zapis zwykły i polecenie II

Zapis zwykły i polecenie II. Zapis
windykacyjny
Prof. dr hab. Fryderyk Zoll
Zapis zwykły
• Art. 971. Jeżeli spadek przypada kilku
spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku
do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba
że spadkodawca postanowił inaczej. Przepis
ten stosuje się odpowiednio do dalszego
zapisu.
Zapis zwykły
• Testator w testamencie obciążył swoich
spadkobierców A, B i C zapisem na rzecz D w
wysokości 100 tys. Zł. Czy po ogłoszeniu
testamentu D może żądać od C zapłaty 100
tys. zł?
Zapis zwykły
• Art. 972. Przepisy o powołaniu spadkobiercy, o
zdolności do dziedziczenia i o niegodności
stosuje się odpowiednio do zapisów.
• A w swoim testamencie zawarł dyspozycję o
powołaniu fundacji. Fundacja ta nie została
jednak powołana do dziedziczenia, tylko
została uprawniona do zapisu 200 tys. zł.
Zapis zwykły
• Art. 973. Jeżeli osoba, na której rzecz został
uczyniony zapis, nie chce lub nie może być
zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje
zwolniony od obowiązku jego wykonania,
powinien jednak w braku odmiennej woli
spadkodawcy wykonać dalsze zapisy.
Zapis zwykły
• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 1988 r. III CZP
65/88
• W sytuacji, gdy osoba na której rzecz uczyniony został zapis
nieruchomości, przyjęła go przez objęcie w posiadanie
przedmiotu zapisu, lecz odmawia zawarcia ze spadkobiercą
obciążonym zapisem umowy w formie aktu notarialnego
przenoszącej na nią własność tej nieruchomości,
spadkobierca uprawniony jest do żądania w drodze
powództwa, aby Sąd stwierdził obowiązek zapisobiorcy do
złożenia oznaczonego oświadczenia woli.
• LEX nr 8902
Zapis zwykły
• Art. 974. Zapisobierca obciążony obowiązkiem
wykonania dalszego zapisu może zwolnić się
od tego obowiązku także w ten sposób, że
dokona bezpłatnie na rzecz dalszego
zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z
tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o jego
wykonanie.
• Art. 975. Zapis może być uczyniony pod
warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.
Zapis zwykły
• Art. 976. W braku odmiennej woli
spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do
tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli rzecz
zapisana nie należy do spadku w chwili jego
otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili
swej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy.
Zapis zwykły
• Art. 977. Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz
oznaczona co do tożsamości, do roszczeń
zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z
rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich
wartości, jak również do roszczeń obciążonego
zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się
odpowiednio przepisy o roszczeniach między
właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy.
•
Zapis zwykły
• A od 10 lat włada nieruchomością, która jest
własnością B. Dwa lata temu B zmarł
pozostawiając testament, od początku znany A. W
testamencie tym A został powołany do
dziedziczenia jednak nieruchomość stała się
przedmiotem zapisu na rzecz C. Rok temu doszło
do ogłoszenia testamentu. Jakie roszczenia
przysługują C do A?
• A od dziesięciu lat dokonywał nakładów. Czy
może żądać ich zwrotu od C? Były to nakłady
konieczne i inne.
Zapis zwykły
• Art. 978. Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz
oznaczona co do tożsamości, obciążony zapisem
ponosi względem zapisobiercy odpowiedzialność
za wady rzeczy jak darczyńca.
• Art. 892. Jeżeli rzecz darowana ma wady,
darczyńca obowiązany jest do naprawienia
szkody, którą wyrządził obdarowanemu przez to,
że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich w
czasie właściwym. Przepisu tego nie stosuje się,
gdy obdarowany mógł z łatwością wadę
zauważyć.
Zapis zwykły
• Art. 979. Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone
tylko co do gatunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy
średniej jakości, uwzględniając przy tym potrzeby
zapisobiercy.
• Art. 980. Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone
tylko co do gatunku, do odpowiedzialności obciążonego
względem zapisobiercy za wady fizyczne i prawne rzeczy
stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży.
Jednakże zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem
tylko odszkodowania za nienależyte wykonanie zapisu albo
dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy takiego
samego gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody
wynikłej z opóźnienia.
Zapis windykacyjny
• Art. 9811. § 1. W testamencie sporządzonym w formie
aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że
oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą
otwarcia spadku (zapis windykacyjny).
• § 2. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
•
1)
rzecz oznaczona co do tożsamości,
•
2)
zbywalne prawo majątkowe,
•
3)
przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
•
4)
ustanowienie na rzecz zapisobiercy
użytkowania lub służebności.
Zapis windykacyjny
• A sporządził w formie aktu notarialnego
testament, w którym ustanowił zapis
windykacyjny na rzecz B, dotyczący jego
samochodu. Następnie w testamencie
własnoręcznym ustanowił zapis dotyczący
tego przedmiotu na rzecz C. Czy B z chwilą
otwarcia spadku nabędzie samochód?
Zapis windykacyjny
• A sporządził testament własnoręczny
zawierając w nim zapis na rzecz B, który
określił jako windykacyjny, czyniąc jego
przedmiotem nieruchomość. Jak wygląda
sytuacja prawna B z chwilą otwarcia spadku po
A?
Zapis windykacyjny
• Art. 9812. Zapis windykacyjny jest bezskuteczny,
jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu
nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca był
zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem
zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy
użytkowania lub służebności, zapis jest
bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku
przedmiot majątkowy, który miał być obciążony
użytkowaniem lub służebnością nie należy do
spadku albo spadkodawca był zobowiązany do
jego zbycia.
Zapis windykacyjny
• A zawarł z B w formie pisemnej umowę
przedwstępną sprzedaży nieruchomości,
należącej do A. Następnie A sporządził w
formie aktu notarialnego testament, w którym
uczynił tę nieruchomość przedmiotem zapisu
windykacyjnego na rzecz C. Czy z chwilą
otwarcia spadku C uzyska własność
nieruchomości?
Zapis windykacyjny
• Art. 9813. § 1. Zastrzeżenie warunku lub terminu uczynione
przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego uważa się za
nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z
okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie
zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny.
Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub
nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło
przed otwarciem spadku.
• § 2. Zapis windykacyjny nieważny ze względu na
zastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje skutki zapisu
zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem
terminu, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub
z okoliczności.
Zapis windykacyjny
• Art. 9814. Spadkodawca może obciążyć
zapisem zwykłym osobę, na której rzecz
uczynił zapis windykacyjny.
• Art. 9815. Przepisy o powołaniu spadkobiercy,
przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do
dziedziczenia i o niegodności stosuje się
odpowiednio do zapisów windykacyjnych.
Zapis windykacyjny
• Art. 9816. W sprawach nieuregulowanych w
niniejszym rozdziale oraz w przepisach
szczególnych do zapisu windykacyjnego
stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie
zwykłym.
Zapis windykacyjny
• A ustanowił w testamencie notarialnym na
rzecz B zapis windykacyjny nieruchomości.
Spadkobierca C nie wydał jednak
nieruchomości B, tylko włada nią nadal. Po
pięciu latach od ogłoszenia testamentu, gdy B
domagał się wydania nieruchomości, C
podniósł zarzut przedawnienia. Czy zasadnie?
Polecenie
• Art. 982. Spadkodawca może w testamencie
włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę
obowiązek oznaczonego działania lub
zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem
(polecenie).
Polecenie
•
•
•
•
•
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 lutego 2006 r. I ACa 890/05
Zmarły Zbigniew M. sporządził w dniu 11.02.2000 r. notarialny testament a w dniu
28 lutego 2000 r. dodatkowo polecenie dla spadkobiercy testamentowego,
zawierające wskazania w zakresie sposobu zorganizowania jego pochówku.
(Dokument ten został sporządzony komputerowo i został opatrzony podpisem
Zbigniewa M. – wtrącenie FZ na podstawie faktów przytoczonych przez SA)
Zbigniew M. zmarł 9 lipca 2003 r. W dniu 14 lipca 2003 r. pozwanym zostały
przekazane kserokopie testamentu i polecenia. Zmarły polecił powódce Annie K.
(jako spadkobierczyni testamentowej) dokonanie jego pochówku w grobie
rodziców na Cmentarzu Północnym, po skremowaniu i przeprowadzeniu świeckiej
ceremonii.
Pozwane nie udzieliły odpowiedzi na przesłane pisma i dokonały pochówku
zmarłego na Cmentarzu Komunalnym, bez przeprowadzenia kremacji.
Pochówek zmarłego nastąpił w trybie art. 10 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o
cmentarzach i chowaniu zmarłych przez małżonka. Bezspornym jest, że zmarły
zostawił wolę co do sposobu zorganizowania pogrzebu, a o jej treści obie pozwane
zostały poinformowane.
Polecenie
• Zaskarżonym wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2005 r. w
sprawie z powództwa Anny K. przeciwko Barbarze M. i
Elwirze M. o ochronę dóbr osobistych Sąd Okręgowy w
W. nakazał pozwanym złożenie oświadczenia woli o
następującej treści:
• "Wyrażam zgodę na przeprowadzenie ekshumacji
zwłok zmarłego Zbigniewa Ignacego M. oraz zlecam
dokonanie pochówku powódce Annie K., zgodnie z jego
wolą zawartą w poleceniu dla spadkobiercy
testamentowego z dnia 28 lutego 2000 r., na koszt
pozwanej Barbary M.".
Polecenie
• W okolicznościach niniejszej sprawy Sąd uznał za celowe
przyznanie powódce ochrony z art. 23 k.c. i art. 24 k.c.
• Anna K. była osobą bliską dla zmarłego, skoro jej powierzył
wykonanie swojej ostatniej woli co do pochówku.
• Przesłanką odpowiedzialności z art. 24 k.c. jest
bezprawność działania. W ocenie Sądu pozwana Barbara M.
bezprawnie (sprzecznie z zasadami współżycia społecznego)
dokonała pochówku męża. Skoro doszło do naruszenia
dobra osobistego to zasadne było żądanie Anny K. usunięcia
jego skutków.
• Sąd zobowiązał obie pozwane do złożenia oświadczenia
woli o wyrażeniu zgody na ekshumację a kosztami jej
przeprowadzenia obciążył pozwaną Barbarę M.
Polecenie
• Sąd Apelacyjny (…)
• Trafny jest natomiast zarzut naruszenia art. 23 k.c. i art.
24 k.c. na skutek nie znajdującego uzasadnienia (w
kontekście poczynionych przez Sąd I instancji ustaleń
faktycznych) uznania, że zorganizowanie przez
apelującą pogrzebu męża miało charakter bezprawny.
Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że zmarły Zbigniew
M. pozostawił dyspozycje w sprawie zorganizowania
jego pogrzebu. Okoliczność ta nie była przez strony
kwestionowana. Nietrafne jest jednak stanowisko Sądu,
iż dyspozycje w sprawie pogrzebu powinny być
oceniane w aspekcie polecenia spadkodawcy w
rozumieniu art. 982 k.c.
Polecenie
• Prawo przypisuje (wyrażonej za życia przez osobę
fizyczną woli dotyczącej rozporządzeń na
wypadek śmierci w sprawach nie mających
charakteru majątkowego) skuteczność tylko w
wyjątkowych sytuacjach. Jedną z nich jest
polecenie z art. 982 k.c. Przepis ten pozwala
spadkodawcy w testamencie nałożyć na
spadkobiercę lub zapisobiorcę polecenia np. w
sprawie zorganizowania odpowiedniego pogrzebu
lub pochowania w określonym miejscu (por. J.
Policzkiewicz - Kodeks Cywilny Komentarz t. III Wwa 1972 s. 1902).
Polecenie
• Polecenie może być również jedynym przedmiotem
testamentu (por. Kodeks Cywilny Tom II Praktyczny
Komentarz z orzecznictwem Wydawnictwo ZPP W-wa
2005 s. 878).
• Z uwagi na powyższe, aby dyspozycja spadkodawcy w
sprawie jego pogrzebu mogła zostać uznana za
polecenie (którego wykonanie zapewnia art. 985 k.c.)
testament zawierający to polecenie musi być ważny.
• Zgodnie z art. 958 k.c. testament sporządzony z
naruszeniem przepisów prawa spadkowego jest
nieważny, chyba że przepisy te stanowią inaczej.
Polecenie
• Dyspozycje Zbigniewa M. w sprawie jego pochówku nie zostały
zamieszczone w testamencie notarialnym z 11 lutego 2000 r., lecz w
osobnym dokumencie sporządzonym w dniu 28 lutego 2000r.
Dokument ten jest dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245
k.p.c. Zatytułowany jest jako polecenie dla spadkobiercy
testamentowego - dyspozycja co do pochówku. Sporządzony został
w całości na komputerze; tylko podpis został skreślony
własnoręcznie przez spadkodawcę.
• Taka forma dokumentu uniemożliwia uznanie go za testament
własnoręczny w rozumieniu art. 949 § 1 k.c., ponieważ nie został
napisany w całości pismem ręcznym. Oznacza to, że testament jest
nieważny, a w konsekwencji nieważne jest również polecenie
spadkodawcy. Dyspozycja w sprawie pochówku nie mogła więc być
uznana przez Sąd Okręgowy za polecenie w rozumieniu art. 982 k.c.
W tej sytuacji zachodzi konieczność określenia prawnego znaczenia
woli zmarłego w tym przedmiocie, wyrażonej w formie pisemnej.
Polecenie
• W przeciwieństwie do polecenia w testamencie (art. 982
k.c.) jednostronne dyspozycje (oświadczenia woli) osoby
żyjącej wydane na wypadek śmierci w przedmiocie
pochowania jej zwłok nie są ubezpieczone przez prawo,
które nie przewiduje możliwości ich przymusowego
wykonania. Jeżeli nawet dyspozycja taka zostanie przyjęta
przez wskazaną osobę, to ani nie staje się przez to
zobowiązaniem, ani nie przysparza prawa innej osobie
(numerus clausus czynności prawnych jednostronnych).
Wola zmarłego ma charakter jego życzenia, którego
poszanowanie jest kwestią lojalności najbliższej rodziny i
obowiązkiem moralnym (por. Stanisław Rudnicki Prawo do
grobu. Zagadnienia cywilistyczne. Zakamycze 1999 s. 5051).
Polecenie
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2002 r. III CZP
19/02
• W obszernym uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego
Sąd Okręgowy wskazał, że w rozpoznawanej przez niego sprawie
Piotr i Franciszka Honorata małżonkowie W. obdarowali swojego
syna Jana W. określoną nieruchomością rolną. Jednocześnie w
umowie darowizny zawartej w formie aktu notarialnego zobowiązali
obdarowanego do "spłaty" na rzecz ich córki (siostry
obdarowanego) w wysokości 20.000 zł. Jan W. nie wypłacił siostrze
kwoty określonej w umowie. Maria C. wystąpiła zatem przeciwko
niemu z powództwem o zasądzenie 20.000 zł. W międzyczasie
zmarł jeden z darczyńców, a mianowicie Franciszka Honorata W.
Spadek po niej nabyli z mocy ustawy mąż Piotr W. oraz dzieci: Maria
C., Szczepan W. oraz Jan W.
Polecenie
• W rozpoznawanej sprawie wydany został nakaz zapłaty
przeciwko Janowi W. Jednak w wyniku sprzeciwu
pozwanego Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 21
września 2001 r. oddalił powództwo. Sąd ten wskazał, że
obowiązek nałożony na Jana W. w umowie darowizny ma
charakter polecenia, którego wykonania może żądać
jedynie pozostały przy życiu darczyńca. Piotr W. nie poparł
żądania powódki, zatem powództwo podlegało oddaleniu.
• Rozpoznając apelację powódki Sąd Okręgowy powziął
poważne wątpliwości co do kręgu podmiotów
uprawnionych w stanie faktycznym sprawy do wystąpienia
przeciwko obdarowanemu z żądaniem wypełnienia
polecenia.
Polecenie
• W takim stanie sprawy należy przede wszystkim przypomnieć, że
darczyńca może nałożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego
działania lub zaniechania nie czyniąc nikogo wierzycielem, co zgodnie z art. 893 k.c. - stanowi polecenie. Polecenie to, według
powszechnie przyjętego poglądu, jest co do swej istoty tożsame z
poleceniem testamentowym (por. art. 982 k.c.). Różnica wyraża się
jedynie w tym, że wykonania polecenia dołączonego do darowizny
może domagać się darczyńca, spadkobiercy darczyńcy, a także - w
określonych sytuacjach - właściwy organ państwowy (art. 894 k.c.),
natomiast wykonania polecenia zawartego w testamencie może
domagać się każdy ze spadkobierców, wykonawca testamentu oraz w określonych sytuacjach - organ państwowy (art. 985 k.c.). W obu
przypadkach nie jest możliwe domaganie się wykonania polecenia,
które ma wyłącznie na celu interes obciążonego.
Polecenie
•
Powszechnie przyjmuje się przy tym, że nałożenie na obdarowanego lub
spadkobiercę polecenia, także majątkowego, nie prowadzi do powstania stosunku
zobowiązaniowego analogicznego jak wynikający z innych zdarzeń prawnych, z
którymi ustawa łączy taki skutek (zawarcie umowy, wyrządzenie szkody, zapis
testamentowy). Osoba, która odnosi z polecenia korzyść, nie jest wierzycielem, lecz
beneficjariuszem. Taki wniosek wywodzi się z charakteru prawnego polecenia,
którego nałożenie na określoną osobę (obdarowanego, spadkobiercę) prowadzi do
powstania zobowiązania naturalnego (niezupełnego). Takie stosunki
zobowiązaniowe charakteryzują się niemożliwością dochodzenia od dłużnika
należnego świadczenia na drodze sądowej. "Niezupełność" zobowiązania wyraża
się w odjęciu uprawnionemu możliwości skorzystania z przymusu państwowego w
celu uzyskania należnego świadczenia, jednak spełnienie świadczenia przez
zobowiązanego nie jest świadczeniem nienależnym. Oznacza to, że zarówno gdy
chodzi o polecenie przy darowiźnie, jak i przy poleceniu testamentowym,
określony krąg podmiotów może domagać się od obciążonego powinnego
zachowania się wynikającego z treści polecenia, jednak podmioty te nie mogą
skorzystać z przymusu państwowego w celu zmuszenia obciążonego do takiego
zachowania się.
Polecenie
• Art. 985. Wykonania polecenia może żądać
każdy ze spadkobierców, jak również
wykonawca testamentu, chyba że polecenie
ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego
poleceniem. Jeżeli polecenie ma na względzie
interes społeczny, wykonania polecenia może
żądać także właściwy organ państwowy.