
stwierdzić, że Sąd meriti nie podołał ciążącym na nim obowiązkom wy163
nikającym z treści przepisu art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k., i stwierdzić, że nie
przedstawił w pisemnych motywach dowodów, na jakich się oparł, dokonując ustaleń faktycznych w wyżej przedstawionym zakresie.
Sąd I instancji stwierdził w uzasadnieniu, że nie może budzić wątpliwości w sprawie to, że nabywcy oleju napędowego doskonale zdawali sobie sprawę, że nabywają go od oskarżonych A. D. i Cz. S., mimo że
na związanych z transakcjami dokumentach widniały inne podmioty gospodarcze jako sprzedawcy.
Do takiego wniosku skłoniły Sąd I instancji wątpliwości związane
z koncesjami, w tym ich nieposiadanie przez podmioty figurujące na fakturach, bezgotówkowy obrót paliwem i długi okres zawierania transakcji.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego wskazane okoliczności są niewystarczające
dla ustaleń zamiaru po stronie oskarżonego M. G., a co najwyżej mogą dawać podstawę uzasadniającą powstanie wątpliwości po jego stronie
co do prawidłowego i zgodnego z prawem działania podmiotów występujących na dokumentach jako sprzedawcy oleju napędowego. Wskazane okoliczności są niewystarczające, by wykazać, że M. G. miał świadomość, że to właśnie przywożący faktury VAT i dowody KP A. D. i Cz. S.
są podmiotami, które są stroną umowy sprzedaży.
Należy wskazać, że takich ustaleń Sąd I instancji dokonał również
odnośnie do innych ustalonych osób (J. L., M. G., W. G., M. i Z. S.,
B. P.), chociaż w pisemnym uzasadnieniu pominął zupełnie tę kwestię.
W tym miejscu należy zadać pytanie, dlaczego Sąd I instancji starał się uzasadnić, że okoliczności towarzyszące zakupowi i dostawom
oleju napędowego winny wzbudzić wątpliwości u nabywcy co do rzeczywistej strony umowy sprzedaży, skoro przyjął w zależności od tego, któremu z oskarżonych przypisał czyn (o czym będzie jeszcze mowa w dalszej części uzasadnienia), współsprawstwo bądź pomocnictwo
do przestępstwa firmanctwa, a zatem przyjął, że działanie oskarżonych
było wspólne i w porozumieniu od samego początku bądź polegało na
umożliwianiu popełnienia przestępstwa, a zatem przy świadomości jego znamion. Wskazana niekonsekwencja w argumentacji przedstawionej
w uzasadnieniu, zdaniem Sądu Apelacyjnego, jest wynikiem sprzecznych,
164
Prawo karne
a wobec tego błędnych ustaleń w zakresie strony podmiotowej przestępstw przypisanych oskarżonym. Nie można zaakceptować ustaleń faktycznych dotyczących formy sprawstwa poszczególnych oskarżonych,
która jest różna w zależności od tego, któremu z oskarżonych przypisuje się popełnienie przestępstwa.
Jak można dociec po łącznej, albowiem osobna nie daje tak jednoznacznego obrazu, analizie treści wyroku i jego uzasadnienia, Sąd I instancji przypisał każdemu z oskarżonych popełnienie jednego czynu.
W znaczeniu ontologicznym czyn oskarżonego A. D. w relacji do czynu oskarżonego M. G. i tak samo czyn oskarżonego Cz. S. w relacji do
czynu M. G. nie może być przedstawiony w różnej formie sprawstwa,
tak jak to uczynił Sąd I instancji.
Otóż z opisu przestępstwa przypisanego oskarżonemu A. D. (pkt 3
wyroku) wynika, że oskarżony działał wspólnie i w porozumieniu z oskarżonym M. G. w realizacji przestępstwa firmanctwa (art. 55 § 1 k.k.s.).
Natomiast z opisu przestępstwa przypisanego oskarżonemu M. G. (pkt 8
wyroku) wynika, że oskarżony pomagał zarówno oskarżonemu A. D., jak
i Cz. S. w popełnieniu czynu firmanctwa, a zatem, przynajmniej w tym
zakresie, działanie oskarżonych nie było realizowane, tak jak to wynika z wcześniej przedstawionego opisu, wspólnie i w porozumieniu. Podobnie przedstawia się wzajemna relacja formy sprawstwa w przypadku
czynu przypisanego oskarżonemu Cz. S. w odniesieniu do czynu M. G.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego należy przyznać, że niekiedy trudno
pomocnictwo odróżnić od współsprawstwa, które nie zawsze musi wiązać się z osobistą realizacją jakiegokolwiek z ustawowych znamion przestępstwa, lecz może się ograniczać do wykonania pewnych czynności
o charakterze pomocniczym (jak w rozpatrywanej sprawie Sąd meriti
wskazał, że oskarżony M. G. nabył od pozostałych dwóch oskarżonych
olej napędowy w ramach prowadzonych przez nich na własny rachunek
działalności gospodarczych). Różnica między obu przypadkami polega
na tym, że przy współsprawstwie wykonywanie czynności pomocniczych
wynika z treści zawartego porozumienia oraz przyjętego podziału ról,
niewystępującego z natury rzeczy przy pomocnictwie. Ponadto czynności
165
pomocnika mają jedynie ułatwiać popełnienie przestępstwa, lecz nie muszą okazać się nieodzowne, co – w porównaniu ze współsprawcą – ogranicza jego rolę i znaczenie. W orzecznictwie wyrażony został pogląd, iż
we współsprawstwie mieszczą się elementy wzajemnego pomocnictwa,
które jest niejako wkomponowane we współsprawstwo (por.: wyrok SA
w Lublinie z dnia 19 grudnia 1996 r., II AKa 233/96). Oczywiste jest, że
mimo podobieństwa obie te formy sprawstwa wzajemnie się wykluczają.
Natomiast niewykluczone jest koegzystowanie obu tych form
w przypadku czynu ciągłego. Mimo że Sąd I instancji przypisał oskarżonym popełnienie przestępstw ciągłych, to nie w tym zasadza się problem,
a w różnym określaniu tych samych relacji wynikających ze sprawstwa,
w zależności od tego, któremu z oskarżonych przypisano czyn. Zdaniem Sądu Apelacyjnego takie relatywizowanie formy sprawczej przestępstwa jest błędne i uniemożliwia ustalenie właściwych relacji pomiędzy oskarżonymi.
W zakresie sprawstwa wyrok Sądu I instancji, również w innym
przypadku, jest nieprecyzyjny. W punktach 5 i 8 wyroku, przypisując
oskarżonemu M. G. popełnienie przestępstw, Sąd meriti ustalił, że działał on wspólnie i w porozumieniu z A. D. oraz Cz. S. Z kolei z uzasadnienia wyroku oraz z zebranego materiału dowodowego w sprawie,
wynika, że pomiędzy dwoma ostatnimi osobami nie było żadnego porozumienia ani współdziałania, sami zaś nawet się nie znali i nie było między nimi żadnego kontaktu. Zatem zachodzić mogło między nimi jedynie działanie równoległe, inaczej określane jako koincydentalne. Zdawać
by się mogło, że wątpliwości wynikały z nieprecyzyjnego opisu czynu,
gdyby nie przyjęta przez Sąd meriti kwalifikacja prawna czynu w punkcie 8 wyroku z art. 299 § 5 k.k., która wymaga działania w porozumieniu co najmniej trzech osób.
Ponadto opis przestępstw przypisanych poszczególnym oskarżonym
jest nieprecyzyjny w zakresie ich współdziałania. Określenie na początku
obszernego opisu przestępstwa, że oskarżony działał wspólnie i w porozumieniu z inną bądź innymi osobami, uprawnia do przyjęcia, że współdziałanie to miało miejsce przez cały czas jego trwania, gdy tymczasem
166
Prawo karne
porównanie z opisem innych przestępstw przypisanych współsprawcom
prowadzi do wniosku, że wspólne działanie było krótsze i nie trwało
przez cały czas określony w opisie przestępstwa.
W takim przypadku prawidłowy opis przestępstwa winien uwzględniać udział w nim innych osób w takim okresie, jaki wynika z ustaleń
faktycznych, co sprawiłoby, że wyrok byłby bardziej zrozumiały i czytelny dla stron oraz dla Sądu odwoławczego.
Przed przystąpieniem do rozpoznania poszczególnych zarzutów apelacji Sąd Apelacyjny zobligowany jest do zwrócenia uwagi na jeszcze jeden problem związany z redakcją wyroku Sądu I instancji.
Wiele razy w orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślano, że każdy wyrok powinien spełniać postulat jasności, jednoznaczności i czytelności, nie tylko dla osób profesjonalnie zajmujących się stosowaniem
prawa sądowego, ale również dla wszystkich takiej znajomości przedmiotu nieposiadających. Treść orzeczenia musi więc być jasna i oczywista, a wymóg ten jest zrealizowany wówczas, gdy określenie zarzucanego, a następnie przypisanego oskarżonemu przestępstwa, zawiera,
właśnie niezbędny z punktu widzenia ustawowych znamion przestępstwa, opis czynu. W opisie tym muszą znaleźć się, w wypadku skazania osoby postawionej w stan oskarżenia, te wszystkie ustawowe
znamiona czynu określonego w przepisie ustawy karnej, które zostały
przyjęte za podstawę skazania (por.: wyrok SN z dnia 9 lutego 2006 r.,
III KK 164/05). Innymi słowy, opis czynu przypisanego musi przedstawiać tworzące określoną całość zdarzenie faktyczne, w szczególności zachowanie oskarżonego w taki sposób, by było widoczne, iż swoim zachowaniem wypełnił znamiona czynu zabronionego, o którym mowa
w przepisie (przepisach) będącym podstawą skazania, a nadto takie elementy, które konkretyzują czyn popełniony przez oskarżonego (por.: postanowienie SN z dnia 26 marca 2008 r., II KK 276/08).
Tak więc nie ulega wątpliwości, że w wyroku sąd przedstawia, chociaż w sposób zwięzły, poczynione przez siebie ustalenia faktyczne, które w rozwiniętej formie znajdą (w każdym razie powinny znaleźć) miejsce w pisemnym uzasadnieniu, które w przedmiotowej sprawie zostało
167
sporządzone. Jest oczywiste, że ustalenia zawarte w uzasadnieniu wyroku muszą korespondować z tymi, które w opisie czynu przypisanego
zostały zawarte w części dyspozytywnej (wyrok SN z dnia 28 września
2007 r., IV KK 180/07). Nie może być, tak jak w przedmiotowej sprawie,
że sprzeczności i to zarówno dotyczące strony podmiotowej, jak i przedmiotowej są widoczne gołym okiem.
Wątpliwości budzi zasygnalizowanie przez Sąd meriti, bo tak należy odnieść się do wpisania do kwalifikacji prawnej każdego z przypisanych oskarżonym czynów i to bez różnicy, czy jest nim występek określony w Kodeksie karnym, czy w Kodeksie karnym skarbowym, art. 8
k.k.s. i przytoczenie w dwóch miejscach pisemnego uzasadnienia wyroku zdania: „Należy w tym miejscu powtórzyć, że zgodnie z treścią art. 8
§ 1 k.k.s. jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub
wykroczenia określonego w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się
każdy z tych przepisów. Sytuacja ta niewątpliwie ma miejsce w omawianym przypadku i wynika z poczynionych dotychczas rozważań”. Przy
czym można jedynie domyślać się, że ustalenia te odnoszą się do wszystkich oskarżonych i wskazują, że każdemu z nich przypisano po jednym
czynie, który stanowi dwa przestępstwa – określone w Kodeksie karnym
i w Kodeksie karnym skarbowym.
Stwierdzić zatem należy, że redakcja zaskarżonego wyroku nie powinna wywoływać wątpliwości, czy Sąd Okręgowy miał na myśli konstrukcję idealnego zbiegu przestępstw z art. 8 k.k.s., gdy w kwalifikacji
prawnej przestępstw jest odwołanie się do tego przepisu, czy dostrzegł
zbieg realny przestępstw (co jest wykluczone, albowiem brak w wyroku
orzeczenia o karze łącznej). W przypadku zastosowania konstrukcji idealnego zbiegu przestępstw z art. 8 k.k.s. odrzucona zostaje zasada, że dla
przyjęcia wielości przestępstw konieczna jest wielość czynów. Sprawcy
więc zostaje przypisanych tyle przestępstw, ile da się wyodrębnić kwalifikacji prawnych na podstawie zbiegających się przepisów (por.: P. Kardas, G. Łabuda, Kumulatywny zbieg przepisów ustawy w prawie karnym
skarbowym, Prokuratura i Prawo 2001, nr 9, s. 85–89).
168
Prawo karne
Zwrócić należy uwagę, iż Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 czerwca 1980 r., I KR 290/79, wyraził pogląd, że w takim wypadku nie jest
konieczne ustalanie i przypisanie oskarżonemu dwóch czynów wyodrębnionych z jednego oraz skazanie i wymierzenie kary odrębnie za każdy
z tak przypisanych czynów. Wystarczające jest bowiem dokładne ustalenie przez sąd jednego czynu przypisanego oskarżonemu oraz skazanie i wymierzenie kary odrębnie na podstawie przepisu ustawy karnej
skarbowej i odrębnie na podstawie przepisu innej ustawy karnej, z zaliczeniem na poczet kary surowszej kary łagodniejszej. Taka konstrukcja
wyroku wynika stąd, gdyż czyn taki stanowi jedno zdarzenie w sensie
naturalnym, a jego opis obejmuje znamiona zarówno jednego, jak i drugiego przestępstwa przypisanego oskarżonemu (por.: wyrok SN z dnia
8 października 1998 r., III KKN 122/97). Z kolei w uchwale składu 7 sędziów SN z dnia 19 kwietnia 1977 r. (VII KZP 4/77, OSNKW 1977,
z. 6, poz. 55), akcentując słusznie, że przy zastosowaniu konstrukcji
z art. 6 u.k.s. (odpowiednik art. 8 k.k.s.) sąd skazuje oskarżonego i wymierza karę odrębnie za przestępstwo skarbowe i odrębnie za przestępstwo przewidziane w ustawie karnej, nie zajęto wyraźnego stanowiska
co do sposobu redakcji wyroku w zakresie samego opisu czynu. Jednakże w doktrynie uznano, że w tej uchwale Sąd Najwyższy wypowiedział
się za wariantem dwukrotnego – w jednym wyroku – uznania oskarżonego za winnego dwóch odrębnych przestępstw, z których jedno wyczerpuje znamiona określone w ustawie karnej skarbowej, a drugie w przepisach innej ustawy karnej, popełnionych w ramach jednego zdarzenia
faktycznego, a w konsekwencji odrębnego ukarania za każde z tych przestępstw (patrz: B. Koch, Glosa do uchwały składu 7 SN z dnia 19 kwietnia 1977 r., VII KZP 4/77, Nowe Prawo 1978, nr 4, s. 670–676). Nie
znajdując jednoznacznego wskazania, ani w orzecznictwie Sądu Najwyższego, ani w doktrynie, Sąd Apelacyjny wyraża pogląd, że w wypadku przyjęcia konstrukcji zbiegu idealnego czyn winien mieć jeden opis,
a skazania za przestępstwo karnoskarbowe i za przestępstwo z innej ustawy karnej wyraźnie winny odnosić się do tego samego opisu. Dokonanie
dwóch opisów i to różniących się treścią, tak jak to uczynił Sąd Okrę169
gowy, zawsze będzie wzbudzać wątpliwości co do przyjętej w orzeczeniu konstrukcji prawnej. Potwierdzeniem wyrażonych obaw niech będzie
stanowisko obrońców oskarżonych, którzy w apelacjach wyrazili się tak,
jakby każdemu z oskarżonych przypisano po dwa czyny.
Mając na uwadze wyżej przedstawione stanowiska, przyjęta w wyroku Sądu meriti konstrukcja prawna budzi szereg wątpliwości, albowiem
dokonując ustaleń faktycznych, Sąd nie doprowadził do sytuacji takiej,
by każdemu oskarżonemu przypisać jeden czyn. W przypadku oskarżonego A. D. Sąd meriti dokonał wyraźnej cezury pomiędzy czynami mu
zarzucanymi, albowiem uznał go za winnego popełnienia czynu, odrębnie w ramach czynów opisanych w punktach 1 i 3 i odrębnie w ramach
czynów opisanych w punktach 2 i 4 części wstępnej wyroku. Na to, że
opisy zawarte w pkt 1 i 3 wyroku dotyczą tego samego czynu, wskazuje jedynie art. 8 § 1 k.k.s. zawarty w kwalifikacji prawnej, bo już sama
ich treść jest różna.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, jeżeli Sąd I instancji ustalił, że zachowanie każdego z oskarżonych stanowi tylko jeden czyn, winien dać temu
wyraz poprzez doprowadzenie do takiego stanu, by w części dyspozytywnej wyroku w odniesieniu do każdego z oskarżonych, tak jak wcześniej
wskazano, dokonać jednobrzmiącego opisu czynu, a następnie wyraźnie
orzec, że przypisany oskarżonemu czyn stanowi dwa odrębne przestępstwa – jedno wyczerpujące kwalifikację występku z Kodeksu karnego
skarbowego, a drugie z Kodeksu karnego. Tym samym konieczne i prawidłowe było orzeczenie o winie i karze zarówno za przestępstwo skarbowe, jak i za występek z Kodeksu karnego. Jednakże brak dalszych
dyspozycji w wyroku, które realizowałyby treść art. 8 § 2 i 3 k.k.s., jest
niezrozumiałe. Przy czym Sąd I instancji jedynie przytoczył treść wskazanych przepisów w uzasadnieniu wyroku.
Wobec tego przypomnieć należy, że zgodnie z treścią wyżej przywołanych przepisów w przypadku skazania za przestępstwo skarbowe
oraz przestępstwo uregulowane w Kodeksie karnym wykonaniu podlega tylko najsurowsza z orzeczonych kar. W praktyce możliwe są dwie
zasadnicze sytuacje. Pierwsza, z którą mamy do czynienia w przedmio170
Prawo karne
towej sprawie, gdy sąd orzeka wobec czynów, co do których odnosi się
konstrukcja idealnego zbiegu przestępstwa w ramach tego samego postępowania, druga zaś sytuacja występuje wówczas, gdy czyny takie były
przedmiotem dwóch odrębnych postępowań, co do których zapadły dwa
różne orzeczenia. W przedmiotowej sprawie, gdy czyn wyczerpuje znamiona przestępstwa powszechnego oraz przestępstwa skarbowego, to Sąd
meriti, skazując oskarżonego po wymierzeniu mu kary odrębnie za przestępstwo skarbowe i odrębnie za przestępstwo powszechne, winien jednocześnie rozstrzygnąć w wyroku, stosując reguły wynikające z art. 8 § 2
i 3 k.k.s., która z orzeczonych kar oraz który z ewentualnie orzeczonych
środków karnych podlegać ma wykonaniu.
Sąd Okręgowy wbrew wskazaniom przepisów postąpił tak, jak powinno to przebiegać, gdy skazanie za czyny, co do których odnosi się
konstrukcja zbiegu idealnego (art. 8 § 1 k.k.s.), nastąpiło niejednocześnie
przez różne sądy i wtedy miałoby zastosowanie rozwiązanie przewidziane w art. 181 k.k.s. Z przepisu tego jednoznacznie wynika, iż w wypadkach określonych w art. 8 § 1 k.k.s. w razie niejednoczesnego skazania
przez sądy na kary, środki karne lub inne środki, sąd, który ostatni wydał orzeczenie w I instancji, na wniosek skazanego lub organu postępowania przygotowawczego rozstrzyga postanowieniem, która kara, jako
najsurowsza, podlega wykonaniu. Podkreślić należy, że tryb przewidziany w przepisie art. 181 k.k.s., jak wynika z jego treści, nie będzie miał
zastosowania, gdy do skazania i wymierzenia kar doszło w tym samym
postępowaniu.
Przechodząc do oceny zasadności zarzutów zawartych w apelacjach obrońców oskarżonych, stwierdzić należy, że w dużej mierze są
one zasadne.
Sąd Apelacyjny uznał za zasadny zarzut z punktu 7 apelacji obrońcy
oskarżonego M. G., w którym zakwestionowano sposób wprowadzenia
i zaniechania wyjaśnienia sprzeczności w zeznaniach świadka składanych
w różnych toczących się sprawach. Jakkolwiek zeznania świadka J. M.,
abstrahując nawet od ich treści, nie miały istotnego znaczenia dla uzasadnienia tez zawartych w akcie oskarżenia, to w sytuacji gdy Sąd meriti
171
dokonał dodatkowych ustaleń i zaprezentował odmienną ocenę czynów
oskarżonych, a przede wszystkim czynu oskarżonego M. G., ich rola się
zmieniła. Świadek zeznając bezpośrednio przed Sądem, jeszcze przed otwarciem przewodu sądowego na nowo, stwierdził, że woził jako kierowca firmy „C. […]” paliwo do odbiorców, w tym do oskarżonego M. G.
Tej treści zeznania zostały wprowadzone do przewodu sądowego, już po
jego otwarciu na nowo. Nadto Sąd meriti już za zgodą stron, bez odczytywania, wprowadził inne zeznania tegoż świadka złożone w sprawie,
która została połączona z toczącą się sprawą. W tych z kolei zeznaniach
świadek wprawdzie potwierdził, że woził paliwo w firmie oskarżonego
A. D., ale nie była to firma „C. […]”, lecz firma o nazwie „C. […]” (1).
Nazwę firmy „C. […]” kojarzył jedynie jako firmę klienta, któremu dowoził paliwo. Sąd meriti dokonał oceny materiału dowodowego i dał
wiarę zeznaniom świadka, w których zaprzeczył, by woził paliwo jako
kierowca firmy „C. […]”, co pozwoliło mu uzasadnić stwierdzenie, że
firma „C. […]” występująca jako sprzedawca na fakturach VAT dostarczanych oskarżonemu M. G. nie prowadziła działalności i była fikcyjnym dostawcą paliwa.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego sposób procedowania, jeżeli chodzi
o wprowadzenie dowodu do procesu i analizę zeznań świadka J. M., był
nieprawidłowy. Nie może budzić wątpliwości, że Sąd meriti uznał zeznania świadka J. M. jako dowód o zasadniczym znaczeniu dla ustaleń
faktycznych w sprawie i w takiej sytuacji nie powinien wprowadzać go
do procesu w trybie art. 392 § 1 k.p.k., gdyż podstawa ta może być stosowana tylko wtedy, gdy nie koliduje z interesem dochodzenia prawdy,
a więc gdy odczytane zeznania świadków nie dotyczą kwestii o zasadniczym znaczeniu i nie są rozbieżne choćby z wyjaśnieniami oskarżonego czy innych świadków.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego postępowanie przez Sąd I instancji
w sposób opisany powyżej było niedopuszczalne, albowiem naruszało
fundamentalną zasadę procesu karnego – zasadę bezpośredniości. Ponadto należy przyjąć, że w czasie kiedy Sąd Okręgowy podejmował decyzję o wprowadzeniu do procesu z pominięciem zasady bezpośredniości
172
Prawo karne
kolejnych zeznań świadka, diametralnie różnych w zasadniczej kwestii
od poprzednich, znał ich treść i pomimo to nie zdecydował się na bezpośrednie przesłuchanie świadka celem wyjaśnienia stwierdzonych rozbieżności. Stąd wywody Sądu meriti, zawarte w pisemnym uzasadnieniu,
dotyczące oceny zeznań świadka nie mogą zostać zaakceptowane przez
Sąd odwoławczy. Nadto wypada zwrócić uwagę, iż Sąd meriti, przedstawiając wywody, które miały uzasadnić przyjęte stanowisko, pominął
jakże istotną okoliczność wynikającą z faktu, że wprawdzie informacja
pochodząca z ZUS-u potwierdziła zatrudnienie świadka od dnia 1 sierpnia 2005 r. w firmie „C. […]”, to wcale nie wyklucza, że świadek mógł
wozić paliwo przed tą datą dla firmy „C. […]”, niekoniecznie w ramach
umowy o pracę. Przy czym Sąd meriti nie wyjaśnił dwóch kwestii, które
wynikają z zebranego w sprawie materiału dowodowego. Pierwsza wiąże
się z informacją, że do sierpnia 2005 r. firma „C. […]” była właścicielem ciągnika siodłowego, który zbyła firmie „C. […]” (1), a więc ustalenia Sądu meriti o fikcyjnej działalności spółki budzą wątpliwości, gdyż
pomijają wskazany fakt oraz kolejny, że według informacji pochodzącej
z Urzędu Skarbowego firma „C. […]” w 2005 r. była czynnym podatnikiem podatku VAT.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego dokonywanie ustaleń faktycznych
znacznie odbiegających od tych, które były podstawą przedstawienia zarzutów oskarżonym przez oskarżyciela publicznego, wymagało przewartościowania przez Sąd meriti materiału dowodowego zawnioskowanego
przez strony, a zwłaszcza przez prokuratora, i to nawet w sytuacji kiedy nie wnosiły one o bezpośrednie przeprowadzenie dowodów i poprzestanie na ich ujawnieniu, tym bardziej że takie stanowisko wyraziły one
na wstępnym etapie postępowania dowodowego, będąc wezwane do tego
zaraz po otwarciu przewodu sądowego na nowo, kiedy kierunek zmian
w ocenie prawnej czynów oskarżonych był wręcz niemożliwy do przewidzenia, albowiem uprzedzenie stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynów nastąpiło w końcowym etapie postępowania dowodowego, a sama treść uprzedzenia nie dawała pełnego obrazu kierunku
zmian przewidywanych przez Sąd meriti.
173
Zgodnie z art. 399 § 1 k.p.k, jeżeli w toku rozprawy okaże się, że
nie wychodząc poza granice oskarżenia, można czyn zakwalifikować według innego przepisu prawnego, to sąd zobowiązany jest uprzedzić o tym
obecne na rozprawie strony, a ponadto, na wniosek oskarżonego (a także
jego obrońcy), może przerwać rozprawę w celu umożliwienia mu przygotowania się do obrony (§ 2 art. 399 k.p.k.) w kierunku przez sąd wskazanym. Celem przepisów art. 399 § 1 i 2 k.p.k. jest wykluczenie sytuacji, w której sąd zaskakuje strony swymi rozstrzygnięciami w zakresie
oceny prawnej czynu oskarżonego. Wszelkie zaskakiwanie stron rażąco
narusza zasadę lojalności procesowej (por.: wyrok SN z dnia 3 września
2004 r., V KK 112/04).
Formalnie Sąd meriti uprzedził strony, jednakże zmiana oceny prawnej czynów, w porównaniu z tą zaproponowaną w aktach oskarżenia, była tak duża, że aż trudna do przewidzenia dla stron. Nie można pominąć
faktu, że była ona myląca, albowiem Sąd meriti, informując o zmianie kwalifikacji prawnej czynów na końcowym etapie rozprawy, wskazał wyraźnie, mimo uprzedzenia, że do każdej kwalifikacji wprowadza
art. 8 § 1 k.k.s., że nie przewiduje redukcji czynów, w przypadku każdego z oskarżonych, do jednego. Stworzenie takiej sytuacji obligowało Sąd
Okręgowy do rzetelnego przeprowadzenia postępowania dowodowego i to
bez względu na stanowisko wyrażone przez strony co do jego zakresu.
Dlatego Sąd Apelacyjny nie może zaakceptować poprzestania na
ujawnieniu zeznań świadków M. G., J. L. i Z. S., osób, którym według
oskarżyciela publicznego oskarżony A. D. wystawił bądź doprowadził do
wystawienia im w sposób nierzetelny faktur VAT. Taka forma wprowadzenia do procesu zeznań świadków mogłaby być zaakceptowana, gdyby
Sąd I instancji nie zmienił roli tych osób i nie ustalił, że była ona doniosła i ważna, albowiem jak inaczej należy odczytać ustalenia, gdy według
Sądu działały one wspólnie i w porozumieniu z oskarżonym nie tylko
przy popełnieniu przestępstwa firmanctwa, prania pieniędzy, ale też występowały jako osoby, którym oskarżony pomagał w popełnieniu przestępstw bezpodstawnego zwrotu podatku. Mimo uplasowania dowodów
jako istotnych Sąd I instancji zdeprecjonował je procesowo.
174
Prawo karne
Sąd Apelacyjny wyraża stanowisko, iż przepis art. 392 § 1 k.p.k.
może być stosowany tylko wtedy, gdy nie koliduje z interesem dochodzenia prawdy, a więc gdy odczytane zeznania świadków nie dotyczą
kwestii o zasadniczym znaczeniu i nie są one rozbieżne choćby z wyjaśnieniami oskarżonego czy innych świadków. Dlatego procedowanie
przez Sąd I instancji w sposób opisany powyżej jest niedopuszczalne,
bowiem narusza fundamentalną zasadę procesu karnego – zasadę bezpośredniości. Unormowania zawarte w Kodeksie postępowania karnego dotyczące przeprowadzania dowodów na rozprawie wskazują wyraźnie, że
ustawodawca przede wszystkim preferuje zasadę bezpośredniości. Mające w tej mierze charakter unormowań wyjątkowych przepisy art. 391
§ 1 i 392 k.p.k. nie mogą być interpretowane i stosowane bez badania
przesłanek ich zastosowania. W świetle treści art. 392 § 1 k.p.k. tylko
w przypadku, gdy bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne, a więc jeżeli dowód taki nie ma zasadniczego znaczenia dla sprawy, nie pozostaje w zasadniczej sprzeczności z innymi dowodami, jest
wewnętrznie niesprzeczny, może być odczytywany na rozprawie głównej
(por.: wyrok SN z dnia 4 maja 2007 r., WZ 13/07; wyrok SA w Lublinie z dnia 17 listopada 1998 r., II AKa 167/98).
W ocenie Sądu Apelacyjnego ujawnienie zeznań wyżej wskazanych
świadków z postępowania przygotowawczego w trybie art. 392 § 1 k.p.k.
stanowiło naruszenie tego przepisu, albowiem odczytane zeznania niewątpliwie nie dotyczyły ustalenia okoliczności drugorzędnych, skoro Sąd
I instancji ustalił, że działali oni wspólnie i w porozumieniu z oskarżonym. Przytoczona podstawa prawna może być stosowana tylko wtedy,
gdy nie koliduje z interesem dochodzenia prawdy (por.: wyrok SA w Katowicach z dnia 20 października 2005 r., II AKa 355/05). W tym miejscu należy podnieść, iż ani treść uzasadnienia, ani zebrany i ujawniony
w toku przewodu sądowego materiał dowodowy nie wskazuje podstaw
dokonanych ustaleń faktycznych w omawianym zakresie.
Sąd I instancji ustalił, że faktury VAT przekazane przez oskarżonego
A. D. nabywcom – J. L., W. G., M. S., Z. S. i B. P. – zostały podrobione przez nieustaloną osobę, nie wskazując w uzasadnieniu podstaw takich
175
ustaleń. Wprawdzie w sprawie przeprowadzono dowód z opinii biegłego
grafologa, z której wynika że podpisy na fakturach zostały podrobione.
Jednakże opinia ta dotyczy zupełnie innych faktur VAT. Stąd uzasadnione jest stwierdzenie, że ustalenia Sądu meriti we wskazanym zakresie są
dowolne. Fakt, iż inne faktury wręczane przez oskarżonego A. D. nabywcom oleju napędowego zawierały podrobione podpisy przez nieustaloną
osobę, nie dawał podstaw, by uznać i te faktury jako podrobione przez
nieustaloną osobę. Nie można przyjąć, by ustalenia Sądu meriti oparte
były na wnioskowaniu per analogiam, albowiem tego rodzaju wnioskowanie, w tym przypadku, było niedopuszczalne.
Wskazane uchybienia przepisów prawa procesowego są wystarczające, by stwierdzić, że zaskarżony wyrok ostać się nie może.
Sąd Apelacyjny stanął przed dylematem, czy zebrany w sprawie materiał dowodowy jest tego rodzaju, że możliwe byłoby wydanie orzeczenia reformatoryjnego, na które zezwala treść przepisu art. 437 § 2 k.p.k.
Przy czym Sąd Apelacyjny miał na uwadze, iż podstawowa w polskim procesie karnym zasada bezpośredniości wymaga, by orzekający
w sprawie sąd opierał ustalenia faktyczne na bezpośrednio przez siebie
przeprowadzonych dowodach. Stąd też wprawdzie art. 437 § 2 k.p.k.
przyznaje sądowi odwoławczemu prawo odmiennego orzeczenia co do
istoty sprawy, o ile „pozwalają na to zebrane dowody”, ale taka odmienna ocena przeprowadzonych przez sąd I instancji dowodów w postępowaniu apelacyjnym może być dokonana jedynie wówczas, gdy dowody
te są w swej treści kategoryczne i jednoznaczne, a ich ocena przeprowadzona przez orzekający w I instancji sąd jest oczywiście błędna. W sytuacji gdy taką jednak nie jest, a nadto materiał dowodowy nie jest pełny,
a Sąd odwoławczy nabrał tylko wątpliwości co do trafności oceny dowodów dokonanej przez Sąd I instancji, i to wątpliwości, które dotyczą
przede wszystkim istotnych okoliczności – to, zdaniem Sądu Apelacyjnego, zaskarżony wyrok oparty na tej ocenie i na niepełnym materiale dowodowym winien zostać uchylony, a sprawa powinna zostać przekazana
do ponownego rozpoznania w postępowaniu pierwszoinstancyjnym (por.:
wyroki SN: z dnia 23 lipca 2014 r., V KK 23/2014; z dnia 2 grudnia
176
Prawo karne
2008 r., II KK 104/2008; z dnia 17 października 2007 r., V KK 28/2007;
z dnia 19 lutego 2004 r., IV KK 268/2003; z dnia 5 czerwca 2000 r.,
IV KKN 417/99; składu 7 sędziów SN z dnia 17 października 1980 r.,
V KRN 96/80; z dnia 18 grudnia 1973 r., V KRN 449/73).
Nie są pozbawione słuszności zarzuty apelacji obrońcy oskarżonego
A. D. ujęte w punktach: 1, 2, i 3 oraz zarzuty apelacji obrońcy oskarżonego M. G. ujęte w punktach 2, 3, i 4, a odnoszące się do przypisanych
oskarżonym przestępstw z art. 299 § 1 k.k.
Oczywiste jest, że przy przestępstwie prania pieniędzy konieczne
jest ustalenie niezbędnej przesłanki w postaci środków płatniczych „pochodzących z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego”, która musi zaistnieć, by można było przypisać popełnienie czynu
z art. 299 § 1 k.k. Wykładnia językowa wskazanego przepisu nie pozostawia żadnych wątpliwości, iż dla stwierdzenia przestępstwa prania pieniędzy niezbędne jest ustalenie innego, wcześniej popełnionego czynu zabronionego, z którym związane są korzyści generujące przedmiot czynu
chronologicznie późniejszego stanowiącego pranie pieniędzy. Przypisanie
popełnienia czynu, który w istocie stanowi zarówno pranie pieniędzy, jak
i czyn źródłowy (bazowy), wyklucza stwierdzenie, że przedmiotem przestępstwa są środki o pochodzeniu z korzyści uzyskanych z popełnienia
czynu zabronionego, gdyż tej cechy nabiorą dopiero w trakcie realizacji
czynu, a ustawa wymaga, by je miały od samego początku jego realizacji. Ta okoliczność w rozpatrywanej sprawie budzi wątpliwości.
Sąd I instancji przypisał oskarżonym A. D. i Cz. S. działanie wspólnie i w porozumieniu z oskarżonym M. G. Przypisując oskarżonym popełnienie przestępstwa z art. 299 § 1 k.k., jak już wcześniej wskazano, Sąd
Okręgowy nie sprecyzował, w jakim okresie i którzy z oskarżonych działali wspólnie i w porozumieniu, co utrudnia kontrolę wyroku. Mimo to
wskazać można na błędne ustalenia Sądu meriti zawarte w wyroku, które
są wynikiem braku zachowania wyżej przedstawionej chronologii – pierwszym jest przestępstwo bazowe, a następnie przestępstwo prania pieniędzy.
Należy mieć na uwadze, że dopiero zachowanie sprawcy po upływie terminu do należytego wywiązania się z zobowiązania podatkowego
177
przez podatnika zobowiązanego do świadczenia publicznoprawnego może być penalizowanie jako „pranie pieniędzy”, jeżeli przedmiotem przestępstwa są nieodprowadzone środki.
Z ustaleń zawartych w wyroku Sądu I instancji wynika, że oskarżony A. D. ostatni raz zbył olej napędowy w dniu 22 grudnia 2005 r., a zatem należny podatek VAT od tej transakcji był zobowiązany odprowadzić
do 25 stycznia 2006 r. Skoro Sąd meriti określił, że oskarżony popełnił
przestępstwo prania pieniędzy do 25 stycznia 2006 r., to tym samym nie
mógł przyjąć, a uczynił to, że środki z tej ostatniej transakcji stanowiły
korzyść pochodzącą z czynu zabronionego, albowiem najwcześniej taką
cechę mogły one uzyskać dopiero w dniu 26 stycznia 2006 r.
Podobny błąd Sąd Apelacyjny stwierdził odnośnie do oskarżonego
Cz. S., który ostatnią fakturę wystawił i tym samym dokonał ostatniej
transakcji sprzedaży oleju napędowego w dniu 30 października 2006 r.
Zatem należny podatek VAT oskarżony był zobowiązany odprowadzić do
dnia 25 listopada 2006 r. i dopiero po tym dniu, czyli najwcześniej 26 listopada 2006 r., nieodprowadzony podatek VAT mógł stanowić korzyść
pochodzącą z czynu zabronionego, a oskarżonemu przypisano popełnienie przestępstwa prania pieniędzy do dnia 25 listopada 2006 r.
Odnośnie do oskarżonego M. G. Sąd Okręgowy przyjął, że przestępstwo ciągłe prania pieniędzy popełnił on do listopada 2006 r., gdy
ostatnia faktura VAT i tym samym ostatnia dostawa oleju napędowego
miała miejsce 30 października 2006 r.
W tym miejscu pojawia się pytanie, czy intencją Sądu Okręgowego
nie było ustalenie, że środki płatnicze uzyskane z przestępstwa nabrały
od razu charakteru korzyści pochodzących z czynu zabronionego i w takiej sytuacji termin ustawowy obligujący do wpłacenia należnego podatku VAT byłby nieistotny.
Jednakże taki kierunek interpretacji ustaleń Sądu Okręgowego
nie jest właściwy, albowiem stwierdził on, że mimo niesformalizowania własnej działalności gospodarczej oskarżeni, zarówno A. D., jak
i Cz. S., są podatnikami, w tym podatku VAT, i w związku z tym mechanizm i terminy jego odprowadzania również ich powinny obowiązywać.
178
Prawo karne
Wyraźne ustalenie, że przedmiotem prania pieniędzy są korzyści pochodzące z „uchylania się od opodatkowania podatkiem od towarów i usług”,
wskazanie daty końcowej popełnienia czynu – dnia 25 miesiąca, a przede
wszystkim przyjęcie w kwalifikacji art. 54 § 1 k.k.s., rozwiewa pojawiające się wątpliwości co do przedmiotu przestępstwa i czasu, kiedy uzyskał on charakter środków płatniczych pochodzących z korzyści związanych z popełnienia czynu zabronionego.
Wskazać należy, że Sąd I instancji dokonał ustaleń faktycznych,
z których wynika, że oskarżeni działali wspólnie i w porozumieniu i mimo obowiązku wynikającego z art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. nie wskazał, na
podstawie jakich dowodów oparł swe ustalenia. Jest to o tyle istotne, albowiem zebrany w sprawie materiał dowodowy nie daje wprost podstaw,
by przyjąć, że porozumienie M. G. ze współoskarżonymi obejmowało
kwestii, jakich czynności dokonają ze środkami pochodzącymi z nieodprowadzonego należnego podatku VAT. Kwestia ta jest o tyle istotna,
albowiem Sąd meriti w pisemnym uzasadnieniu stwierdził, iż oskarżeni kwoty odpowiadające wysokości należnego podatku VAT przyjęte od
swoich kontrahentów w gotówce, a w przypadku Cz. S. również na konto „P.”, rozdysponowali w nieustalony sposób, nie dokumentując tego
w jakiejkolwiek formie. Wobec takiego stwierdzenia pojawia się kolejne pytanie, na które trudno znaleźć odpowiedzi w uzasadnieniu wyroku – na podstawie jakich dowodów Sąd meriti ustalił, że oskarżeni rozdysponowali te środki i kiedy to miało miejsce. Ponadto Sąd Okręgowy
nie wskazał precyzyjnie, jakie środki płatnicze i w jakiej wysokości były przedmiotem przestępstwa prania pieniędzy. Wprawdzie w uzasadnieniu wyroku wskazał, jakiej metody użył, by obliczyć ich kwotę. Jednakże
wskazana metoda (22% łącznej kwoty otrzymanych od nabywców oleju
napędowego środków płatniczych) nie daje takich wartości jak te ujęte
w opisach przypisanych poszczególnym oskarżonym przestępstw.
Według ustaleń Sądu meriti oskarżony A. D. otrzymał z tytułu
sprzedaży oleju napędowego 8.065.697,90 zł, zaś Cz. S. 1.743.401,91 zł.
Sąd uwzględnił, iż podatek VAT wynosił wówczas 22% i ustalił po dokonaniu przeliczenia, że pierwszy z nich uzyskał z popełnionego wów179
czas przestępstwa skarbowego 1.717.839,49 zł, a drugi oskarżony
1.136.356,40 zł. Już pobieżne zapoznanie się ze wskazanymi kwotami
daje podstawę do stwierdzenia błędu w obliczeniach, albowiem 22% od
kwoty 8.065.697,90 zł stanowi 1.774.453,538 zł, a więc o 56.614,048 zł
więcej niż to ustalił Sąd I instancji, a 22% od kwoty 1.743.401.91 stanowi 383.549,08 zł, a więc aż o 752.807,32 zł mniej.
Według Sądu I instancji wskazane kwoty są niewątpliwie środkami
płatniczymi pochodzącymi bezpośrednio z przestępstwa. Wskazane błędy rachunkowe mają bezpośrednie przełożenie na wysokość równowartości korzyści osiągniętej z popełnienia przestępstwa, których przepadek
orzekł Sąd Okręgowy wobec obu oskarżonych.
Wskazane błędy, w najmniejszym stopniu te rachunkowe, są wynikiem zignorowania przez Sąd meriti przyjętej kwalifikacji prawnej czynów polegających na praniu środków płatniczych w warunkach czynu
ciągłego, która obligowała do ustalenia poszczególnych czynów cząstkowych tworzących finalnie czyn ciągły. Winny one być sprecyzowane
co do całokształtu znamion z art. 299 § 1 i 5 k.k. Natomiast Sąd przytoczył w opisie zbędne dla kwalifikacji czynu kwoty przekazywanych
środków płatniczych w związku z zawieranymi poszczególnymi umowami, gdy wystarczające byłoby wskazanie wysokości kwot podatku VAT,
które następnie, według ustaleń Sądu meriti, były przedmiotem przestępstwa prania pieniędzy. Brak wyjaśnienia tej kwestii w uzasadnieniu wyroku utrudnia kontrolę odwoławczą, tym bardziej że ustalenia faktyczne
zawierają błędy rachunkowe.
W tym miejscu Sąd Apelacyjny zwraca uwagę na nielogiczność
wniosków wyprowadzonych przez Sąd meriti. Otóż Sąd ustalił, że
wprawdzie zebrane w sprawie dowody nie pozwalają na ustalenie źródła
pochodzenia oleju napędowego sprzedawanego przez oskarżonych A. D.
i Cz. S., toteż brak podstaw, by przyjąć, że było ono nielegalne, a co za
tym idzie, brak też podstaw, by przyjąć, że podatek akcyzowy nie został
odprowadzony. Mimo takich wniosków Sąd meriti nie był konsekwentny
w dalszym rozumowaniu, przyjmując, że obaj oskarżeni nabywali paliwo bez podatku VAT. Jako przesłankę takiego wniosku podał niską cenę
180
Prawo karne
oleju napędowego oferowanego przez oskarżonych, co nie byłoby możliwe, gdyby nabywając go, płacili za niego cenę wraz z podatkiem VAT.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, przyjmując, że źródło nabycia nie było nielegalne, a więc było legalne, nie można przyjąć, że legalny sprzedawca
sprzedaje towar z podatkiem akcyzowym, ale bez podatku VAT.
Kolejnym problemem, z jakim przyszło się zmierzyć Sądowi Apelacyjnemu, w wyniku postawionego zarzutu apelacyjnego przez obrońcę
oskarżonego A. D., jest ocena przyjętego przez Sąd meriti znamienia modalnego wyrażającego sposób popełnienia przestępstwa prania pieniędzy.
W przypadku oskarżonego A. D. czynność modalna została określona przez brak podejmowania czynności, albowiem tak należy określić
„nie wpłacił na konto bankowe »C. […]« sp. z o.o. i nie ujął jej w jakiejkolwiek dokumentacji”.
Z kolei czynność ta w przestępstwie przypisanym oskarżonemu
M. G. został określona „obaj sprzedający nie ujawnili otrzymanej tytułem zapłaty należności w jakichkolwiek dokumentach”, co również należy odczytać jako brak czynności po stronie współoskarżonych, a co według Sądu I instancji oskarżony obejmował swoim zamiarem.
Oskarżony Cz. S. z kolei „nie udokumentował w jakiejkolwiek formie sposobu rozdysponowania całej kwoty otrzymanej od niego jako zapłaty za sprzedany mu olej napędowy”.
Brak jakichkolwiek rozważań Sądu Okręgowego na temat czynności sprawczych przypisanych oskarżonym nie pozwala na ustosunkowanie się co do ich prawidłowości.
Wskazać jedynie należy, że przepis art. 299 § 1 k.k. wyraźnie wskazuje, że dla wypełnienia znamion przestępstwa konieczne jest podjęcie
innych czynności, a zatem konieczne jest wykazanie działania sprawcy,
a nie jego bezczynności. Wynika to nie tylko z wykładni gramatycznej
powołanego przepisu, ale wskazuje na taką interpretację wykładnia celowościowa, przepis ten ma zapobiegać zagospodarowaniu korzyści pochodzących z nielegalnych źródeł. Sprawcą przestępstwa prania pieniędzy może być tylko ten, kto podejmuje czynności, ich brak nie wypełnia
jego znamion. Nadto czynności te winny być, w ramach ustaleń fak181
tycznych, wskazane w opisie czynu przypisanego sprawcy i to nie w taki sposób, jak to uczynił Sąd I instancji, wymieniając to, czego sprawca
nie uczynił, abstrahując od wymaganych dyspozycją przepisu podejmowania innych czynności.
Jak wskazał Sąd Najwyższy, dokonując wykładni omawianego znamienia: „Użycie formy »inne czynności« pełni zatem rolę normatywnego »domknięcia« zakresem kryminalizacji innych, różnych od wcześniej
wymienionych, działań skierowanych do przedmiotów tego przestępstwa.
Zwrot niemający własnego desygnatu (w przeciwieństwie do czynności
wcześniej określonych) wymagał jednak dookreślenia charakteru tych
czynności i znamię modalne taką właśnie rolę pełni […]” (zob. uchwała
7 sędziów SN z dnia 24 czerwca 2015 r., I KZP 5/15).
Zatem bezwzględnie konieczne jest wskazanie skonkretyzowanej
czynności, by móc ocenić, że jest to rzeczywiście działanie mogące udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie przestępnego pochodzenia korzyści. Brak tego, jak już wcześniej podniesiono, utrudnia przysługujące
stronie prawo do obrony, a Sądowi odwoławczemu kontrolę zaskarżonego wyroku.
Wskazania wymaga to, iż w obszarze prawa penalnego nie jest dopuszczalne dokonywanie wykładni rozszerzającej określonych regulacji
na niekorzyść sprawcy. Tego rodzaju zabieg interpretacyjny godziłby bowiem w wyrażoną w art. 42 ust. 1 Konstytucji i art. 1 § 1 k.k. zasadę określoności przestępstwa. Stąd też ustawowy zwrot „podejmuje inne
czynności” musi być rozumiany literalnie (por.: wyrok SN z dnia 11 lipca 2012 r., II KK 179/12).
Wskazany przepis wyraźnie wymaga, by inna czynność została podjęta, albowiem w przeciwnym razie będziemy mieli pozostającą poza nim
bezczynność, a jak podkreśla się w doktrynie, przestępstwo prania brudnych pieniędzy jest przejawem zagospodarowania owoców pochodzących
z innego, wcześniej popełnionego przestępstwa, co nieodparcie wskazuje,
że bezczynność wobec korzyści uzyskanych z czynu zabronionego jest
niewystarczająca (por.: Jacek Giezek, „Brudne pieniądze” jako korzyść
związana z popełnieniem czynu zabronionego, [w:] Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Świdy).
182
Prawo karne
Wobec pominięcia w uzasadnieniu wyroku przez Sąd meriti adekwatnych do dokonanej oceny prawnej czynu oskarżonych rozważań zarzut z pkt 4 apelacji obrońcy oskarżonego A. D. nie jest pozbawiony
słuszności.
Sąd I instancji wyraził pogląd, iż użyte w treści art. 55 § 1 k.k.s.
czasownikowe znamię „posługiwania się” cudzym nazwiskiem, nazwą
lub firmą ma szeroki zasięg znaczeniowy, i należy przyjąć, że obejmuje każde zachowanie wprowadzające uczestników obrotu gospodarczego, władz państwowych albo samorządowych w błąd co do tożsamości
sprawcy i co do jego rzeczywistej działalności oraz jej rozmiarów. Może ono polegać między innymi na podawaniu się za kogoś innego (osobę lub firmę). Zatem przyjąć należy, że oskarżeni A. D. i Cz. S. według
ustaleń Sądu wprowadzali w błąd nabywców co do tożsamości sprzedawcy. Trudno zaś przyjąć, że wprowadzili oni w błąd władze państwowe,
albowiem zgodnie z obiegiem dokumentacji wystawione faktury VAT pozostawały w posiadaniu nabywcy bez obowiązku przekazywania ich (bez
wezwania) urzędom skarbowym wraz z deklaracją VAT-7, a w okresie
popełnienia czynu do takowego przekazania nie doszło.
Zatem ustalenia faktyczne zawierają sprzeczność, albowiem nie
można przyjąć, by osoba, która według zamiaru sprawcy ma być wprowadzona w błąd co do tożsamości zbywcy towaru, ma jednocześnie działać z nim wspólnie i w porozumieniu. Jedno ustalenie wyklucza drugie, albowiem nie może być tak, by porozumienie współsprawców nie
obejmowało znamienia dokonywanego wspólnie czynu zabronionego.
Wyjaśnić należy, że realizacja znamienia czasownikowego przestępstwa
z art. 55 § 1 k.k.s. wchodzi w rachubę wówczas, gdy cel w postaci wprowadzenia w błąd przyświeca sprawcy, choć uczestnicy obrotu lub organy państwa zdają sobie sprawę z faktycznej działalności gospodarczej
sprawcy. Jednak wykluczona jest taka sytuacja, gdy w realizacji tego czynu sprawca działa wspólnie i w porozumieniu z nabywcą towaru.
Zauważalna jest tu zasadnicza sprzeczność w ustaleniach Sądu meriti, albowiem przyjęcie, że zamiarem oskarżonych A. D. i Cz. S. było
ukrycie przed M. G. (a przez A. D. jeszcze też przed innymi ustalony183
mi nabywcami) tożsamości zbywcy, nie tylko wyklucza ich współsprawstwo, a nadto podważa w pewien zauważalny sposób ustalenia faktyczne
poczynione w zakresie zamiaru towarzyszącego ostatniemu z wymienionych oskarżonych podczas popełniania przestępstw. Stanowisko to jest
uzasadnione stwierdzeniem Sądu meriti, który w uzasadnieniu wyroku
tak oto wyjaśnił stronę podmiotową przestępstwa: „M. G., jak wskazano
we wcześniejszej części uzasadnienia, zdawał sobie sprawę z tego, że zarówno A. D., jak i Cz. S., sprzedając mu w ramach prowadzonych przez
siebie działalności gospodarczych olej napędowy, posługują się nazwami
innych podmiotów, a treść dostarczanych przez nich faktur i dowodów
KP nie odzwierciedla rzeczywistego stanu rzeczy odnośnie do sprzedawcy paliwa i należnej mu zapłaty. Cała trójka oskarżonych doskonale wiedziała także, że przekazane M. G. wspomniane przed chwilą dokumenty
zostaną przez niego załączone do dokumentacji związanej z prowadzaną
działalnością gospodarczą, a następnie wskazane w deklaracjach VAT-7”.
Należy zwrócić uwagę na to, że Sąd Okręgowy błędnie ustalił, iż
dokumenty (faktury VAT i dowody KP) były wskazywane w deklaracji
VAT-7, gdyż obowiązek taki nie istniał i nie istnieje. Dokumentacja pozostaje w dyspozycji podatnika. Dokumenty te są udostępniane tylko na
żądanie organu podatkowego.
Przyjęcie błędnej interpretacji przepisów podatkowych mogło mieć
wpływ na ustalenia Sądu Okręgowego w zakresie wypełnienia przez czyny oskarżonych znamion przestępstwa określonego w art. 55 § 1 k.k.s.
Obrońcy oskarżonych zarzucili wyrokowi obrazę przepisów prawa
materialnego – art. 76 § 1 k.k.s. odnośnie do oskarżonego M. G. i –
jak można wywodzić z uzasadnienia apelacji obrońcy oskarżonego A. D.
– błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na treść wyroku w zakresie ustalenia wyczerpania przez czyn oskarżonego znamion przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 20 § 3 k.k.s. w zw. z art. 76 § 1 k.k.s.
odnośnie do oskarżonego A. D. Zarzuty nie są pozbawione słuszności.
Przepis art. 76 k.k.s. obejmuje kryminalizacją dwa typy zachowań.
Po pierwsze, kryminalizuje zachowania prowadzące do narażenia na nienależny zwrot podatkowej należności publicznoprawnej, a więc niesprowa184
Prawo karne
dzające się wyłącznie do zaniżenia wysokości zobowiązania podatkowego,
po wtóre – przypadki zaliczenia nadpłaty na poczet zaległości podatkowych lub bieżących albo przyszłych zobowiązań podatkowych. Sąd Okręgowy przypisał oskarżonemu M. G. popełnienie występku w postaci
pierwszej z wymienionych, czyli narażenia na nienależny zwrot podatkowej należności publicznoprawnej. Przy czym poza rozważaniami Sądu meriti pozostała treść deklaracji VAT-7, które składał oskarżony we właściwym urzędzie skarbowym. Po pierwsze, Sąd Okręgowy nie wykazał, czy
według składanych deklaracji przez oskarżonego podatek naliczony przewyższał podatek należny, bo tylko w takiej sytuacji oskarżony mógł żądać
zwrotu kwoty nadpłaty i tym samym narażać na nienależny zwrot podatkowej należności publicznoprawnej. Trzeba mieć na uwadze, że nabywane
paliwo oskarżony zbywał dalej i z tych transakcji uzyskiwał należność zawierającą podatek VAT, który generował podatek o charakterze należnym.
Po wtóre, czy w przypadku gdy podatek należny przewyższał podatek naliczony, oskarżony zamieszczał w deklaracji wniosek o zwrot nadpłaty, bo
tylko wtedy, w sposób określony w opisie przestępstwa, oskarżony narażałby na nienależny zwrot podatkowej należności publicznoprawnej. Brak
tych ustaleń i rozważań po stronie Sądu meriti czyni przyjętą kwalifikację
z art. 76 § 1 k.k.s. budzącą wątpliwości. W przypadku zaś oskarżonego
A. D. przyjęcie pomocnictwa do bezpodstawnego zwrotu podatku wymagało ustaleń, czy obejmował on swym zamiarem popełnienie tego przestępstwa przez M. G. oraz przez „inne ustalone osoby”, albowiem dla
prawidłowego przypisania odpowiedzialności za pomocnictwo jest to konieczne. Zatem Sąd meriti nie sprostał tym wymogom.
W tym miejscu należy wskazać, że brak stosownych rozważań
w uzasadnieniu wyroku nie pozwala zrozumieć stanowiska Sądu Okręgowego, który uznając, że kwalifikacja z art. 56 § 1 k.k.s. jest niewłaściwa, zakwalifikował czyn z art. 76 § 1 k.k.s. (i odpowiednio z art. 20
§ 1 k.k.s. w zw. z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 76 § 1 k.k.s.) mimo braku w tym zakresie dowodów, a wręcz istnienia dowodów przeciwnych.
Nadto nie może budzić wątpliwości, że pomocnik, podejmując działania, którymi ma pomagać w popełnieniu przestępstwa przez inną oso185
bę, musi obejmować swym zamiarem konkretny, a nie jakikolwiek czyn
zabroniony, którego popełnienie ułatwia sprawcy. Ponadto pomocnik musi mieć wyobrażenie tego czynu, który będzie popełniany lub jest popełniany przez inną osobę – sprawcę czynu, najpóźniej w chwili realizacji
swoich zachowań (porównaj: wyrok SA w Lublinie z dnia 17 stycznia
2007 r., II AKa 347/06). Przestępstwo to jest dokonane w momencie wystąpienia sytuacji, w której faktycznie dochodzi do stworzenia sytuacji
ułatwiającej popełnienie czynu zabronionego, w rozpatrywanej sprawie
przywłaszczenia mienia, nie zaś czynu, w chwili realizacji którego pomagał pomocnik. Taki wniosek wynika z akcesoryjnego charakteru odpowiedzialności karnej pomocnika (por.: wyrok SA we Wrocławiu z dnia
29 czerwca 2011 r., II AKa 150/11).
Mając na uwadze powyższe braki w ustaleniach faktycznych,
są podstawy, by stwierdzić, że są one błędne. Wystarczy wskazać, że
z ujawnionych w toku przewodu sądowego kopii deklaracji VAT-7 składanych przez oskarżonego M. G. za miesiące od stycznia do października 2006 r. wynika, że podatek należny do odprowadzenia przewyższał
podatek naliczony, a w sytuacji odwrotnej oskarżony zawsze wnioskował o przeniesienie nadwyżki podatku naliczonego nad należnym na następny okres rozliczeniowy. Zatem w tym okresie oskarżony ani razu nie
wnosił o zwrot nadpłaty (tom VI/XI materiałów ze sprawy V Ds […] k.
[…] – taka odwrócona kolejność kart występuje w aktach). Podobne
wnioski nasuwają się w przypadku świadka W. G. (k. […] – kopie deklaracji VAT-7 – akta sprawy X K […] SR w K.) oraz świadków M. S.
i Z. S. prowadzących spółkę cywilną (k. […] – kopie deklaracji VAT-7
– akta sprawy II K […] SO w S.). Natomiast brak w aktach sprawy odpowiedniego materiału dowodowego, który pozwoliłby na podobną analizę odnośnie do świadków J. L., M. G. (1) i B. P. Stąd pojawia się
pytanie, na jakiej podstawie Sąd meriti dokonał ustaleń, że oskarżony
M. G. i inne ustalone osoby naraziły Skarb Państwa na nienależny zwrot
podatkowej należności publicznoprawnej, a oskarżony A. D. obejmował
swym zamiarem popełnienie przez nich w takiej postaci przestępstwa
i pomagał im w tym. Po lekturze uzasadnienia wyroku Sądu I instancji
186
Prawo karne
i po analizie zebranego w sprawie materiału dowodowego brak na to pytanie odpowiedzi.
Sąd Apelacyjny, mając na uwadze treść przepisu art. 436 k.p.k.,
ograniczył rozpoznanie zarzutów apelacyjnych do tych poddanych rozważaniom. Przy czym miał na uwadze to, że jest to fakultatywna podstawa procesowa, jednakże rozpoznanie pozostałych zarzutów byłoby
i bezprzedmiotowe, i przedwczesne, mając na uwadze konieczność ponownego rozpoznania sprawy przez Sąd Okręgowy w uchylonym i przekazanym zakresie.
Sąd Apelacyjny wychodząc poza podniesione zarzuty, do czego
upoważnia treść przepisu art. 440 k.p.k., zobligowany jest do wyrażenia
dezaprobaty w zakresie ustaleń dotyczących czynu z art. 587 § 1 k.s.h.
Sąd Okręgowy ustalił, że oskarżony A. D. dopuścił się popełnienia
tego czynu, jednakże uznał, że stanowi on czyn uprzedni współukarany
w odniesieniu do czynu pozostałego przypisanego mu w wyroku. Taka
ocena czynu pozwoliła na zamieszczenie w wyroku skazującym, zgodnie
z art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., uzupełnienia o znamiona czynu współukaranego, opisu czynu będącego podstawą skazania i wymiaru kary. Przyjęcie
takiej konstrukcji w przypadku czynu współukaranego uprzedniego było
uzasadnione i jest zgodne z jedną z utrwalonych już w orzecznictwie sądów powszechnych linii orzeczniczych (patrz wyroki SA: we Wrocławiu
z dnia 2 lutego 2006 r., II AKa 360/05; w Lublinie z dnia 2 października 2007 r., II AKa 211/07).
Uchybieniem jest po pierwsze, dokonanie ustaleń faktycznych
w wyroku w zakresie znamion czynu współukaranego odmiennych od
tych przedstawionych w akcie oskarżenia, a uzasadnienie jako właściwych tych przyjętych w zarzucie, a po wtóre, nieprzedstawienie dowodów wskazujących na zasadność przyjętych ustaleń faktycznych.
Prokurator zarzucił oskarżonemu A. D. ogłoszenie w KRS nieprawdziwych danych, że siedzibą spółki jest G. ul. […] oraz to, że następnie tej informacji nie sprostował. Sąd Okręgowy w ramach przypisanego
oskarżonemu czynu ustalił, że zgłosił on w KRS zmiany polegające na
przeniesieniu siedziby do G. ul. […], mimo że nigdy nie podjął czynno187
ści mających na celu prowadzenie tam przez wspomnianą spółkę działalności i takiej pod tym adresem nie prowadził. Zatem nie przypisał zgłoszenia nieprawdziwych danych co do siedziby, lecz co do podjęcia we
wskazanym miejscu działalności gospodarczej, której w tym miejscu nigdy nie prowadził.
Natomiast w uzasadnieniu wyroku Sąd stwierdził, że: „Niewątpliwie jednak działania związane z opisanym wcześniej ogłoszeniem
w Krajowym Rejestrze Sądowym nieprawdziwych danych odnośnie do
siedziby spółki »C. […]« było tylko jednym z elementów zaplanowanej
działalności mającej na celu sprzedaż pod nazwą tego podmiotu […]”.
Zatem powstała rozbieżność pomiędzy treścią wyroku a uzasadnieniem,
którą wprawdzie należałoby rozstrzygnąć na korzyść wyroku, gdyby
nie stanowcze ustalenia faktyczne w uzasadnieniu wyroku, że w dniu
1 stycznia 2003 r. A. D., działając jako Prezes „C. […]” sp. z o.o., podpisał z G. Z. reprezentującym E. […] z siedzibą w G. umowę najmu na
czas nieokreślony lokalu biurowego nr […] mieszczącego się w G. przy
ulicy […], które następnie Sąd meriti podważył, stwierdzając, że była to umowa fikcyjna. Ustalenia Sądu Okręgowego budzą uzasadnione
wątpliwości, albowiem ustaleń o fikcyjności umowy dokonał w oparciu
o dowody, które mogły świadczyć jedynie o tym, że po dwóch latach od
zawarcia umowy nikt w miejscu najmu nie potwierdził, że spółka oskarżonego miała tam siedzibę. Przy czym Sąd nie ustalił tych okoliczności
na podstawie informacji pochodzącej od przedstawiciela firmy wynajmującej lokal ani od osoby posiadającej informacje dotyczące zawartej
umowy najmu.
Przedstawione ustalenia faktyczne w zakresie czynu wyczerpującego, zdaniem Sądu meriti, znamiona przestępstwa z art. 587 § 1 k.s.h. są
o tyle istotne, albowiem zaważyły one na kształcie całego czynu przypisanego oskarżonemu, powodując to, że czas jego popełnienia został wydłużony o ponad rok. Przy czym okres ten, począwszy od „ogłoszenia”
w KRS nieprawdziwych danych do zawarcia pierwszych transakcji, Sąd
Okręgowy uznał jako planowanie działalności w ramach firmanctwa. Przy
czym zwrócić należy uwagę na to, że dokonane ustalenia faktyczne doty188
Prawo karne
czą również przestępstwa zakwalifikowanego z art. 299 § 1 k.k., pozostającego w zbiegu idealnym z przestępstwem karnoskarbowym. Dokonanie
takich ustaleń faktycznych sprawia, że przestępstwo to oskarżony zapoczątkował (o ile tak obrazowo można to określić), zanim wszedł w posiadanie pierwszych środków płatniczych pochodzących z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, a te według ustaleń Sądu meriti
mógł najwcześniej uzyskać po dniu 25 lutego 2005 r. (transakcja udokumentowana fakturą nr […] dnia 3 stycznia 2005 r. wystawioną W. G.).
[…] Należy wyraźnie podkreślić, że Sąd I instancji, w sposób nieuprawniony, objął penalizacją również przygotowanie do popełnienia
przestępstw, nie dając temu wyrazu ani w opisie czynu, ani w przyjętej kwalifikacji.
Przypomnieć należy, że przygotowanie (jako forma stadialna przestępstwa) jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi (art. 16
§ 2 k.k.). Na gruncie Kodeksu karnego skarbowego żaden z przepisów
części ogólnej nie stanowi o karalności za przygotowanie. Możliwości
odpowiedzialności za tę formę stadialną możemy doszukać się jedynie
w art. 67 § 2 k.k.s., który zakłada karalność uzyskania i przysposobienie środków w celu popełnienia przestępstwa fałszowania znaków akcyzy lub upoważnienia do odbioru banderol akcyzowych.
Zatem ustalenia faktyczne i prawne w wyżej przedstawionym zakresie nie mogą zostać zaakceptowane przez Sąd Apelacyjny. Dodać wypada, że przygotowanie do przestępstwa prania pieniędzy będzie penalizowane dopiero od dnia 13 lutego 2016 r. przez nowy przepis Kodeksu
karnego – art. 299 § 6a. Wprawdzie Kodeks karny przewiduje karalność przygotowania do popełnienia przestępstwa z art. 270 § 1 k.k., ale
– jak już wcześniej wskazano – opis czynu przypisanego oskarżonego
nie wskazuje, by obejmował on tę formę stadialną popełnienia czynu.
Przedstawione wyżej ustalenia faktyczne co do czasu popełnienia
przestępstw mogą być wynikiem błędnego przyjęcia, przez Sąd meriti,
charakterystyki przestępstwa z art. 587 § 1 k.s.h. jako przestępstwa trwałego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego wykładnia literalna nie daje podstaw,
by przestępstwu temu przypisać taki charakter.
189
Sąd Apelacyjny jest zobligowany do wskazania na jeszcze jedno
uchybienie, jakim jest dotknięty wyrok Sądu I instancji.
Otóż oskarżonemu M. G. przypisano w pkt 8 wyroku przestępstwo,
z popełnienia którego uczynił on sobie stałe źródło dochodu. Natomiast
w uzasadnieniu wyroku Sąd meriti nie przedstawił mechanizmu przy popełnianiu przestępstwa prania środków płatniczych, który przysparzałby
oskarżonemu jakikolwiek dochód, nie wspominając już o stałym, czyli
systematycznym źródle dochodu. Sąd nie ustalił, by oskarżony uzyskiwał z popełnienia tego przestępstwa jakiekolwiek korzyści, na co może wskazywać brak orzeczenia wobec niego przepadku korzyści z tego
przestępstwa, w sytuacji gdy treść art. 299 § 7 k.k. obliguje do orzeczenia przepadku w przypadku stwierdzenia, że oskarżony osiągnął korzyści z popełnienia przestępstwa.
Mając na uwadze wyżej przedstawione uchybienia, Sąd Apelacyjny
uchylił zaskarżony wyrok w odniesieniu do oskarżonych A. D. i M. G.,
a w oparciu o podstawę prawną z art. 435 k.p.k. także wobec oskarżonego Cz. S., albowiem stwierdzone nieprawidłowości uzasadniające wydanie wyroku kasatoryjnego dotyczą również tego oskarżonego.
Za zastosowaniem instytucji gravamen comune przemawia treść
przepisu art. 435 k.p.k. dająca sądowi odwoławczemu nie tyle uprawnienie, co nakładająca obowiązek orzeczenia na korzyść współoskarżonego, który nie wniósł środka zaskarżenia, jeżeli orzeczenie to zmienia
lub uchyla z tych samych względów na korzyść pozostałych, którzy taki
środek odwoławczy wnieśli. Jak podkreśla Sąd Najwyższy, konieczność
wypełnienia tego obowiązku wydaje się bezwzględna nie tylko z uwagi na normatywną treść przepisu art. 435 k.p.k., ale również ze względu na wymóg, by orzeczenia sądowe spełniały elementarne standardy
aksjologiczne i sprawiedliwościowe (por.: wyrok SN z dnia 13 listopada 2013 r., II KK 170/13). Zaniechanie przez Sąd Apelacyjny rozstrzygnięcia w przedmiocie identycznych kwestii odnoszących się do odpowiedzialności A. D., M. G. oraz Cz. S., który wyroku nie zaskarżył,
spowodowałoby, że wyrok stałby się wewnętrznie sprzeczny, nielogiczny i niesprawiedliwy w odbiorze nie tylko stron, ale również w odbiorze szerszym, społecznym.
190
Prawo karne
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji, przestrzegając gwarancji procesowych przysługujących oskarżonym, a wynikających
z treści przepisów art. 434 § 1 k.p.k. i art. 443 k.p.k., winien mieć na
uwadze wskazane wyżej uchybienia oraz wyrażone przy ich omawianiu
zapatrywania prawne, które będą pomocne przy:
– ocenie czynów zarzuconych oskarżonym, czy stanowią one, tak jak
to ustalono dotychczas, jeden czyn wyczerpujący znamiona przestępstwa określonego w Kodeksie karnym i w Kodeksie karnym
skarbowym, czy tylko w jednej ustawie;
– w przypadku ustalenia idealnego zbiegu przestępstw w przedstawieniu go w sposób prawidłowy, konsekwentny i zgodny z treścią przepisów art. 8 § 1, 2 i 3 k.k.s.
Jednakże, gdy Sąd orzekający uzna, że działania oskarżonych A. D.
i Cz. S., a w konsekwencji również oskarżonego M. G. ocenić należy
szerzej, niż zaproponował to oskarżyciel publiczny w aktach oskarżenia,
musi zważać, by nie naruszyć określonej w art. 14 k.p.k. zasady skargowości, którą należy interpretować w ten sposób, że to akt oskarżenia, jako skarga zasadnicza, nie tylko inicjuje postępowanie sądowe, ale
także zakreśla jego ramy, co ściśle łączy się z problematyką tożsamości
czynu zarzucanego i przypisanego sprawcy. Przy czym wyraźnie należy
wskazać, że ram tych nie wyznacza jednak przyjęty w akcie oskarżenia
opis czynu zarzucanego oskarżonemu ani też wskazana tam kwalifikacja
prawna. Granice oskarżenia wyznacza bowiem zdarzenie historyczne, na
którym zasadza się oskarżenie. Istotna jest zatem tożsamość czynu wyznaczona faktycznymi ramami tegoż zdarzenia.
Szersze zamieszczanie in fine uzasadnienia wskazań jest zbyteczne,
albowiem przy każdym omówionym uchybieniu Sąd Apelacyjny w treści
sporządzonego uzasadnienia zawarł już odpowiednie wskazania.
Przy wydawaniu wyroku Sąd I instancji winien mieć na uwadze
to, by jego treść była jasna i zrozumiała nie tylko dla profesjonalistów,
ale też dla stron, natomiast uzasadnienie co prawda winno być zwięzłe,
co nie znaczy, że można w nim pomijać ważnych aspektów dokonanych
ustaleń faktycznych i oceny prawnej.
Z podanych powyżej względów orzeczono jak w wyroku.
191
15
z dnia 29 grudnia 2015 r.
sygn. akt II AKa 111/15
Skład orzekający:
SSA Wiktor Gromiec (przewodniczący, sprawozdawca)
SSA Włodzimierz Brazewicz
SSO (del.) Rafał Ryś
Teza:
Jedynie stworzenie niemal identycznych (maksymalnie zbliżonych,
jak najdokładniej odtwarzających) warunków zdarzenia pozwala na rzetelne przeprowadzenie eksperymentu procesowego polegającego na jego
odtworzeniu w celu sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.
Uzasadnienie
Wyrokiem Sądu Okręgowego w B. z dnia 15 grudnia 2014 r.
w sprawie III K […] K. C. został uznany za winnego tego, że w dniu
21 listopada 2012 roku około godziny 16:43 w miejscowości M. gm. Ż.
na odcinku drogi W[…] Ł.–Ż. nieumyślnie spowodował katastrofę w ruchu lądowym zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu osób, to jest podróżującym samochodem Volkswagen Transporter nr rej. […] R. M., W. F.,
S. S., P. K., J. S., B. M., B. Ż. oraz podróżującym samochodem Fiat Seicento nr rej. […] P. N., J. N. i M. N., w ten sposób, że kierując samochodem ciężarowym marki Scania o nr rej. […] wraz z naczepą Z. o nr rej.
[…], umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa obowiązujące w ruchu
lądowym poprzez niezachowanie szczególnej ostrożności w trakcie wykonywania manewru cofania we wlot drogi bocznej tym zespołem pojazdów w warunkach ograniczonej widoczności, w wyniku czego nie
ustąpił pierwszeństwa przejazdu kierującemu samochodem Fiat Seicento
o nr rej. […] P. N. oraz kierującemu samochodem Volkswagen Transpor192
Prawo karne
ter o nr rej. […] R. M., których pojazdy uderzyły w naczepę Z. o nr rej.
[…], na skutek czego śmierć ponieśli W. F., S. S., P. K., R. M. oraz J. S.
w wyniku odniesionych urazów czaszkowo-mózgowych, a w przypadku R. M. nadto przy współistnieniu cech wykrwawienia z uszkodzonej
aorty oraz ran na powłokach ciała, zaś B. M. doznał obrażeń w postaci
wielomiejscowego uszkodzenia ciała – urazu głowy, urazu jamy brzusznej z następczym usunięciem śledziony, urazu kończyny dolnej lewej
z uszkodzeniem więzadeł krzyżowych stawu kolanowego, stanowiących
ciężki uszczerbek na zdrowiu pod postacią choroby realnie zagrażającej
życiu i innego ciężkiego kalectwa, B. Ż. w postaci urazu głowy prowadzącego do wstrząśnienia mózgu oraz niewielkiego krwawienia do rogu
potylicznego komory bocznej prawej mózgu, skutkujących naruszeniem
czynności narządów ciała na okres powyżej 7 dni, P. N. w postaci wielomiejscowego uszkodzenia ciała – urazu głowy, urazu klatki piersiowej ze złamaniem żeber VI i VII po stronie lewej, urazu jamy brzusznej
z następczym usunięciem śledziony i urazu kończyn, stanowiących ciężki uszczerbek na zdrowiu pod postacią choroby realnie zagrażającej życiu
i innego ciężkiego kalectwa, J. N. w postaci stłuczenia lewego uda i pośladka, licznych ran szarpanych prawego uda i podudzia oraz rany szarpanej lewego podudzia, skutkujących naruszeniem czynności narządów
ciała na okres powyżej 7 dni, to jest popełnienia przestępstwa z art. 173
§ 2 i 4 k.k. i za to na postawie art. 173 § 4 k.k. skazany został na karę
4 lat pozbawienia wolności, na poczet której na postawie art. 63 § 1 k.k.
zaliczono okres rzeczywistego pozbawienia wolności od dnia 21 listopada 2012 r. do dnia 11 grudnia 2012 r.
Na podstawie art. 42 § 1 k.k. w zw. z art. 43 § 1 pkt 1 k.k. Sąd I instancji orzekł wobec oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na okres
lat 8, na poczet którego na podstawie art. 63 § 2 k.k. zaliczył okres zatrzymania prawa jazdy od dnia 21 listopada 2012 r.
Ponadto Sąd Okręgowy zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu
Państwa koszty sądowe oraz wymierzył mu opłatę w kwocie 400 zł.
193
Od wymienionego wyroku apelację wniósł obrońca oskarżonego, który wskazując jako jej podstawy art. 438 pkt 1, 2, 3 i 4 k.p.k., zarzucił mu:
1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
mający wpływ na jego treść, a polegający na wyrażeniu przez Sąd
I instancji poglądu, że zebrany w sprawie materiał dowodowy jest
wystarczający do przypisania K. C. zarzucanego mu aktem oskarżenia czynu i w konsekwencji do skazania oskarżonego, pomimo
iż nie wyjaśniono wszystkich wątpliwości, a dowody znajdujące się
w aktach sprawy upoważniają do całkowicie odmiennego wniosku;
2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
mający wpływ na jego treść, a polegający na wyrażeniu przez Sąd
I instancji poglądu, że kierujący pojazdami VW Transporter – R. M.
i Fiatem Seicento – P. N. jechali z dopuszczalną prędkością, a tym
samym, że ww. nie przyczynili się do zaistnienia wypadku zaistniałego w dniu 21 listopada 2012 r. w miejscowości M., podczas gdy
liczniki w obu pojazdach zatrzymały się na 112 km/h;
3. obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść
orzeczenia, a mianowicie art. 7 k.p.k., poprzez wybiórczą, jednostronną, dokonaną z przekroczeniem zasady swobodnej oceny dowodów ocenę zeznań świadków;
4. obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść
orzeczenia, a mianowicie art. 201 k.p.k., poprzez przyjęcie jako
dowód ekspertyzy wypadku drogowego, która w rzeczywistości
jest niepełna, niejasna i zachodzi w niej samej wiele sprzeczności,
a główne wątki pozostały niewyjaśnione,
a ponadto z ostrożności procesowej, rażącą niewspółmierność wymierzonej kary oskarżonemu K. C. w wysokości 4 lat pozbawienia wolności, podczas gdy dla osiągnięcia celów kary wystarczy orzeczenie kary
2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, tym bardziej że nie istnieje niebezpieczeństwo powrotu do przestępstwa oskarżonego.
W konsekwencji tak postawionych zarzutów obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
194
Prawo karne
do ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego zmianę „poprzez orzeczenie kary niższej z warunkowym zawieszeniem jej wykonania”.
Na rozprawie odwoławczej w dniu 29 grudnia 2015 r. obrońca
podtrzymał apelację, sprecyzował wnioski w niej zawarte w ten sposób,
że wniósł o „wymierzenie oskarżonemu kary łagodniejszej, w szczególności kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania”.
Apelacja jest zasadna w części dotyczącej kary. W pozostałym zakresie jest bezzasadna.
Dla jasności poniższego wywodu należy w pierwszej kolejności
zwrócić uwagę na to, że Sąd odwoławczy z urzędu – mając również na
uwadze treść części zarzutów stawianych w rozpoznawanej skardze odwoławczej – uznając potrzebę uzupełnienia przewodu sądowego, przesłuchał biegłego W. S., a następnie zasięgnął opinii Instytutu Ekspertyz
Sądowych im. Prof. Dr. Jana Sehna, Pracowni Badania Wypadków Drogowych w Gdańsku.
Należy także przypomnieć, iż ekspertyza biegłego W. S. wydana została przezeń w toku postępowania przygotowawczego w dniu 18 lipca
2013 r. i uzupełniona na rozprawie.
Już w tym miejscu stwierdzić należy, że opinia Instytutu Ekspertyz
Sądowych uznana została przez Sąd Apelacyjny za pełną i jasną w rozumieniu art. 201 k.p.k.
Jest opinią pełną, bowiem udziela odpowiedzi na wszystkie postawione biegłym pytania, na które zgodnie z zakresem posiadanych wiadomości specjalnych mogli i powinni odpowiedzieć. Uwzględnia wszystkie
istotne dla rozstrzygnięcia konkretnych kwestii okoliczności oraz zawiera
wszechstronne uzasadnienie wyrażonych w niej ocen i poglądów. Ponadto uwzględnia różne, możliwe warianty przyczyn i przebiegu rozpatrywanego zdarzenia. Wskazuje przekonująco przesłanki, które doprowadziły
biegłych do zaprezentowanych w niej wniosków.
195
Jest jasna, bowiem jest zrozumiała i spójna. Przestawiony w niej logiczny wywód pozwala na zrozumienie wyrażonych przez biegłych ocen
i poglądów.
Nie jest wewnętrznie sprzeczna.
Część sprawozdawcza zaś opinii zawiera zarówno informacje o całości zastosowanych metod badawczych i sposobie ich zastosowania oraz
dokonane spostrzeżenia, jak i jednoznacznie oraz kategoryczne wnioski.
Została sporządzona przez biegłych dysponujących wiadomościami
specjalnymi, doświadczeniem i wiedzą, w imieniu Instytutu cieszącego
się zaufaniem do sporządzonych przezeń dokumentów.
W konsekwencji Sąd a quo uznał, że na jej podstawie można
stwierdzić okoliczności mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy,
w tym dotyczące ustaleń zakwestionowanych w rozpoznawanym środku
odwoławczym.
Omawiana opinia nie była kwestionowana przez apelującego.
W świetle powyższych rozważań Sąd odwoławczy przyjął, iż opinia biegłego W. S. jest wiarygodna w zakresie, w którym jest zgodna
z opinią Instytutu.
Dodać jedynie należy, że pewne rozbieżności pomiędzy mawianymi opiniami nie dotyczyły zawartych w nich wniosków co do przyczyn
katastrofy, możliwości jej uniknięcia i braku przyczynienia się doń kierowców samochodów Fiat Seincento i Volkswagen Transporter.
Ustosunkowując się szczegółowej do sformułowanych w apelacji
zarzutów, należy stwierdzić, że oczywiście bezzasadny jest zarzut kwestionujący ustalenia, że kierujący pojazdami VW Transporter i Fiatem
Seicento „jechali z dopuszczalną prędkością, a tym samym, że nie przyczynili się do zaistniałego wypadku […] podczas gdy liczniki w obu pojazdach zatrzymały się na 112 km/h”.
Jak wynika bowiem z opinii biegłych z Instytutu w części dotyczącej ustalenia prędkości (s. 15–17), obliczenia symulacyjne zdarzeń wykonane w programie PC-Crash (załączniki 1 i 2) potwierdzają relacje
P. N. – kierowcy Fiata Seicento, J. N. – pasażera w tym pojeździe i B. Ż.
– pasażera Volkswagena, że początkowa (przedwypadkowa) prędkość
196
Prawo karne
Fiata mogła wynosić ok. 70–80 km/h, a VW ok. 90 km/h (zbliżone prędkości ustalił biegły W. S.).
Biegli stwierdzili ponadto, że wykonując obliczenia, najlepszy rezultat w postaci pozdarzeniowego usytuowania pojazdów uzyskali dla
prędkości zderzeniowych (wypadkowych) Fiata i Volkswagena – po około 60 km/h.
W obliczeniach tych jednym z najistotniejszych kryteriów weryfikacyjnych był parametr dopuszczenia wyłączenie niewielkiego przesunięcia zespołu pojazdów w wyniku uderzenia, ponieważ śladu takiego przemieszczenia nie ujawniono i nie widać ich na fotografiach.
Biegli nie wykluczyli, że kierowcy obu samochodów zdążyli tuż
przed zderzeniem częściowo zmniejszyć prędkość swoich pojazdów. To,
że kierowca VW Transportera w wyniku prawdopodobnego hamowania
wytracił większą prędkość niż kierowca Fiata jest zrozumiałe i wynika
z tego, że miał on możliwość zaobserwowania gwałtownego hamowania Fiata, a tym samym możliwość odpowiednio wcześniejszego zareagowania.
W świetle omawianej opinii i argumentacji zawartej w pisemnych
motywach zaskarżonego orzeczenia (s. 6–7, 9, 13), którą Sąd ad quem
podzielił, jako oczywiście bezzasadny jawi się zarzut przekroczenia przez
Sąd orzekający zasady swobodnej oceny dowodów.
Dokonana bowiem przez Sąd I instancji analiza i ocena zeznań
świadków P. N., J. N. oraz B. Ż. nie budzi zastrzeżeń, a wyciągnięty na
jej podstawie wniosek o wiarygodności ich relacji jest trafny.
Chcąc tym samym podważyć (zdyskwalifikować) ich relacje, należałoby przyjąć, że składali je w złej wierze, że zdecydowali się fałszywie obciążać lub obciążać ponad miarę – to znaczy umyślnie i nieprawdziwie – niewinnego człowieka.
Brakuje jednak – w ocenie Sądu II instancji – jakichkolwiek danych, które czyniłyby tę teoretyczną tezę choćby w niewielkim stopniu
prawdopodobną.
Sugestie oskarżonego, że twierdzenia P. i J. N. co do prędkości,
z którą poruszał się Fiat, są związane z umową ubezpieczenia tego pojaz197
du, nie wytrzymują krytyki w świetle opinii Instytutu. Są nie tylko nieprzekonywające, ale i budzą refleksję – w świetle ogromu tragedii, które
rozpoznawane zdarzenie przyniosło – czy są potrzebne.
Stwierdzić należy, co oczywiste z powodów poniżej opisanych, że
Sąd Apelacyjny co do ustalenia prędkości zderzeniowej (wypadkowej)
podzielił stanowisko zaprezentowane przez biegłych z Instytutu, a nie
przez biegłego W. S., w szczególności przyjęcie przezeń, że prędkość
wypadkowa (zderzeniowa) Fiata wynosiła 88 km/h.
Biegli z Instytutu w sposób przekonywający wyjaśnili również okoliczności, „jakoby wskaźniki prędkości zatrzymały się w obu pojazdach
na wartości około 110 km/h”.
Z informacji uzyskanych bowiem z firmy Fiat Chrysler Automobile
wynika, że elektryczne prędkościomierze montowane były w samochodach Fiat Seicento od 2000 r.
Tymczasem z dowodu rejestracyjnego pojazdu tej marki uczestniczącego w katastrofie wynika, że Fiata wyprodukowano w 1998 r. Pozwala to – w ocenie biegłych – na wnioskowanie, że prędkościomierz
nie był wyposażony w silnik krokowy, a zatem jego ewentualne wskazanie nie było miarodajne.
Na potwierdzenie tej tezy biegli wskazali fotografię z oględzin tego
pojazdu, na której wskaźnika prędkościomierza Fiata znajduje się w pozycji 0 km/h (s. 16 opinii).
Gdy zaś chodzi o samochód Volkswagen, to rzeczywiście wskazówka prędkościomierza zatrzymała się na wskazaniu 110 km/h. Znajduje to potwierdzenie na fotografii z oględzin. Ze zdjęcia tego wynika,
że prędkościomierz został zniszczony. Doszło między innymi do połamania szybki (s. 17 opinii).
Stan ten – zdaniem sporządzających omawiany dokument – uniemożliwia miarodajne wnioskowanie co do prędkości, nawet gdyby był to
prędkościomierz napędzony silnikiem krokowym. Wynika to z tego, że
na wskazówkę mogły działać inne siły zewnętrzne powodujące jej przemieszczenie. Poza tym uszkodzenia tego samochodu znacznie odbiegały
od uszkodzeń, jakie by powstały przy zderzeniu z prędkością 110 km/h.
198
Prawo karne
Sąd Apelacyjny podzielił opinię biegłych z Instytutu, że prędkości,
z jakimi jechali kierowcy Fiata i Volkswagena, nie nosiły znamion prędkości niebezpiecznej oraz nie przekraczały – wbrew twierdzeniom apelującego – dozwolonej prędkości.
Zebrany bowiem w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na
kwestionowanie prędkości podawanych przez kierującego Fiatem oraz
pasażera samochodu Volkswagena, to jest odpowiednio 70–80 km/h
i około 90 km/h.
Rozważana opinia pozwala również na dokonanie bezspornie ustaleń co do tego, jaka była widoczność samochodu marki Scania wraz
z naczepą Z. dla kierujących pojazdami biorącymi udział w katastrofie
oraz czy mieli oni możliwość zatrzymania pojazdów przed wskazanym
zestawem (uniknięcia zderzenia).
W jej świetle całkowicie pozbawione są racji twierdzenia autora
apelacji, iż „pojazd oskarżonego musiał być z dala widoczny, bowiem
w trzech miejscach (z przodu pojazdu, z tyłu ciągnika siodłowego i z tyłu naczepy) migały światła kierunkowskazu, które musiały być widoczne
dla pojazdów jadących od strony Ł.”, a w konsekwencji, że „nie można
bezspornie stwierdzić, iż oskarżony dopuścił się w takim zakresie zarzuconego mu w akcie oskarżenia przestępstwa”.
W wyniku bowiem analizy widoczności (s. 18–24 opinii) biegli
stwierdzili, że ustawienie cofającego zestawu, w którym ciągnik siodłowy Scania usytuowany był skośnie względem osi jezdni i znajdował się
na obu jej połowach, a naczepa usytuowana była skośnie na prawej połowie jezdni, a jej przedni prawy narożnik był poza osią, na przeciwnej
połowie jezdni, spowodowało, że dla nadjeżdżających pojazdów widoczne były na lewej połowie jezdni światła mijania i obrysowe światła samochodu ciężarowego Scania. Na prawej zaś połowie jezdni widoczne
mogły być tylko te elementy naczepy, które znajdowały się w obszarze
ponad powierzchnią tej połowy jezdni.
W obszarze tym w konsekwencji nie były widoczne żadne elektryczne światła czerwone, to jest światła stop i pozycyjne, bowiem były
one zwrócone w przeciwną stronę.
199
Nie były włączone pomarańczowe światła awaryjne.
Gdyby przyjąć – w ślad za zeznaniami M. S.– że włączony był lewy kierunkowskaz, to i tak światła lewego przedniego kierunkowskazu byłyby jeszcze na lewej połowie jezdni, bo znajdują się one wyłącznie przy stopniu kierowcy i obok lewego głównego reflektora, natomiast
światło lewego tylnego kierunkowskazu byłoby poza jezdnią, a nadto byłoby ono zwrócone tyłem do nadjeżdżających pojazdów.
Z tych powodów, zdaniem biegłych, na prawej połowie jezdni nie
znajdowały się żadne światła eklektyczne związane z ciągnikiem.
Konstrukcja ciągnika z naczepą będąca w skręcie powoduje, że
w rzeczywistości nad prawą połową jezdni wisi pusta przestrzeń naczepy, a w perspektywie widoczne są tylko ciemno-szare opony tylnych kół.
W tej sytuacji światła mijania nadjeżdżających pojazdów i ich bezpośrednie promienie skierowane w stronę nawierzchni nie natrafiają na elementy, które mogłyby oświetlić.
Tym samym biegli skonstatowali – wbrew twierdzeniom skarżącego
– że z analizy możliwości dostrzeżenia naczepy wynika, że do zauważenia przeszkody doszło z odległości 20–30 m. Odległość tę kierowcy obu
pojazdów, przy rozwijanych prędkościach, przejechaliby w czasie ich reakcji psychomotorycznej.
W konsekwencji obaj nadjeżdżający kierowcy nie mieli szans na zatrzymanie pojazdów przed naczepą, a tym samym możliwości uniknięcia
katastrofy i zmniejszenia jej skutków.
Wskazać należy, iż biegli także stwierdzili, że na tylnej osi samochodu Fiat (co podnosi autor apelacji) zamontowanie były opony o różnej rzeźbie bieżnika, jednak w danych warunkach drogowych nie miało
to wpływu na skuteczność hamowania (s. 6 opinii).
Podsumowując zaś w analizie rzeczowego materiału dowodowego
stan techniczny pojazdów, podali, że gdy chodzi o Fiata i Volkswagena
nie miał on wpływu na zaistnienie katastrofy, możliwość jej uniknięcia
oraz skutki.
Natomiast stan techniczny ciągnika siodłowego Scania (w którym
zbyt wysoko ustawiony był lewy reflektor) oraz stan techniczny jego
200
Prawo karne
naczepy (zły stan urządzeń odblaskowych umieszonych na lewej burcie) mógł mieć istotny wpływ na odległość zauważenia pojazdów (s. 7
opinii).
Biegli szczegółowo, przy analizie widoczności, omówili stan techniczny umieszczonych na dolnej krawędzi przyczepy pięciu elementów
z folii odblaskowej, możliwość ich obserwacji i zauważenia przez kierowców Fiata i Volkswagena (s. 22–24 opinii).
Na jej podstawie doszli do wniosku, a ten podzielił Sąd II instancji, że do zauważenia elementów przyczepy doszło z odległości 20–30 m
przed jej powierzchnią.
Zważyć dalej należy, że naczepa Zasław D 653 wyprodukowana
była – co bezsporne – w 2005 r. Dlatego też jej wyposażenie w światła zewnętrzne określone zostało w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresie ich niezbędnego wyposażenia (Dz. U. z 2003 r.,
Nr 32, poz. 262).
Takiego wyposażenia – co wynika zarówno z opinii biegłych z Instytutu, jak i z opinii W. S. – naczepa nie posiadała. Dodać wypada,
że wykładnia logiczna i systemowa wskazanego rozporządzenia prowadzi do wniosku, iż jego rozdział 3 – światła stosuje się odpowiednio
do naczepy.
Zdaniem biegłych z Instytutu jedyną przyczyną katastrofy było postępowanie K. C., który wykonywał manewr cofania ciągnikiem siodłowym z naczepą nieposiadającą na bokach własnych elektrycznych świateł.
Inaczej mówiąc, możliwość uniknięcia katastrofy miał wyłącznie
oskarżony poprzez zaniechanie wykonania manewru cofania.
Nawet włączenie świateł awaryjnych, czego wszak K. C. nie uczynił, nie dawało wystarczającej pewności zapobieżenia wypadkowi ze
względu na to, że nie da się przewidzieć, czy obaj nadjeżdżający kierowcy zmniejszyliby prędkość do wynikającej z warunku widoczności
nieoświetlonych przeszkód.
Wypada dodać, że w tej części wnioski zawarte w opinii biegłego
W. S. korespondują z opinią biegłych z Instytutu.
201
W świetle tych opinii jako trafne jawią się wnioski Sądu meriti co
do winy oskarżonego i zakresu jego odpowiedzialności karnej.
Przyznać rację należy skarżącemu, że pasy bezpieczeństwa są urządzeniem mogącym uratować życie ludzi podczas wypadku drogowego.
W realiach rozpoznawanej sprawy najistotniejsze jest jednak to, że
zachowanie kierowców Fiata i Volkswagena nie stanowiło przyczynienia
się ani do zaistnienia katastrofy, ani do zwiększenia jej skutków.
Bezsporne jest, że zgodnie z art. 39 ust. 1 ustawy Prawo o ruchu
drogowym kierujący pojazdem samochodowym oraz osoba przewożona
takim pojazdem wyposażonym w pasy bezpieczeństwa obowiązani są korzystać z tych pasów podczas jazdy.
Tym samym pasażerowie Volkswagena nieposiadający zapiętych
pasów bezpieczeństwa nie zastosowali się do przepisów Prawa o ruchu
drogowym.
Okoliczność ta mogła mieć wpływ na skutki katastrofy, co zauważył również na s. 21–22 uzasadnienia kwestionowanego rozstrzygnięcia
Sąd rozpoznający sprawę, przy czym trafnie też uznał, że „okoliczność
ta nie mogła mieć żadnego wpływu na zaistnienie zdarzenia”.
Nie ma racji apelujący, gdy zarzuca nieprzeprowadzenie przez Sąd
orzekający eksperymentu.
Należy zważyć, że eksperyment procesowy jest czynnością dowodową polegającą na przeprowadzeniu doświadczenia lub odtworzenia
przebiegu – stanowiących przedmiot rozpoznawania – zdarzeń, w celu
sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy.
Jego istota – z oczywistych powodów nie do spełnienia w przedmiotowej sprawie – polega na stworzeniu niemalże identycznych, (maksymalnie zbliżonych) warunków, w jakich przebiegało zdarzenie, działanie w miejscu zdarzenia, o tej samej porze i w tym samych warunkach
(T. Grzegorczyk, KPK. Komentarz, t. I, 2014, s. 764; wyrok SN z dnia
10 czerwca 2005 r., II KK 332/04, OSNwSK 2005, nr 1, poz. 1136).
Tym powodami, wyłączającymi przeprowadzenie eksperymentu w sposób możliwie jak najdokładniej odtwarzający zdarzenie, były
przede wszystkim całkowite zniszczenie Fiata Seicento, bardzo poważne
202
Prawo karne
zniszczenia VW Transportera (oba pojazdy zostały później złomowane)
i skutki katastrofy.
Bezzasadny jest zarzut obrazy prawa materialnego, bowiem ocena
prawna czynu przypisanego oskarżonemu jest trafna.
Sąd odwoławczy podziela w tym zakresie argumenty Sądu I instancji zawarte w pisemnych motywach kwestionowanego rozstrzygnięcia
(s. 25–26) i, nie widząc potrzeby ich powtarzania, doń się odwołuje.
Oczywiście bezzasadny jest zarzut naruszenia przepisów postępowania art. 4, 424 i 410 k.p.k.
Gdy chodzi o naruszenie pierwszego z tych przepisów, to Sąd Najwyższy stwierdził, że „formułuje adresowaną do organów postępowania
karnego zasadę obiektywizmu”. Przepis ten zawiera bowiem ogólną zasadę postępowania, nie nakazuje zaś ani nie zakazuje sądowi konkretnego sposobu procedowania. Wykazanie zaś, że w toku postępowania doszło do naruszenia zasady obiektywizmu, wymaga wskazania „uchybień
konkretnych przepisów służących realizacji tej zasady” (zob. postanowienie SN z dnia 24 stycznia 2008 r., II KK 275/07).
Dodać należy, że Sąd Okręgowy badał okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i niekorzyść K. C., co właśnie było zgodne
z treścią art. 4 k.p.k.
Do tego rodzaju wniosku prowadzi lektura akt sprawy, w tym protokołów poszczególnych rozpraw, jak również analiza części motywacyjnej zaskarżonego rozstrzygnięcia.
Bezzasadny jest – szerzej nieuargumentowany zarzut – naruszenia
przepisów art. 410 i art. 424 k.p.k.
Naruszenie bowiem art. 410 k.p.k. wymagającego, aby podstawę
ustaleń faktycznych stanowił całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy, nie może być rozumiane w ten sposób, że dochodzi doń,
jeżeli sąd meriti dokona ustaleń faktycznych w oparciu o dowody, które uznał za wiarygodne, a nie uwzględni przy czynieniu tych ustaleń dowodów, które uprzednio ocenił jako niewiarygodne.
Ustalenia faktyczne muszą być bowiem, tak jak w rozpoznawanej
sprawie, dokonywane wyłącznie na podstawie dowodów, które sąd, stosując zasadę swobodnej oceny dowodów uznał za wiarygodne.
203
Zważyć dalej należy, iż podstawą zarzutu apelacyjnego opartego na
przyczynie z art. 438 pkt 2 k.p.k. mogą być tylko takie uchybienia, które mogą mieć wpływ na treść wyroku.
Skoro zaś jego uzasadnienie sporządza się po wydaniu wyroku, zatem błędnie sporządzone nie może mieć wpływu na treść kwestionowanego rozstrzygnięcia.
Gdy zaś chodzi o wymierzoną K. C. karę pozbawienia wolności,
to Sąd Okręgowy wskazał w ascetyczny sposób okoliczności, które zadecydowały o takim jej wymiarze jak w zaskarżonym orzeczeniu (s. 28
uzasadnienia).
Pewnie dlatego nie dostrzegł okoliczności łagodzących, a prawidłowo ustalone nie dość docenił.
Oskarżony w chwili przypisanego mu czynu liczył 58 lat. Do tego
poważnego wieku przestrzegał niezmiennie porządku prawnego. Nie był
karany. Cieszył się bardzo dobrą opinią. Pracował przez wiele lat jako
kierowca. Po zaistniałej katastrofie pomagał pokrzywdzonym.
Lektura akt pozwala na stwierdzenie, że na pierwszej rozprawie
przed Sądem orzekającym przeprosił rodziny ofiar i pokrzywdzonych.
Wyraził – także przed Sądem a quo – żal i skruchę.
W ocenie Sądu odwoławczego była to szczera skrucha, a nie instrumentalna, wynikająca z obawy przed nieuchronnie surową karą.
K. C. był tymczasowo aresztowany, co unaoczniło mu stopień jego winy i ogrom nieszczęść, które nieumyślnie, ale jednak spowodował.
Od czasu opuszczenia aresztu leczy się psychiatrycznie.
W przekonaniu Sądu odwoławczego w świetle wskazanych okoliczności wymierzona oskarżonemu kara pozbawienia wolności była rażąco surowa.
Sąd ad quem dostrzegł również, że orzeczona kara była surowsza
od tej, którą postulował oskarżyciel publiczny.
W takiej sytuacji należy rozważyć słuszność paremii – Ne eat iudex ultra petita partium – której zawartość zawiera ważne treści mające
– w ocenie Sądu II instancji rozpoznającego niniejszą sprawę – znaczenie przy wymiarze kary.
204
Prawo karne
W konsekwencji Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że obniżył wymierzoną K. C. karę pozbawienia wolności do
lat 3, a ponadto z uwagi na treść przepisu art. 43 § 1 k.k. wyeliminował
z podstawy orzeczonego w punkcie 3 środka karnego „pkt 1”.
O kosztach sądowych za postępowanie odwoławcze orzeczono na
postawie art. 624 § 1 k.p.k.
16
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
z dnia 17 listopada 2016 r.
sygn. akt II AKz 768/15
Skład orzekający:
SSA Jerzy Sałata
Teza:
Dla zwolnienia oskarżonych z obowiązku zwrotu oskarżycielowi
posiłkowemu wydatków z tytułu ustanowienia pełnomocnika potrzeba
porozumienia stron postępowania w tym zakresie. Innymi słowy, nie
można domniemywać, że oskarżyciel posiłkowy zrzekł się dochodzenia
zwrotu uzasadnionych wydatków od oskarżonych tylko dlatego, że nie
sprzeciwił się wnioskowi złożonemu w trybie art. 387 § 1 k.p.k., który
zawierał propozycję zwolnienia oskarżonych od zapłaty kosztów sądowych na rzecz Skarbu Państwa.
Uzasadnienie
[…]
W ocenie Sądu Apelacyjnego w zaskarżonym postanowieniu dokonano błędnej wykładni art. 626 § 2 i art. 627 k.p.k. w zakresie, w jakim Sąd Okręgowy uznał, że nie jest możliwe na obecnym etapie postępowania uzupełnienie wyroku o rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów
procesu w postaci wydatków z tytułu ustanowienia zastępstwa procesowego przez pełnomocnika procesowego. Sąd Okręgowy wadliwie przyjął ponadto, że zawarcie porozumienia umożliwiającego wydanie wyro205
ku w trybie konsensualnym sprzeciwia się rozstrzygnięciu w przedmiocie
wydatków na rzecz oskarżyciela posiłkowego.
Trafnie skarżąca powołuje się na zachowujące aktualność w obecnym stanie prawnym stanowisko Sądu Apelacyjnego w Katowicach, który
w sprawie II AKz […] przyjął, że zwolnienie oskarżonego przez sąd od
ponoszenia kosztów sądowych nie uwalnia go jednocześnie od konieczności wyrównania oskarżycielowi posiłkowemu poniesionych przez niego uzasadnionych wydatków w sprawie. W istocie jest bowiem tak, że
art. 627 k.p.k. przewiduje, iż od skazanego w sprawach z oskarżenia publicznego sąd zasądza koszty sądowe na rzecz Skarbu Państwa oraz wydatki na rzecz oskarżyciela posiłkowego. Nie ulega również najmniejszej
wątpliwości, że art. 624 § 1 k.p.k. pozwala na zwolnienie oskarżonego od
zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych, jeżeli istnieją podstawy do uznania, że ich uiszczenie byłoby dla oskarżonego zbyt uciążliwe,
jak również wówczas gdy przemawiają za tym względy słuszności. Istotne pozostaje jednak, że zwolnienie, o którym mowa w cytowanym przepisie, dotyczy tylko i wyłącznie kosztów sądowych. Do tej kategorii nie
zalicza się uzasadnionych wydatków oskarżyciela posiłkowego, w szczególności z tytułu ustanowienia w sprawie pełnomocnika z wyboru.
Wniosek taki płynie nie tylko z literalnej treści art. 627 k.p.k., który rozgranicza kwestię rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów sądowych i wydatków oskarżyciela posiłkowego. Wynika również wprost
z art. 616 k.p.k., który rozgranicza wśród kosztów procesu koszty sądowe (pkt 1) i wydatki, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika (pkt 2). Podkreślić jednocześnie należy, że
wydatki stron nie są ponoszone na rzecz organów prowadzących postępowanie karne, a są ich własnymi kosztami, koniecznymi do realizacji
przypadających im funkcji procesowych. Prawidłowa konkluzja powinna być więc taka, że zwolnienie oskarżonego przez sąd od ponoszenia
kosztów sądowych nie uwalnia go jednocześnie od konieczności wyrównania oskarżycielowi posiłkowemu poniesionych przez niego uzasadnionych wydatków w sprawie (tak też SA w Katowicach w postanowieniu
z dnia 30 września 2009 r., II AKz 646/09, LEX nr 553825).
206
Prawo karne
Dla ostatecznego rozstrzygnięcia problemu jawiącego się na kanwie niniejszej sprawy konieczne jest ustalenie, czy omówiona wyżej zasada ma zastosowanie również wtedy, gdy wyrok został wydany w trybie
przewidzianym w art. 387 § 1 k.p.k., w sytuacji gdy oskarżyciel posiłkowy nie sprzeciwił się zwolnieniu oskarżonych od poniesienia kosztów sądowych. Sąd Apelacyjny nie podziela w tej kwestii stanowiska
Sądu I instancji, że gwarancyjny charakter skazania w trybie konsensualnym powinien skutkować uznaniem, iż pomimo braku uzgodnień co
do wydatków stron i objęcia porozumieniem wyłącznie kwestii ponoszenia kosztów sądowych wyłączona jest możliwość podjęcia dalszych rozstrzygnięć w przedmiocie kosztów procesu w trybie art. 626 § 2 k.p.k.
Faktem jest, że na skutek nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, która weszła w życie z dniem 1 lipca 2015 r. w art. 387 § 1 wprowadzono zapis, iż wniosek o wydanie wyroku skazującego może dotyczyć również wydania określonego rozstrzygnięcia w przedmiocie
poniesienia kosztów procesu. Wniosek ten może zatem dotyczyć nie tylko kwestii ponoszenia przez oskarżonych kosztów sądowych, lecz również uzasadnionych wydatków stron. Nie zmienia to jednak tego, że
zwolnienie może dotyczyć jedynie kosztów sądowych (arg. ex art. 624
§ 1 k.p.k.), o co zresztą wnosili oskarżeni, nie zmienia jednak zasady,
że od osób skazanych zasądza się wydatki na rzecz oskarżyciela posiłkowego (art. 627 k.p.k.). Zdaniem Sądu Apelacyjnego dla zwolnienia oskarżonych z obowiązku zwrotu oskarżycielowi posiłkowemu wydatków z tytułu ustanowienia pełnomocnika potrzeba by porozumienia
stron postępowania w tym zakresie. Innymi słowy, nie można domniemywać, że oskarżyciel posiłkowy zrzekł się dochodzenia zwrotu uzasadnionych wydatków od oskarżonych tylko dlatego, że nie sprzeciwił się
wnioskowi złożonemu w trybie art. 387 § 1 k.p.k., który zawierał propozycję zwolnienia oskarżonych od zapłaty kosztów sądowych na rzecz
Skarbu Państwa.
W konsekwencji należało uznać, że nie ma przeszkód, by w oparciu o art. 626 § 2 k.p.k. uzupełnić rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów
procesu i zasądzić od skazanych na rzecz oskarżyciela posiłkowego zwrot
207
wydatków z tytułu ustanowienia pełnomocnika. Nie chodzi bowiem o korygowanie błędnego wyliczenia kosztów ani tym bardziej o modyfikację
zasad ich poniesienia, bo to w trybie art. 626 § 2 k.p.k. jest niedopuszczalne, ale o cząstkowe, choć dodatkowe, rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Zatem nie w drodze kontroli instancyjnej, co sugeruje Sąd Okręgowy, lecz przez wniosek złożony do sądu właściwego strona może ubiegać
się o wydanie takiego uzupełniającego rozstrzygnięcia. Nie ma przy tym
znaczenia dla rozstrzygnięcia, że w dacie wydania wyroku pełnomocnik
oskarżyciela posiłkowego nie uprzedził oskarżonych o możliwości wystąpienia z wnioskiem o zwrot wydatków. Jeszcze raz podkreślić należy,
iż obowiązek zwrotu wydatków na rzecz oskarżyciela posiłkowego wynika wprost z art. 627 k.p.k., a zatem z tego chociażby względu oskarżeni
winni mieć świadomość konsekwencji płynących z tej regulacji.
Uwzględniając zatem, że sądem właściwym do wydania orzeczenia
uzupełniającego w trybie art. 626 § 2 k.p.k. jest Sąd I instancji, który
wydał orzeczenie kończące postępowanie w sprawie, a także kierując się
gwarancją zapewnienia kontroli instancyjnej postanowienia w przedmiocie kosztów procesu, Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżone postanowienie
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania. Poddając ponownej analizie wniosek pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, Sąd Okręgowy winien kierować się powyższymi wskazaniami, a nadto ocenić zasadność wysokości wynagrodzenia, którego zwrotu
domaga się skarżąca, oraz uwzględnić zasady zasądzania kosztów procesu od kilku skazanych wynikające z art. 633 k.p.k.
W tym stanie rzeczy orzeczono jak w części dyspozytywnej postanowienia.
17
Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
sygn. akt II AKzw 921/16
Skład orzekający:
SSA Dorota Rostankowska
208
Prawo karne
Teza I:
Warunkowe umorzenie postępowania, orzeczenie kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub też warunkowe przedterminowe zwolnienie z wykonania kary pozbawienia wolności należy uznać
za przyczyny uniemożliwiające opuszczenie terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej w rozumieniu art. 607e § 3 pkt 2 k.p.k. Toteż termin 45 dni należy w takich przypadkach liczyć od dnia, w którym upłynął okres próby lub zakończono odbywanie kary.
Teza II:
Wymóg opuszczenia kraju w terminie 45 dni nie może być stosowany do obywatela polskiego, wydanego przez państwo obce z ograniczeniami przekazania. Nakaz taki naruszałby art. 3 Protokołu 4 do europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka, a także art. 12 ust. 4
Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych, gwarantujące obywatelowi prawo pobytu oraz wjazdu i wyjazdu do i ze swego
kraju, stałby również w sprzeczności z normami konstytucyjnymi, wyrażonymi art. 54 ust. 1 – zakazującym uniemożliwianie obywatelom polskim powrotu do kraju oraz art. 55 ust. 1 – zakazującym wydalania własnych obywateli.
Uzasadnienie
Wyrokiem łącznym Sądu Okręgowego w E. z dnia 8 grudnia 2011 r.
w sprawie II K […] P. P. skazany został na karę łączną 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz na karę roku i 3 miesięcy pozbawienia
wolności, natomiast wyrokiem Sądu Rejonowego w E. z dnia 21 grudnia
2005 r. w sprawie X K […] P. P. skazany został na karę roku pozbawienia wolności. Wobec tego, że skazany nie stawił się do zakładu karnego w wyznaczonych terminach, postanowieniem Sądu Okręgowego w E.
z dnia 29 marca 2012 r. w sprawie II Kop […] został wobec niego wydany europejski nakaz aresztowania w celu wykonania kary orzeczonej
w sprawie II K […], natomiast postanowieniem Sądu Okręgowego w E.
z dnia 4 lipca 2014 r. w sprawie II Kop […] – europejski nakaz areszto209
wania w celu wykonania kary orzeczonej w sprawie X K […]. Wykonująca europejskie nakazy aresztowania Wielka Brytania wyraziła zgodę na
przekazanie P. P. w celu wykonania kary orzeczonej w sprawie X K […]
(II Kop […]), natomiast co do wykonania kary orzeczonej w sprawie
II K […] odrzuciła europejski nakaz aresztowania (II Kop […]). Na posiedzeniu Sądu Okręgowego w E. w dniu 8 maja 2015 r. P. P. oświadczył, że nie zrzeka się zasady specjalności i nie wyraża zgody na wprowadzenie do wykonania kar wynikających z wyroku łącznego w sprawie
II K […].
Postanowieniem Sądu Okręgowego w E. z dnia 10 sierpnia 2015 r.
w sprawie III Kow […] P. P. otrzymał zezwolenie na odbycie kary orzeczonej w sprawie X K […] w systemie dozoru elektronicznego, natomiast postanowieniem tegoż Sądu z dnia 12 października 2015 r. udzielono P. P. warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty
tej kary. Postanowieniem z dnia 3 listopada 2015 r. Sąd Okręgowy w E.
wyraził skazanemu zgodę na zmianę miejsca pobytu w okresie próby na
adres poza granicami kraju, tj. w L.
Postanowieniem z dnia 18 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w E. zawiesił postępowanie wykonawcze względem P. P. w sprawie II K […]
i zarządził poszukiwanie go listem gończym. W dniu 3 kwietnia 2016 r.
P. P. został zatrzymany w czasie kontroli granicznej na przejściu granicznym w G. Postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy
w E. podjął postępowanie wykonawcze wobec P. P. Na postanowienie to
zażalenie złożył skazany.
Zażalenie jest zasadne.
Zasada specjalności, na którą powoływał się skarżący w treści złożonego środka odwoławczego, oznacza między innymi zakaz pozbawienia wolności w celu wykonania kary za przestępstwa inne niż te, które stanowiły podstawę wydania (przekazania). Regułę tę wyraża przepis
art. 607e § 1 k.p.k., zgodnie z którym osoby przekazanej w wyniku wykonania nakazu nie można ścigać za przestępstwa inne niż te, które sta210
Prawo karne
nowiły podstawę przekazania, ani wykonać orzeczonych wobec niej za
te przestępstwa kar pozbawienia wolności albo innych środków polegających na pozbawieniu wolności. Innymi słowy, zasada ta ogranicza możliwość wykonania kary za przestępstwa inne niż te, w związku z którymi
nastąpiło wydanie (przekazanie). Jeżeli więc przekazanie nastąpiło w celu wykonania prawomocnego orzeczenia, niedopuszczalne jest wykonanie kar pozbawienia wolności orzeczonych za przestępstwa inne niż te,
które stanowiły podstawę przekazania.
Jednym z wyjątków od tej zasady jest jednak sytuacja, w której
osoba przekazana, pomimo takiej możliwości, nie opuściła terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej w ciągu 45 dni od dnia prawomocnego zakończenia postępowania albo po opuszczeniu terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na nie powróciła (art. 607e § 3 pkt 2 k.p.k.). W takiej sytuacji domniemywa się bowiem zgodę osoby przekazanej na ściganie za
przestępstwa, które nie były podstawą przekazania, a warunkiem tegoż
domniemania jest nieopuszczenie terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
przez osobę przekazaną pomimo takiej możliwości – i to w ciągu 45 dni
od „prawomocnego zakończenia postępowania”.
Zważyć należy, że wskazane wyżej ujęcie początku biegu tego
terminu budzi wątpliwości w doktrynie, zwłaszcza, że w art. 27 ust. 2
lit. a decyzji ramowej z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (2002/584/WsiSW) mowa o ostatecznym zwolnieniu osoby przekazanej, zaś zgodnie z art. 599 k.p.k. analogiczny termin
w odniesieniu do ekstradycji biegnie od prawomocnego zakończenia postępowania, a w razie skazania – od daty odbycia lub darowania kary.
Niewątpliwie więc, jeżeli w stosunku do osoby przekazanej w celu przeprowadzenia postępowania karnego zapadło orzeczenie umarzające postępowanie bez orzekania środka zabezpieczającego z art. 94 k.k., wyrok uniewinniający lub odstąpiono od wymierzenia kary, okres 45 dni
należy liczyć od dnia uprawomocnienia się takiego orzeczenia kończącego postępowanie. W przypadku jednak innych rozstrzygnięć przy wyznaczaniu momentu początku biegu terminu 45 dni nie można pominąć
211
kwestii możliwości opuszczenia terytorium Polski, jak i konsekwencji takiego kroku dla osoby przekazanej. Sąd Apelacyjny podziela przy tym
pogląd, że jeżeli postępowanie, w związku z którym doszło do przekazania, zakończyło się wydaniem wyroku skazującego, warunkowo umarzającego postępowanie, lub orzeczono środek zabezpieczający, o którym
mowa w art. 94 k.k., termin 45 dni jest liczony od dnia zakończenia postępowania wykonawczego, a zatem od dnia wykonania (odbycia) kary lub innego środka polegającego na pozbawieniu wolności albo też
od dnia, w którym darowano karę na skutek ułaskawienia lub amnestii.
Bez znaczenia dla rozważanej kwestii jest udzielenie skazanemu odroczenia lub przerwy wykonania kary pozbawienia wolności. Oczywiście Sąd
Apelacyjny zauważa, że pojawiające się w doktrynie wątpliwości wiążą się ze środkami probacyjnymi oraz karą ograniczenia wolności, stoi
jednak na stanowisku, że warunkowe umorzenie postępowania, orzeczenie kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub też warunkowe przedterminowe zwolnienie z wykonania kary pozbawienia wolności należy uznać za przyczyny uniemożliwiające opuszczenie terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu art. 607e § 3 pkt. 2 k.p.k., skoro w okresie próby na skazanego zazwyczaj nakładane są pewne obowiązki, włącznie z dozorem kuratora, a przy tym cały czas istnieje możliwość podjęcia umorzonego postępowania, zarządzenia wykonania kary
lub odwołania warunkowego zwolnienia. Stąd też, zdaniem Sądu Apelacyjnego, termin 45 dni należy w takich przypadkach liczyć od dnia,
w którym upłynął okres próby lub zakończono odbywanie kary. Warto
zauważyć, że prezentowane przez Sąd Apelacyjny stanowisko koresponduje również z treścią przepisu art. 27 ust. 3 lit. a decyzji ramowej, który dopuszcza państwom członkowskim wprowadzenie wyjątku od zasady
specjalności, polegającego na tym, że „osoba mająca możliwość opuszczenia terytorium Państwa Członkowskiego, któremu została przekazana,
nie uczyniła tego w ciągu 45 dni od swego ostatecznego zwolnienia lub
wróciła na to terytorium po opuszczeniu go”.
Nawet więc gdyby przyjąć za słuszne stanowisko Sądu Okręgowego, zakładające, że postępowanie wykonawcze względem P. P. zakoń212
Prawo karne
czyło się z momentem udzielenia mu warunkowego przedterminowego zwolnienia, to wątpliwości Sądu Apelacyjnego budzi zastosowanie
wobec niego normy wynikającej z przepisu art. 607 e § 3 pkt. 2 k.p.k.
Oczywiście Sąd Apelacyjny ma na uwadze, że postanowieniem z dnia
3 listopada 2015 r. Sąd Okręgowy w E. wyraził P. P. zgodę na zmianę
miejsca wykonywania przezeń dozoru poza granicami kraju i że w okresie 45 dni od udzielenia mu tej zgody P. P. nie opuścił terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (zamierzał to uczynić dopiero w dniu 3 kwietnia
2016 r.), niemniej zważyć należy, że P. P. jest obywatelem polskim, natomiast, w ocenie Sądu Apelacyjnego, wymóg opuszczenia kraju w terminie 45 dni nie może być stosowany do obywatela polskiego wydanego przez państwo obce z ograniczeniami przekazania. Wszak nakaz
taki naruszałby art. 3 Protokołu 4 do europejskiej Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności, a także art. 12 ust. 4 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych, gwarantujące
obywatelowi prawo pobytu oraz wjazdu i wyjazdu do i ze swego kraju,
stałby również w sprzeczności z normami konstytucyjnymi, wyrażonymi art. 54 ust. 1 – zakazującym uniemożliwiania obywatelom polskim
powrotu do kraju oraz art. 55 ust. 1 – zakazującym wydalania własnych
obywateli.
Mając powyższe na uwadze, uznać należało, że postanowienie Sądu
Okręgowego w części podejmującej postępowanie wykonawcze względem P. P. w sprawie II K […] ostać się nie może. Dlatego Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżone postanowienie w tej części, o czym orzekł w punkcie pierwszym części dyspozytywnej niniejszego postanowienia.
Nadto, na mocy przepisów art. 626 § 1 k.p.k., art. 624 § 1 k.p.k.
i art. 634 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k.w. Sąd Apelacyjny zwolnił P. P.
od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze, na zasadzie słuszności, i obciążył nimi Skarb Państwa.
213
PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
18
sygn. akt III AUa 1830/15
Skład orzekający:
SSA Grażyna Czyżak (przewodniczący)
SSA Aleksandra Stanek
SSA Daria Stanek (sprawozdawca)
Teza:
Prawo do renty socjalnej, określone art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2013 r., poz. 982 ze zm.)
przysługuje również w przypadku całkowitej niezdolności do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało z czasie ferii lub
innych przerw przypadających między latami nauki lub studiów, jeżeli
zachodziła wówczas ciągłość kształcenia się wyrażona w zamiarze dalszego kontynuowania nauki.
Uzasadnienie
J. T. odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Oddział w E. z dnia 7 kwietnia 2015 r. znak SOC […], którą to decyzją organ rentowy odmówił wnioskodawczyni prawa do renty socjalnej.
W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. wniósł o jego oddalenie. […]
Wyrokiem z dnia 17 lipca 2015 r. w sprawie IV U […] Sąd Okręgowy w G. IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał J. T. prawo do renty socjalnej od dnia 2 lutego 2015 r. do dnia 30 września 2015 r.
Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:
214
J. T. urodzona dnia 29 stycznia 1994 r. w dniu 29 stycznia 2012 r.
ukończyła 18 lat. Wnioskodawczyni posiada wykształcenie średnie techniczne. Zgodnie z zaświadczeniem wystawionym przez dyrektora Zespołu Szkól Gospodarczych w E. skarżąca – w okresie od dnia 1 września
2010 r. do dnia 25 kwietnia 2014 r. – była uczennicą 4-letniego technikum gospodarczego w zawodzie technik organizacji usług gastronomicznych. Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe odebrała w dniu
29 sierpnia 2014 r.
W dniu 5 lipca 2014 r. w wyniku wypadku doznała urazu twarzoczaszki, klatki piersiowej, brzucha oraz otwartego złamania kości udowej lewej.
W dniu 2 lutego 2015 r. wystąpiła do organu rentowego z wnioskiem
o przyznanie jej prawa do renty socjalnej. Orzeczeniem z dnia 16 marca 2015 r.
lekarz orzecznik ZUS, rozpoznając stan po urazie wielonarzędziowym
z operacyjnym leczeniem złamania otwartego w trakcie zrostu i niestabilność I/II lewego stawu kolanowego, stwierdził całkowitą niezdolność
wnioskodawczyni do pracy do dnia 30 września 2015 r., ustalając, że
przedmiotowa niezdolność powstała w dniu 5 lipca 2014 r. Wskazane
orzeczenie zostało poprzedzone badaniem lekarza konsultanta ortopedy.
W wyniku zgłoszonego zarzutu wadliwości sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania komisji lekarskiej ZUS, która orzeczeniem z dnia 30 marca 2015 r., rozpoznając u badanej stan po urazie
wielonarządowym z operacyjnym leczeniem otwartego złamania kości udowej lewej w trakcie konsolidacji zrostu kostnego, z dolegliwościami bólowymi po obciążeniu, z przykurczem wyprostnym i niestabilnością przyśrodkową I/II st. lewego stawu kolanowego, w dniu 5 lipca
2014 r. stwierdziła jej całkowitą niezdolność do pracy do dnia 30 września 2015 r., określając dzień powstania całkowitej niezdolności do pracy na dzień 5 lipca 2014 r. Wskazano również, że przedmiotowa niezdolność nie pozostaje w związku z naruszeniem sprawności organizmu
powstałym przed 18. rokiem życia lub w trakcie nauki w szkole lub
w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia lub w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej. […]
215
W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie skarżącej zasługiwało na
uwzględnienie.
Sąd ten wskazał, że zgodnie z przepisem art. 4 ust. 1 ustawy z dnia
27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. Nr 135, poz. 1268 ze zm.)
renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do
pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
1) przed ukończeniem 18. roku życia,
2) w trakcie nauki w szkole lub szkole wyższej – przed ukończeniem
25. roku życia,
3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Natomiast w oparciu o przepis art. 15 ustawy o rencie socjalnej do
określenia pojęcia niezdolności do pracy stosuje się odpowiednio przepis
art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.), który zawiera ustawową definicję niezdolności do pracy.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy emerytalnej niezdolną do pracy
w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu,
W myśl natomiast art. 12 ust. 2 ustawy o rencie socjalnej całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
Sąd I instancji zważył, że aby skarżąca mogła więc nabyć prawo do
renty socjalnej, należało ustalić, czy zostały spełnione przesłanki z art. 4
ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej.
Sąd ten stwierdził, że w sprawie bezsporny pozostawał fakt, iż skarżąca w okresie od dnia 5 lipca 2014 r. do dnia 30 września 2015 r. pozostaje całkowicie niezdolna do pracy. Okolicznością kwestionowaną przez
organ rentowy było pozostawanie przedmiotowej niezdolności z naruszeniem sprawności organizmu, które na gruncie niniejszej sprawy musiało powstać w trakcie nauki w szkole przed ukończeniem 25. roku życia.
W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał, że renta socjalna jest świadczeniem mającym szczególny charakter. Analiza pozytyw216
nych przesłanek nabycia prawa do tego świadczenia (art. 2 i art. 4 ustawy o rencie socjalnej), wśród których brak przecież wymogu posiadania
jakiegokolwiek stażu ubezpieczeniowego, wskazuje jednoznacznie, iż jest
ono przyznawane osobom, które ze względu na stan zdrowia powodujący całkowitą niezdolność do pracy powstałą wskutek naruszenia sprawności organizmu powstałego przed wejściem na rynek pracy, nie miały możliwości „wypracowania” stażu ubezpieczeniowego, który dawałby
im podstawę do skutecznego ubiegania się przynajmniej o rentę z tytułu
niezdolności do pracy. Renta socjalna stanowi więc świadczenie o charakterze zabezpieczającym, kompensującym brak możliwości uzyskania
uprawnień do świadczeń z sytemu ubezpieczeń społecznych, a jej celem
jest zapewnienie osobie spełniającej ustawowe warunki do przyznania tego świadczenia środków finansowych niezbędnych do życia.
Zdaniem Sądu I instancji sytuacja ubezpieczonej wskazuje na to, że
niewątpliwie jest ona osobą, która nie wypracowała stażu ubezpieczeniowego, a poza sporem było, iż stała się ona całkowicie niezdolna do pracy w okresie wakacyjnym bezpośrednio po zakończeniu nauki w technikum, po zdaniu egzaminu maturalnego i egzaminów zawodowych, ale
przed uzyskaniem dyplomu potwierdzającego jej kwalifikacje zawodowe.
Sąd ten podniósł, że dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy
w wykładni omawianego przepisu istotne znaczenie ma pojęcie „w trakcie nauki w szkole”.
Sformułowanie „nauka w szkole” wymaga odniesienia do ustawy
z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, która zapewnia realizację
prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się
(art. 1 ust. 1) w określonych formach organizacyjno-prawnych (art. 2).
Daje to podstawę do przyjęcia, że pojęcie „nauka w szkole” zasadniczo
odnosi się do nauki pobieranej w publicznych i niepublicznych placówkach oświatowo-wychowawczych: podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, kształcących uczniów i objętych przepisami ustawy
o systemie oświaty.
W ocenie Sądu Okręgowego sformułowanie „nauka w szkole” obejmuje nie tylko okres efektywnego uczestniczenia w zajęciach objętych
217
programem nauczania, ale także okres wakacji niezależnie od tego, czy
formalnie zachowało się status ucznia. Sąd ten wskazał, że decydujące
znaczenie w realiach przedmiotowej sprawy miało, iż ubezpieczona już
po zakończeniu w dniu 25 kwietnia 2014 r. roku szkolnego przystąpiła do egzaminów maturalnych, a następnie do egzaminów zawodowych,
a więc nie można było uznać, że z dniem 25 kwietnia 2014 r. zakończyła swoją edukację.
Sąd I instancji uznał, że okoliczność przystąpienia do egzaminów
zawodowych jest integralną częścią nauki, a potwierdzeniem powyższego jest uzyskanie dyplomu kwalifikacyjnego.
Mając powyższe na uwadze, Sąd ten stwierdził, że ubezpieczoną
w okresie od czasu zakończenia roku szkolnego do czasu odebrania dyplomu, tj. do dnia 29 sierpnia 2014 r. (data odebrania dyplomu była ustalona przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną w Ł.) należało traktować
jako osobę będącą w „trakcie nauki” i uznać, że tym samym spełniła ona
przesłankę z art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej.
Wywodził dalej, że ta ocena znajduje wzmocnienie we wskazanej
na wstępie myśli, która towarzyszyła przyjętym założeniom renty socjalnej w oderwaniu od stażu pracy. […]
Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w E., zaskarżając ten wyrok w całości oraz zarzucając temu wyrokowi naruszenie przepisów prawa materialnego,
a w szczególności:
– art. 4 ust 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej
(tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 982) poprzez błędną interpretację
i przyjęcie, że naruszenie sprawności organizmu wystąpiło u wnioskodawczym w trakcie nauki w szkole przed ukończeniem 25. roku życia;
– § 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 2003 r. w sprawie przyznawania renty socjalnej (Dz. U. Nr 170, poz. 1656) poprzez niezastosowanie
i przyjęcie, że ubezpieczonej przysługuje prawo do renty socjalnej, pomimo iż ze złożonego do akt sprawy zaświadczenia wynika,
218
że była ona uczennicą Technikum Gastronomicznego w E. do dnia
25 kwietnia 2015 r.
W konkluzji apelacji organ ten wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy polegające na oddaleniu odwołania.
Pismem procesowym z dnia 12 października 2015 r., w odpowiedzi
na apelację organu rentowego, J. T. wniosła o jej oddalenie jako niezasadnej, wskazując, że w momencie wypadku była uczennicą Technikum
Gastronomicznego w E., czego dowodem jest legitymacja szkolna ważna do dnia 30 września 2014 r. Ponadto podniosła, że planowała kontynuować naukę w Szkole Policealnej im. […] w E. „M.” o profilu technik usług kosmetycznych.
Po uzupełnieniu postępowania dowodowego w postępowaniu apelacyjnym okazało się, że apelacja organu rentowego nie zasługuje na
uwzględnienie, ponieważ nie zawiera zarzutów skutkujących uchyleniem
lub zmianą wyroku Sądu I instancji.
Dla prawidłowego rozstrzygnięcia tej sprawy konieczne jest ustalenie, czy zachodzą w niniejszej sprawie łącznie wszystkie, wynikające
z treści art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2013 r., poz. 982 ze zm., nazywanej dalej ustawą o rencie socjalnej), materialnoprawne przesłanki ustalenia J. T. prawa do renty
socjalnej, a w szczególności przesłanka niezdolności do pracy z powodu naruszenia organizmu, które powstało w trakcie nauki w szkole lub
w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia.
Podkreślenia wymaga, że nie jest przedmiotem sporu ani nie budzi
wątpliwości, że wnioskodawczyni była całkowicie niezdolna do pracy
w okresie od dnia, w którym uległa wypadkowi, tj. od dnia 5 lipca 2014 r.,
do dnia 30 września 2015 r., natomiast spór koncentruje się na kwestii,
czy naruszenie sprawności leżące u podstaw tej niezdolności powstało „w trakcie nauki w szkole” w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy
o rencie socjalnej.
Analizę tej przesłanki zacząć należy od wskazania, że renta socjalna ma charakter świadczenia zabezpieczającego, które kompensuje
219
brak możliwości nabycia uprawnień do świadczeń z systemu ubezpieczenia społecznego ze względu na to, że całkowita niezdolność do pracy powstała przed wejściem na rynek pracy, a jej celem jest zapewnienie
osobie spełniającej ustawowe warunki do przyznania tego świadczenia
środków finansowych niezbędnych do życia (por. wyroki SN: z dnia
8 kwietnia 2008 r., I UK 264/07, „Monitor Prawa Pracy” 2008, nr 10, poz. 548;
z dnia 2 lutego 2010 r., II UK 172/09, LEX nr 584202; por. wyroki SA
w Poznaniu: z dnia 9 stycznia 2015 r., III AUa 372/14, LEX nr 1663072
i z dnia 21 stycznia 2015 r., III AUa 530/14, LEX nr 1663078; wyrok SA
w Szczecinie z dnia 4 grudnia 2014 r., III AUa 266/14, LEX nr 1649275;
wyrok SA w Rzeszowie z dnia 21 listopada 2012 r., III AUa 1047/12,
LEX nr 1237655).
Odmienny charakter ma renta rodzinna, która stanowi świadczenie
ubezpieczeniowe pochodne od emerytury bądź renty z tytułu niezdolności do pracy, która przysługiwała lub przysługiwałaby zmarłemu, a służy zapewnieniu uprawnionym środków utrzymania już od dnia śmierci osoby ubezpieczonej (por. wyroki SN: z dnia 5 października 2006 r.,
I UK 117/06, OSNP 2007, nr 23–24, poz. 357, z dnia 24 stycznia 2001 r.,
II UKN 122/00, OSNAPiUS 2002, nr 18, poz. 440 i z dnia 20 stycznia 2000 r., II UKN 321/99, OSNAPiUS 2001, nr 11, poz. 389).
Istota renty rodzinnej służącej dziecku zmarłego ubezpieczonego
sprowadza się do zapewnienia świadczenia alimentacyjnego umożliwiającego mu kontynuowanie nauki w celu uzyskania zdolności do samodzielnego utrzymania (por. wyrok SA w Białymstoku z dnia 3 września
2014 r., III AUa 1972/13, LEX nr 1506643).
Zaznaczyć należy, że przepis art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., nazywanej dalej ustawą
emerytalną) stanowi, że dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia nauki
w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, a zatem podobnie jak w przypadku przepisu art. 4
ust. 1 pkt 2 ustawy o rencie socjalnej również uzależnia uzyskanie pra220
wa do tego świadczenia od kontynuowania nauki – przed ukończeniem
25. roku życia.
Stąd pomocne dla wykładni użytego w przepisie art. 4 ust. 1 pkt 2
ustawy o rencie socjalnej sformułowania „ w trakcie nauki w szkole”
jest sięgnięcie do bogatego orzecznictwa dotyczącego pojęcia „do ukończenia nauki w szkole”, o którym mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy
emerytalnej, z uwzględnieniem jednak odmiennego charakteru i celu renty socjalnej.
Wykładnia tej przesłanki generuje rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych – według jednego z poglądów prawo do renty rodzinnej nie jest uzależnione od systematyczności nauki, jej pozytywnych
rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów, a jedynie od faktycznego zamiaru kontynuowania nauki, jego realizowania i ograniczenia
wiekowego (por. wyroki SA w Katowicach: z dnia 21 stycznia 2014 r.,
III AUa 916/13, LEX nr 14485534 i z dnia 8 kwietnia 2008 r., III AUa 1524/07,
LEX nr 491111; wyrok SA w Lublinie z dnia 14 czerwca 2006 r.,
III AUa 1467/05, LEX nr 287496 i wyrok SA w Warszawie z dnia 17
marca 2005 r., III AUa 702/04, LEX nr 150547), zaś według drugiego
stanowiska formalne legitymowanie się statusem ucznia bez faktycznego
wykonywania obowiązków objętych programem nauczania nie daje prawa do renty (por. wyroki SN: z dnia 19 marca 2013 r., I UK 525/2012,
LEX nr 1552574 i z dnia 19 lutego 2013 r., I UK 471/12,
LEX nr 1308053; wyroki SA w Łodzi: z dnia 29 kwietnia 2014 r.,
III AUa 51/14, LEX nr 1469328 i z dnia 20 maja 2013 r., III AUa 542/13,
LEX nr 1321964; wyrok SA w Krakowie z dnia 14 marca 2013 r.,
III AUa 1035/12, LEX nr 1298919; por. M. Krudysz, „Nauka w szkole”
jako przesłanka uzyskania prawa do renty rodzinnej, [w:] Krudysz Marcin – LEX/el. 2014).
W ocenie Sądu Apelacyjnego podzielić należy stanowisko, zgodnie
z którym za kluczowe dla oceny wskazanej wyżej kwestii uznać należy uzewnętrznioną wolę faktycznego kontynuowania nauki w celu uzyskania zdolności do samodzielnego utrzymania (por.: wyrok SA w Białymstoku z dnia 3 września 2014 r., III AUa 1972/13, LEX nr 1506643).
221
W odniesieniu do renty rodzinnej znajduje to odzwierciedlenie
w stanowisku, zgodnie z którym renta ta przysługuje dziecku uczącemu
się w szkole, także w okresach przerw w nauce, takich jak przykładowo
przerwa wakacyjna czy zmiana szkoły, niezależnie od tego, czy formalnie zachowało ono status ucznia, jeżeli występuje ciągłość kształcenia
przejawiająca się w zamiarze dalszego kontynuowania nauki (por. wyroki
SN: z dnia 13 maja 2014 r., I UK 414, LEX nr 1483946; z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005, nr 8, poz. 116; wyrok SA w Łodzi z dnia 11 października 2012 r., III AUa 985/12, LEX nr 1223386;
wyrok SA w Warszawie z dnia 17 maja 2006 r., III AUa 389/06,
Apel.-W-wa 2006, nr 3, poz. 14; wyrok WSA w Warszawie z dnia
21 października 2009 r., II SA/Wa 1044/09, LEX nr 573884).
Konsekwencją tego kierunku wykładni w odniesieniu do renty socjalnej jest przyjęcie, że renta ta przysługuje również w przypadku całkowitej niezdolności do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu,
które powstało w czasie ferii lub innych przerw przypadających między
poszczególnymi latami nauki lub studiów, jeżeli zachodziła wówczas ciągłość kształcenia się wyrażona w zamiarze dalszego kontynuowania nauki (por. A. Dral, Prawo do renty socjalnej osób całkowicie niezdolnych
do pracy w wyniku doznania naruszenia sprawności organizmu przed
ukończeniem 18 roku życia lub nauki, Admin. 2010, nr 1, s. 39–60, teza 1
[w:] LEX – tezy z piśmiennictwa do art. 4 ustawy o rencie socjalnej).
Tym samym zasadne jest przyjęcie, że dla oceny, czy całkowita niezdolność J. T. do pracy jest następstwem naruszenia sprawności jej organizmu, które powstało „w trakcie nauki w szkole” w rozumieniu art. 4 ust. 1
pkt 2 ustawy o rencie socjalnej, konieczne jest zbadanie, czy miała ona
zamiar kontynuowania nauki po ukończeniu technikum gastronomicznego.
Uznając ustalenia Sądu Okręgowego w tym zakresie za niewystarczające, celem uzupełnienia postępowania dowodowego przeprowadzonego w postępowaniu przed tym Sądem, na mocy art. 382 k.p.c., Sąd II instancji dopuścił dowód z przesłuchania J. T. w charakterze strony na
okoliczność jak w tezie dowodowej postanowienia z dnia 9 marca 2016 r.
w sprawie III AUa […].
222
Wnioskodawczyni przesłuchiwana w charakterze strony na rozprawie w sprawie III AUa […] w dniu 9 marca 2016 r. (k. […]) podtrzymała
to, co podała słuchana informacyjnie, a ponadto wskazała, że do wypadku w dniu 5 lipca 2014 r. doszło na skutek upadku z balkonu z 4 piętra,
gdy znajdowała się w stanie upojenia alkoholowego. Stwierdziła, że spożywa alkohol incydentalnie. W przypadku pozytywnego wyniku egzaminów zawodowych dostałaby pracę w zawodzie i kontynuowałaby naukę
w trybie zaocznym. Wobec braku tych wyników nie wiedziała, czy ma
składać dokumenty na kierunek technik usług kosmetycznych w trybie
dziennym czy w trybie zaocznym. Dlatego nie złożyła dokumentów do
Szkoły Policealnej […] „M.” w E. wcześniej. Od dnia 5 stycznia 2016 r.
jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę w wyuczonym zawodzie
kelnera w restauracji „D.” i kontynuuje naukę w Szkole Policealnej […]
Oddział w E. na kierunku technik usług kosmetycznych w systemie zaocznym od października 2015 r. Są cztery semestry, pierwszy zaliczyła
pozytywnie, w tej chwili jest na drugim semestrze. […]
W wykonaniu zobowiązania nałożonego zarządzeniem z dnia 25 lutego 2016 r. pismem procesowym z dnia 1 marca 2016 r. dyrektor Zespołu Szkół Gospodarczych w E. zaświadczył (k. […]), że J. T. była
uczennicą 4-letniego technikum gastronomicznego w zawodzie technik
organizacji usług gastronomicznych w okresie od dnia 1 września 2010 r.
do dnia 25 kwietnia 2014 r. (zakończenie zajęć w klasach programowo
najwyższych w szkołach ponadgimnazjalnych).
Szkołę ukończyła programowo – widnieje w księdze absolwentów
pod numerem […].
Do egzaminu maturalnego, który odbył się w maju 2015 r., nie
przystępowała.
Do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie przystąpiła:
1. część pisemna – dnia 23 czerwca 2014 r.,
2. część praktyczna – dnia 24 czerwca 2014 r.
Wydanie dyplomów następuje po ich otrzymaniu z Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Ł. w terminie ustalonym przez dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, z reguły są to ostatnie dni sierpnia danego roku.
223
W wykonaniu zobowiązania nałożonego zarządzeniem z dnia 25 lutego 2016 r. w sprawie III AUa […] pismem procesowym z dnia 2 marca
2016 r. dyrektor Szkoły Policealnej […] „M.” w E. podał (k. […]), że rekrutacja na rok szkolny 2014/2015 rozpoczęła się dnia 9 czerwca 2014 r.
(przyjmowanie dokumentów kandydatów oraz wydawanie skierowań na
badania) i trwała do dnia 24 sierpnia 2014 r.
Dnia 25 sierpnia 2014 r. wyniki rekrutacji podano do publicznej
wiadomości (wywieszono listę kandydatów przyjętych do szkoły). Warunki rekrutacyjne dla osób zainteresowanych nauką w szkole to złożenie w terminie odpowiednich dokumentów:
– wypełniony wniosek o przyjęcie do szkoły,
– oryginał świadectwa ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej,
– 3 podpisane na odwrocie zdjęcia.
W wyniku przeprowadzonego postępowania rekrutacyjnego w roku szkolnym 2014/2015 został utworzony kierunek kształcenia technik
usług kosmetycznych zarówno w systemie dziennym (zajęcia od poniedziałku do piątku), jak i zaocznym (co tydzień, weekendowo – w piątki
od 15:30, soboty cały dzień oraz raz w miesiącu niedziela).
Zajęcia rozpoczęły się od dnia 1 września 2014 r.
Pismem z dnia 7 marca 2016 r. dyrektor Zespołu Szkół Gospodarczych w E. poinformował, że J. T. otrzymała świadectwo ukończenia
technikum gastronomicznego w dniu 25 kwietnia 2014 r. (k. […]).
Sąd Apelacyjny stwierdza, że przeprowadzone w niniejszej sprawie
postępowanie dowodowe daje miarodajne podstawy do stwierdzenia, że
J. T. przed wypadkiem, któremu uległa w dniu 5 lipca 2014 r., miała faktyczny zamiar dalszego kontynuowania nauki po ukończeniu technikum
gastronomicznego.
Wnioskodawczyni zamierzała bowiem podjąć naukę w Szkole Policealnej […] „M.” w E. na kierunku kształcenia technik usług kosmetycznych. Wprawdzie rekrutacja na rok szkolny 2014/2015 rozpoczęła się już 9 czerwca 2014 r. (przyjmowanie dokumentów kandydatów
oraz wydawanie skierowań na badania), lecz [J. T.] oczekiwała na rezultat złożonych egzaminów zawodowych, mających wpływ na jej szanse
224
zatrudnienia w wyuczonym zawodzie i wybór trybu nauki (stacjonarny
lub zaoczny). Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że rekrutacja trwała do dnia 24 sierpnia 2014 r. i przed tym dniem odwołująca uległa wypadkowi, który uniemożliwił jej złożenie dokumentów do Szkoły Policealnej […] „M.” w E. w terminie.
Powyższe twierdzenia dotyczące dalszych zamierzeń zawodowych
i edukacyjnych J. T. po ukończeniu technikum gastronomicznego w dniu
25 czerwca 2014 r. znajdują potwierdzenie w fakcie jej zatrudnienia od
dnia 5 stycznia 2016 r. w wyuczonym zawodzie kelnera w restauracji
„D.” i kontynuacji nauki w Szkole Policealnej […] Oddział w E. na kierunku technik usług kosmetycznych w systemie zaocznym od października 2015 r.
Tym samym, chociaż naruszenie sprawności organizmu wnioskodawczyni, skutkujące jej okresową całkowitą niezdolnością do pracy od
dnia 5 lipca 2014 r. do dnia 30 września 2015 r., powstało w okresie
przerwy przypadającej między poszczególnymi latami nauki, lecz przyjąć należy, że zachodziła wówczas po jej stronie ciągłość kształcenia się,
znajdująca wyraz w zamiarze kontynuowania nauki.
Zasadne jest zatem przyjęcie, że naruszenie sprawności leżące
u podstaw okresowej, całkowitej niezdolności J. T. do pracy powstało
„w trakcie nauki w szkole” w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy
o rencie socjalnej.
Wbrew stanowisku apelującego zachodzą w niniejszej sprawie łącznie wszystkie wynikające z treści art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej
materialnoprawne przesłanki ustalenia wnioskodawczyni prawa do renty socjalnej.
Z uwagi na to, że całkowita niezdolność wnioskodawczyni do pracy jest okresowa, tj. od dnia 5 lipca 2014 r. do dnia 30 września 2015 r.,
stosownie do treści art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy o rencie socjalnej przysługuje jej renta socjalna okresowa.
Zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej znajdującym odpowiednie zastosowanie na podstawie art. 15 pkt 1 ustawy o rencie socjalnej świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania prawa do
225
tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.
Ponieważ J. T. wniosek o ustalenie jej prawa do renty socjalnej
zgłosiła do organu rentowego w dniu 2 lutego 2015 r., stosownie do
art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej w zw. z art. 15 pkt 1 ustawy o rencie
socjalnej świadczenie to należy jej wypłacić od tego dnia.
Za niezasadne zatem uznać należy podniesione w apelacji zarzuty
naruszenia prawa materialnego.[…]
Wobec powyższego, uznając apelację organu rentowego za bezzasadną, na mocy art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.
19
Skład orzekający:
SSA Grażyna Horbulewicz (przewodniczący)
SSA Jerzy Andrzejewski
Teza:
Skoro wniosek o rentę rodzinną został zgłoszony w imieniu małoletnich dzieci przez osobę faktycznie sprawującą nad nimi opiekę, to organ
rentowy powinien był podjąć działania z urzędu w trybie art. 136b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.),
aby ten wniosek uznać za skuteczny w dacie jego złożenia, uwzględniając jednocześnie funkcję alimentacyjną renty rodzinnej oraz konstytucyjną zasadę ochrony praw dziecka wskazaną w art. 72 Konstytucji RP.
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 30 października 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., powołując się na wniosek z dnia 11 października 2012 r., przyznał rentę rodzinną:
226
1. D. K. – na okres od dnia 1 października 2012 r. do dnia 30 kwietnia 2019 r.;
2. D. K. (1) – na okres od dnia 1 października 2012 r. do dnia 30 kwietnia 2026 r.
Odwołanie od decyzji wnieśli D. K. i D. K. (1), reprezentowani
przez przedstawiciela ustawowego Y. K.
W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji i jednocześnie wniósł o oddalenie
odwołania.
Sąd Okręgowy w T., IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
wyrokiem z dnia 1 marca 2013 r. w sprawie IV U […] zmienił zaskarżoną decyzję w ten tylko sposób, że przyznał małoletnim D. K. i D. K. (1)
prawo do renty rodzinnej, poczynając od 1 maja 2011 r. (punkt pierwszy), stwierdził odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (punkt drugi) oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. na rzecz Y. K.
kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:
W dniu [...] zmarła J. K. (2) pozostawiając dwóch synów: D. (ur.
[...]) oraz D. (1) (ur. [...]). Wyżej wymieniona była z pochodzenia Ukrainką. Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2011 r. (III RC […]) Sąd Rejonowy
w T. ustalił, że ojcem wymienionych wyżej dzieci jest Y. K. oraz że oboje tych dzieci nosi nazwisko: [...]. Zarówno D. K., jak i D. K. (1) w dacie składania wniosku o rentę rodzinną w maju 2011 r. posiadali polskie
obywatelstwo. Wojewoda [...] poświadczył obywatelstwo polskie D. K.
w dniu 9 czerwca 2003 r., zaś D. K. (1) – w dniu 17 września 2010 r.
W dniu 9 maja 2011 r. Y. K., reprezentowany przez adwokata
J. K. (1), złożył w imieniu małoletnich dzieci: D. K. oraz D. K. (1)
wniosek o rentę rodzinną. W nawiązaniu do powyższego wniosku organ
rentowy skierował do adwokata J. K. (1) pismo z dnia 27 maja 2011 r.,
w którym wzywał do uzupełnienia braków wniosku o rentę rodzinną poprzez dołączenie stosownych dokumentów, wskazanych enumeratywnie
227
w treści pisma. Przede wszystkim organ rentowy domagał się wyjaśnienia, czy Y. K. jest przedstawicielem ustawowym małoletnich. Jednocześnie pozwany zwrócił pełnomocnikowi wniosek o rentę rodzinną celem
uzupełnienia braków. Pismem z dnia 13 września 2011 r. organ rentowy
zwrócił się do adwokata J. K. (1) z prośbą o udzielenie informacji, na
jakim etapie znajduje się sprawa o rentę rodzinną na rzecz małoletnich
dzieci po zmarłej J. K. (2). Jednocześnie poinformował, że brak udzielenia odpowiedzi na powyższe zapytanie w terminie 14 dni spowoduje, że
sprawa pozostanie bez rozpatrzenia – zgodnie z przepisem art. 64 punktu 2 k.p.a.
Pismem z dnia 27 września 2011 r. adwokat J. K. (1) poinformował
pozwanego, że postanowieniem Sądu Rejonowego w T. z dnia 7 września 2011 r. ustanowiono opiekę prawną nad małoletnimi i ustanowiono
opiekuna w osobie E. B.
W dniu 11 października 2012 r. J. K. (1) jako pełnomocnik Y. K.
złożył ponownie wniosek o rentę rodzinną, tym razem wraz z niezbędnymi załącznikami. We wniosku wyżej wymieniony wskazał: „W marcu 2011 r. został złożony wniosek o rentę rodzinną […]. Z uwagi jednak
na braki i zwrot wniosku oraz toczące się postępowanie o ustalenie ojcostwa (wyrok z 12 grudnia 2011 r.), a także w związku ze sprostowaniem aktu agonu, składam wniosek ponownie”.
Małoletni D. K. i D. K. (1) w dacie złożenia wniosku rentowego
w maju 2011 r. znajdowali się pod faktyczną opieką Y. K. Nadal dzieci
znajdują się po jego opieką. Y. K. uzyskał zezwolenie na zamieszkanie
na terytorium Polski do dnia 20 grudnia 2015 r. Po wniesieniu wniosku
rentowego w maju 2011 r. Y. K. podjął starania o skompletowanie dokumentów potrzebnych do ustalenia uprawnień rentowych dla małoletnich
i wysokości świadczeń. Sprostowania wymagały między innymi: akt zgonu oraz świadectwa pracy matki małoletnich z uwagi na błędną pisownię
jej imienia. Postępowania o sprostowanie tych dokumentów zakończyły
się dopiero we wrześniu 2012 r.
Bezsporne było, że wnioskodawcy małoletni D. i D. (1) bracia K.
spełniali przesłanki do nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłej
228
matce w myśl przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U.
z 2013 r., poz. 1440 ze zm., dalej ustawa emerytalna) już w maju 2011 r.
Sąd I instancji przywołał treść art. 100 ust. 1, art. 116 ustawy emerytalnej, wskazując, że mimo deklaratoryjności decyzji w sprawie przyznania prawa do świadczeń nie może zostać ona wydana – poza przypadkami postępowań wszczynanych z urzędu – bez stosownego wniosku
osoby zainteresowanej i dopiero od miesiąca jego złożenia może nastąpić
wypłata tak przyznanego świadczenia. Natomiast po wpłynięciu przedmiotowego wniosku organ rentowy – zgodnie z art. 118 ust. 1 ustawy
emerytalnej – dysponuje 30-dniowym terminem do wydania pierwszorazowej decyzji. Termin ten liczy się od wyjaśnienia ostatniej okoliczności
niezbędnej do wydania decyzji. Za taką uważa się natomiast datę końcową dodatkowego terminu do przedstawienia niezbędnych dowodów,
wyznaczoną przez organ rentowy albo datę przedstawienia tych dowodów (art. 118 ust. 2 ustawy). Odmienna sytuacja zachodzi, gdy ostatnią
okoliczność niezbędnej do wydania decyzji ustalono w toku postępowania sądowego. Wówczas za datę jej ustalenia uważa się dzień wpływu
prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, ale jedynie w wypadku, gdy organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za jej nieustalenie.
W przypadku natomiast nieterminowego wywiązania się z obowiązku
wydania decyzji, tj. w przypadku, gdy decyzja została wydana po upływie 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności w postępowaniu administracyjnym bądź stwierdzenia w sądowym postępowaniu odwoławczym
odpowiedzialności organu rentowego za jej nieustalenie (art. 118 ust. 1a
zd. 2), jak również nieterminowej wypłaty świadczenia (art. 118 ust. 2),
organ rentowy jest zobowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia
w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r., Nr 205,
poz. 1585 ze zm.).
Organ rentowy powołał się na przepis art. 64 § 2 k.p.a., wskazując,
że renta rodzinna przysługuje małoletnim od dnia 1 października 2012 r.
229
Jak podkreśla się w judykaturze – braki formalne, jak i merytoryczne wniosku nie dają podstawy do wydania decyzji o odmowie wszczęcia
postępowania ani też rozstrzygnięcia na niekorzyść strony […].
Tak więc pozostawienie wniosku bez rozpoznania – na podstawie
przepisu art. 64 § 2 k.p.a. – jest czynnością materialno-techniczną, nie
przybiera ono formy decyzji administracyjnej ani też postanowienia.
Z drugiej strony w orzecznictwie podkreśla się jednak, że niezgodne z prawem pozostawienie wniosku strony bez rozpoznania przez organ rentowy jest równoznaczne w zakresie skutków prawnych z wydaniem przezeń decyzji odmownej.
W ocenie Sądu Okręgowego organ rentowy, pozostawiając bez rozpoznania wniosek o rentę rodzinną po zmarłej J. K. (2) złożony w dniu
9 maja 2011 r., naruszył przepisy prawa między innymi art. 118 ust. 1
ustawy emerytalnej i przepis § 33 ust. 1 i 2 obowiązującego w dacie
zgłoszenia wniosku rentowego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.).
Należy bowiem zwrócić uwagę na fakt, że w dacie złożenia powyższego wniosku obydwaj uprawnieni spełniali warunki nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłej matce. Fakt, że uprawnieni są synami zmarłej,
nie był kwestionowany przez pozwanego; rodzicielstwo zmarłej wynika
zresztą z odpisów aktów urodzenia D. K. i D. K. (1). Ponadto zarówno D. K., jak i D. K. (1) posiadali w dacie śmierci matki obywatelstwo
polskie, są więc uprawnieni do świadczeń z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych. Wyżej wymienieni są w odpowiednim wieku do nabycia prawa do renty rodzinnej, albowiem nie przekroczyli jeszcze 16. roku
życia (vide art. 68 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej). Tak więc już w maju 2011 r. synowie zmarłej J. K. (2) spełniali ustawowe warunki do nabycia prawa do renty rodzinnej po swojej matce.
Sąd I instancji podkreślił, że organ rentowy nie wzywał w maju
2011 r. pełnomocnika strony do uzupełnienia braków formalnych wniosku pod rygorem pozostawienia sprawy bez rozpoznania, nie wyznaczał
również stronie jakiegokolwiek terminu do uzupełnienia wniosku. Należy
230
również dodać, że zarówno Kodeks postępowania administracyjnego, jak
i ustawa emerytalna i ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych nie normują zagadnienia „zwrotu wniosku
w postępowaniu administracyjnym”. Rygor pozostawienia sprawy bez
rozpoznania organ rentowy wskazał dopiero w piśmie z dnia 13 września 2011 r. w przypadku braku udzielenia odpowiedzi na pismo organu
rentowego w terminie 14 dni. W zakreślonym terminie adwokat udzielił (choć lakonicznie) odpowiedzi na zapytanie pozwanego. Reasumując
powyższe rozważania, należy wskazać, że organ rentowy był zobligowany do wydania decyzji w reakcji na wniosek zgłoszony w maju 2011 r.
w terminie określonym przepisami ustawy emerytalnej i de facto wniosek ten został rozpoznany dopiero 30 października 2012 r. Bezpodstawne
pozostawienie wniosku z maja 2011 r. bez rozpoznania było błędem organu rentowego skutkującym obecnie uwzględnieniem odwołania i przyznaniem małoletnim prawa do renty rodzinnej od daty pierwszego wniosku rentowego, tj. od 1 maja 2011 r. (art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej).
Sąd Okręgowy zmienił zatem zaskarżoną decyzję i orzekł jak
w punkcie pierwszym sentencji wyroku na podstawie art. 47714 § 2 k.p.c.
Powyższy błąd organu rentowego skutkuje także stwierdzeniem jego
odpowiedzialności w myśl art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej, o czym
orzeczono w punkcie drugim sentencji wyroku.
Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy, zaskarżając go w całości i zarzucając mu:
1) naruszenie przepisów prawa materialnego polegające na:
– błędnym zastosowaniu art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.)
w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowego i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10,
poz. 497 ze zm.) polegającym na zmianie zaskarżonej decyzji
organu rentowego i przyznaniu na rzecz małoletnich D. i D. (1)
braci K. prawa do renty rodzinnej, poczynając od 1 maja
231
2011 r., podczas gdy wniosek skutkujący wszczęciem postępowania administracyjnego został zgłoszony skutecznie w dniu
11 października 2012 r.;
– błędnym zastosowaniu art. 118 ust. 1a ww. ustawy polegającym na stwierdzeniu odpowiedzialności organu rentowego za
nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, podczas gdy organ rentowy prawidłowo zastosował art. 64
§ 2 k.p.a., pozostawiając bez rozpoznania nieskutecznie zgłoszony w dniu 9 maja 2011 r. wniosek, oraz rozpoznał z zachowaniem ustawowych terminów prawidłowo zgłoszony w dniu
11 października 2012 r. wniosek w przedmiocie przyznania prawa do renty rodzinnej na rzecz małoletnich D. i D. (1) braci K.;
2) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wydania
wyroku, które miały wpływ na jego treść polecających na:
– ustaleniu przez Sąd Okręgowy, że uprawnieni złożyli skuteczny
wniosek o przyznanie prawa do renty rodzinnej w dniu 9 maja
2011 r. w sytuacji, gdy wniosek ten nie spełniał ograniczonych
wymagań formalnych do uznania skutku prawnego wszczęcia
postępowania w sprawie przyznania prawa do renty rodzinnej,
– ustaleniu przez Sąd Okręgowy, że w momencie składania wniosku w dniu 9 maja 2011 r. Y. K. był faktycznym opiekunem małoletnich D. i D. (1) braci K. i w związku tym nie było konieczności przedstawiania orzeczenia sądowego potwierdzającego
ustanowienie opieki prawnej nad dziećmi czy też ustalającego
wobec nich ojcostwa, podczas gdy do wniosku nie dołączono
żadnych dowodów potwierdzających tę okoliczność.
Mając na uwadze powyższe, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi I instancji.
Apelacja organu rentowego, w świetle uzupełnionego przez
Sąd II instancji materiału dowodowego w trybie art. 382 k.p.c., nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ zaskarżony wyrok odpowiada prawu.
232
Kwestią sporną było, czy wniosek o rentę rodziną po zmarłej J. K. (2)
został skutecznie złożony w dniu 9 maja 2011 r. przez Y. K. w imieniu
małoletnich braci D. K. i D. K. (1).
Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe wymagające jego uzupełnienia, ale w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył
poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z art. 233 § 1 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno
ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, uzasadniających ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia.
Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji, że małoletni D. K. i D. K. (1) mają prawo do renty rodzinnej po zmarłej J. K. (2),
poczynając od 1 maja 2011 r. Jednakże z uwagi na treść zarzutów apelacyjnych podniesionych przez organ rentowy należało szczegółowo przeanalizować sytuację faktyczną i prawną małoletnich braci po śmierci
matki J. K. (2).
W dniu [...] zmarła J. K. (2) pozostawiając dwóch synów: D. (ur.
[...]) oraz D. (1) (ur. [...]). Wyżej wymieniona była z pochodzenia Ukrainką.
Sąd Rejonowy w T. – III Wydział Rodzinny i Nieletnich wyrokiem
z dnia 29 września 2004 r. w sprawie III RC […] ustalił, że M. T. nie
jest ojcem małoletniego D. T. (wyrok – k. […] akt sprawy III RC […]).
Wyrokiem z dnia 12 stycznia 2011 r. Sąd Rejonowy w T. – III Wydział
Rodzinny i Nieletnich w sprawie III RC […] ustalił bezskuteczność uznania w dniu 19 kwietnia 2010 r. małoletniego D. K. (1) przez P. K. (wyrok – k. […] akt sprawy III RC […]).
W dniu 9 maja 2011 r. Y. K., reprezentowany przez adwokata J. K. (1),
złożył w imieniu małoletnich dzieci: D. K. oraz D. K. (1) wniosek o rentę rodzinną.
W nawiązaniu do powyższego wniosku organ rentowy skierował
do adwokata J. K. (1) pismo z dnia 27 maja 2011 r., w którym poinformował go o treści art. 131 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U.
z 2013 r., poz. 1440 ze zm.), wskazując, że z załączonych dokumentów
233
nie wynika, aby Y. K. był przedstawicielem ustawowym albo opiekunem
prawnym dzieci D. T. i D. K. (1). Pozwany wskazał również na nieprawidłowości w załączonych do wniosku o rentę rodzinną dokumentach.
W związku z powyższym odesłał wniosek w celu uzupełniania oraz dołączenia stosownych dokumentów. Pismem z dnia 13 września 2011 r. organ rentowy zwrócił się do adwokata J. K. (1) z prośbą o udzielenie informacji, na jakim etapie znajduje się sprawa o rentę rodzinną na rzecz
małoletnich dzieci po zmarłej J. K. (2). Jednocześnie organ rentowy poinformował, że brak udzielenia odpowiedzi na powyższe zapytanie w terminie 14 dni spowoduje, że sprawa pozostanie bez rozpatrzenia – zgodnie z przepisem art. 64 pkt 2 k.p.a.
Pismem przesłanym dnia 27 września 2011 r. adwokat J. K. (1)
poinformował pozwanego, że postanowieniem Sądu Rejonowego w T.
z dnia 7 września 2011 r. ustanowiono opiekę prawną nad małoletnimi
i ustanowiono opiekuna w osobie E. B.
Wyrokiem z dnia 12 grudnia 2011 r. w sprawie III RC […] Sąd Rejonowy w T. – III Wydział Rodzinny i Nieletnich ustalił, że Y. K. jest ojcem
małoletnich: D. K. i D. K. (1) oraz nadał małoletnim nazwisko ojca K.
Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2012 r. w sprawie III ROpm
[…] Sąd Rejonowy w T. stwierdził ustanie opieki nad małoletnimi:
D. i D. (1) braćmi K. i zwolnił E. B. opiekuna prawnego ww. małoletnich od sprawowania opieki.
W dniu 11 października 2012 r. J. K. (1) jako pełnomocnik Y. K.
złożył ponownie wniosek o rentę rodzinną wraz z niezbędnymi załącznikami. Organ rentowy w odpowiedzi na ww. wniosek wydał zaskarżoną decyzję.
Zasady postępowania przed pozwanym reguluje Kodeks postępowania administracyjnego, ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U.
z 2013 r., poz. 1440 ze zm., dalej ustawa emerytalna) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń
(Dz. U. z 1983 r., Nr 10, poz. 49 ze zm., dalej rozporządzenie z 1983 r.)
234
w stosunku do wniosków w sprawach świadczeń złożonych przed dniem
23 listopada 2011 r., albowiem w tym dniu weszło w życie nowe rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe
(Dz. U. Nr 237, poz. 1412, dalej rozporządzenie z 2011 r.).
Zgodnie z art. 61 § 1 k.p.a. postępowanie administracyjne wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu. Datą wszczęcia postępowania na
żądanie strony jest dzień doręczenia żądania organowi administracji publicznej (art. 61 § 3 k.p.a.).
Art. 61a § 1 k.p.a. stanowi, że „gdy żądanie, o którym mowa
w art. 61, zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną lub z innych
uzasadnionych przyczyn postępowanie nie może być wszczęte, organ administracji publicznej wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. § 2. Na postanowienie, o którym mowa w § 1, służy zażalenie”.
Komentowany przepis jest przepisem szczególnym wobec art. 64.
Oznacza to, że po pierwsze, przez inne uzasadnione przyczyny uniemożliwiające wszczęcie postępowania należy rozumieć także niemożność
ustalenia adresu wnoszącego podanie oraz nieusunięcie braków formalnych pisma. Po drugie, organ nie może pozostawić bez rozpoznania żądania wszczęcia postępowania (P. Przybysz, Kodeks postępowania administracyjnego, komentarz, LexisNexis 2012, s. 202).
Podanie powinno zawierać co najmniej wskazanie osoby, od której pochodzi, jej adres i żądanie oraz czynić zadość innym wymaganiom
ustalonym w przepisach szczególnych (art. 62 § 2 k.p.a.).
Zgodnie z art. 64 § 1 k.p.a. jeżeli w podaniu nie wskazano adresu
wnoszącego i nie ma możności ustalenia tego adresu na podstawie posiadanych danych, podanie pozostawia się bez rozpoznania.
§ 2. Jeżeli podanie nie czyni zadość innym wymaganiom ustalonym w przepisach prawa, należy wezwać wnoszącego do usunięcia braków w terminie siedmiu dni z pouczeniem, że nieusunięcie tych braków
spowoduje pozostawienie podania bez rozpoznania.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 171/98,
OSNP 1999, nr 16, poz. 521, wskazał, że zgłoszenie wniosku o przy235
znanie prawa do renty inwalidzkiej powoduje wszczęcie postępowania
o świadczenie emerytalno-rentowe, w wyniku którego powinna być wydana decyzja rozstrzygająca sprawę co do jej istoty lub w inny sposób
kończąca to postępowanie. Brak podstaw do przyznania renty inwalidzkiej nie jest bowiem przesłanką pozostawienia żądania bez rozpoznania, lecz może być jedynie przesłanką wydania decyzji odmawiającej
przyznania prawa do renty inwalidzkiej, jeżeli brak tych podstaw zostanie wykazany w toku postępowania wyjaśniającego. Pozostawienie bez
rozpoznania wniosku strony o przyznanie świadczenia emerytalno-rentowego jest natomiast dopuszczalne tylko w sytuacjach przewidzianych
w art. 64 § 1 k.p.a. w związku z art. 181 § 1 k.p.a.
Odnosząc powyższe regulacje zawarte w Kodeksie postępowania
administracyjnego do postępowania organu rentowego po wpłynięciu
wniosku o rentę rodzinną w dniu 9 maja 2011 r. uznać należało, że pozwany naruszył przytoczone regulacje prawne.
Po wpłynięciu wniosku o rentę rodziną w dniu 9 maja 2011 r. pozwany w związku ze wskazanymi w piśmie z dnia 27 maja 2011 r. nieprawidłowościami odesłał wniosek w celu uzupełnienia oraz dołączenia
stosownych dokumentów.
Organ rentowy nie wydał formalnego postanowienia o odmowie
wszczęcia postępowania (art. 61a § 1 k.p.a.), na które przysługuje zażalenie (art. 61a § 2 k.p.a.), ani też nie wezwał wnioskodawców w trybie art. 64 § 2 k.p.a. do usunięcia braków w terminie siedmiu dni z pouczeniem, że nieusunięcie tych braków spowoduje pozostawienie podania
bez rozpoznania.
Pozwany w niezrozumiały sposób, w sytuacji gdy odesłał wniosek
o rentę rodzinną, zwraca się do wnioskodawców o udzielenie informacji,
stosując dopiero na tym etapie rygor z art. 64 § 2 k.p.a.
W ocenie Sądu Apelacyjnego postępowanie organu rentowego na
etapie złożenia wniosku z dnia 9 maja 2011 r. o rentę rodzinną było niezgodne z przepisami prawa. Wniosek z dnia 9 maja 2011 r. został bezprawnie odesłany „w celu uzupełnienia”.
236
Zgodzić się należy z apelującym organem rentowym jedynie w tym
zakresie, że wniosek złożony w dniu 9 maja 2011 r. dotknięty był pewnymi brakami. Niewątpliwie Y. K. nie wskazał we wniosku, że jest opiekunem faktycznym małoletnich dzieci. Organ rentowy bezpodstawnie twierdził jednak, że musiał on przedstawić orzeczenie sądowe potwierdzające
ustanowienie opieki prawnej nad dziećmi, co zostanie omówione szczegółowo w dalszej części uzasadnienia.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego nieprawidłowości wniosku o rentę rodzinną z dnia 9 maja 2011 r., o których mowa w piśmie organu rentowego
z dnia 27 maja 2011 r., nie mogły stanowić przyczyny odmowy przyznania prawa do renty rodzinnej, a uzasadniały co najwyżej wezwanie strony do usunięcia braków formalnych wniosku w trybie art. 64 § 2 k.p.a.
W niniejszej sprawie pozwany nie sprostał obowiązkowi wskazanemu w § 3 rozporządzenia z 1983 r., który stanowi, że organy rentowe są
obowiązane do informowania o warunkach i dowodach wymaganych do
uzyskania świadczeń emerytalno-rentowych oraz do udzielania pomocy
przy ubieganiu się o te świadczenia.
Odnośnie do wymogów formalnych wniosku odwołać się należy
również do treści § 4 ust. 1 i 3 rozporządzenia z 1983 r., zgodnie z którym postępowanie w sprawie świadczeń emerytalno-rentowych wszczyna
się na podstawie wniosku zgłoszonego przez osobę zainteresowaną lub
jej pełnomocnika. Wniosek powinien zawierać: imię i nazwisko zainteresowanego, datę jego urodzenia, miejsce zamieszkania, wskazanie rodzaju
świadczenia, o które się ubiega, oraz podpis osoby uprawnionej do zgłoszenia wniosku. Do wniosku powinny być dołączone – w zależności od
rodzaju żądanych świadczeń – odpowiednie dokumenty lub oświadczenia
stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia.
W myśl § 5 ust. 1 rozporządzenia z dnia 1983 r. pełnomocnikiem
zainteresowanego może być każda osoba fizyczna, która nie jest ograniczona w zdolności do czynności prawnych, jeżeli działa na podstawie
pełnomocnictwa.
Ust. 2. Za pełnomocnika zainteresowanego uważa się również
członka najbliższej rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie
237
domowym albo opiekuna społecznego, przedstawiciela zakładu pracy, organizacji związkowej lub instancji związkowej, właściwego organu wojskowego, związku inwalidów, emerytów i rencistów, jeżeli działają oni
za zgodą zainteresowanego.
Ust. 3. Pełnomocnictwo (ust. 1) lub zgoda (ust. 2) powinny być
udzielone przez zainteresowanego na piśmie lub dane do protokołu.
Ust. 4. Pełnomocnik może działać w imieniu zainteresowanego, jeżeli sprawa nie wymaga osobistego działania zainteresowanego.
Zgodnie z § 9 ust. 1 rozporządzenia z 1983 r. za datę zgłoszenia
wniosku przyjmuje się datę złożenia wniosku na piśmie w organie rentowym lub datę ustnego zgłoszenia wniosku do protokołu w organie rentowym, a także datę sporządzenia wniosku przez zakład pracy, zakład karny
lub areszt śledczy uprawniony do przyjmowania wniosków o emerytury i renty, a w razie przesłania wniosku za pośrednictwem poczty – datę nadania wniosku w polskim urzędzie pocztowo-telekomunikacyjnym.
Spis dokumentów, jakie należy załączyć przy składaniu wniosku
o rentę rodzinną, zawierają § 11–13 rozporządzenia z 1983 r.
W imieniu osób małoletnich oświadczenia składają ich rodzice lub
opiekunowie (§ 19 ust. 2 rozporządzenia z 1983 r.).
Zgodnie z § 43 ust. 1 rozporządzenia z 1983 r. jeżeli dla osoby
uprawnionej do emerytury lub renty ustanowiono opiekuna lub kuratora, emeryturę lub rentę wypłaca się do rąk tego opiekuna lub kuratora.
Ust. 2. Jeżeli z akt sprawy wynika konieczność ustanowienia dla
osoby uprawnionej do emerytury lub renty opiekuna lub kuratora, do czasu jego ustanowienia świadczenia wypłaca się osobie pełniącej faktyczną
opiekę nad rencistą, wskazanej przez właściwy organ administracji państwowej stopnia podstawowego.
Ust. 3. Podstawę do wypłaty świadczenia na ręce opiekuna może
stanowić oświadczenie osoby sprawującej faktyczną opiekę nad rencistą, potwierdzone przez właściwy organ administracji państwowej stopnia podstawowego.
Ust. 4. Organ rentowy wypłacający świadczenie zobowiązuje osobę pełniącą faktyczną opiekę nad rencistą do przedstawienia najpóźniej
238
w ciągu 12 miesięcy postanowienia sądu o ustanowieniu opiekuna lub
kuratora; w razie nieprzedstawienia postanowienia sądu w wyznaczonym
terminie organ rentowy zwraca się do właściwego organu administracji
państwowej stopnia podstawowego w sprawie wystąpienia o ustanowienie opiekuna lub kuratora.
Natomiast w rozporządzeniu z 2011 r. wskazano w § 2, że organy
rentowe udzielają informacji, w tym wskazówek i wyjaśnień, w zakresie
dotyczącym warunków i dowodów wymaganych do ustalania świadczeń.
Zgodnie z § 4 ust. 4 rozporządzenia z 2011 r. jeżeli we wniosku nie
zamieszczono danych lub nie dołączono dokumentów, które są niezbędne
do jego rozpatrzenia, organ rentowy wzywa zainteresowanego do uzupełnienia wniosku w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia otrzymania
wezwania z pouczeniem, że nieusunięcie tych braków spowoduje wydanie decyzji o odmowie wszczęcia postępowania.
Ust. 5. Organ rentowy pozostawia bez rozpoznania wniosek, który
nie zawiera danych określonych w ust. 1 pkt 1 lub 4 albo 6.
Ust. 6. Jeżeli zainteresowany nie usunął braków, mimo pouczenia,
o którym mowa w ust. 4, organ rentowy wydaje decyzję o odmowie
wszczęcia postępowania.
Odnosząc się do regulacji prawnych zawartych w ustawie emerytalnej, wskazać należy, że art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej stanowi, że
prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia
wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, z zastrzeżeniem ust. 2. Zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej świadczenia
wypłaca się, poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie
wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2.
Ust. 2. W razie zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną w miesiącu
przypadającym bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć
ubezpieczonego, emeryta lub rencisty, rentę rodzinną wypłaca się od dnia
śmierci, nie wcześniej jednak niż od dnia spełnienia warunków do renty
przez uprawnionych członków rodziny.
Analiza przytoczonych przepisów nie pozostawia wątpliwości, iż
generalną zasadą jest, że samo spełnienie przesłanek, od których uzależ239
nione jest prawo do renty rodzinnej, nie jest wystarczającą podstawą do
wypłaty świadczenia. Konieczny jest wniosek o przyznanie tego świadczenia, a początkowa data jego wypłaty uzależniona jest właśnie od daty złożenia przedmiotowego wniosku – bez możliwości wypłaty świadczenia za okres wsteczny.
W ugruntowanym orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego podkreśla się jednak, iż przy dokonywaniu wykładni art. 129
ustawy emerytalnej należy mieć na uwadze cel renty rodzinnej, jakim
jest zapewnienie środków utrzymania uprawnionym już od dnia śmierci
ubezpieczonego, emeryta lub rencisty. Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, iż
skoro wykładnia gramatyczna – stosowana jako podstawowy rodzaj egzegezy przepisów prawnych – prowadzi do wniosków, które nie są zgodne ze wskazanym powyżej ratio legis art. 129 ustawy, uzasadnione jest
sięgnięcie do innych metod wykładni, a mianowicie wykładni systemowej i funkcjonalnej.
Rozpoczynając od systemowej reguły interpretacyjnej, należy przytoczyć, iż przepisem art. 8 pkt 7 ustawy z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 75, poz. 398 ze zm.) z dniem 1 maja
2011 r. w ustawie emerytalnej dodany został art. 136b umożliwiający wypłatę świadczenia osobie sprawującej faktyczną opiekę nad emerytem lub
rencistą, jeżeli z akt sprawy wynika konieczność ustanowienia dla osoby uprawnionej do emerytury lub renty opiekuna prawnego. Świadczenie, w tym również renta rodzinna, wypłacane jest osobie sprawującej
faktyczną opiekę nad emerytem lub rencistą na podstawie oświadczenia
o sprawowaniu tej opieki, potwierdzonego przez organ, który z racji wykonywanych zadań posiada informacje dotyczące sprawowania tej opieki oraz po uprzednim pouczeniu o konieczności poinformowania organu
rentowego o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia albo wstrzymani wypłaty świadczenia w całości lub w części oraz o obowiązku zwrotu świadczenia przez tę osobę
w przypadku, gdy zostało pobrane nienależnie. Wprowadzenie powyższej
regulacji do ustawy emerytalno-rentowej świadczy o dostrzeżeniu przez
240
ustawodawcę problematyczności sytuacji, w której osoba uprawniona do
świadczenia, z różnych względów, o których mowa w art. 13 k.c., nie
jest w stanie kierować swym postępowaniem i należycie dbać o swoje
interesy, czy też – ze względu na wiek poniżej 13. roku życia – nie ma
prawnej możliwości działania, a nie został dla niej jeszcze ustanowiony
opiekun prawny (tak SA w Gdańsku w wyroku z dnia 11 maja 2012 r.,
III AUa 1747/11, POSAG 2012, nr 3, s. 56–66; por. też wyrok SN z dnia
10 lutego 2012 r., II UK 146/11, OSNP 2013, nr 1–2, poz. 17 ).
Odwołując się natomiast do wykładni funkcjonalnej przepisu
art. 129 ustawy emerytalnej, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 maja
2006 r. (I UK 320/06, OSNP 2007, nr 9–10, poz. 143) wyraził pogląd,
zgodnie z którym pozbawienie prawa do renty rodzinnej (do jej wypłaty), będącej świadczeniem związanym z ryzykiem śmierci osoby, która
łożyła na utrzymanie osób uprawnionych do renty rodzinnej, na skutek
obiektywnych okoliczności, na które uprawniony nie ma i nie może mieć
wpływu, sprzeciwia się założonemu przez ustawodawcę celowi tej regulacji. Sąd Apelacyjny orzekający w niniejszym składzie w pełnej rozciągłości podziela to stanowisko.
Inną nadzwyczajną sytuacją faktyczno-prawną, w której Sąd Najwyższy dopuścił modyfikację zasady wynikającej z art. 129 ust. 1 ustawy
emerytalnej, jest przypadek ubiegania się przez małoletnie dzieci o rentę
rodzinną po zmarłej matce, gdy jednocześnie ich ojciec pozbawiony jest
wolności w związku z tymczasowym aresztowaniem, uniemożliwiającym mu działanie w imieniu i na rzecz dzieci, a prawna możliwość skutecznego wystąpienia do organu rentowego pojawia się dopiero z chwilą
ustanowienia dla małoletnich przez sąd opiekuńczy opiekuna prawnego
(vide: wyrok SN z dnia 5 października 2006 r., I UK 117/06, OSNP 2007,
nr 23–24, poz. 357).
Również Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 27 lutego 2013 r., III AUa 673/12, LEX nr 1289441 wyjaśnił, że wykładnia gramatyczna, wyprowadzona z dosłownego brzmienia art. 129 ust. 1
ustawy, wskazuje, iż możliwość uzyskania wypłaty świadczenia następuje z chwilą złożenia wniosku, bez możliwości wypłaty świadczenia
241
za okres wsteczny, winna ulegać modyfikacji w sytuacjach uzasadniających tę modyfikację i przy zastosowaniu także innych dyrektyw wykładni. Pogląd ten w orzecznictwie Sądu Najwyższego jest już ugruntowany.
Nadto przy dokonywaniu wykładni tego przepisu należy mieć w szczególności na uwadze cel renty rodzinnej, który zmierza do zapewnienia
uprawnionym środków utrzymania już od dnia śmierci żywiciela (vide:
wyroki SN: z dnia 14 maja 2006 r., I UK 320/05, OSNP 2007, nr 9–10,
poz. 143; z dnia 5 października 2006 r., I UK 117/06; z dnia 10 lutego
2012 r., II UK 146/11, LEX nr 1166987 – teza 2).
Mając na względzie powyższe rozważania prawne, Sąd Apelacyjny uznał, że istotne jest w sprawie, że art. 136b ustawy emerytalnej dopuszcza możliwość wypłaty świadczenia osobie sprawującej faktyczną
opiekę nad emerytem lub rencistą, co również dotyczy osoby pobierającej rentę rodzinną.
Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że małoletni D. K. i D. K. (1)
w dacie złożenia wniosku rentowego w maju 2011 r. znajdowali się pod
faktyczną opieką Y. K. Świadczą o tym nie tylko zeznania Y. K., ale również treść sprawozdań opiekuna prawnego dzieci E. B.
Zatem organ rentowy bezpodstawnie żądał od Y. K. przedstawienia orzeczenia sądowego potwierdzającego ustanowienie opieki prawnej
nad dziećmi.
Sąd Apelacyjny dostrzega także trudną sytuację małoletnich dzieci D. K. i D. K. (1), otóż w dniu […] zmarła ich matka. Organ rentowy
w dniu 27 maja 2011 r. odesłał wniosek o rentę rodzinną złożony w dniu
9 maja 2011 r. Dopiero w dniu 13 września 2011 r. zwrócił się o udzielenie informacji, na jakim etapie znajduje się sprawa o rentę rodzinną na
rzecz małoletnich dzieci po zmarłej J. K. (2). Po otrzymaniu informacji
w dniu 27 września 2011 r. o ustanowieniu opieki prawnej nad małoletnimi nie podjął żadnych działań.
Również Sąd Rejonowy w T. III Wydział Rodzinny i Nieletnich,
zatwierdzając sprawozdania opiekuna prawnego, nie pochylił się nad
kwestią zabezpieczenia materialnego małoletnich dzieci w postaci renty rodzinnej, której celem jest właśnie zapewnienie środków utrzymania
uprawnionym już od dnia śmierci ubezpieczonego.
242
Istotne jest również to, że faktyczny opiekun małoletnich dzieci
Y. K. jest obcokrajowcem, co niewątpliwie utrudnia rozumienie i stosowanie przepisów prawa polskiego. Ponadto z przyczyn od niego niezależnych musiał oczekiwać na sprostowanie dokumentów urzędowych
i prywatnych, które musiały być załączone do wniosku o rentę rodzinną.
Skoro wniosek o rentę rodzinną z dnia 9 maja 2011 r. został zgłoszony w imieniu małoletnich dzieci przez osobę faktycznie sprawującą
nad nimi opiekę, to organ rentowy powinien był podjąć działania z urzędu w trybie art. 136b ustawy emerytalnej, aby ten wniosek uznać za
skuteczny w dacie jego złożenia, uwzględniając jednocześnie funkcję
alimentacyjną renty rodzinnej oraz konstytucyjną zasadę ochrony praw
dziecka wskazaną w art. 72 Konstytucji RP.
Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej – zarówno prawnej, jak
i faktycznej – ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych (art. 72
ust. 2 Konstytucji). Jeżeli opieki tej i pomocy nie zapewnił w odpowiednim czasie i odpowiednim stopniu – na zasadach określonych przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz Kodeks postępowania cywilnego – sąd
rodzinny, mający wgląd w sytuację faktyczną i prawną małoletnich dzieci D. K. i D. K. (1) po śmierci ich matki, to pomocy tej powinien udzielić sąd ubezpieczeń społecznych rozstrzygający kwestię uprawnień małoletnich do świadczenia w postaci renty rodzinnej.
Niewątpliwie renta rodzinna jest świadczeniem związanym z ryzykiem śmierci osoby, która łożyła na utrzymanie osób uprawnionych do
tej renty. Pozbawienie prawa do tego świadczenia (jego wypłaty) na skutek obiektywnych okoliczności, na które uprawniony nie ma i nie może
mieć wpływu – mimo wystąpienia tego ryzyka – sprzeciwia się założonemu przez ustawodawcę celowi przedmiotowej regulacji.
W ocenie Sądu II instancji w dacie złożenia pierwszego wniosku,
tj. 9 maja 2011 r., małoletnie dzieci D. K. i D. K. (1) spełniały ustawowe
warunki do nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłej matce określone w art. 67 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 68 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.
W świetle wskazanych uchybień organu rentowego stwierdzenie
przez Sąd Okręgowy w punkcie drugim zaskarżonego wyroku jego od243
powiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji jest w pełni uzasadnione.
Biorąc pod uwagę poczynione wyżej ustalenia i rozważania w ocenie Sądu Odwoławczego, apelacja organu rentowego była nieuzasadniona, wobec czego na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak
w punkcie pierwszym sentencji wyroku.
20
Skład orzekający:
SSA Grażyna Czyżak (przewodniczący)
SSA Alicja Podlewska
Teza:
Z przepisu art. 14a ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r., poz. 584) nie można wyprowadzić wniosku, że ograniczenie czynności do dozwolonych w okresie
zawieszenia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej oznacza zaprzestanie wykonywania działalności gospodarczej. Wykonywanie czynności, o których mowa w art. 14a ust. 4 powołanej ustawy, jest
bowiem nadal wykonywaniem, choć w ograniczonym zakresie, podjętej
działalności gospodarczej, gdyż są one właśnie przejawem jej „zorganizowania i ciągłości”. Jeśli więc zawieszenie działalności gospodarczej nie
jest czasowym jej zaprzestaniem, ale w istocie jej ograniczeniem, to osoba, która zawiesiła prowadzoną na terenie Rzeczypospolitej Polskiej pozarolniczą działalność gospodarczą, na mocy na 12 ust. 2 rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz art. 14 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r., podlega – w zakresie zabezpieczenia społecznego – ustawodawstwu polskiemu.
244
Uzasadnienie
Decyzją z dnia 15 września 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił A. P. wydania zaświadczenia potwierdzającego stosowanie
ustawodawstwa polskiego w okresie od 1 kwietnia 2014 r. do 31 marca 2015 r. […]
Odwołanie od powyższej decyzji wywiodła ubezpieczona […].
Skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji w całości oraz
stwierdzenie, że w okresie od 1 kwietnia 2014 r. do 31 marca 2015 r.
podlega polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych, oraz zasądzenie
od pozwanego na rzecz wnioskodawczyni zwrotu kosztów postępowania,
w tym kosztów zastępstwa procesowego.
W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie oraz
zasądzenie od ubezpieczonej zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, podtrzymując argumentację zaprezentowaną w treści zaskarżonej decyzji.
Wyrokiem z dnia 28 maja 2015 r. Sąd Okręgowy w G. VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w punkcie 1 zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził stosowanie ustawodawstwa polskiego w zakresie
zabezpieczenia społecznego w stosunku do A. P. za okres od 1 kwietnia
2014 r. do 31 marca 2015 r. oraz w punkcie 2 zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. na rzecz A. P. kwotę 60,00 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Uzasadniając swoje stanowisko, Sąd wskazał, że A. P. prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą
[…] z siedzibą w Polsce od dnia 22 października 2012 r.
W dniu 1 września 2014 r. wnioskodawczyni wystąpiła do organu
rentowego o dokonanie poświadczenia właściwego ustawodawstwa na
formularzu A-1 dla osoby prowadzącej w Polsce działalność gospodarczą na własny rachunek, która przenosi działalność czasowo na terytorium innego państwa członkowskiego UE. W złożonym wniosku skarżąca wskazała, że delegowanie nastąpiło od 1 kwietnia 2014 r. do Szwecji
w trybie art. 12 ust. 2 ww. rozporządzenia (WE) nr 883/2004. Wnioskodawczyni nie wskazała daty przewidywanego zakończenia delegowania.
245
W dniu 1 kwietnia 2014 r. skarżąca zawarła umowę o współpracę w zakresie świadczenia usług stomatologicznych w Malmö (Szwecja) ze spółką T. L. L. AB org nr […] na okres od 1 kwietnia 2014 r. do
31 marca 2015 r. Umowa została przedłożona w organie rentowym jako
załącznik do wniosku.
Ubezpieczona była zgłoszona z tytułu prowadzenia pozarolniczej
działalności gospodarczej do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych
i ubezpieczenia zdrowotnego w okresie od 22 października 2012 r. do
28 lutego 2014 r. oraz ponownie od 1 kwietnia 2014 r. do chwili obecnej.
W okresie od 1 marca 2014 r. do 31 marca 2014 r. skarżąca zawiesiła prowadzoną przez siebie działalność gospodarczą.
Ubezpieczona od dnia 4 sierpnia 2011 r. jest członkiem Okręgowej
Izby Lekarskiej w G., figuruje w rejestrze lekarzy pod nr […] oraz posiada ważne na terenie RP prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty.
Wnioskodawczyni opłaca także comiesięczne składki członkowskie
należne Okręgowej Izbie Lekarskiej w G. oraz rozlicza się z urzędem
skarbowym w Polsce.
Spór w sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy ubezpieczona przed
wyjazdem do Szwecji w celu wykonywania analogicznej działalności, jak
ta, którą świadczyła w Polsce (tj. wykonywanie usług z zakresu opieki dentystycznej), prowadziła na terenie Polski działalność gospodarczą
przez wymagany przepisami prawa okres umożliwiający stosowanie wobec wnioskodawczyni ustawodawstwa polskiego w zakresie zabezpieczenia społecznego.
Analizując powyższą kwestię, przy uwzględnieniu treści przepisów
art. 12 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów
zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L Nr 166, poz. 1), art. 14 ust. 3
oraz art. 19 ust. 2 rozporządzenia parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. (Dz. Urz. UE L Nr 284, poz. 1),
art. 2 decyzji nr A2 z dnia 12 czerwca 2009 r. Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego oraz art. 2
i art. 14a ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospo246
darczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 672), Sąd Okręgowy stanął
na stanowisku, że odwołanie ubezpieczonej jest zasadne, albowiem istotnie wykonywała ona działalność gospodarczą na terenie Polski w postaci
prowadzenia własnego gabinetu dentystycznego od dnia od 22 października 2012 r. do dnia 31 marca 2014 r. – tj. do dnia rozpoczęcia świadczenia pracy na terenie Szwecji. Powyższego uznania nie neguje fakt,
że prowadzona przez ubezpieczoną działalność w okresie od 1 marca
2014 r. do 31 marca 2014 r. podlegała zawieszeniu.
Zdaniem Sądu kwestia zawieszenia działalności gospodarczej winna
być rozpatrywana oraz oceniana przez pryzmat przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a w szczególności art. 14a, który wprowadził odrębną od instytucji zakończenia wykonywania działalności gospodarczej instytucję jej zawieszenia.
W ocenie Sądu organ rentowy bezpodstawnie uznał, że w sytuacji,
w której skarżąca zawiesiła wykonywanie działalności na okres jednego
miesiąca, nie został spełniony wymóg prowadzenia działalności gospodarczej przez okres pewnego czasu przed dniem, od którego zamierzała skorzystać z możliwości tymczasowego wykonywania praktyki dentystycznej
na terenie innego państwa członkowskiego UE. W ocenie Sądu przedmiotowa działalność była przez wnioskodawczynię wykonywana, począwszy
od 22 października 2012 r., to zaś oznacza, że niewątpliwie prowadziła
ona praktykę dentystyczną przez dłuższy okres niż dwa miesiące.
Dodatkowo Sąd zaznaczył, na co również zawróciła uwagę wnioskodawczyni, że decyzja nr A2 zawiera jedynie ogólne wytyczne interpretacyjne, które wyjaśniają, w jaki sposób należy rozumieć użyte w przywołanych powyżej regulacjach pojęcie „od pewnego czasu”.
Co do zasady wskazany powyżej termin winien być traktowany jako
okres dwumiesięczny, co nie wyklucza możliwości odmiennego rozumienia znaczenia owego terminu w zależności od okoliczności poddanej
pod rozwagę sprawy.
W ocenie Sądu fakt, że skarżąca zawiesiła wykonywanie świadczonej przez siebie działalności gospodarczej na okres zaledwie miesiąca, przy uwzględnieniu okoliczności, iż rozpoczęła jej wykonywanie
247
w 2012 r., nie wyklucza uznania, że działalność była przez nią wykonywana przez długi okres. Zdaniem Sądu Okręgowego sam fakt zawieszenia działalności na okres 1 miesiąca nie może niweczyć faktu jej kilkuletniego wykonywania.
Nie bez znaczenia dla rozpoznania niniejszej sprawy pozostawał
również fakt, że ubezpieczona w dalszym ciągu posiada przystosowany do przyjmowania pacjentów gabinet w Polsce, jest członkiem Okręgowej Izby Lekarskiej w G. oraz opłaca w kraju należności względem
urzędu skarbowego. Nadto – co znamienne – skarżąca zdecydowała się
jedynie tymczasowo świadczyć usługi analogiczne do tych, które dotychczas wykonywała w Polsce, a okres wykonywania działalności zarobkowej w Szwecji nie przekroczył 24 miesięcy.
W świetle powyższego wnioskodawczyni niewątpliwe spełniła
wszelkie przesłanki niezbędne do wydania zaświadczenia, o którym mowa
w art. 19 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. (Dz. Urz. UE L Nr 284, poz. 1).
Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na zasadzie przytoczonych przepisów i art. 47714 § 2 k.p.c. w punkcie 1 wyroku zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził stosowanie ustawodawstwa polskiego
w zakresie zabezpieczenia społecznego w stosunku do A. P. na okres od
1 kwietnia 2014 r. do 31 marca 2015 r.
W punkcie 2 wyroku Sąd, orzekając o kosztach postępowania,
kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, na podstawie
art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 1 i 2 w zw.
z § 3 ust. 1 w zw. z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.), zasądził od pozwanego jako strony przegrywającej na rzecz wnioskodawczyni
kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, zasądzając je w stawce minimalnej, biorąc pod uwagę rodzaj i stopień zawiłości
sprawy, nakład pracy pełnomocnika oraz jego wkład pracy w przyczynienie się do wyjaśnienia sprawy i dokonania jej rozstrzygnięcia.
248
Apelację od wyroku wywiódł pozwany, zaskarżając go w całości
i zarzucając mu:
1) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 14a w zw. z art. 2 ustawy
z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej poprzez błędne przyjęcie, że osoba mająca zawieszoną pozarolniczą
działalność gospodarczą w istocie jest osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą;
2) naruszenie prawa materialnego tj. art. 14 rozporządzenia (WE)
nr 987/2009 dotyczącego wykonywania rozporządzenia 883/2004,
który zawiera szczegółowe regulacje, m.in. art. 12 rozporządzenia
podstawowego (tj. rozporządzenia 883/2004), poprzez błędne przyjęcie, że zawieszenie działalności gospodarczej stanowi w istocie jej
prowadzenie, choć artykuł ten stanowi, iż określenie, „która normalnie wykonuje działalność jako osoba pracująca na własny rachunek”
odnosi się do osoby, która zwykle prowadzi znaczną część działalności na terytorium państwa członkowskiego, w którym ma swoją
siedzibę. W szczególności osoba taka musi już prowadzić działalność od pewnego czasu przed dniem, od którego zamierza skorzystać z przepisów tego artykułu, oraz w każdym okresie prowadzenia
tymczasowej działalności w innym państwie członkowskim, musi
nadal spełniać w państwie członkowskim, w którym ma siedzibę,
wymogi konieczne do prowadzenia działalności pozwalające na jej
ponowne podjęcie po powrocie.
W odpowiedzi na apelację pełnomocnik wnioskodawczyni wniosła
o jej oddalenie oraz zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania,
w tym kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie odwoławcze
[…].
Apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie zasługuje na
uwzględnienie.
Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była kwestia ustalenia tego, ustawodawstwu jakiego państwa w zakresie dotyczącym zabezpie249
czenia społecznego podlegała A. P. w okresie od 1 kwietnia 2014 r. do
31 marca 2015 r., tj. w okresie wykonywania działalności gospodarczej
na terytorium Szwecji, a w szczególności ustalenia, czy w okresie poprzedzającym dzień 1 kwietnia 2014 r. wnioskodawczyni wykonywała
na terytorium Polski działalność gospodarczą przez wymagany przepisami prawa okres, umożliwiający zastosowanie wobec niej ustawodawstwa
polskiego w zakresie zabezpieczenia społecznego.
Analizując sporną kwestię, w pierwszej kolejności zaznaczyć trzeba, że Sąd Okręgowy bezsprzecznie przeprowadził stosowne, szczegółowe i wyczerpujące postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach
i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności
i mocy dowodów wynikającej z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też
uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego
orzeczenia. W konsekwencji Sąd odwoławczy, oceniając jako prawidłowe zarówno ustalenia faktyczne, jak i rozważania prawne dokonane przez
Sąd I instancji, uznał je za własne, co oznacza, iż zbędne jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego (por.
wyrok SN z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAPiUS 1999,
z. 24, poz. 776).
Przystępując do analizy prawidłowości decyzji pozwanego, w pierwszej kolejności wskazać należy, że kwestie związane z ustaleniem i zastosowaniem właściwego ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia
społecznego w stosunku do osób migrujących od maja 2010 r. reguluje
w stosunku do państw członkowskich Unii Europejskiej rozporządzenie
Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r.
w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U.
UE L Nr 166, poz. 1) oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego
i Rady nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania
rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE L Nr 284, poz. 1).
Podkreślić należy, że Sąd Okręgowy w sposób wyczerpujący zaprezentował zakres zastosowania powołanych wyżej przepisów, jak również
250
sposób ich interpretacji, wyjaśniając, iż zgodnie z treścią art. 12 ust. 2
rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004
z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L Nr 166, poz. 1) osoba, która normalnie
wykonuje działalność, jako osoba pracująca na własny rachunek w państwie członkowskim, a która udaje się, by wykonywać podobną działalność w innym państwie członkowskim, nadal podlega ustawodawstwu
pierwszego państwa członkowskiego pod warunkiem, że przewidywany
czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy.
Nadto zgodnie z treścią art. 14 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r.
(Dz. Urz. UE L Nr 284, poz. 1) do celów stosowania art. 12 ust. 2 rozporządzenia podstawowego określenie „która normalnie wykonuje działalność jako osoba pracująca na własny rachunek” odnosi się do osoby,
która zwykle prowadzi znaczną część działalności na terytorium państwa
członkowskiego, w którym ma swoją siedzibę. W szczególności osoba
taka musi już prowadzić działalność od pewnego czasu przed dniem, od
którego zamierza skorzystać z przepisów tego artykułu, oraz, w każdym
okresie prowadzenia tymczasowej działalności w innym państwie członkowskim, musi nadal spełniać w państwie członkowskim, w którym ma
siedzibę, wymogi konieczne do prowadzenia działalności pozwalające na
jej ponowne podjęcie po powrocie.
Stosownie do treści art. 19 ust. 2 przywołanego powyżej rozporządzenia na wniosek zainteresowanego lub pracodawcy instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie
zgodnie z przepisami tytułu II rozporządzenia podstawowego, poświadcza, że to ustawodawstwo ma zastosowanie, oraz w stosownych przypadkach wskazuje, jak długo i na jakich warunkach ma ono zastosowanie.
Dodatkowo, jak wynika z art. 2 decyzji nr A2 z dnia 12 czerwca
2009 r., Komisja Administracyjna ds. Koordynacji Systemów Zabezpieczenia Społecznego stwierdziła, iż:
– dla celów stosowania art. 14 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 987/2009
spełnienie wymogów w państwie członkowskim, w którym dana
251
osoba ma siedzibę, ocenia się na podstawie kryteriów, takich jak korzystanie z powierzchni biurowej, płacenie podatków, posiadanie legitymacji zawodowej i numeru indentyfikacyjnego VAT bądź przynależność do izb handlowych i organizacji zawodowych;
– tytułem wskazówki wymóg, do którego odnoszą się słowa „od pewnego czasu przed dniem, od którego zamierza skorzystać z przepisów artykułu”, można uważać za spełniony, jeśli dana osoba
prowadzi swą działalność przez co najmniej 2 miesiące. Krótsze
okresy wymagają indywidualnej oceny w konkretnych przypadkach,
z uwzględnieniem wszystkich innych występujących czynników.
Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r., poz. 584) działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż,
a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany
i ciągły. Art. 14a ust. 1 powołanej powyżej ustawy stanowi, że przedsiębiorca niezatrudniający pracowników może zawiesić wykonywanie
działalności gospodarczej na okres od 30 dni do 24 miesięcy, z zastrzeżeniem ust. 1a. W okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorca nie może wykonywać działalności gospodarczej
i osiągać bieżących przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej (ust. 3).
Przekładając powołane przepisy na grunt analizowanej sprawy
– w której ustalenia faktyczne nie były pomiędzy stronami sporne –
rozważenia wymagało jedynie, czy w okresie poprzedzających dzień
1 kwietnia 2014 r., tj. datę, w której wnioskodawczyni rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej na terenie Szwecji, wykonywała ona
w Polsce działalność gospodarczą „od pewnego czasu”. Powyższą okoliczność kwestionował bowiem pozwany, wskazując, że w okresie od
1 do 31 marca 2014 r. A. P. zawiesiła prowadzenie działalności gospodarczej, co prowadzi do jednoznacznego ustalenia, że powołana przesłanka
warunkująca zastosowanie wobec wnioskodawczyni ustawodawstwa polskiego w zakresie zabezpieczenia społecznego nie została spełniona, gdyż
252
osoba mająca zawieszoną pozarolniczą działalność gospodarczą w istocie
nie jest osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą.
W ocenie Sądu Apelacyjnego stanowisko pozwanego nie jest trafne,
do czego wyczerpująco odniosła się pełnomocnik ubezpieczonej w odpowiedzi na apelację, powołując się m.in. na pogląd wyrażony przez
Sąd Najwyższy w wyroku dnia 17 czerwca 2011 r. (II UK 377/2010),
zgodnie z którym: zawieszenie działalności gospodarczej nie jest czasowym jej zaprzestaniem, ale jej ograniczeniem. Nie inaczej wypowiedział
się Sąd Apelacyjny w Łodzi w uzasadnieniu wyroku z dnia 22 stycznia
2015 r. (III AUa 374/14, LEX nr 1661197), gdzie wskazał, że przedsiębiorca w okresie zawieszenia działalności gospodarczej pozostaje nadal
osobą prowadzącą pozarolniczą działalność w rozumieniu art. 6 ust. 1
pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, w którym
wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów
o swobodzie działalności gospodarczej (art. 13 pkt 4 u.s.u.s.). O zaprzestaniu zaś prowadzenia działalności gospodarczej można mówić dopiero
wówczas, gdy dochodzi do trwałego zaprzestania wykonywania wszelkich czynności wchodzących w zakres przedmiotowej działalności, jak
zamawianie towarów, poszukiwanie kontrahentów, oraz innych działań,
których celem jest kontynuowanie tej działalności. Tożsame stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 czerwca 2011 r.
II UK 377/10, OSNP 2012, nr 15–16, poz. 203, LEX nr 1212860), wskazując, że w okresie zawieszenia przedsiębiorca nie może wykonywać
działalności gospodarczej i osiągać bieżących przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej, jednakże nadal pozostaje on osobą prowadzącą pozarolniczą działalność w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 1 u.s.u.s.
i podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym,
chorobowemu i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, w którym wykonywanie działalności zostało zawieszone
253
na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej (art. 13
pkt 4 u.s.u.s.).
Przez zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej należy
zatem rozumieć przerwanie wykonywania tej działalności sensu largo
na określony okres (czas określony ustawowo), w czasie którego jednak przedsiębiorca ma zarówno prawo, jak i obowiązek dokonywania
pewnych czynności związanych z działalnością gospodarczą prowadzoną przed jej zawieszeniem (dotyczących tej działalności). W doktrynie
wskazuje się, że zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej należy rozumieć jako przerwę lub zastój w jej prowadzeniu, które są wymuszone przez okoliczności uniemożliwiające jej prowadzenie. Przedsiębiorstwo i przedsiębiorca istnieją w okresie zawieszenia, ale działalność
gospodarcza zostaje wstrzymana (tak M. A. Waligórski, Prawo przedsiębiorcy do zawieszania…, s. 2 i n.).
Prawidłowa analiza art. 14a ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r., poz. 584), poparta jednoznacznymi poglądami judykatury, prowadzi do wniosku, że zawieszenie działalności gospodarczej nie jest czasowym jej zaprzestaniem, ale
w istocie jej ograniczeniem. Z przepisu tego nie można bowiem – wbrew
twierdzeniom organu rentowego – wyprowadzić wniosku, że ograniczenie czynności do dozwolonych w okresie zawieszenia oznacza zaprzestanie wykonywania działalności gospodarczej. Wykonywanie czynności, o których mowa w art. 14a ust. 4 powołanej ustawy, jest bowiem
nadal wykonywaniem, choć w ograniczonym zakresie, podjętej działalności gospodarczej, gdyż są one właśnie przejawem jej „zorganizowania i ciągłości”.
Mając na uwadze powyższe, uprawnione jest twierdzenie, że A. P.
w okresie zawieszenia prowadzenia działalności gospodarczej od 1 do 31 marca 2014 r. nie utraciła statusu osoby prowadzącej pozarolniczą działalność w rozumieniu omawianych przepisów.
Jak zasadnie podkreśliła pełnomocnik wnioskodawczyni, we wskazanym okresie A. P. nadal figurowała w Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej oraz podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emery254
talnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia
wykonywania działalności, tj. od 22 października 2012 r. Poza tym wnioskodawczyni nieprzerwanie posiada w Rzeczpospolitej Polskiej prawo
wykonywania zawodu nr […] wydane przez Okręgową Izbę Lekarską
w G. oraz opłaca składki z tytułu przynależności do Izby Lekarskiej,
a w okresach, w których osiąga przychody, rozlicza się z polskim urzędem skarbowym.
Z tych względów, przy jednoczesnym ustaleniu, że przed wyjazdem do Szwecji w celu świadczenia usług stomatologicznych, wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą przez „pewien okres”, albowiem fakt zawieszenia jej na okres jednego miesiąca przed wyjazdem
nie spowodował utraty ciągłości jej prowadzenia oraz utraty statusu osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, uznać należało,
że spełniła wszystkie przesłanki materialnoprawne, aby skorzystać z wynikającej z 12 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz art. 14 ust. 3 rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września
2009 r. możliwości podlegania w zakresie zabezpieczenia społecznego –
w czasie wykonywania działalności gospodarczej w Szwecji – ustawodawstwu polskiemu.
Mając na uwadze powyższe, podzielając w całej rozciągłości ustalenia i rozważania Sądu I instancji i uznając apelację pozwanego za bezzasadną, Sąd Apelacyjny, na mocy art. 385 k.p.c., orzekł jak w punkcie I wyroku.
Zgodnie z § 2 ust. 1 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U z 2013 r.,
poz. 461) Sąd Apelacyjny, uwzględniając nakład pracy pełnomocnika,
orzekł o kosztach postępowania w ten sposób, że zasądził od Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych na rzecz wnioskodawczyni zwrot kosztów zastępstwa procesowego za II instancję w kwocie 120 zł (punkt II).
255
K WA R TA L N I K
SĄDOWY
APELACJI
GDAŃSKIEJ
III/2016
PRZEGLĄD BIBLIOGRAFICZNY
(wybrane opracowania za okres od 1 stycznia 2016 r. do 31 marca 2016 r.)
I. PRAWO CYWILNE I POSTĘPOWANIE CYWILNE
KOMENTARZE, MONOGRAFIE, PODRĘCZNIKI:
1. Bończak-Kucharczyk E., Własność lokali i wspólnota mieszkaniowa,
Warszawa 2016: Wolters Kluwer
2. Borkowski P., Leśniak O., Egzekucja z nieruchomości, Warszawa 2016:
Wolters Kluwer
3. Cempura A., Kasolik A., Metodyka sporządzania umów gospodarczych,
4. Czub K., Prawo własności intelektualnej. Zarys wykładu, Warszawa 2016:
Wolters Kluwer
5. Drożdż M., Zawarcie umowy w drodze oferty na podstawie Konwencji
Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowych sprzedaży towarów, Warszawa 2016: C. H. Beck
6. Durda A., Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji. Komentarz, Warszawa 2016: C. H. Beck
7. Ereciński T., Wiśniewski T. (red.), System prawa procesowego cywilnego, t. II, cz. 2: Postępowanie procesowe przed sądem pierwszej instancji,
8. Flaga-Gieruszyńska K. (red.), Terminy procesowe w postępowaniu cywilnym. Skutki uchybienia i przywrócenie terminu. Komentarz praktycz257
Przegląd bibliograficzny
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
ny z orzecznictwem i przykładami. Wzory pism procesowych, Warszawa
2016: C. H. Beck
Gnela B. (red.), Prawo handlowe dla ekonomistów, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
Gnela B., Michałowska K., Współczesne wyzwania prawa konsumenckiego, Warszawa 2016: C. H. Beck
Gniewek E., Machnikowski P. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz,
wyd. 7, Warszawa 2016: C. H. Beck
Gołaczyński J., Szostek D., Informatyzacja postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2016: C. H. Beck
Gutowski M. (red.), Kodeks cywilny, t. I: Komentarz do art. 1–44911,
Warszawa 2016: C. H. Beck
Haak H., Haak-Trzuskawska A., Pisma procesowe w sprawach rodzinnych z objaśnieniami i płytą CD, wyd. 2, Warszawa 2016: C. H. Beck
Jagielska M., Sprzedaż konsumencka w teorii i praktyce, Warszawa 2016:
C. H. Beck
Kocot W. J., Brzozowski A., Opalski W., Prawo rzeczowe. Zarys wykładu, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
Kosior E., Umowa o kumulatywne przystąpienie do długu jako sposób zabezpieczenia wierzytelności, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
Kotłowski D. (red.), Skarga kasacyjna. Zażalenie do Sądu Najwyższego
na podstawie art. 394(1) § 1(1) k.p.c., Warszawa 2016: Wolters Kluwer
Kozieł G., Status prawny wierzyciela wspólnika w spółce jawnej, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
Krajewski M., Umowa ubezpieczenia. Art. 805–834 KC. Komentarz,
Królikowska-Olczak M., Pachuca-Smulska B. (red.), Ochrona prawna
konsumenta na rynku mediów elektronicznych, Warszawa 2016: C. H. Beck
Kubsik S., Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji, Warszawa 2016: C. H. Beck
Laskowska E., Konstrukcja ochrony prawnoautorskiej na tle procesu europeizacji prawa prywatnego, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
Marciniak A., Piasecki K. (red.), Kodeks postępowania cywilnego, t. I:
Komentarz do art. 1–366, wyd. 7, Warszawa 2016: C. H. Beck
Marciniak A., Piasecki K. (red.), Kodeks postępowania cywilnego, t. II:
Komentarz do art. 367–729, wyd. 7, Warszawa 2016: C. H. Beck
258
I. Prawo cywilne i postępowanie cywilne
26. Michalak A., Prawo własności przemysłowej. Komentarz, Warszawa
2016: C. H. Beck
27. Olszanowski J., Zbieg egzekucji w sądowym i administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
28. Pabis R., Pisma, pisma sądowe i umowy z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego z objaśnieniami i płytą CD, Warszawa 2016:
C. H. Beck
29. Radwan A., Ius dissidentium. Granice konsensusu korporacyjnego i władzy większości w spółkach kapitałowych, Warszawa 2016: C. H. Beck
30. Roszkowska E., Wachowicz T. (red.), Negocjacje. Analiza i wspomaganie decyzji, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
31. Salamonowicz M., Prawna regulacja komercjalizacji własności intelektualnej publicznych szkół wyższych, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
32. Sieradzka M., Zdyb M. (red.), Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
33. Skowrońska-Bocian E., Prawo spadkowe, wyd. 11, Warszawa 2016:
C. H. Beck
34. Szajkowski A. (red.), Prawo spółek osobowych, „System Prawa Prywatnego”, t. 16, wyd. 2, Warszawa 2016: C. H. Beck
35. Wilk A., Ochrona własności nieruchomości przed immisjami w prawie
polskim, Warszawa 2016: C. H. Beck
36. Zalesińska A., Wpływ informatyzacji na założenie konstrukcyjne procesu
cywilnego, Warszawa 2016: C. H. Beck
37. Zieliński A., Pisma procesowe w sprawach cywilnych z objaśnieniami
i płytą CD, Warszawa 2016: C. H. Beck
38. Zięba M., Podmiotowość prawna wspólnot mieszkaniowych, Warszawa
2016: C. H. Beck
39. Zoll F., Daniluk S. (red.), Prawo cywilne. Glosy, Warszawa 2016: C. H.
Beck
ARTYKUŁY, RECENZJE:
1. Adamus R., Zagadnienie dochodzenia przez syndyka wierzytelności upadłego przysługującej kilku podmiotom, „Rejent” 2016, nr 1
2. Antoniuk J. R., Odpowiedzialność za nielegalny pobór paliw lub energii w świetle art. 57 ust. 1 pkt 1 Prawa energetycznego, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 3
259
3. Asłanowicz M., Odpowiedzialność arbitra, „Państwo i Prawo” 2016, z. 2
4. Bagińska E., Teoria odpowiedzialności częściowej (proportional liability)
jako koncepcja sprawiedliwego rozłożenia ciężaru odpowiedzialności deliktowej – wprowadzenie do problematyki, „Gdańskie Studia Prawnicze”
2016, t. XXXV
5. Balwicka-Szczyrba M., W sprawie kodeksowej regulacji kapitałowych
odsetek maksymalnych, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2016, t. XXXV
6. Banaszczyk Z., Kucharczyk I., O dopuszczalności potwierdzania czynności prawnych dokonanych z naruszeniem zasad reprezentacji osób prawnych, „Palestra” 2016, nr 1–2
7. Banaszczyk Z., Szkody bezpośrednie i pośrednie a podmiotowy zakres odpowiedzialności odszkodowawczej, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 2
8. Bik M., Termin do opłacenia pisma w razie odmowy zwolnienia od kosztów sądowych strony reprezentowanej przez zawodowego pełnomocnika (wybrane zagadnienia na tle orzecznictwa), „Polski Proces Cywilny”
2016, nr 1
9. Bogusz M., Status prawny zrzeszeń właścicieli i zarządców domów, „Rejent” 2016, nr 1
10. Bohaczewski M., Ustanie prawa ochronnego na znak towarowy mylący,
„Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 2
11. Borowiecka M., Charakterystyka sytuacji prawnej małżonka-wspólnika
spółki cywilnej, „Palestra” 2016, nr 3
12. Brulińska M., Komornik sądowy jako podatnik VAT. Podatek VAT a opłata egzekucyjna, „Iustitia” 2016, nr 1
13. Brzozowska M., Nowelizacja Prawa autorskiego z 11.9.2015 r., „Monitor Prawniczy” 2016, nr 5
14. Cebera A., Zażalenie na uchylenie przez sąd II instancji wyroku sądu
I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, „Monitor
Prawniczy” 2016, nr 2
15. Czarnecki S., Skuteczność poręczenia wekslowego, „Monitor Prawniczy”
2016, nr 4
16. Dolgorukow A., Pörnbacher K., Zdatność arbitrażowa sporów korporacyjnych o zaskarżanie uchwał – perspektywa niemiecka, „Przegląd Prawa
Handlowego” 2016, nr 3
17. Dudzik S., Rekompensaty z tytułu świadczenia usług w ogólnym interesie gospodarczym w prawie pomocy państwa Unii Europejskiej – wpro260
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
wadzenie i wyrok TS z 24.07.2003 r. w sprawie C-280/00 Altmark Trans
GmbH i inni przeciwko Nahverkehrsgesellschaft Altmark GmbH, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 2
Dutka P., Pozostawienie pisma w aktach ze skutkiem doręczenia w stosunku do przedsiębiorcy – osoby fizycznej, „Monitor Prawniczy” 2016,
nr 6
Dutta A., Frank R., Freitag R., Helis T., Krömer K., Pintens W., Jedno
nazwisko w całej Europie – projekt europejskiego rozporządzenia o międzynarodowym prawie nazwisk, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2016, nr 1
Fornalik J., Szczudlik K., Sprzeczność z zasadą pacta sunt servanda jako podstawa uchylenia wyroku sądu polubownego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 1
Galewska E., Ochrona godności ludzkiej w świetle przepisów ustawy
o radiofonii i telewizji, „Palestra” 2016, nr 1–2
Geromin M., Upadłość konsumencka w świetle zmian wprowadzonych
ustawą – Prawo restrukturyzacyjne, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 4
Gintowt M., Konfigurator jako multimedialne narzędzie twórczości, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 6
Grykiel J., Kilka uwag o nowej definicji dokumentu i formie dokumentowej, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 5
Grykiel J., Kilka uwag o nowelizacji przepisów dotyczących prokury,
„Monitor Prawniczy” 2016, nr 1
Grzegorczyk P., Wpływ umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela (art. 825 pkt 1 KPC) na bieg przedawnienia roszczenia
stwierdzonego tytułem wykonawczym, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 3
Horodyski D., Kierska M., Przesłanki orzekania o środkach zabezpieczających w arbitrażu handlowym, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 3
Hrycaj A., Oddłużenie upadłego konsumenta a brak zgłoszeń wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 2
Jacyszyn J., Dobre praktyki spółek giełdowych, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2016, nr 2
Janiszewska B., O przewlekłości postępowania, „Monitor Prawniczy”
2016, nr 3
Jankowski J., Nowelizacje Kodeksu postępowania cywilnego dokonane
w okresie od kwietnia do końca października 2015 r., „Monitor Prawniczy” 2016, nr 1
261
32. Jastrzębski J., Dyferencyjna metoda ustalania szkody w sprawach reprywatyzacyjnych – krytyczne uwagi na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego,
„Przegląd Sądowy” 2016, nr 3
33. Justyński T., Uwagi w sprawie natury oraz prawnej dopuszczalności tzw.
zapisu alternatywnego, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 3
34. Kędzierski P., Prokura łączna „mieszana”, „Monitor Prawniczy” 2016,
nr 5
35. Kisielińska J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 28 listopada 2014 r.,
I CSK 33/14 [o „przyszłym wierzycielu” w rozumieniu art. 530 k.c.], „Palestra” 2016, nr 3
36. Kluz A., Zachowanie uprawnionego z prawa ochronnego jako przesłanka degeneracji znaku towarowego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016,
nr 2
37. Koczur S., Wpływ zmiany liczebności zarządu spółki kapitałowej na stosunek pracy jego członka, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 1
38. Kolasiński M. K., Odpowiedzialność odszkodowawcza za szkody powstałe w wyniku oddziaływania efektu parasola cenowego kartelu nad rynkiem
w prawie Unii Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
39. Kornaszewska J. J., Sprawy „półkowe” supermarketów, czyli pobieranie
innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru do sprzedaży jako
czyn nieuczciwej konkurencji, „Palestra” 2016, nr 3
40. Krawczyk A., Przebicie przez przypisanie w koncernie, „Przegląd Prawa
Handlowego” 2016, nr 1
41. Kruczalak-Jankowska J., Czy stosowanie obcego prawa przez sąd polski może być niesprawiedliwe? Rozważania z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego i międzynarodowej procedury cywilnej na tle postanowienia sądów rejonowego i okręgowego w Kielcach z 2015 roku
(II CA 1533, II CZ 1784), „Gdańskie Studia Prawnicze” 2016, t. XXXV
42. Kruczalak-Jankowska J., Tendencje zmian regulacji prawnych niewypłacalności przedsiębiorców w prawie polskim, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 1
43. Kruszewski A. K., Nowelizacja przepisów o formie czynności prawnych,
44. Kruszyńska-Kola J., Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia jako wyraz zachowań altruistycznych, „Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny” 2016, nr 1
262
45. Księżak P., Glosa do postanowienia SN z dnia 6 sierpnia 2015 r., V CSK
635/14, „Rejent” 2016, nr 1
46. Kubień K., Disclosure w prawie angielskim jako narzędzie wyrównania
szans stron oraz ustalenia prawdy w postępowaniu cywilnym, cz. 2, „Polski Proces Cywilny” 2016, nr 1
47. Łach A., Oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się egzekucji jako alternatywna forma zabezpieczenia zobowiązań kredytowych w świetle wyroku
Trybunału Konstytucyjnego P 45/12 z dnia 14.04.2015 r., „Rejent” 2016,
nr 1
48. Łazarska A., Wynagrodzenie kuratora ustanowionego z urzędu, „Monitor
49. Łącki P., Konstytucja a małżeństwo. Prawa podstawowe i demokracja,
50. Łącki P., Wróblewski B., Status nasciturusa w orzecznictwie organów
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, „Państwo i Prawo” 2016, z. 3
51. Łochowski P., Uwagi o stosowaniu metody prawnoporównawczej w nauce prawa prywatnego na marginesie transmisji spadku w prawie polskim,
„Palestra” 2016, nr 1–2
52. Łukasiewicz R., Prawna regulacja przysposobienia ze wskazaniem
a problem handlu dziećmi, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 3
53. Machnikowska A., Prawo do sądu a szybkość postępowania cywilnego,
„Gdańskie Studia Prawnicze” 2016, t. XXXV
54. Mańko R., Kompetencje Unii Europejskiej w dziedzinie prawa prywatnego w ujęciu systemowym, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2016, nr 1
55. Maśniak D., Rozważania na temat sprawiedliwej kompensacji szkód komunikacyjnych, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2016, t. XXXV
56. Mazur K., Unieważnienie umowy zawartej w trybie przetargu
(art. 705 k.c.), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2016, nr 1
57. Menszig M., Umowa konsorcjum naukowego, „Monitor Prawniczy” 2016,
nr 4
58. Miedziński M., Kapitał rezerwowy w transakcjach pomocy finansowej
i nabycia akcji własnych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 2
59. Monkiewicz A., Wypłata środków zgromadzonych na indywidualnym rachunku bankowym należącym do osoby pozostającej w chwili śmierci
w związku małżeńskim, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 4
263
60. Moskała P., Konstrukcja odpowiedzialności cywilnoprawnej we włoskim
prawie grup spółek, „Studia Prawa Prywatnego” 2016, nr 1
61. Mularski K., Odpowiedź na uwagi polemiczne dotyczące problematyki
intertemporalnej służebności przesyłu, „Kwartalnik Prawa Prywatnego”
2016, nr 1
62. Namysłowska M., Dziesięć lat dyrektywy 2005/29/WE o nieuczciwych
praktykach handlowych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 3
63. Nauka G., Aquis communautaire w odniesieniu do badań DNA, pojęcia
„embrion ludzki” i „element wyizolowany z ciała ludzkiego” a nasciturus, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 3
64. Nawrocki M., Prawne problemy odzyskania nieruchomości przejętych na
podstawie dekretu z 6.09.1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, „Państwo i Prawo” 2016, z. 2
65. Nowacki A., Odpowiedzialność za zobowiązania spółki partnerskiej,
66. Nowak W., Refleksja na podstawie artykułu o odwróconym kredycie hipotecznym, „Rejent” 2016, nr 1
67. Obrębski R., Zarys istoty zdolności sądowej w postępowaniu cywilnym,
„Polski Proces Cywilny” 2016, nr 1
68. Okolski J., Strzelecka S., Problematyka legitymacji akcjonariusza współmałżonka w świetle podziału majątku wspólnego a zdatność arbitrażowa,
69. Olaś A., Umorzenie elektronicznego postępowania upominawczego na
wniosek powoda po nowelizacji z 10.7.2015 r. – cz. I, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 6
70. Oleksiak I., Ochrona konkurencji na rynku praw autorskich – problem
substytucyjności towarów i usług, „Państwo i Prawo” 2016, z. 2
71. Oplustil K., Obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz
odpowiedzialność za jego niezłożenie w świetle znowelizowanego prawa
upadłościowego, cz. I, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 2
72. Oplustil K., Obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz
odpowiedzialność za jego niezłożenie w świetle znowelizowanego prawa
upadłościowego, cz. II, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 3
73. Orecki M., Brak środków finansowych na postępowanie przed sądem
polubownym a zapis na sąd polubowny, „Polski Proces Cywilny” 2016,
nr 1
264
74. Osajda K., Uwagi o pojęciu niewypłacalności w świetle nowelizacji prawa upadłościowego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 1
75. Pałka K., Odpowiedzialność odszkodowawcza zawodowych pełnomocników procesowych w świetle orzecznictwa sądów polskich, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 2
76. Pinior P., Upływ kadencji i otwarcie likwidacji jako przesłanki wygaśnięcia mandatu członków zarządu spółki kapitałowej, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 3
77. Piskorski J., Rec.: Dąbrowski J., Demenko A., Cenzura w sztuce polskiej
po 1989 roku. Aspekty prawne, t. 1, Warszawa 2014, „Palestra” 2016,
nr 1–2
78. Popardowski P., Wybrane zagadnienia problemowe dotyczące spółek
handlowych w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego – przegląd
orzecznictwa, „Glosa” 2016, nr 1
79. Potasz A., Odpowiedzialność usługodawców będących pośrednikami w Internecie – przegląd orzecznictwa w latach 2014 i 2015, „Glosa” 2016,
nr 1
80. Pożoga Ł., Uchwała zarządu o zwołaniu zgromadzenia wspólników jako
przesłanka prawidłowego zwołania zgromadzenia, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 2
81. Rowiński W., Nakaz dokonywania wykładni prounijnej jako dyrektywa
wykładni systemowe, „Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny”
2016, nr 1
82. Rydlichowska D., Rola kuratora dla doręczeń w postępowaniu cywilnym
w kontekście zabezpieczenia interesu reprezentowanej strony, „Palestra”
2016, nr 3
83. Rylski P., Przerwa biegu terminu do umorzenia zawieszonego postępowania z art. 182 § 1 k.p.c. a skuteczność wniosku o podjęcie zawieszonego
postępowania, „Palestra” 2016, nr 3
84. Rzeszotarski R., Wycofanie z obrotu giełdowego (delisting) akcji zagranicznej spółki publicznej – uwagi de lege ferenda, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 2
85. Salamonowicz M., Harmonizacja prawa tajemnic handlowych w ramach
Unii Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
86. Serkies J., Pouczenia w trybie art. 5 KPC w praktyce sądowej, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2016, nr 1
265
87. Siciński P., Teleinformatyczna księga wieczysta. Najnowsza nowelizacja systemu ksiąg wieczystych i postępowania wieczystoksięgowego, cz. I,
„Rejent” 2016, nr 1
88. Siwicki M., Jurysdykcja krajowa w sprawach z zakresu prawa autorskiego w „chmurach obliczeniowych” w świetle rozporządzenia nr 1215/2012,
„Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
89. Siwicki M., Prawnoautorska ochrona konstrukcji chmury obliczeniowej,
90. Skowron-Kadayer M., Zakres odpowiedzialności organizatora turystyki
za braki usługi, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 4
91. Skrzydło-Tefelska E., Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne w prawie Unii
Europejskiej a znaki towarowe, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 2
92. Sławicki P., Postępowanie upominawcze po skierowaniu sprawy z elektronicznego postępowania upominawczego – wybrane zagadnienia, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 3
93. Smogorzewski E., Korzystanie z fachowej pomocy prawnej jako przyczyna błędu co do prawa, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 4
94. Sochański M., Możliwość stwierdzenia nieważności umowy (statutu) spółki kapitałowej na podstawie art. 58 k.c., „Przegląd Prawa Handlowego”
2016, nr 3
95. Sokołowska D., Stępień M. J., Aktualna regulacja prawa autorskiego
w Federacji Rosyjskiej, „Palestra” 2016, nr 1–2
96. Stawicka E., Czy możliwe jest stwierdzenie przez sąd nieważności samego skutku rzeczowego, bez unieważnienia samej czynności prawnej bądź
zdarzenia prawnego, „Palestra” 2016, nr 3
97. Stefanicki R., Relacje między ochroną praw ze znaku towarowego a klauzulą naprawy, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 3
98. Strugała R., Umowne terminy zawite – kwalifikacja prawna oraz dopuszczalność ich stosowania, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 3
99. Strugała R., Wysokość kary umownej a możliwość jej miarkowania, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 3
100. Surma A., Funkcjonowanie rady nadzorczej w spółce komandytowo-akcyjnej, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 1
101. Szczudlik K. B., Brak środków na prowadzenie postępowania przed sądem polubownym a niewykonalność (bezskuteczność) i utrata mocy zapisu na sąd polubowny, „Studia Prawa Prywatnego” 2016, nr 1
266
102. Szczurowski T., Rynek w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego”
2016, nr 1
103. Szlęzak A., Wyłączenie lub ograniczenie prawa potrącenia w praktyce
kontraktowej i w orzecznictwie, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 3
104. Szmigielski A., Stosowanie klauzul największego uprzywilejowania
w działalności handlowej platform internetowych w świetle prawa konkurencji Unii Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 3
105. Śladkowski M., Skarga na przewlekłość postępowania sądowego w świetle orzecznictwa sądów polskich oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 2
106. Tomalak M., Wysłuchanie w postępowaniu egzekucyjnym jako sposób
ochrony praw stron oraz innych uczestników tego postępowania, „Polski
Proces Cywilny” 2016, nr 1
107. Trocha B., Czy naruszenie prawa procesowego przez sąd zagraniczny wykonujący wniosek sądu polskiego o pomoc prawną może być podstawą zarzutu w środku zaskarżenia od wyroku?, „Polski Proces Cywilny” 2016, nr 1
108. Warciński M., Zasiedzenie służebności gruntowej na gruncie użytkowanym wieczyście, „Rejent” 2016, nr 1
109. Weitz K., Rec.: H.J. Ahrens, Der Beweis im Zivilprozess, Köln 2015,
„Polski Proces Cywilny” 2016, nr 1
110. Węgrzynowski Ł., Prawo do nieodpłatnego nabycia akcji pracowników
prywatyzowanego przedsiębiorstwa, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 5
111. Wilejczyk M., Interwencja osoby trzeciej w stosunek zobowiązaniowy
a problem zgody dłużnika, „Studia Prawa Prywatnego” 2016, nr 1
112. Wilejczyk M., Przedmiot gwarancji a natura stosunku zobowiązaniowego, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 4
113. Włosińska A., Kilka uwag o kaucji aktorycznej na tle regulacji polskiego prawa międzynarodowego postępowania cywilnego, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 3
114. Woźniak R., Nowelizacja ustawy o listach zastawnych – wybrane zagadnienia, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 6
115. Zajączkowska J., Rec.: Gajda J., Tajemnica przysposobienia i jej ochrona w polskim prawie cywilnym, Wyższa Szkoła Prawa i Administracji
Przemyśl–Rzeszów, Przemyśl–Rzeszów 2012, „Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny” 2016, nr 1
267
116. Zaremba M., Umowa jako instrument alokacji ryzyka. Zarządzanie ryzykiem na przykładzie umów zawieranych w amerykańskim przemyśle filmowym, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 5
117. Zawisza A., Wyrok ustalający nieważność czynności prawnej jako podstawa wpisu w księdze wieczystej, „Rejent” 2016, nr 1
118. Zdanikowski P., Ograniczenie lub wyłączenie wstąpienia spadkobiercy
wspólnika a zapis windykacyjny udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, „Przegląd Prawa Handlowego” 2016, nr 3
119. Zembrzuski T., Skarga kasacyjna w sprawach o wpis do rejestru zastawów, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 3
120. Zienowicz T., Krótka sprzedaż, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2016, nr 2
GLOSY:
1. Bendza W., Glosa do uchwały SN z dnia 10 października 2013 r., III CZP 54/13,
„Państwo i Prawo” 2016, z. 1
2. Biernat J., Glosa do postanowienia SN z dnia 10 kwietnia 2013 r.,
IV CSK 521/12 (ustalenie majątku, w skład którego wchodzi przedmiot
nabyty częściowo za środki z majątku wspólnego małżonków, a częściowo
za środki z majątku osobistego małżonka), „Państwo i Prawo” 2016, z. 2
3. Ciechorski J., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia
18 lutego 2015 r., I ACa 1681/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016,
nr 2
4. Czabański J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 14 maja 2015 r.,
II CSK 768/14 [o klauzulach abuzywnych w tzw. kredytach walutowych],
5. Girdwoyń A., Glosa do wyroku SN z dnia 19 września 2013 r., I CSK 651/12,
6. Głowacka A., Odpowiedzialność opiekuna za szkody wyrządzone małoletniemu wskutek nienależytego sprawowania opieki, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
7. Grabowska K. A., Glosa do wyroku ETPCz w sprawie Haldimann i inni przeciwko Szwajcarii z 24 lutego 2015 r., skarga nr 21830/09 [o naruszeniu swobody wypowiedzi – art. 10 EKPC], „Palestra” 2016, nr 3
8. Grykiel J., Zbycie przez dłużnika z umowy przedwstępnej przedmiotu
świadczenia z umowy przyrzeczonej – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 16.01.2013 r. (IV CSK 197/13), „Glosa” 2016, nr 1
268
9. Justyński T., Glosa do wyroku SN z dnia 4 lipca 2014 r., II CSK 612/13,
„Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 1
10. Kaliński M., Bezprawność jako przesłanka odpowiedzialności deliktowej. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 14.02.2013 r. (II CNP 50/12),
11. Kaliński M., Odpowiedzialność deliktowa wobec podmiotów pośrednio
poszkodowanych – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 26.03.2014 r.
(V CSK 284/13), „Glosa” 2016, nr 1
12. Kidyba A., Jeśli coś jest niewłaściwe, to nie może być prawidłowe –
glosa do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 30.01.2015 r.
(III CZP 34/14), „Glosa” 2016, nr 1
13. Kleban B., Kryteria wyznaczania właściwej organizacji zbiorowego zarządzania – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 12.03.2015 r. (I CSK 159/14),
„Glosa” 2016, nr 1
14. Kolasiński M. K., Glosa do uchwały SN z dnia 18 grudnia 2013 r.,
III CZP 82/13 (notariusz ma obowiązek odmówić dokonania czynności
sprzecznej z zasadami współżycia społecznego; notariusz jest przedsiębiorcą), „Państwo i Prawo” 2016, z. 3
15. Krakowiak M., Glosa do uchwały SN z dnia 17 grudnia 2010 r., III CZP 93/10,
16. Krakowiak M., Zbieg egzekucji sądowej i administracyjnej po nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z 10.07.2015 r., „Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
17. Księżak P., Przedmiot zapisu zwykłego. Glosa do uchwały SN
z dnia 16 października 2014 r., III CZP 70/14, „Przegląd Sądowy” 2016,
nr 1
18. Kuniewicz Z., Status prawny osoby upoważnionej w oddziale do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 11.10.2013 r. (I CSK 769/12), „Glosa” 2016, nr 1
19. Łazarska A., Glosa do postanowienia SN z dnia 25 października 2012 r.,
I CZ 153/12, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 3
20. Łozińska-Piekarska A., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 18 lipca
2013 r., III K 92/13 [o warunkach, które powinny być zapewnione przy
okazaniu], „Palestra” 2016, nr 3
21. Majcherczyk M., Glosa do wyroku SN z dnia 19 września 2013 r., I CSK
651/12, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 2
269
22. Mazurczak-Jasińska E., Glosa do wyroku SN z dnia 13 listopada 2014 r.,
V CSK 29/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 3
23. Mazurek M., Mylący charakter oznaczenia jako przeszkoda rejestracji
znaku towarowego – glosa do decyzji V Izby Odwoławczej Urzędu Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (znaki towarowe i wzory) z 13.06.2012 r.
w sprawie R 426/2012-5, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 2
24. Nestorowicz M., Odpowiedzialność szpitala i wina lekarzy. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 8.01.2013 r. (I ACa 624/12), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 3
25. Panasiuk Ł., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 13 lipca 2011 r.,
III CZP 31/11, do wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku z 12 września 2013 r., II Ca 570/13 oraz do wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie
z 23 lipca 2014 r., II Ca 352/14 [o obowiązku naprawienia szkody], „Palestra” 2016, nr 1–2
26. Przybysz M., Glosa do wyroku SN z dnia 18 stycznia 2012 r., II CSK
296/11, „Państwo i Prawo” 2016, z. 1
27. Rakoczy B., Dostęp do drogi publicznej. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 14.05.2014 r. (III CZP 14/14), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 2
28. Sokołowska D., Domniemanie z art. 105 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jako podstawa działania organizacji zbiorowego zarządzania – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 12.03.2015 r.
(I CSK 159/14), „Glosa” 2016, nr 1
29. Sokołowski K. P., Glosa do postanowienia SN z dnia 5 listopada 2014 r.,
III CSK 280/13, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 2
30. Sokołowski K. P., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie
z dnia 19 grudnia 2014 r., I ACa 1315/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 1
31. Sokołowski K. P., Glosa do wyroku SN z dnia 7 marca 2013 r., II CSK 486/12,
32. Szkudlarek P., Glosa do uchwały SN z dnia 17 lipca 2014 r., III CZP 43/14,
33. Szlęzak A. S., Glosa do wyroku SN z dnia 29 kwietnia 2015 r., V CSK 415/14,
34. Szymanowski M., Zakaz reformationis in peius w postępowaniu nieprocesowym, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
270
II. Prawo karne i proces karny
35. Tapek K., Wygaśnięcie mandatu członka zarządu spółki z o.o. po upływie
okresu kadencji – glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 8.05.2015 r.
(III CZ 19/15), „Glosa” 2016, nr 1
36. Warciński M., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 28 marca 2014 r.,
III CZP 8/14 [o biegu terminu zasiedzenia prawa własności nieruchomości], „Palestra” 2016, nr 1–2
37. Warciński M., Służebność przesyłu. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 22.05.2013 r. (III CZP 18/13), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 3
38. Wołodkiewicz B., Czy wdanie się w spór przez kuratora pozwanego nieznanego z miejsca pobytu może ustanowić jurysdykcję krajową? Glosa do
wyroku TS z dnia 11 września 2014 r., C-112/13, „Polski Proces Cywilny” 2016, nr 1
39. Woźniak R., Ustalenie ceny godziwej w wezwaniu określonym w art. 91
ust. 6 ustawy o ofercie publicznej – glosa do postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z 22.01.2015 r. (XX GC 1189/14), „Glosa” 2016,
nr 1
40. Ziemianin B., Dopuszczenie dowodu z urzędu w sprawie o zachowek.
Glosa do wyroku SN z dnia 11 grudnia 2014 r., IV CA 1/14, „Przegląd
Sądowy” 2016, nr 1
II. PRAWO KARNE I PROCES KARNY
1. Bartnik M., Lis W., Leksykon kryminalistyki. 100 podstawowych pojęć,
2. Bobińska K., Eichstaedt K., Gałecki P., Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
3. Karlik P., Poręczenie majątkowe w polskim procesie karnym, Warszawa
2016: Wolters Kluwer
4. Małecki M., Przygotowanie do przestępstwa. Analiza dogmatycznoprawna, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
5. Melezini M. (red.), Kary i inne środki reakcji prawnokarnej, t. VI,
wyd. 2, Warszawa 2016: C. H. Beck
6. Michalska-Warias A., Zgwałcenie w małżeństwie. Studium prawnokarne
i kryminologiczne, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
271
7. Milewicz-Bednarska D., Odpowiedzialność karna za przestępstwo kopiowania zewnętrznej postaci produktu, Warszawa 2016: C. H. Beck
8. Radoniewicz F., Odpowiedzialność karna za hacking i inne przestępstwa
przeciwko danym komputerowym i systemom informatycznym, Warszawa
9. Skorupka J., Drozd A., Nowe spojrzenie na model zakazów dowodowych
w procesie karnym, Warszawa 2016: C. H. Beck
10. Świecki D., Postępowanie odwoławcze w sprawach karnych. Komentarz.
Orzecznictwo, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
11. Zoll A. (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. III, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
1. Artaszewicz-Zawisza T., Problematyka kwalifikowania osadzonych do
kategorii tzw. więźniów niebezpiecznych w świetle obowiązującego ustawodawstwa i planowanych zmian w prawie karnym wykonawczym, „Palestra” 2016, nr 3
2. Baj A., Przesłuchanie pełnoletniego pokrzywdzonego w trybie art. 185c k.p.k.,
3. Bielski M., Kardas P., Wyłączenie odpowiedzialności karnej za przestępstwo czynnej korupcji na podstawie klauzuli niekaralności z art. 229 § 6 k.k.,
„Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, nr 1
4. Bieńkowska E., Pokrzywdzony w kontradyktoryjnym procesie karnym,
„Prokuratura i Prawo” 2016, nr 3
5. Bojańczyk A., Razowski T., Kształt odpowiedzialności posiłkowej po
nowelizacjach kodeksu karnego skarbowego z dnia 27 września 2013 r.
i 20 lutego 2015 r., „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 3
6. Bojańczyk A., Rozprawa kasacyjna w procesie karnym (lex lata i lex ferenda), „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 1
7. Brazewicz W., Wyrok karny sądu polskiego i innego państwa Unii Europejskiej – wydać wyrok łączny czy odmówić?, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 1
8. Cieśniewski A. K., Kodeks karny Singapuru, „Prokuratura i Prawo” 2016,
nr 3
9. Czerwińska D., Nauka o obiektywnym przypisaniu skutku w orzecznictwie
Sądu Najwyższego i Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 2
272
10. Danecka D., Rec.: Radecki W., Ochrona środowiska w polskim, czeskim
i słowackim prawie karnym. Studium prawnoporównawcze, Warszawa
2013, „Palestra” 2016, nr 3
11. Dąbkiewicz K., Merytoryczne orzekanie sądu pierwszej instancji poza
rozprawą główną, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 1
12. Derlatka M., Wspólne pożycie a prawo do odmowy zeznań, „Palestra”
2016, nr 1–2
13. Drajewicz D., Obrońca z urzędu w znowelizowanym Kodeksie postępowania karnego, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 5
14. Duda A., Durbas M., Odpowiedzialność karna za składanie fałszywych
zeznań w postępowaniu przed sądem arbitrażowym, „Czasopismo Prawa
Karnego i Nauk Penalnych” 2016, nr 1
15. Duda A., Węglorz A., Zakres przedmiotowy prawa łaski z art. 139 Konstytucji (o niedopuszczalności stosowania abolicji indywidualnej), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, nr 1
16. Durczak-Żochowska S., Skład sądu w postępowaniu karnym w świetle
zmian wprowadzonych w art. 28 k.p.k. i art. 30 k.p.k. – wybrane zagadnienia, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 1
17. Duży J., Teza dowodowa – narzędzie usprawniające i porządkujące proces karny czy hamulec jego efektywności, „Prokuratura i Prawo” 2016,
nr 3
18. Dziergawka A., Środki zapobiegawcze w postępowaniu jurysdykcyjnym
po nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 1
19. Dziugieł I., Ochrona „danych adresowych” w postępowaniu przygotowawczym, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 1
20. Federowicz K., Wybrane aspekty przesłuchania przez organ nieuprawniony pokrzywdzonego i świadka, o których mowa w art. 185a–185c kodeksu postępowania karnego, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 2
21. Filipczak M., Uwagi do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 17.07.2014 r.
(SK 35/12) z perspektywy nauki o dobru prawnym i filozofii polityki prawa, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 2
22. Gadecki B., Pokrzywdzony usiłowaniem nieudolnym przestępstwa, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 2
23. Gensikowski P., Postępowania szczególne w procesie karnym po zmianach z 2015 roku, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 1
273
24. Gerecka-Żołyńska A., Niezależność prokuratury i prokuratorów – nowe rozwiązania na tle dotychczasowych kontrowersji (uwagi w związku
z ustawą z 28 stycznia 2016 r. – Prawo o prokuraturze), „Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny” 2016, nr 1
25. Grzesik M., Funkcjonowanie art. 17 § 1 punkty 1–4 oraz art. 322 k.p.k.
w praktyce prokuratorskiej, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 3
26. Gurgul J., Proces kosztowny, przewlekły, poznawczo niewydolny, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 1
27. Herzog A., Czy model rozprawy kasacyjnej wymaga zmian? Uwagi
w związku z artykułem A. Bojańczyka pt. „Rozprawa kasacyjna w procesie karnym”, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 1
28. Hryniewicz-Lach E., Kompensacja szkód i krzywd w prawie karnym,
„Prokuratura i Prawo” 2016, nr 3
29. Hryniewicz-Lach E., Utracone korzyści (lucrum cessans) jako szkoda
w prawie karnym, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2016, nr 2
30. Izydorczyk J., Rozbieżność orzecznictwa – czy próba zmiany prawa?,
31. Jakubiec M., Artykuł 191 § 1a k.k. (analiza krytyczna ze szczególnym
uwzględnieniem znamienia „zajmowany lokal”), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, nr 1
32. Jaskuła A., Prawnokarna ocena przyjęcia i udzielenia korzyści majątkowej po zaprzestaniu pełnienia funkcji publicznej, „Prokuratura i Prawo”
2016, nr 3
33. Jaworski S., Zawieszenie postępowania w sprawie rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego dotyczącego gier na automatach w oczekiwaniu na wykładnię prawa unijnego, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 6
34. Jezusek A., Wielokrotna realizacja tym samym czynem znamion tego samego typu czynu zabronionego pod groźbą kary (problemy tzw. jednorodnego zbiegu przepisów), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych”
2016, nr 1
35. Juchacz W., Zmiany w postępowaniu dowodowym obowiązujące od dnia
1 lipca 2015 r. – wybrane zagadnienia, „Kwartalnik Sądowy Apelacji
Gdańskiej” 2016, nr 1
36. Kala D., Klubińska M., Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie środków przymusu procesowego
– analiza trybu i zasad dochodzenia roszczeń (cz. I), „Przegląd Sądowy”
2016, nr 1
274
37. Kala D., Klubińska M., Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie środków przymusu procesowego
– analiza trybu i zasad dochodzenia roszczeń (cz. II), „Przegląd Sądowy”
2016, nr 2
38. Kala D., Opiniowanie prywatne w świetle unormowań znowelizowanego
Kodeksu postępowania karnego, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej”
2016, nr 1
39. Kardas P., Giezek J., Konstytucyjne podstawy prezydenckiego prawa łaski a możliwość stosowania tzw. abolicji indywidualnej, „Palestra” 2016,
nr 1–2
40. Kaszubowicz M., Obiektywne przypisanie skutku w wypadkach drogowych
w orzecznictwie Sądu Najwyższego, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 2
41. Kędzierski J., Prawo łaski a tzw. abolicja indywidualna – rozważania pro
publico bono, „Palestra” 2016, nr 1–2
42. Kiziński M., Retencja danych telekomunikacyjnych, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 1
43. Kociubiński W., Skarga odwoławcza i sposób jej rozpoznania przez sąd
odwoławczy po 1.07.2015 r. – wybrane zagadnienia, „Przegląd Sądowy”
2016, nr 1
44. Koper R., Prawo do obrony osoby podejrzanej, „Prokuratura i Prawo”
2016, nr 2
45. Kosmaty P., Dostęp do akt postępowania przygotowawczego w świetle
wielkiej reformy procedury karnej – wybrane zagadnienia, „Kwartalnik
Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2016, nr 1
46. Kościerzyński J., Zmienność modelu rozprawy sądowej w świetle przepisów regulujących pozycję przewodniczącego składu orzekającego oraz sądu, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 1
47. Kotowski A., Model stosowania prawa w znowelizowanej procedurze karnej – próba analizy teoretycznej, „Państwo i Prawo” 2016, z. 2
48. Kotowski A., Rec.: Kotowski W., Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. – Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. z 2015 r., poz. 1485). Komentarz, Bielsko-Biała 2015, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 1
49. Kotowski W., Zderzenie rowerzysty z samochodem na przejściu dla pieszych, „Palestra” 2016, nr 1–2
50. Kowalski S., Włodkowski O., „Odpowiednie” stosowanie znowelizowanych przepisów Części ogólnej Kodeksu karnego na gruncie Kodeksu karnego skarbowego, „Monitor Prawniczy” 2016, nr 6
275
51. Kulesza J., Obrona konieczna prawa do wizerunku w polskim i niemieckim prawie karnym, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 2
52. Laszuk M., Wpływ orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości na stosowanie
art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 3
53. Łagodziński S., Esej o nowelizacji kodeksu karnego, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 1
54. Machlańska J., Dowód z podsłuchu procesowego a ochrona tajemnicy
obrończej, „Palestra” 2016, nr 1–2
55. Najman B., Zakres materiałów przekazywanych do sądu z aktem oskarżenia, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 2
56. Nawrocki M., Nowy model przepołowienia niektórych czynów w prawie
karnym, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
57. Noskowicz K., Posiedzenie w trybie art. 349 k.p.k. (przedwstępne) w polskim procesie karnym – wybrane zagadnienia, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 1
58. Ochnio A. H., Rec: King C., Walker C. (red.), Dirty Assets. Emerging
Issues in the Regulation of Criminal and Terrorist Assets, Farnham 2014,
59. Olejnik M., Pilc J., Znowelizowany art. 427 § 3 k.p.k. w świetle zasady
prawdy materialnej i prawa do obrony a tzw. prekluzja dowodowa, „Palestra” 2016, nr 1–2
60. Osajda K., Zadośćuczynienie za doznanie przez bliskiego uszczerbku na
zdrowiu wskutek wypadku, „Państwo i Prawo” 2016, z. 1
61. Paprzycki L. K., Rec.: Kotowski W., Problematyka wypadków drogowych,
Warszawa 2016, „Palestra” 2016, nr 3
62. Paprzycki L. K., Rec.: Waltoś S., Grabież ołtarza Wita Stwosza, Warszawa 2015, „Palestra” 2016, nr 1–2
63. Pelewicz R., Model dozoru elektronicznego w polskim prawie karnym
na tle Rekomendacji CM / Rec (2014) 4 Komitetu Ministrów dla państw
członkowskich dotyczącej monitoringu elektronicznego, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2016, nr 1
64. Piech M., Prawo do wyboru obrońcy z urzędu, „Palestra” 2016, nr 3
65. Prelińska K., Wniosek prokuratora o zastosowanie tymczasowego aresztowania, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 3
66. Rogoziński P., Zarządzenie na tle innych oświadczeń woli organów w procesie karnym, „Państwo i Prawo” 2016, z. 2
276
67. Seroczyńska M., Artykuł 138 Kodeksu postępowania karnego w świetle
orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 19 grudnia 2012 r. w sprawie o sygn. C-325/11, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 1
68. Sitkiewicz B., Granice „prywatnego” gromadzenia dowodów, „Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 1
69. Skowron R., Wyjątkowy wypadek uzasadniony szczególnymi okolicznościami w rozumieniu art. 167 § 1 k.p.k., „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 2
70. Skwarcow M., Formalna kontrola aktu oskarżenia, „Kwartalnik Sądowy
Apelacji Gdańskiej” 2016, nr 1
71. Skwarcow M., Wymogi formalne środka odwoławczego w postępowaniu
karnym, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
72. Skwarczyński H., Nowy model aktu oskarżenia w sprawach o przestępstwa powszechne i czyny karne skarbowe, „Kwartalnik Krajowej Szkoły
Sądownictwa i Prokuratury” 2016, nr 1
73. Strzelecki D., Konsumpcja skargi publicznej, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 2
74. Sygit B., Wąsik D., Rec.: Kotowski W., Problematyka wypadków drogowych, Warszawa 2016, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 3
75. Tarapata Sz., Zakrzewski P., Charakter prawny i ustawowe granice kary za ciąg przestępstw (po 1 lipca 2015 r.), „Czasopismo Prawa Karnego
i Nauk Penalnych” 2016, nr 1
76. Widacki J., Szuba-Boroń A., Badania poligraficzne w procesie karnym
w świetle postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2015 r.,
sygn. I KZP 25/14, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 2
77. Wierczyńska K., Hierarchia zbrodni w prawie międzynarodowym, „Państwo i Prawo” 2016, z. 1
78. Wilk L., Chorążewska A., Przedawnienie karalności przestępstw skarbowych oraz zobowiązań podatkowych, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 2
79. Włodkowski O., Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego w sprawach
o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe za rok 2014, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 1
80. Włodkowski O., Rec.: Rydz-Sybilak K., Instytucja odpowiedzialności
posiłkowej w polskim prawie karnym skarbowym, Łódź 2014, „Państwo
i Prawo” 2016, z. 1
81. Wolska A., Sytuacja prawna nabywcy wierzytelności o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem w procesie karnym, „Prokuratura i Prawo”
2016, nr 1
277
82. Wróblewski K., Tęcza-Paciorek A. M., Dostęp podejrzanego do akt postępowania w przedmiocie tymczasowego aresztowania po nowelizacji kodeksu postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 3
83. Zabłocki R., Nowa funkcja nadzwyczajnego złagodzenia kary po reformie
Kodeksu karnego, „Palestra” 2016, nr 1–2
84. Zając D., O obronie koniecznej w przypadku przestępstw abstrakcyjnego
narażenia na niebezpieczeństwo, „Państwo i Prawo” 2016, z. 1
85. Żbikowska M., Status ontologiczny zasad procesu karnego, „Państwo
i Prawo” 2016, z. 3
GLOSY:
1. Bereznowska J., Grzęda E., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego
z 31 marca 2015 r., I KZP 1/15, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, nr 1
2. Bojańczyk A., Gravamen commune w postępowaniu kasacyjnym. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 23.01.2014 r. (V KK 321/13),
3. Daniluk P., Glosa do postanowienia SN z dnia 10 kwietnia 2015 r.,
III KK 14/15, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 2
4. Dudek P. M., Znamiona kontratypu. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego
z 17.01.2013 r. (V KK 99/12), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 2
5. Gensikowski P., Glosa do postanowienia SN z dnia 27 stycznia 2015 r.,
V KK 195/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 2
6. Górski A., Gołba F., Toruński M., Artykuł 540 § 3 k.p.k. – konkretna czy abstrakcyjna podstawa wznowienia postępowania karnego –
glosa do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 26.06.2014 r.
(I KZP 14/14), „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
7. Grabowska-Moroz B., Ochrona gromadzonych danych telekomunikacyjnych oraz zasady ich udostępniania na tle Konstytucji RP i prawa Unii
Europejskiej – glosa do wyroku TS w sprawach połączonych: C-293/12
i C-594/12 Digital Rights Ireland oraz do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 30.07.2014 r. (K 23/11), „Europejski Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
8. Herbowski P., Jóźwiak P., Wykorzystanie badań poligraficznych w procesie karnym. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 29.01.2015 r.
(I KZP 25/14), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 3
278
9. Izydorczyk J., Glosa do postanowienia SN z dnia 4 marca 2015 r.,
IV KO 98/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 1
10. Kolendowska-Matejczuk M., Glosa do postanowienia SN z dnia
22 stycznia 2015 r., III KK 399/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016,
nr 1
11. Kolendowska-Matejczuk M., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 maja 2015 r., sygn. SK 1/14 (dot. art. 55 § 1 w zw. z art. 330
§ 2 k.p.k.), „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 3
12. Kukuła Z., Odpowiedzialność karna osoby prowadzącej cudze sprawy
bez zlecenia. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia
20 marca 2014 r., II AKa 7/14, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
13. Kulesza J., Glosa do wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia
11 września 2014 r., sygn. VIII Ka 291/14 (dot. prowokacji), „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 3
14. Kwiatkowski Z., Glosa do postanowienia SN z 27.5.2015 r.,
III KO 34/15, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2016, nr 1
15. Orkiszewska D., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
20 sierpnia 2014 r., sygn. II KK 204/14 (dot. odczytania zeznań świadka), „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 2
16. Ożóg M., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 października 2015 r. (sygn. akt SK 54/13), „Przegląd Sądowy” 2016, nr 1
17. Skawińska M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2015 r.,
II KK 171/15, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2016, nr 1
18. Stefański R. A., Glosa do postanowienia SN z dnia 9 lipca 2015 r., III KK 39/15,
19. Tarapata S., Glosa do postanowienia SN z dnia 29 stycznia 2015 r.,
I KZP 24/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 1
20. Wrona K., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2013 r.,
sygn. V KK 453/12 (dot. warunków odczytania zeznań świadka), „Prokuratura i Prawo” 2016, nr 1
21. Wysocki D., Glosa do wyroku SN z dnia 2 lipca 2015 r., V KK 138/15,
279
III. PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
1. Baran K. W. (red.), System prawa pracy, t. VI, Warszawa 2016: Wolters
Kluwer
2. Florek L. (red.), Powszechne a szczególne prawo pracy, Warszawa 2016:
Wolters Kluwer
3. Stelina J. (red.), Prawo pracy, wyd. 3, Warszawa 2016: C. H. Beck
4. Kuźniar J. (red.), Meritum. Ubezpieczenia społeczne 2016, Warszawa
5. Stefański K., Elastyczny czas pracy, Warszawa 2016: Wolters Kluwer
1. Boguska A., Konstrukcja delegowania pracowników w celu świadczenia
usług na poziomie unijnym i w praktyce prawa polskiego, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 2
2. Jaśkowski K., Zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy,
„Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 3
3. Kubot Z., Konstrukcje i konfiguracje władzy: NFZ-oferenci, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 1
4. Kulig K., Członek najbliższej rodziny jako osoba nabywająca uprawnienia związane z rodzicielstwem, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 3
5. Kulig K., Terminowe umowy o pracę – zmierzch czy rozwój?, „Monitor
6. Kulig K., Urlop rodzicielski – analiza problemowa, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 3
7. Kumor-Jezierska E., Z problematyki prawa wykroczeń ochrony stosunku pracy przy przejściu zakładu pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 1
8. Lach D. E., Pomoc socjalna dla imigrantów, „Praca i Zabezpieczenie
Społeczne” 2016, nr 3
9. Lach D. E., Europeizacja opieki zdrowotnej – trzy perspektywy, „Praca
i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 2
10. Latos-Miłkowska M., Programy dobrowolnych odejść, „Monitor Prawa
Pracy” 2016, nr 2
280
III. Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych
11. Ludera-Ruszel A., Ocena nowej regulacji umowy o pracę na czas określony – pozytywny kierunek zmian czy utrzymanie status quo?, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 2
12. Macyszyn M., Reprezentacja spółki kapitałowej w czynnościach z pracownikami, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 1
13. Pacud R., (U)tracona sprawiedliwość międzypokoleniowa w ubezpieczeniu emerytalnym, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 1
14. Pietruszyńska K., Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 2
15. Prusinowski P., „Konieczność” wykonywania pracy poza normalnymi godzinami pracy (art. 151(4) § 1 k.p.), „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”
2016, nr 2
16. Prusinowski P., Wystąpienie godzin nadliczbowych w przypadku pracowników wymienionych w art. 1514 § 1 KP, „Monitor Prawa Pracy” 2016,
nr 3
17. Sadlik R., Wypadek na wyjeździe szkoleniowo-integracyjnym, „Monitor
Prawa Pracy” 2016, nr 2
18. Sanetra W., Sąd Najwyższy – jedność i specjalizacja (zróżnicowanie wewnętrzne), „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 1
19. Skibińska E., Kwalifikacja prawna członka zarządu spółki kapitałowej
jako pracownika w rozumieniu prawa unijnego, „Monitor Prawa Pracy”
2016, nr 3
20. Skibińska E., Prawo do corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego,
„Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 1
21. Sobczyk A., Umowa na okres próbny od 2016 r., „Monitor Prawa Pracy”
2016, nr 1
22. Sobota A., Umowa przedwstępna w stosunkach pracy, „Monitor Prawa
Pracy” 2016, nr 1
23. Stefanicki R., Nadużycie formy prawnej spółki w zgrupowaniu w aspekcie prawa pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 1
24. Stefański K., Pojęcie miesiąca w kodeksie pracy w świetle orzecznictwa
Sądu Najwyższego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 2
25. Surdykowska B., Między samozatrudnieniem fałszywym a zależnym,
26. Ślebzak K., Relacja umów międzynarodowych do przepisów dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ze szczególnym
281
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
uwzględnieniem umów pomiędzy Polską i Niemcami z 1975 i 1990 r.,
Świątkowski A. M., Roszczenie o dopuszczenie do pracy w orzecznictwie
Sądu Najwyższego, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 2
Świątkowski A. M., Związki zawodowe w kościołach i innych związkach
wyznaniowych, „Państwo i Prawo” 2016, z. 3
Świątkowski A.M., Konstytucyjna koncepcja pracownika, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 1
Unterschütz J., Podmiotowy zakres swobody koalicji – uwagi na marginesie wyroku TK w sprawie K 1/13, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 3
Wratny J., Korporacyjne kodeksy dobrych praktyk z perspektywy prawa
pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2016, nr 3
Wratny J., Rec.: H. Strzemińska (red.), M. Bednarski (red.), Czynnik czasu w nowej gospodarce. W jakim kierunku zmierzamy?, Warszawa 2014,
Ziółkowski M., Zasada równości kobiet i mężczyzn, „Państwo i Prawo”
2016, z. 2
Żołyński J., Zmiana liczby członków związku zawodowego w trakcie biegu kwartału a status prawny związku zawodowego, „Monitor Prawa Pracy” 2016, nr 3
GLOSY:
1. Czechowski M., Glosa do wyroku TK z dnia 3 marca 2015 r., K 39/13,
2. Domańska M., Glosa do wyroku SN z dnia 14 lutego 2013 r., III PK 31/12
(dyskryminacja pracownika; dochodzenie roszczeń odszkodowawczych),
3. Giedrewicz-Niewińska A., Glosa do wyroku SN z dnia 14 stycznia
2015 r., II PK 54/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 3
4. Koczur S., Legitymacja członka zarządu do reprezentowania spółki kapitałowej w postępowaniu z odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 10.04.2013 r.
(II UZP 1/13), „Glosa” 2016, nr 1
5. Nycz T. M., Glosa do wyroku SN z dnia 18 grudnia 2014 r., II PK 50/14,
6. Pacud R., Glosa do wyroku SN z dnia 18 marca 2014 r., II UK 374/13,
282
III. Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych
7. Reda-Ciszewska A., Glosa do wyroku SN z dnia 1 kwietnia 2015 r.,
I PK 203/14, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2016, nr 1
8. Wratny J., Glosa do wyroku SN z dnia 25 listopada 2014 r., III PK 11/14,
9. Żołyński J., Glosa do wyroku SN z dnia 18 grudnia 2014 r., II PK 38/14,
wybór
Dawid Świeczkowski

2016/III - Kwartalnik Sądowy Apelacji Gdańskiej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Sąd Apelacyjny potwierdził zasadność nałożenia kary pieniężnej na

Kwartalnik Sądu Apelacyjnego od maja 2015 r. dostępny w Internecie

Sąd Apelacyjny złagodził karę dla policjantów, którzy uczestniczyli w

z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych (Plik pdf, 445.62 KB)

Regulamin postępowania przed sądem koleżeńskim TNDWH UJ

D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

[J]eżeli strony w wyznaczonym do ogłoszenia wyroku Sądu

1. [U] - Arbitraż / sąd polubowny

Taryfa opłat arbitraży „ad hoc”

1. Sąd Najwyższy nie podziela poglądu prawnego