§ PORADY PRAWNE UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA

§
PORADY PRAWNE
UPADŁOŚĆ KONSUMENCKA - POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE WOBEC
OSÓB FIZYCZNYCH NIEPROWADZĄCYCH DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
(WYBRANE ZAGADNIENIA)
Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej zostało
1
uregulowane w art. 491 – 491
23
ustawy z dnia 28 lutego 2003r. Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2015r., poz. 233,
z późn. zm. t.j.; dalej jako: PrUp). Podstawowym celem wprowadzenia tej instytucji prawnej było ograniczenie
wykluczenia społecznego oraz stworzenie osobom
szansy
na
dalsze
życie
bez
obciążeń
(pismo
fizycznym nieprowadzącym działalności gospodarczej
z
dnia
24
maja
2012r.
Podsekretarz
Stanu,
DD3/0602/39/IMD/12/BMI9-6540, Biul. Skarb. 2012/3/14-15; stanowisko Rządu wobec poselskiego projektu
ustawy o zmianie ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze oraz niektórych innych ustaw z dnia
25 czerwca 2014r., DKRM-140-93(7)/14).
W nawiązaniu do powyższego, zgodnie z art. 10 i 11 PrUp upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika,
który stał się niewypłacalny. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich
wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich
wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy
miesiące.
Istotnym jest podkreślenie w tym miejscu, iż postępowanie upadłościowe w sprawach objętych
w/w przepisami prowadzi się bez względu na liczbę wierzycieli – także wtedy, gdy dłużnik ma tylko jednego
2
wierzyciela (art. 491 ust. 2 PrUp).
Postępowanie upadłościowe inicjuje się poprzez złożenie wniosku (na formularzu) o ogłoszenie
2
upadłości, w którym należy zawrzeć dane szczegółowo wymienione w art. 491 PrUp, w tym imię i nazwisko,
miejsce zamieszkania oraz numer PESEL dłużnika, a jeśli dłużnik nie posiada numeru PESEL - dane
umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację; wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika;
wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie; aktualny i zupełny wykaz majątku
z szacunkową wyceną jego składników; spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności
każdego z nich oraz terminów zapłaty; spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu, w jakim dłużnik
kwestionuje istnienie wierzytelności; wskazanie wierzytelności w spisie wierzytelności spornych nie stanowi jej
uznania; listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia, w szczególności
hipotek, zastawów i zastawów rejestrowych.
Po rozpoznaniu przez Sąd Rejonowy wniosku zostaje on uwzględniony lub oddalony. W pierwszym
wypadku, uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości
5
(art. 491 PrUp), w którym:
1)
wymienia imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL dłużnika
(upadłego), a jeżeli upadły nie posiada numeru PESEL - dane umożliwiające jego jednoznaczną
identyfikację;
2)
określa, że upadły jest osobą nieprowadzącą działalności gospodarczej;
3)
wzywa wierzycieli upadłego do zgłaszania wierzytelności w terminie trzydziestu dni od dnia
obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze;
4)
wzywa osoby, którym przysługują prawa oraz prawa i roszczenia osobiste ciążące
na nieruchomości należącej do upadłego, jeżeli nie zostały ujawnione w księdze wieczystej,
do ich zgłaszania w terminie trzydziestu dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu
upadłości w Rejestrze, pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie w postępowaniu;
5)
wyznacza sędziego - komisarza oraz syndyka.
4
Natomiast w odniesieniu do drugiego przypadku należy zwrócić uwagę na art. 491 PrUp, w którym
zawarto przesłanki oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Zgodnie z w/w przepisem sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził
do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, a także
jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku:
1)
w stosunku do dłużnika prowadzono postępowanie upadłościowe według przepisów tytułu
niniejszego, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek
dłużnika;
20
2)
ustalony dla dłużnika plan spłaty wierzycieli uchylono na podstawie przepisu art. 491 PrUp;
3)
dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku
o ogłoszenie upadłości;
4)
czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem
wierzycieli
- chyba że przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
W odniesieniu do powyższego należy podnieść, iż ustawodawca nie definiuje pojęcia winy.
W judykaturze i piśmiennictwie, pod wpływem prawa francuskiego, upowszechnił się pogląd wskazujący
na dwa elementy winy: obiektywny i subiektywny (albo ujmujący winę w znaczeniu obiektywnym i subiektywnym).
Obiektywny wyraża się w uznaniu za zawinione zachowań niezgodnych z przepisami prawa lub określonymi
regułami etycznymi. Natomiast składnik subiektywny wyraża się w uznaniu za zawinione zachowań rozmyślnie
wyrządzających szkodę oraz niedbalstwa. Jednak w nowszym piśmiennictwie, w nawiązaniu do koncepcji
wykształconych w nauce prawa karnego, dominuje stanowisko wskazujące dwa znamiona czynu - przedmiotową i
podmiotową niewłaściwość postępowania - i ograniczające pojęcie winy do elementu kwalifikującego zachowanie
szkodzące wyłącznie z uwagi na cechy podmiotowe sprawcy. Judykatura i doktryna dość powszechnie przyjmują
tzw. normatywną koncepcję winy, uznającą winę za ujemną ocenę zachowania podmiotu, umożliwiającą
postawienie mu zarzutu podjęcia niewłaściwej decyzji w danej sytuacji [por. Z. Banaszczyk (w:) K. Pietrzykowski,
Komentarz, t. I, 2005, nb 17-20; W. Czachórski (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 1, s. 540; J. Dąbrowa,
Wina jako przesłanka odpowiedzialności cywilnej, Wrocław 1968, s. 134 i n.; W. Dubis (w:) E. Gniewek,
Komentarz, 2008, art. 415, nb 26]. O tym natomiast, czy w danym przypadku można osobie zobowiązanej
postawić zarzut rażącego niedbalstwa, decyduje nie tylko niezgodność jej postępowania z przyjętym modelem
postępowania, lecz także uwarunkowana doświadczeniem życiowym możliwość i powinność przewidywania
odpowiednich następstw swojego zachowania (postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum
w Szczecinie z dnia 29 stycznia 2016r., XII GU 18/15).
4
Nadto należy przywołać art. 491 ust. 3 i 4 PrUp, w którym wskazano, że
sąd oddala wniosek
o ogłoszenie upadłości, jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku w stosunku do dłużnika
prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań, chyba że do
niewypłacalności dłużnika lub zwiększenia jej stopnia doszło pomimo dochowania przez dłużnika należytej
staranności lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami
humanitarnymi, a także jeżeli dane podane przez dłużnika we wniosku są niezgodne z prawdą lub niezupełne,
chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione
względami słuszności lub względami humanitarnymi.
W tym miejscu należy podkreślić, iż postępowanie upadłościowe w każdym wypadku powoduje utratę
całego zgromadzonego majątku, gdyż jak stanowi art. 61 PrUp z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego
staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego.
Jednakże ustawodawca zabezpieczył także interesy upadłego, czego przykładem jest art. 491
13
PrUp,
w którym wskazano, iż jeżeli w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym
zamieszkuje upadły, a konieczne jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających
na jego utrzymaniu, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą
przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od
dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy.
Jednym z kluczowych elementów każdego postępowania upadłościowego jest ustalenie planu spłaty,
o jakim mowa w art. 491
15
PrUp. Zgodnie z tym przepisem w postanowieniu o ustaleniu planu spłaty wierzycieli
sąd określa, w jakim zakresie i w jakim czasie, nie dłuższym niż trzydzieści sześć miesięcy, upadły jest
obowiązany spłacać zobowiązania uznane na liście wierzytelności, niewykonane w toku postępowania na
podstawie planów podziału, oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości
zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli. Zobowiązania powstałe po ogłoszeniu upadłości i
niewykonane w toku postępowania uwzględnia się w planie spłaty wierzycieli w pełnej wysokości, przy czym ich
spłata może być rozłożona na raty na czas nie dłuższy niż przewidziany na wykonanie planu spłaty wierzycieli.
Istotnym jest, iż ustawodawca w art. 491
15
ust. 6 PrUp zagwarantował, że w okresie wykonywania planu spłaty
wierzycieli niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego dotyczącego wierzytelności powstałych
przed ustaleniem planu spłaty wierzycieli, z wyjątkiem wierzytelności wynikających z zobowiązań, o których mowa
w art. 491
21
ust. 2 PrUp.
Po wykonaniu przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli sąd wydaje
postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych
przed dniem ogłoszenia upadłości i niewykonanych w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli, jednakże
wymaga podkreślić, iż nie podlegają umorzeniu zobowiązania o charakterze alimentacyjnym, zobowiązania
wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci,
zobowiązania do zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny, a także do wykonania obowiązku naprawienia
szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, zobowiązania do zapłaty nawiązki lub świadczenia
pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie, jak
również zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego
prawomocnym orzeczeniem oraz zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał
21
udziału w postępowaniu (491 ust. 1 i 2 PrUp).
Wobec powyższego wymaga podkreślić, iż w art. 491
21
ust. 3 PrUp wskazano, iż po wydaniu
postanowienia, o którym mowa powyżej, niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego
dotyczącego wierzytelności powstałej przed dniem ustalenia planu spłaty wierzycieli z wyjątkiem wierzytelności
wynikających z zobowiązań, o których mowa w art. 491
21
ust. 2 PrUp.
Poza powyższym zaakcentować należy, iż jak wynika wprost z art. 491
16
ust. 1 PrUp, sąd umarza
zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty
sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.
ADWOKAT MARCIN SYSIAK