Dr Piotr Koprowski - Instytut Historii

Dr Piotr Koprowski
Zakład Historii Myśli i Kultury Politycznej
Instytut Historii
Uniwersytet Gdański
2010/2011
Przedmiot: Historia Rosji, rok I, semestr zimowy, studia stacjonarne pierwszego stopnia
Ilość godzin:30
Forma: ćwiczenia
Sposób rozliczenia: zaliczenie
Wykaz realizowanych tematów oraz wymagana literatura (wytłuszczonym drukiem zaznaczono
pozycje o charakterze podręcznikowo-syntetycznym):
I-II. Początki Rusi
1. Warunki naturalne
2. Życie codzienne Rusów
3. Problem nazwy „Rus”
4. Cywilizacja staroruska:
a) geneza (teoria „skandynawskiej obecności”) i rozwój
b) ustrój polityczny i społeczno-terytorialny ( pozycja księcia i posadnikównamiestników, drużyna, wiec, gmina)
c) główne ośrodki (Kijów, Nowogród, Psków, Włodzimierz, Suzdal) i ich specyfika
d) wyprawy wojenne (podboje Światosława)
Literatura:
Bardach J., O roli Normanów we wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyźnie Wschodniej,
„Kwartalnik Historyczny” 1958, nr 2.
Birnbaum H., Średniowieczny Nowogród. Życie polityczne, społeczne i kulturalne w
staroruskiej wspólnocie miejskiej, [w:] Chrześcijaństwo Rusi Kijowskiej, Białorusi, Ukrainy
i Rosji (X-XVII wiek), Kraków 1997.
Boroń P., Słowiańskie wiece plemienne, Katowice 1999.
Bratkowski S., Pan Nowogród Wielki, Warszawa 1999.
Paszkiewicz H., Powstanie narodu ruskiego, Kraków 1998.
Rybakow B., Pierwsze wieki historii Rusi, Warszawa 1983.
Wasilewski T., Bizancjum i Słowianie w IX wieku. Studia z dziejów politycznych
i kulturalnych, Warszawa 1972.
Wasilewski T., Studia nad składem społecznym wczesno-średniowiecznych sił zbrojnych
na Rusi, „Studia wczesno-średniowieczne” 1958, t. 4.
Grabski A. F., Kilka uwag na marginesie dyskusji nad początkami państwa ruskiego, „Slavia
Orientalis” 1959, nr 1.
Rostkowski G., Wyprawa Światosława na Chazarię w 965 r. i jej następstwa, „Przegląd
Historyczny”2001, nr 3.
Bazylow L., Historia Rosji, t. 1, Warszawa 1985.
Zernack K., Polska i Rosja, Dwie drogi w dziejach Europy, Warszawa 2000.
III.Chrystianizacja Rusi
1. Specyfika pogaństwa Rusów:
a) panteon bogów
1
b) kult
c) rola religii pogańskiej w procesie konsolidacji państwa i poszczególnych grup
społecznych
2. Początki chrześcijaństwa na Rusi
3. Chrzest i jego następstwa
4. Ruska Cerkiew:
a) organizacja
b) pozycja prawna
c) relacje z państwem
Literatura:
Brückner A., Mitologia słowiańska i polska, Warszawa 1985.
Gieysztor A., Słowiańskie wierzenia tradycyjne i chrystianizacja Rusi: Zmiana
i kontynuacja, [w:] Chrześcijaństwo Rusi...
Dzieło chrystianizacji Rusi Kijowskiej i jego konsekwencje w kulturze Europy, Lublin 1988.
Paszkiewicz H., Początki Rusi, Kraków 1996.
Chrystus zwyciężył. Wokół chrztu Rusi Kijowskiej, Warszawa 1989.
Petelczyc R., Pierwsi ruscy święci Borys i Gleb w legendach staroruskich, „Przegląd
Humanistyczny”1989, nr 10.
Gumilow L., Od Rusi do Rosji, Warszawa 2004.
IV. Niewola mongolska
1. Rozdrobnienie feudalne na Rusi:
a) geneza
b) specyfika
c) konsekwencje
2. Inwazja mongolska:
a) przebieg
b) specyfika
c) następstwa
3. Ruś w okresie „jarzma mongolskiego”:
a) polityka Ordy wobec Rusi i książąt ruskich
b) życie codzienne ludności ruskiej
4. Cerkiew w czasach dominacji mongolsko-tatarskiej
Literatura:
Opowieść o tym, jak Batu-chan zburzył Riazań, [w:] Literatura staroruska. Wiek XI-XVII.
Antologia, Warszawa 1971.
Kałużyński S., Dawni Mongołowie, Warszawa 1983.
Zientara B., Dawna Rosja. Despotyzm i demokracja, Warszawa 1995.
Słowo o ruinie Ziemi Ruskiej po śmierci wielkiego księcia Jarosława, [w:] Literatura
staroruska...
Andrusiewicz A., Cywilizacja rosyjska, t. 1, Warszawa 2004.
Heller M., Historia imperium rosyjskiego, Warszawa 2000.
2
V. Kultura staroruska
1. Kulturotwórcza rola Cerkwi
2. Klasztory – ośrodkami formowania „nowych ludzi”
3.
Etyka staroruska
4. „Przepływy kulturowe” między Rusią a Bizancjum i Zachodem
5.
Fenomen jurodstwa
Literatura:
Dziesięć wieków związków wschodniej słowiańszczyzny z kulturą Zachodu, Lublin 1990.
Billington J. H., Ikona i topór. Historia kultury rosyjskiej, Kraków 2008.
Lipatow A., Rosja i Polska: konfrontacja i grawitacja. Historia. Kultura. Literatura.
Polityka, Toruń 2003.
Małek E., Gest w kulturze i literaturze staroruskiej, [w:] Literatura rosyjska i jej kulturowe
konteksty, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1990.
Wójcicka U., Staroruska interpretacja rzeczywistości (Obrzęd pogrzebowy – mit – symbol),
[w:] Literatura rosyjska...
Kłoczowski J., Od pustelni do wspólnoty. Grupy zakonne w wielkich religiach świata ,
Warszawa 1987.
Łotman J., Uspienski B., Rola modeli dualnych w dynamice kultury rosyjskiej (do końca
XVIII w.), [w:] Semiotyka dziejów Rosji, Łódź 1993.
Lichaczow D. S., Poetyka literatury staroruskiej, Warszawa 1981.
Panczenko A., Staroruskie szaleństwo Chrystusowe jako widowisko, [w:] Semiotyka...
Fiedotow G., Święci Rusi (X-XVII w.), Białystok – Bydgoszcz 2002.
Wodziński C., Św. Idiota, Gdańsk 2003.
Brążkiewicz B., Postawy wobec jurodiwego-szaleńca-innego na Rusi w okresie zależności
mongolskiej, [w:] Kultura rosyjska w ojczyźnie i diasporze, red. K. Duda, t. 2, Kraków 2008
Kowalska H., Kultura staroruska XI-XVI w. Tradycja i zmiany, Kraków 1998.
VI. Narodziny silnej władzy centralnej (XIV-I poł. XV w.)
1.
2.
3.
4.
5.
Ekspansja litewska
Uwalnianie się spod mongolsko-tatarskiego nadzoru (znaczenie bitwy na Kulikowym Polu)
Idea silnej władzy książęcej
Rozszerzenie wpływów Kościoła łacińskiego
Wzrost znaczenia politycznego, religijnego, ekonomicznego Wielkiego Księstwa
Moskiewskiego
Literatura:
Dogońska J., Cywilizacyjna tożsamość Rosji, Toruń 1997.
Kuczyński S. M., U podstaw rozwoju i potęgi Księstwa Moskiewskiego, Łódź 1955.
Alexandrowicz S., Ruska świadomość narodowa w średniowieczu, [w:] Państwo,
naród, stany w świadomości wieków średnich, Warszawa 1990.
Heller M., Historia...
Zernack K., Polska i Rosja...
Andrusiewicz A., Cywilizacja...
Peltz W., Suwerenność państwa w praktyce i doktrynie politycznej Rusi Moskiewskiej
(XIV-XVI w.), Zielona Góra 1994.
3
VII. Wielkie Księstwo Moskiewskie
1. Koncepcja „Moskwa – Trzeci Rzym”
2. Panowanie Iwana III:
a) proces jednoczenia Rusi
b) zrzucenie zwierzchnictwa tatarskiego
c) polityka dynastyczna
d) polityka wewnętrzna (aparat władzy, struktura społeczno-gospodarcza i wojskowa,
relacje z Cerkwią)
Literatura:
Kucharzewski J., Od białego caratu do czerwonego, t. 1 Epoka mikołajowska,
Warszawa 1998.
Uspienski B., Percepcja historii w Dawnej Rusi i doktryna „Moskwa – Trzeci Rzym”, [w:]
idem, Religia i semiotyka, Gdańsk 2001.
Kozłowski A., Rosja wyparta z Europy. Geopolityka granicy pokoju brzeskiego 1918 r.,
Toruń 2001.
Uspienski B., Car i patriarcha. Charyzmat władzy w Rosji (Bizantyjski model i jego nowe
rosyjskie ujęcie), Katowice 1999.
Andrusiewicz A., Eklezjologia megaidei Trzeci Rzym, „Przegląd Religioznawczy”1996,
nr 3.
Andrusiewicz A., Trzeci Rzym. Translatio studii – translatio imperii, „Polska i jej
wschodni sąsiedzi”1997, t. 1.
Mnicha Fiłofieja posłanie do Wielkiego Księcia Wasyla III, [w:] Słowo o Bogu i Człowieku.
Myśl religijna Słowian Wschodnich doby staroruskiej, Kraków 1995.
Chojnicka K., Idee towarzyszące procesowi uzyskiwania przez Moskwę dominacji na
ziemiach ruskich w XV, XVI wieku, [w:] Oblicza Wschodu w kulturze polskiej,
Poznań 1999.
Broda M., Idea Moskwy – Trzeciego Rzymu i struktury „duszy świata”, „Polska i jej
wschodni sąsiedzi”2004, t. 5.
VIII-IX. Monarchia rosyjska w XVI wieku
1. Panowanie Wasyla III:
a) zakończenie procesu jednoczenia ziem wielkoruskich
b) stosunki z Litwą
c) polityka wewnętrzna
2. Trudności wewnętrzne po śmierci Wasyla III
3. Panowanie Iwana IV Groźnego:
a) moskiewska koncepcja państwa i władzy oraz jej realizacja
b) najważniejsze reformy
c) zdobycze terytorialne
d) walka o dostęp do morza
e) oprycznina
4. Rządy Fiodora I
Literatura:
Skrynnikow R. G., Iwan Groźny, Warszawa 1979.
Wójcik Z., Dzieje Rosji 1533-1801, Warszawa 1971.
4
Uspienski B. A., Żywow W. M., Car i bóg. Semiotyczne aspekty sakralizacji monarchy w Rosji,
Warszawa 1992.
Andrusiewicz A., Cywilizacja...
Serczyk W. A., Iwan IV Groźny, Wrocław 2004.
Andrusiewicz A., Carowie i cesarze Rosji. Szkice biograficzne, Warszawa 2001.
Kowalska H., Znaczenie opriczniny (Na marginesie rozważań o zmianach w obrębie
prawa staroruskiego), „Slavia Orientalis”1998, nr 3.
Ochmański J., Dzieje Rosji do roku 1861, Poznań 1980.
X. Okres „Wielkiej Smuty”
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Panowanie Borysa Godunowa
Kariera Dymitra Samozwańca I
Car bojarski – Wasyl Szujski
„Łżedymitr II” i „Łżedymitr III”
Stosunki polsko-rosyjskie
Kulturowy kontekst anatomii smuty
Literatura:
Andrusiewicz A., Dzieje Wielkiej Smuty, Katowice 1999.
Andrusiewicz A., Dzieje Dymitriady. 1602-1614, t. 1-2, Warszawa 1990.
Uspienski B., Wesele Dymitra Samozwańca, [w:] idem, Religia i semiotyka.
Czerska D., Borys Godunow, Wrocław 1988.
Polak W., O Kreml i Smoleńszczyznę. Polityka Rzeczypospolitej wobec Moskwy w latach
1607-1612, Toruń 1995.
Polak W., Polska a Moskwa na przełomie XVI i XVII wieku, [w:] Między Zachodem
a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, Toruń 2002.
Czerska D., Dymitr Samozwaniec, Wrocław 2004.
Kowalska-Stus H., Kulturowy kontekst anatomii smuty, [w:] Kultura rosyjska w ojczyźnie
i diasporze, pod red. L. Liburskiej, Kraków 2007.
XI. Rosja w dobie pierwszych Romanowów (do 1689 roku)
1.
2.
3.
4.
5.
Wzmocnienie carskiego absolutyzmu
Stosunki społeczne i ekonomiczne (Ułożenie soborowe)
Reformy patriarchy Nikona i ich następstwa
Polityka zagraniczna
Wojny z Polską
Literatura:
Uspienski B., Raskoł i konflikt kulturowy XVII wieku, [w:] idem, Religia i semiotyka.
Zernack K., Polska i Rosja...
Kozłowski A., Rosja...
Andrusiewicz A., Carowie i cesarze...
Przybył E., W cieniu Antychrysta. Idee staroobrzędowców w XVII w., Kraków 1999.
Przybył E., Eklezjologiczne przyczyny rozłamu w Cerkwi rosyjskiej w połowie XVII
wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studia Religiologica”1996, z. 29.
Czerska D., Sobornoje ułożenije 1649 roku. Zagadnienia społeczno-ustrojowe,Wrocław 1970.
Grek-Pabisowa I., Staroobrzędowcy – szkice z historii, języka, obyczajów, Warszawa 1991.
5
XII. Kultura Rosji w XVI-XVII w.
1.
2.
3.
4.
Kultura materialna i duchowa
Związki z Zachodem i ich uwarunkowania
Specyfika wpływów polskich
Postrzeganie Rosji i Rosjan w Polsce XVI-XVII w.
Literatura:
Lipatow A., Rosja i Polska...
Andrusiewicz A., Cywilizacja...
Billington J. H., Ikona i topór...
Rogalski A., Rosja – Europa. Wzajemne związki, wpływy i zależności kulturalno-literackie,
Warszawa 1960.
Łużny R., Pisarze kręgu Akademii Kijowsko-Mohylańskiej a literatura polska. Z dziejów
związków kulturalnych polsko-wschodniosłowiańskich XVII-XVIII w., Kraków 1966.
Podraza A., Iwan Pereswietow, rosyjski pisarz polityczny XVI wieku, „Odrodzenie
i Reformacja w Polsce”1961, t. 6.
Dąb-Kalinowska B., Między Bizancjum a Zachodem. Ikony rosyjskie XVII-XIX wieku,
Warszawa 1990.
Zakrzewski A., Wielkie Księstwo Litewskie między Wschodem a Zachodem. Aspekt
polityczny i prawno-ustrojowy, [w:] Między Zachodem a Wschodem...
Maciszewski J., Polska a Moskwa (1603-1618). Opinie i stanowiska szlachty polskiej,
Warszawa 1968.
Kępiński A., Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, Warszawa – Kraków 1990.
Maliszewski K., Obraz Rosji i Rosjan w kulturze polskiej późnego baroku, [w:] Między
Zachodem a Wschodem...
6
Dr Piotr Koprowski
Uniwersytet Gdański
Instytut Historii
Zakład Historii Myśli i Kultury Politycznej
2010/2011
Przedmiot: Historia ZSRR, rok II, semestr zimowy, studia stacjonarne pierwszego stopnia
Ilość godzin: 30
Forma: ćwiczenia
Sposób rozliczenia: zaliczenie
Wykaz realizowanych tematów oraz wymagana literatura (wytłuszczonym drukiem zaznaczono
pozycje o charakterze podręcznikowo-syntetycznym):
I. Rosja w roku 1917
1. Skutki wojny w życiu społeczno-politycznym i gospodarczym Rosji
2. Rewolucja lutowa i działalność Rządu Tymczasowego
3. Lenin i przejęcie władzy przez bolszewików
Literatura:
Bazylow L., Obalenie caratu, Warszawa 1976.
Pipes R., Rewolucja rosyjska, Warszawa 1994.
Walicki A., Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii,
Warszawa 1996.
Andrusiewicz A., Mit Rosji. Studia z dziejów filozofii rosyjskich elit, t. 2, Rzeszów 1996
Madajczyk Cz., Intelektualiści Rosji a rewolucja lutowa i jej upadek, [w:] Międzymorze.
Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej XIX-XX wiek, Warszawa 1995.
Mitterrand F., Podcięte skrzydła. Upadek dynastii Habsburgów, Hohenzolernów
i Romanowów, Poznań 1999.
II. Pierwsze lata Rosji Radzieckiej
1. Pokój brzeski i jego następstwa
2. Interwencja mocarstw Ententy
3. Problem uczestnictwa Rosji w konferencji pokojowej w Wersalu
4. Wojna polsko-sowiecka 1919-1921
Literatura:
Kozłowski A., Rosja wyparta z Europy. Geopolityka granicy pokoju brzeskiego 1918 r.,
Toruń 2001.
Pruszyński M., Dramat Piłsudskiego. Wojna 1920, Warszawa 1994.
Davies N., Orzeł biały czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920,
Kraków 1997.
Czubiński A., Walka Józefa Piłsudskiego o nowy kształt polityczny Europy
Środkowo-Wschodniej w latach 1918-1921, Toruń 2002.
Nowak A., Stosunki polsko-rosyjskie i polsko-sowieckie a ład wersalski (1919-1921), [w:]
idem, Polacy, Rosjanie i biesy. Studia i szkice historyczne z XIX i XX wieku, Kraków 1998.
Nowak A., Polska w strategii Lenina: studium polityki realnej (1918-1920), [w:]
Zagadnienie rosyjskie. Myślenie o Rosji: oglądy i obrazy spraw rosyjskich, pod red.
M. Bohuna i J. Goćkowskiego, Kraków 2000.
Leinwand A. J., Z dziejów polsko-sowieckiej wojny propagandowej 1919-1920, [w:]
7
Międzymorze...
Żenczykowski T., Dwa komitety: 1920 i 1944. Polska w planach Lenina i Stalina,
Warszawa 1990.
Zernack K., Polska i Rosja. Dwie drogi w dziejach Europy, Warszawa 2000.
III-IV. Związek Radziecki w stosunkach międzynarodowych 1922-1939
1. Komintern i jego rola w budowie wizerunku ZSRR w świecie
2. Stosunki z Chinami
3. Udział w hiszpańskiej wojnie domowej
4. Stosunki radziecko-niemieckie i ich uwarunkowania
5. Relacje z Polską, Wielką Brytanią i Francją
Literatura:
Dogońska J., Cywilizacyjna tożsamość Rosji, Toruń 1997.
Batowski H., Między dwoma wojnami 1919-1939. Zarys historii dyplomatycznej,
Kraków 2001.
Haffner S., Diabelski pakt. Z dziejów stosunków niemiecko-rosyjskich 1917-1941,
Lublin 1994.
Kitchen M., Historia Europy 1919-1939, Wrocław – Warszawa – Kraków 1992.
Karski J., Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty,
Warszawa 1992.
Sierpowski S., Polityka zagraniczna Polski międzywojennej, Warszawa 1994.
Heller M., Niekricz A., Utopia u władzy. Historia Związku Sowieckiego od roku 1917
do naszych czasów, t. 1, Warszawa 1986.
Grünberg K., Serczyk J., Czwarty rozbiór Polski. Z dziejów stosunków
radziecko-niemieckich w okresie międzywojennym, Warszawa 1990.
Grosfeld L., Polskie aspekty stosunków niemiecko-sowieckich w okresie
międzywojennym, Warszawa 1988.
Bregman A., Najlepszy sojusznik Hitlera. Studium współpracy niemiecko-sowieckiej
1933-1941, Londyn 1971.
Skrzypek A., Niespełniony sojusz? Stosunki sowiecko-niemieckie 1917-1941,
Warszawa 1992.
Materski W., Tarcza Europy. Stosunki polsko-sowieckie 1918-1939, Warszawa 1994.
V. W stronę nowej mentalności i obyczajowości
1. Próby stworzenia „człowieka radzieckiego” (homo sovieticus)
2. Rola i miejsce inteligencji w społeczeństwie
3. Sztuka w służbie ideologii
4. Postawy nonkonformistyczne
Literatura:
Suchanek L., Człowiek radziecki i naród radziecki. Eksperyment ideologiczny i etniczny,
[w:] Współcześni Słowianie wobec własnych tradycji i mitów, pod red. M. Bobrownickiej,
L. Suchanka, F. Ziejki, Kraków 1997.
Heller M., Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki, Warszawa 1989.
Billington J. H., Ikona i topór. Historia kultury rosyjskiej, Kraków 2008, cz. VI,
rozdz. II-III.
8
Strelbicka M., Dom – wspólnota. Zamiana przestrzeni prywatnej na przestrzeń wspólną w
latach dwudziestych XX w. w ZSRR, [w:] Dom – spotkanie przestrzeni prywatnej
i publicznej na tle przemian cywilizacyjnych XIX i XX w., pod red. Z. Opackiego
i D. Płaza-Opackiej, Gdańsk 2008.
Możejko E., Realizm socjalistyczny. Teoria, rozwój, upadek, Kraków 2001.
Kowalska-Paszt I., Pomiędzy utopią a postutopią. Nieoficjalna poezja radziecka drugiej
połowy XX wieku, [w:] Kultura rosyjska w ojczyźnie i diasporze, pod red. L. Liburskiej,
Kraków 2007.
Flig M., Mitotwórcza funkcja kina. Mit Stalina w kinie radzieckim i rosyjskim, [w:] Kultura
rosyjska w ojczyźnie i diasporze, red. K. Duda, t. 2, Kraków 2008.
Tomasik W., Inżynieria dusz. Literatura realizmu socjalistycznego w planie „propagandy
monumentalnej”, Wrocław 1999. Gwiżdż M., Aleksandra Zinowiewa koncepcja istoty homo
sovieticus. Wymiar
psychologiczno-antropologiczny, [w:] Kultura rosyjska w ojczyźnie..., t. 2.
VI. ZSRR w początkowym okresie II wojny światowej
1. Agresja radziecka na Polskę i próby jej legitymizacji
2. Radziecko-niemiecka współpraca w sferze politycznej i gospodarczej
3. Podbój państw bałtyckich
4. Wojna radziecko-fińska
5. Pretensje do ziem rumuńskich i ich następstwa
Literatura:
Białe plamy. ZSRR – Niemcy 1939-1941, Wilno 1990.
Bregman A., Najlepszy...
Skrzypek A., Niespełniony...
Łossowski P., Tragedia państw bałtyckich, Warszawa 1994.
Żołyński J., Włączenie polskich ziem wschodnich do ZSRR (1939-1940), Wrocław 1994.
Czarnotta Z., Moszumański Z., Wojna zimowa, Warszawa 1994.
Kozłowski A., Rosja...
Żmudzki J., Finlandia w polityce mocarstw 1939-1944, Przemyśl 1998.
Kastory A., Złowrogie sąsiedztwo. Rosyjska polityka wobec europejskich państw
ościennych w latach 1939-1940, Kraków 1998.
VII. Wielka Wojna Ojczyźniana
1. Niemiecki atak na ZSRR (Blitzkrieg)
2. Obrona Moskwy
3. Państwa bałtyckie, Białoruś, Ukraina – niedoszli sojusznicy III Rzeszy
4. Stalingrad i Kursk – przełom w II wojnie światowej?
Literatura:
Turonek J., Białoruś pod niemiecką okupacją, Warszawa 1993.
Irving D., Wojna Hitlera, Warszawa 1996.
Łossowski P., System okupacji hitlerowskiej i jego funkcjonowanie w radzieckich
republikach nadbałtyckich 1941-1944, [w:] Związek Radziecki w latach Wielkiej Wojny
Narodowej 1941-1945, Wrocław 1979.
Chojnowski A., Ukraina, Warszawa 1997.
Madajczyk Cz., Faszyzm i okupacje 1938-1945, Poznań 1983.
9
Carell P., Operacja „Barbarossa”, Warszawa 2000.
Fugate B., Dworiecki L., Blitzkrieg nad Dnieprem. Kampania 1941 roku na froncie
wschodnim, Warszawa 2001.
Korzecki T., Stalingrad, Warszawa 2003.
VIII. Stalin – członek „Wielkiej trójki”
1. Geneza i polityczne zasady Wielkiej Koalicji
2. Teheran – Jałta – Poczdam: etapy stanowienia panowania ZSRR w Europie
3. Upadek III Rzeszy i schyłek Wielkiej Koalicji
Literatura:
Karski J., Wielkie...
Kozłowski A., Rosja...
Kowalski W. T., Wielka Koalicja, t. 1-3, Warszawa 1972-1977.
Bartoszewicz H., Polityka Związku Sowieckiego wobec państw Europy
Srodkowo-Wschodniej w latach 1944-1948, Warszawa 1999.
Sokołowski M., Ostatni rok III Rzeszy, Warszawa 1987.
Cross R., Strącony orzeł. Ostatnie dni Trzeciej Rzeszy, Warszawa 1997.
Raack R. C., Polska i Europa w planach Stalina, Warszawa 1997.
Gardner L. C., Strefy wpływów. Wielkie mocarstwa i podział Europy, Warszawa 1999.
Kersten K., Jałta w polskiej perspektywie, Londyn 1989.
Wierzbiański B., Teheran, Jałta, Poczdam, Nowy Jork 1985.
Davies N., Europa, Kraków 1999.
IX. ZSRR w początkowym okresie „zimnej wojny”
1. Świat powojenny w oczach Stalina a geneza „zimnej wojny”
2. Sowietyzacja bloku wschodniego a przypadek Jugosławii
3. I kryzys berliński
4. Rosjanie a wojna koreańska
Literatura:
Skrzypek A., Mechanizmy uzależniania. Stosunki polsko-radzieckie 1944-1957,
Pułtusk 2002.
Golon M., Ambasadorowie Stalina – radzieccy dyplomaci w Europie
Środkowo-Wschodniej i na Bałkanach w latach 1944-1953, „Czasy Nowożytne”2005, t. 18.
Bartoszewicz H., Polityka...
Laqueur W., Historia Europy 1945-1992, Londyn 1993.
Rutyna Z., Jugosławia na arenie międzynarodowej 1943-1948, Warszawa 1981.
Jarząbek W., Miejsce Polski w polityce międzynarodowej 1945-1948, „Pamięć
i sprawiedliwość” 2005, nr 8.
Borodziej W., Od Poczdamu do Szklarskiej Poręby. Polska w stosunkach
międzynarodowych 1945-1947, Londyn 1990.
Tomaszewski J., Europa Środkowo-Wschodnia 1944-1968. Powstanie, ewolucja i kryzys
realnego socjalizmu, Warszawa 1992.
McCauley M., Rosja, Ameryka i zimna wojna 1949-1991,
Wrocław – Warszawa – Kraków 2001.
Gaddis J. L., Teraz już wiemy. Nowa historia zimnej wojny, Warszawa 1997.
10
Holloway D., Stalin i bomba. Związek Radziecki a energia atomowa 1939-1956,
Warszawa 1996.
Cziomer E., Historia Niemiec współczesnych 1945-2005, Warszawa 2006.
Pastusiak L., Wielkie mocarstwa wobec podziału i zjednoczenia Niemiec, Katowice 1983.
Serczyk J., Podzielone Niemcy. Przegląd dziejów niemieckich od kapitulacji Trzeciej
Rzeszy do zjednoczenia obu państw niemieckich, Toruń 1993.
Madajczyk Cz., Czy Niemiecka Republika Demokratyczna była niechcianym dzieckiem Stalina?,
„Dzieje Najnowsze”1998, R. 30, nr 1.
Zubkow W., Pleszakow K., Zimna wojna zza kulis Kremla. Od Stalina do Chruszczowa,
Warszawa 1999.
Lowe P., Wojna koreańska, Warszawa 1995.
Dziak W. J., Korea pokój czy wojna, Warszawa 2003.
Zernack K., Polska...
X-XI. „Pokojowe współistnienie” w czasach rządów Chruszczowa
1. Powstanie Układu Warszawskiego
2. Relacje ZSRR z Japonią, Finlandią, Jugosławią i Chinami
3. Rosjanie wobec konfliktu sueskiego oraz wydarzeń 1956 r. w Polsce i na Węgrzech
4. II kryzys berliński
5. Kryzys kubański
6. ZSRR wobec problemu dekolonizacji
Literatura:
Tomaszewski J, Europa...
Skrzypek A., Mechanizmy...
Fejtö F., Europa Wschodnia po śmierci Stalina. Historia krajów Demokracji Ludowej
1953-1973, Wrocław 1988.
Wandycz P., Cena wolności. Historia Europy Środkowo-Wschodniej od średniowiecza do
współczesności, Kraków 1995.
Kis J., Węgry 1956-1957. Czas odbudowy systemu, Warszawa 1989.
Kosidło A., Wielka Brytania a dekolonizacja, 1945-1964, [w:] Zakończenie II wojny
światowej. Polityka i dyplomacja międzynarodowa 1945-2005, pod red. M. Nurka,
Gdańsk 2006.
Garlicki A., Historia 1815-2004. Polska i świat, Warszawa 2005.
Bazylow L., Wieczorkiewicz P., Historia Rosji, Wrocław 2005.
Pastusiak L., Wielkie...
Cziomer E., Historia...
Serczyk J., Podzielone...
Kubiak K., Kuba od rewolucji do kryzysu rakietowego, Warszawa 1996.
Kosidło A., Dekolonizacja Afryki. Kryzys formalnego imperium Wielkiej Brytanii
(1939-1951), Gdańsk 1997.
XII. Polityka zagraniczna ZSRR w dobie rządów Breżniewa
1. Stosunki ZSRR-USA (polityka odprężenia)
2. Rosjanie wobec wydarzeń „praskiej wiosny”, problemu niemieckiego
3. Interwencja w Afganistanie
11
Literatura:
McCauley M., Rosja...
Garlicki A., Historia...
Bazylow L., Wieczorkiewicz P., Historia...
Wandycz P., Cena...
Laqueur W., Historia...
Kozłowski A., Rosja...
Pastusiak L., Wielkie...
Malia M., Sowiecka tragedia. Historia komunistycznego imperium rosyjskiego
1917-1991, Warszawa 1998.
XIII. Upadek imperium radzieckiego
1. Bilans polityki odprężenia
2. Rozwój cywilizacyjny świata zachodniego a zmiana układu sił w ostatnim etapie „zimnej
wojny” (program tzw. gwiezdnych wojen Ronalda Reagana)
3. Stosunki radziecko-amerykańskie (spotkania Gorbaczow – Reagan)
4. Nowy kurs wobec Europy Środkowowschodniej
5. Zewnętrzne przyczyny rozpadu ZSRR
Literatura:
Heller M., Siódmy sekretarz. Blaski i nędza Michaiła Gorbaczowa, Lublin 1993.
Thom F., Czas Gorbaczowa, Warszawa 1990.
Dobbs M., Precz z Wielkim Bratem. Upadek imperium radzieckiego, Poznań 1998.
Remnick D., Grobowiec Lenina. Ostatnie dni imperium radzieckiego, Warszawa 1997.
Smaga J., Narodziny i upadek imperium ZSRR 1917-1991, Kraków 1992.
Smoleń M., Stracone dekady. Historia ZSRR 1917-1991, Warszawa – Kraków 1994.
Marciniak W., Rozgrabione imperium. Upadek Związku Sowieckiego i powstanie Federacji
Rosyjskiej, Kraków 2001.
Brzeziński Z., Wielkie bankructwo. Narodziny i śmierć komunizmu w XX wieku,
Paryż 1990.
Rakowski M. F., Michaił Gorbaczow – pieriestrojka dla Europy i świata, [w:] Europa
a Rosja. Opinie, konflikty, współpraca, pod red. Z. Anculewicza i J. Sobczaka,
Olsztyn 2003.
12
Dr Piotr Koprowski
Zakład Historii Myśli i Kultury Politycznej
Instytut Historii
Uniwersytet Gdański
2010/2011
Przedmiot: Historia Europy Środkowo-Wschodniej, rok I, semestr zimowy, studia stacjonarne II
stopnia
Ilość godzin: 30
Forma: proseminarium problemowe
Sposób rozliczenia: zaliczenie
Wykaz realizowanych tematów oraz wymagana literatura:
I-III. Słowianofilstwo i okcydentalizm – dwa kierunki w myśli rosyjskiej XIX w.
1. Specyfika i znaczenie kierunków, najważniejsi reprezentanci
2. Aleksander Hercen – w kraju i na emigracji
3. Rosja i Rosjanie (zwłaszcza chłopstwo i inteligencja) w świetle Listów
o Hiszpanii, Zapisków myśliwego, Dymu oraz Końców i początków
Literatura:
Botkin W., Listy o Hiszpanii, Warszawa 1983.
Turgieniew I., Zapiski myśliwego, [w:] idem, Dzieła wybrane, t. 1, Warszawa 1981.
Turgieniew I, Dym, [w:] idem, Dzieła wybrane, t. 2, Warszawa 1981.
Hercen A., Końce i początki, [w:] idem, Pisma filozoficzne, t. 2, Warszawa 1966.
Koprowski P., W kręgu romantyzmu. Kształtowanie się struktur światopoglądowych
Iwana Turgieniewa, Gdańsk 2008.
Przebinda G., Od Czaadajewa do Bierdiajewa. Spór o Boga i człowieka w myśli
rosyjskiej (1832-1922), Kraków 1998.
Śliwowscy W. i R., Aleksander Hercen, Warszawa 1973.
Suchanek L., Hercen i homo occidentalis, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Jagiellońskiego”1990, z. 69.
Łosski M., Historia filozofii rosyjskiej, Kęty 2000.
Kara-Murza A. A., Zmiana formuły tożsamości: Rosja między okcydentalizmem
a samoistnością, [w:] Polacy i Rosjanie. 100 kluczowych pojęć, Warszawa 2002.
Rozumieć Rosję. Tropy, pod red. M. Figury i G. Kotlarskiego, Poznań 1997.
Walicki A., Zarys myśli rosyjskiej. Od Oświecenia do renesansu
religijno-filozoficznego, Warszawa 2005.
IV-V. Fenomen rosyjskich „zbędnych ludzi”
1. Rzeczywistość historyczna Rosji czasów Mikołaja I
2. Dom rodzinny a kształtowanie się wizji świata i człowieka
3. Piotr Czaadajew i jego Pierwszy list filozoficzny
4. Inspiracje literacko-filozoficzne pokolenia
5. Rola i znaczenie generacji
Literatura:
Czaadajew P., Listy, Kraków 1992.
Przebinda G., Od Czaadajewa...
Koprowski P., W kręgu...
13
Koprowski P., Codzienność w przestrzeni domu rodzinnego Iwana Turgieniewa, [w:]
Dom – spotkanie przestrzeni prywatnej i publicznej na tle przemian cywilizacyjnych
XIX i XX w., zbiór studiów pod red. Z. Opackiego i D. Płaza-Opackiej, Gdańsk 2008
Walicki A., Słowianofile a „zbędni ludzie” na tle prądów ideowych lat
trzydziestych-sześćdziesiątych, „Slavia Orientalis” 1961, nr 4.
Abassy M., Od dekabryzmu do nihilizmu. Rosyjska inteligencja w wieku XIX
a procesy indywidualizacji, [w:] Kultura rosyjska w ojczyźnie i diasporze, red.
K. Duda, t. 2, Kraków 2008.
Bazylow L., Społeczeństwo rosyjskie w pierwszej połowie XIX w., Wrocław 1973.
Lincoln W. B., Mikołaj I, Warszawa 1988.
Śliwowska W., Mikołaj I i jego czasy, Warszawa 1965.
Chojnicka K., Rodowód literacki inteligencji rosyjskiej, Wrocław 1992.
VI-VIII. Romantyzm i pozytywizm w kulturze rosyjskiej
1. Narodziny, specyficzne cechy i reprezentanci romantyzmu rosyjskiego
2. Romantyczne zachowanie i sposób bycia
3. Przełamywanie się romantycznego wzorca światopoglądowego – przyczyny,
przebieg i uwarunkowania procesu
4. Specyfika pozytywizmu rosyjskiego („nieostrość” postaw i idei
pozytywistycznych)
5. Rosyjscy pozytywiści wobec problemów społeczno-gospodarczych kraju
6. Iwan Turgieniew – romantyk czy pozytywista?
7. Kryzys kultury europejskiej w interpretacji A. Hercena (Końce i początki)
Literatura:
Hercen A., Końce i początki...
Koprowski P., W kręgu...
Galster B.,Kłopoty z romantyzmem rosyjskim, [w:] Zagadnienia prądów i kierunków
w literaturze rosyjskiej, pod red. S. Poręby, Katowice 1980.
Galster B., Paralele romantyczne. Polsko-rosyjskie powinowactwa literackie,
Warszawa 1987.
Suchanek L., Preromantyzm w Rosji, Kraków 1991.
Suchanek L., Rosyjska ballada romantyczna, Wrocław 1974.
Główko O., Idee romantyzmu w Nocach rosyjskich Włodzimierza Odojewskiego,
Łódź 1997.
Bezwiński A., Idealiści moskiewscy. Z dziejów romantycznej myśli i literatury
rosyjskiej, Bydgoszcz 1983.
Koprowski P., Pozytywista, ale jaki? Światopogląd Iwana Turgieniewa w latach
1848-1883, Gdańsk 2009.
Mucha B., Historia literatury rosyjskiej, Wrocław 1989.
Trojanowska B., Estetyka i literatura romantyczna w edycjach periodycznych
idealistów moskiewskich „Mnemozyna” i „Moskowskij Wiestnik”, Bydgoszcz 2002.
Łosski M., Historia...
Olaszek B., Dymitr Pisariew. Wokół problemów pozytywizmu w Rosji, Łódź 1997.
IX. Społeczno-filozoficzny wymiar literatury rosyjskiej XIX w.
1. Funkcje pisarza rosyjskiego i „uprawnienia” literatury pięknej
2. Rola i znaczenie kontekstu filozoficznego
3. Dzieła literackie – wykładnią światopoglądu ich autorów (przykład I. Turgieniewa)
14
Literatura:
Smaga J., Z problematyki artystyczno-ideowego światopoglądu Mikołaja Gogola,
[w:] Studia rusycystyczne z epoki romantyzmu, red. R. Łużny, Wrocław 1973.
Kluge R.-D., Poeta jako wieszcz i sędzia. Uwagi o świadomości, funkcji i recepcji
literatur słowiańskich w XIX i na początku XX wieku, [w:] Obraz kapłana, wodza,
króla w kulturach słowiańskich, pod red. T. Dąbek-Wirgowej i A. Z. Makowieckiego,
Warszawa 1998.
Skrunda W., Z dziejów opisowości literackiej. Rosyjski szkic fizjologiczny lat
czterdziestych XIX wieku, Warszawa 1988.
Koprowski P., Pozytywista...
Koprowski P., Między rozpaczą a nadzieją. Blaise Pascal i Iwan Turgieniew
o ludzkiej sytuacji egzystencjalnej, [w:] Filozofia XVII wieku i jej kontynuacje,
red. Z. Drozdowicz, Poznań 2009.
X-XII. Polacy i Rosjanie we wzajemnym oglądzie (XIXw.)
1. Polityczne i światopoglądowe uwarunkowania relacji polsko-rosyjskich
2. Rosjanie o Polakach i tzw. kwestii polskiej (I. Turgieniew, A. Hercen,
Michał Bakunin)
3. Polacy o Rosjanach i państwie rosyjskim (Adam Mickiewicz, Maurycy
Mochnacki, Adam Gurowski)
4. Stereotyp Rosjanina i Polaka
Literatura:
Walicki A., Między filozofią, religią i polityką. Studia o myśli polskiej epoki
romantyzmu, Warszawa 1983.
Walicki A., Rosja, katolicyzm i sprawa polska, Warszawa 2003.
Nowak A., Między carem a rewolucją. Studium politycznej wyobraźni i postaw
Wielkiej Emigracji wobec Rosji 1831-1849, Warszawa 1994.
Walicki A., Aleksander Hercen. Kwestia polska i geneza pewnych stereotypów,
Warszawa 1991.
Kępiński A., Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, Warszawa – Kraków 1990.
Giza A., Polaczkowie i Moskale, wzajemny ogląd w krzywym zwierciadle
(1800-1917), Szczecin 1993.
Karpiński W., Polska a Rosja. Z dziejów słowiańskiego sporu, Warszawa 1994.
Głębocki H., Fatalna sprawa. Kwestia polska w rosyjskiej myśli politycznej
(1856-1866), Kraków 2000.
Zernack K., Polska i Rosja. Dwie drogi w dziejach Europy, Warszawa 2000.
Leśniewski A., Bakunin a sprawy polskie w okresie Wiosny Ludów i powstania
styczniowego 1863 roku, Łódź 1962.
Kamiński A. A., Bakunin a polska emigracja w Paryżu. 1844-1848, Wrocław 2000.
Kamiński A. A., Michaił Bakunin wśród członków Związku Narodowego
w Emigracji Polskiej, [w:] Od Franciszka Józefa do małych ojczyzn, pod red.
M. Górnego, Wrocław 2002.
Łużny R., Motywy polskie w twórczości Aleksandra Hercena, „Slavia Orientalis”
1971, nr 1.
Brzeziński M., Polska i Polacy w oczach Aleksandra Hercena, „SprawyWschodnie”
2004, nr 2-3.
Trochimiak J., Turgieniew, Lublin 1985.
Barański Z., Iwan Turgieniew w kręgu spraw polskich, „Slavia Orientalis”1969, nr 3.
15