Czy przedsiębiorcy powinni obawiać się upadłości konsumenckiej?

CZY PRZEDSIĘBIORCY POWINNI OBAWIAĆ SIĘ
UPADŁOŚCI KONSUMENCKIEJ?
W dniu 31.03.2009 r. weszła w Ŝycie nowelizacja ustawy – Prawo upadłościowe
i naprawcze, która wprowadziła od dawna zapowiadane przepisy o upadłości konsumenckiej.
Regulacja ta umoŜliwia przeprowadzenie postępowania upadłościowego w stosunku do osób
fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. W niniejszym artykule omówione
zostały przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej, podjęta została równieŜ próba
odpowiedzi na pytanie, czy instytucja ta moŜe stanowić zagroŜenie dla przedsiębiorców,
których kontrahentami są osoby fizyczne.
ZGŁOSZENIE WNIOSKU O OGŁOSZENIE UPADŁOŚCI
Do wszczęcia postępowania upadłościowego niezbędne jest złoŜenie wniosku
o ogłoszenie upadłości. Zgodnie z treścią znowelizowanych przepisów wniosek taki moŜe
zgłosić tylko dłuŜnik. Po jego złoŜeniu sąd (niezwłocznie) zwróci się do naczelnika
właściwego urzędu skarbowego o udzielenie informacji, czy w ciągu ostatnich pięciu lat
dłuŜnik zgłaszał fakt dokonania czynności prawnych podlegających opodatkowaniu. Do
obowiązków sądu naleŜy równieŜ zasięgnięcie informacji w Krajowym Rejestrze Sądowym
odnośnie tego, czy dłuŜnik jest wspólnikiem spółek handlowych.
WYMOGI NIEZBĘDNE DO UWZGLĘDNIENIA WNIOSKU
Wniosek dłuŜnika o ogłoszenie upadłości sąd uwzględni w przypadku spełnienia
(restrykcyjnych) wymogów określonych w ustawie, w sytuacji gdy:
1) niewypłacalność dłuŜnika powstała tylko i wyłącznie wskutek okoliczności
wyjątkowych i od niego niezaleŜnych (niedopuszczalne będzie więc uwzględnienie
wniosku w przypadku, gdy dłuŜnik zaciągnął zobowiązanie będąc niewypłacalnym
albo gdy rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z winy dłuŜnika lub chociaŜby za jego
zgodą),
2) w stosunku do dłuŜnika w okresie dziesięciu lat przed złoŜeniem wniosku
o ogłoszenie upadłości:
a) nie prowadzono postępowania upadłościowego lub innego postępowania, w
którym umorzono całość lub część jego zobowiązań albo w którym zawarto układ, lub
b) nie prowadzono postępowania upadłościowego, w którym nie zaspokojono
wszystkich wierzycieli, a dłuŜnik po zakończeniu lub umorzeniu postępowania nie
wykonał swych zobowiązań, lub
c) nie prowadzono postępowania w zakresie upadłości konsumenckiej, które zostało
umorzone z innych przyczyn niŜ na wniosek wszystkich wierzycieli, lub
d) Ŝadna czynność prawna dłuŜnika nie została prawomocnie uznana za dokonaną
z pokrzywdzeniem wierzycieli.
Oznacza to, iŜ wniosek o ogłoszenie upadłości dłuŜnika zostanie uwzględniony
jedynie wówczas, gdy niewypłacalność nastąpiła z przyczyn całkowicie od niego
niezaleŜnych, a w stosunku do dłuŜnika (w ciągu ostatnich dziesięciu lat) nie toczyło się
Ŝadne z postępowań wskazanych powyŜej, jak równieŜ Ŝadna jego czynność nie została
prawomocnie uznana jako dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli.
MASA UPADŁOŚCI
Upadły ma obowiązek wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek –
w przeciwnym wypadku toczące się postępowanie upadłościowe zostanie umorzone. Do
masy upadłości wejdzie równieŜ lokal mieszkalny lub dom jednorodzinny, w którym
zamieszkuje upadły. WaŜne jest jednak to, iŜ z sumy uzyskanej z jego sprzedaŜy sędziakomisarz, na wniosek syndyka, wydzieli upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu
czynszowi najmu lokalu mieszkalnego za okres dwunastu miesięcy, biorąc oczywiście pod
uwagę potrzeby mieszkaniowe upadłego oraz liczbę osób pozostających z nim we wspólnym
gospodarstwie domowym.
PLAN SPŁATY WIERZYCIELI
Po sporządzeniu planu podziału (i po opuszczeniu przez upadłego lokalu
mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, który wszedł w skład masy upadłości) sąd wyda
postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli. Określi w nim zakres i okres spłat
oraz wskaŜe, jaka część zobowiązań upadłego zostanie umorzona (oczywiście po
wykonaniu planu spłaty). Ustalony w ten sposób czas spłaty nie będzie mógł przekroczyć 5
lat. W sytuacji, gdy upadły z powodu przemijającej przeszkody nie będzie w stanie wywiązać
się z obowiązków określonych w planie spłaty, sąd będzie mógł (na jego wniosek) zmienić
ten plan w zakresie wysokości poszczególnych płatności lub przedłuŜyć ostateczny termin
uregulowania wskazanych w nim naleŜności (jednak nie więcej niŜ o 2 lata). Wierzycielom
z kolei będzie przysługiwało uprawnienie do wystąpienia z wnioskiem o zmianę planu spłaty
poprzez podwyŜszenie przypadających im kwot, jedynie w przypadku istotnej poprawy
sytuacji majątkowej upadłego dłuŜnika. Poprawa sytuacji finansowej dłuŜnika musi jednak
wynikać z przyczyn innych niŜ zwiększenie wynagrodzenia za pracę lub wzrost dochodów
uzyskiwanych z wykonywanej przez niego osobiście działalności zarobkowej.
W okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli ustalonego przez sąd, upadły będzie
podlegał istotnym ograniczeniom. Po pierwsze, nie będzie mógł dokonywać czynności
prawnych przekraczających zakres zwykłego zarządu. Po drugie, nie będzie miał prawa do
zawierania umów sprzedaŜy na raty lub z odroczonym terminem płatności. Po trzecie,
zobowiązany będzie corocznie (do końca kwietnia) do składania sądowi sprawozdania
z wykonania planu spłaty wierzycieli za poprzedni rok kalendarzowy. Do sprawozdania
upadły będzie miał obowiązek dołączyć kopię rocznego zeznania podatkowego.
Przepisy o upadłości konsumenckiej przewidują moŜliwość uchylenia, na wniosek
wierzycieli, ustalonego planu spłaty i umorzenia postępowania upadłościowego. MoŜe to
nastąpić w sytuacji, gdy:
1) upadły nie będzie realizował obowiązków wynikających z planu spłaty,
2) w rocznym sprawozdaniu z wykonywania planu spłaty wierzycieli upadły zatai swoje
przychody,
3) w okresie wykonywania planu spłaty upadły będzie dokonywał czynności
przekraczające zakres zwykłego zarządu,
4) okaŜe się, Ŝe upadły ukrywał majątek,
5) czynność prawna upadłego zostanie prawomocnie uznana za dokonaną
z pokrzywdzeniem wierzycieli.
UMORZENIE NIEZASPOKOJONYCH ZOBOWIĄZAŃ
Po wykonaniu przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty
wierzycieli sąd wyda postanowienie o umorzeniu niezaspokojonych zobowiązań oraz
o zakończeniu postępowania upadłościowego. Wymienieni zostaną wówczas wierzyciele,
tytuły i sumy zobowiązań podlegające umorzeniu. Umorzenie nie będzie mogło jednak
dotyczyć zobowiązań obejmujących świadczenia okresowe, których tytuł prawny nie wygasł,
oraz zobowiązań powstałych po ogłoszeniu upadłości. Te zobowiązania upadłego niestety nie
podlegają umorzeniu.
OCENA WPROWADZONYCH PRZEPISÓW
Analiza wprowadzonych przepisów prowadzi do wniosku, iŜ przedsiębiorcy będący
kontrahentami osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej nie powinni
obawiać się moŜliwości ogłoszenia przez nich upadłości. Po pierwsze naleŜy zauwaŜyć, iŜ
ustawa stawia bardzo restrykcyjne wymogi umoŜliwiające skorzystanie z dobrodziejstw tej
instytucji. Dla uwzględnienia wniosku o ogłoszenie upadłości niezbędne jest bowiem, by
niewypłacalność dłuŜnika nastąpiła z przyczyn całkowicie od niego niezaleŜnych (takich jak
np. przewlekła choroba). Za okoliczność taką nie uznaje się natomiast m.in. zmiany stóp
procentowych kredytów hipotecznych lub zmiany kursów walut. Dlatego teŜ konsument,
który zaciągnął kredyt na zakup nieruchomości, nie będzie mógł ogłosić upadłości w sytuacji,
gdy rata kredytu wzrośnie znacząco z takich właśnie przyczyn. Poza tym sąd ma obowiązek
oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeŜeli ustali, Ŝe dłuŜnik zaciągał kolejne
zobowiązania w czasie, kiedy był juŜ niewypłacalny. Paradoksalnie przesłanka ta będzie
spełniona równieŜ w przypadku, gdy konsument zaciągnie kredyt konsolidacyjny na spłatę
zaciągniętych wcześniej zobowiązań, z których realizacją sobie nie radził. W związku z tym
wydaje się, iŜ potencjalny krąg podmiotów, które w ogóle będą mogły ogłosić upadłość
konsumencką będzie stosunkowo wąski.
Po drugie, regulacje dotyczące upadłości konsumenckiej zawierają istotne
ograniczenia czasowe mające niewątpliwie na celu zapobieŜenie naduŜywania tej instytucji
przez jej beneficjentów. Z treści omówionych przepisów wynika bowiem jednoznacznie, iŜ
upadłość konsumencką będzie moŜna ogłosić nie częściej niŜ raz na dziesięć lat.
Po trzecie, nie moŜna pominąć faktu, iŜ w czasie trwania postępowania
upadłościowego i w toku realizacji planu spłaty wierzycieli upadły będzie podlegał licznym
(omówionym wcześniej) ograniczeniom. Restrykcje te z całą pewnością zniechęcą wielu
konsumentów do skorzystania z tej instytucji.
Po czwarte, ogłoszenie upadłości będzie wiązało się z utratą mieszkania lub domu
stanowiącego własność dłuŜnika, które obligatoryjnie zaliczone zostaną do masy upadłości.
Co prawda konsumentowi zagwarantowana zostanie suma stanowiąc równowartość czynszu
najmu za okres 12 miesięcy, ale strata domu lub mieszkania z całą pewnością będzie
dotkliwa.
Reasumując nie sposób przyjąć, by wielu konsumentów nie tylko mogło, ale równieŜ
chciało ogłaszać upadłość, nie mając ku temu waŜkich powodów. Znowelizowane przepisy są
bowiem bardzo restrykcyjne i rygorystyczne. Z całą więc pewnością nie będzie moŜna mówić
o naduŜywaniu tej instytucji, a tym samym nie będzie stanowiła ona istotnego zagroŜenia dla
płynności finansowej przedsiębiorców będących kontrahentami osób fizycznych
nieprowadzących działalności gospodarczej.
Aleksandra Budniak
Prawnik
DAUERMAN Kancelaria Prawa Gospodarczego i Sportowego