Nominalny i realny kurs dolara amerykańskiego na rynku polskim w
Transkrypt
Nominalny i realny kurs dolara amerykańskiego na rynku polskim w
A.02.2 Jerzy Czesław Ossowski Katedra Ekonomii i Zarz dzania Przedsi biorstwem Wydział Zarz dzania i Ekonomii Politechnika Gda ska Marcin Judycki Dresdner Kleinwort Wasserstein - London VII Seminarium Naukowe Katedry Ekonomii i Zarz dzania Przedsi biorstwem Politechniki Gda skiej nt.: „GOSPODARKA POLSKI W OKRESIE TRANSFORMACJI”, Jastrz bia Góra, 20-22 wrzesie 2002 r. NOMINALNY I REALNY KURS DOLARA AMERYKA SKIEGO NA RYNKU POLSKIM W LATACH 1993-2001 1. Nominalny i realny kurs walut – poj cia podstawowe Ilo pieni dza jednego kraju, któr wymienia si za jednostk pieni dza innego kraju nazywamy kursem walutowym. Kurs walutowy jest wi c specyficzn cen .1. Mówi c o specyfice ceny, jak jest kurs walutowy, mamy na my li fakt, i pieni dze - b d c dobrami ekonomicznymi - spełniaj w poszczególnych krajach identyczne funkcje. S one bowiem w ka dym z krajów prawnie usankcjonowanym i społecznie akceptowanym: 1 Paul Roth pisze: “Transakcja walutowa obejmuje zakup jednej waluty oraz jednoczesn sprzeda innej na okre lon dat rozliczenia lub dostawy. Kurs walutowy jest cen jednostki monetarnej jednej waluty, wyra onej w jednostkach monetarnych innej waluty (por.: Roth P.: Rynki walutowe i pieni ne, Warszawa, Dom Wydawniczy ABC 2000, s.22)”. Natomiast Mishkin podkre la, e „cena jednej waluty wyra ona w innej nazywana jest kursem walutowym.” W dalszej cz ci pracy monograficznej po wi conej pieni dzowi podkre la, e kurs walutowy jest cen jednego aktywa w wyra eniu innego (por.: Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków finansowych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002, s.: 218 i 227)”. 1 • rodkiem rozrachunkowym (miernikiem warto ci rynkowej wszystkich dóbr), • rodkiem wymiany (cyrkulacji) pieni dza na inne mniej płynne dobra ekonomiczne a tym samym wymiany innych dóbr mniej płynnych na pieni dz, • rodkiem płatniczym, a wi c rodkiem zwalniaj cym z zobowi za finansowych wobec pa stwa i innych podmiotów gospodarczych, • rodkiem tezauryzacji, czyli rodkiem gromadzenia bogactwa. Z poj ciem pieni dza nierozerwalnie zwi zana jest jego siła nabywcza. O sile nabywczej pieni dza decyduje ilo dóbr, jak za jego jednostk mo na naby . Zmiana siły nabywczej pieni dza jest pochodn inflacji lub deflacji. Inflacja jest to wzrost przeci tnego poziomu cen. Z kolei deflacja jest to spadek przeci tnego poziomu cen. Miernikami przeci tnego poziomu cen s ró nego rodzaju indeksy cen dóbr i usług. W ród zbioru indeksów na szczególne wyró nienie – z uwagi na pomiar siły nabywczej pieni dza - zasługuje indeks cen dóbr i usług konsumpcyjnych (ICK – CPI). Cz sto dla wi kszej wygody indeks ten oznacza si du liter P. Indeks cen dóbr konsumpcyjnych jest stosunkiem warto ci ustalonego koszyka dóbr wyra onego w cenach danego okresu do warto ci tego samego koszyka dóbr wyra onego w cenach okresu bazowego. Wskazuje wi c on na poziom cen dóbr konsumpcyjnych w okresie t w relacji do poziomu cen tych dóbr w okresie bazowym. Wyra enie dotycz ce poziomu cen zapiszemy to nast puj co: Pt = gdzie: p ti* q 0i p 0i* q 0i t = 1,2,...,n i = 1,2,...,k p0i q0i pti p 0i* q oi (1) - numer okresu, - numer dobra, - cena dobra i-tego w okresie bazowym 0, - ilo dobra i-tego nabywanego w okresie bazowym 0, - cena dobra i-tego w okresie t, - warto ustalonego koszyka dóbr w cenach z okresu bazowego, p ti* q oi - warto ustalonego koszyka dóbr w cenach z okresu t, W praktyce mog zaistnie nast puj ce trzy sytuacje: A) Pt>1, B) Pt<1, C) Pt=1. W sytuacji A powiemy e poziom cen w okresie t jest wy szy od poziomu cen z okresu bazowego. W sytuacji B uznamy i poziom cen w okresie B jest ni szy ni poziom cen z okresu bazowego. W sytuacji C poziomy cen w dany okresie jest równy poziomowi cen z okresu bazowego. Oczywistym jest fakt, i indeks 2 cen w okresie bazowym zawsze jest równy jeden, jako e licznik indeksu równa si mianownikowi. Wykorzystuj c indeksy cenowe definiujemy stop inflacji (deflacji) w okresie t w odniesieniu do dowolnego okresu (t-j). Stopa ta jest równa: π t / t − j = [( Pt / Pt − j ) − 1] ∗ 100% (2) Je li wyrazenie πt/t-j jest wi ksze od zera, stwierdzamy wyst pienie inflacji na przestrzeni okresu t i t-j. W przypadku gdy wyra enie πt/t-j jest mniejsze od zera mamy do czynienia z deflacj . W kontek cie powy szych uwag zdefiniowa mo emy miernik nominalnego i realnego kursu wymiany walut dwóch krajów. Nominalny kurs waluty kraju X wzgl dem waluty kraju Y jest stosunkiem wymienionej ilo ci waluty kraju Y do wymienionej ilo ci pieni dza kraju X. Zapiszemy to nast puj co: KMX tY = gdzie: QMYt QMX t (3) KMXtY - kurs wymienny waluty X na walut Y (cena pieni dza kraju X wyra ona w pieni dzu kraju Y) w okresie t, QMYt - ilo pieni dza kraju Y wymieniona na pieni dze kraju X w okresie t, QMXt - ilo pieni dza kraju X wymieniona na pieni dze kraju Y w okresie t. Na podstawie (3) powiemy, e w okresie t za jednostk waluty kraju X otrzyma mo na było KMXtY jednostek waluty kraju Y. Czyli jest to cena jednostki pieni dza kraju X wyra ona w jednostkach pieni nych kraju Y w okresie t. Analiza porównawcza kursu walut w czasie wymaga zdefiniowania poj cia realnego kursu waluty. W rezultacie musimy odwoła si do poj cia siły nabywczej pieni dza w krajach X i Y. Zakładamy, e w obu krajach w badanych okresach nast powały zmiany poziomów cen. Utrzymuj c dotychczasowe oznaczenia realny kurs zdefiniujemy nast puj co: RKMX tY = gdzie: (1 + π tX/ t − j ) QMYt / PYt PX t = KMX tY ∗ = KMX tY QMX t / PX t PYt (1 + π tY/ t − j ) PYt PXt QMYt/PYt (4) - indeks poziomu cen w kraju Y w okresie t w stosunku do okresu bazowego, - indeks poziomu cen w kraju X w okresie t w stosunku do okresu bazowego, - warto wymienionej waluty kraju Y na walut kraju X w cenach okresu bazowego, 3 QMXt/PXt - warto wymienionej waluty kraju X na walut kraju Y w cenach okresu bazowego. Jak wynika z (4) realny kurs wymienny waluty kraju Y na walut kraju X jest równy iloczynowi nominalnego kursu walut pomno onemu przez stosunek indeksów cen w obu krajach. 2. Teoria parytetu siły nabywczej Z realnym kursem dolara zwi zana jest jedna z wa niejszych teorii kursów walutowych. Jest to teoria parytetu siły nabywczej (PSN) (ang.: PPP – the purchasing power parity hypothesis). Jak pisze F.S.Mishkin w my l tej teorii „kurs walutowy pomi dzy dwiema walutami dostosowuje si tak, aby odzwierciedli zmiany poziomów cen w obydwu krajach.”2 Z kolei R.J.Barro podkre la, e zgodnie z teori parytetu siły nabywczej „siła nabywcza ka dej waluty, w kategoriach zdolno ci do zakupu dóbr, jest jednakowa niezale nie od tego, w którym kraju dokonuje si zakupu.”3 W pracy monograficznej po wi conej kursom walut P.Isard, podobnie jak R.J. Barro w swoim podr czniku, wyró niaj absolutn i wzgl dn teori parytetu siły nabywczej.4 Absolutna teoria PPP stanowi, e kurs walutowy dwóch krajów powinien dostosowywa si w odpowiednich proporcjach do zmian zachodz cych w stosunkach poziomów cen rozpatrywanych krajów. Wi ksze uznanie, zarówno w ekonomii pozytywnej jak i normatywnej, znajduje wzgl dna teoria parytetu siły nabywczej. Stanowi ona, e wzgl dna zmiana kursu walut dwóch krajów powinna utrzyma stał proporcj w relacji do wzgl dnych zmian poziomów cen obu krajów. Utrzymuj c przyj te wcze niej oznaczenia koncepcj teorii PPP przedstawi mo na za pomoc zmodyfikowanej postaci (4). Wst pnie przekształ my j w ten sposób, aby w charakterze zmiennej obja nianej wyst piła nominalna cena walut. W rezultacie przekształcenia otrzymujemy: KMX tY = RKMX tY ∗ PYt . PX t (5) Teoria parytetu siły nabywczej stawia wymagania, aby realny kurs nie ulegał zmianie, jako e nominalny kurs powinien dostosowywa si do zmieniaj cych si poziomów cen w obu krajach. W rezultacie w miejsce wyra enia RKMXtY wprowadzamy stał K. Jest to stała proporcjonalno ci o której mówi P. Isard. W konsekwencji przyj tego zało enia posta (5) zapiszemy nast puj co: 2 por.: Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków finansowych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002, s.223 3 por.: Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997, s.469. 4 por.: Isard P.: Exchange rate economics, Cambridge, Cambridge University Press 1999, s.58-59 , Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997, s.469-470. 4 KMX tY = K ∗ PYt PX t (6) Obecnie powiemy, ze je li w kraju Y poziom cen wzro nie, a w kraju X poziom cen nie ulegnie zmianie, to cena zakupu waluty kraju X za walut kraju Y wzro nie. Zmiana ta b dzie proporcjonalna do stałej K. Z drugiej strony je li poziom cen w kraju X wzro nie, a poziom cen w kraju Y nie ulegnie zmianie, wówczas za walut kraju Y płaci si b dzie mniejsz ilo c jednostek waluty kraju X. Innymi słowy, je li w Polsce poziom cen wzro nie, a poziom cen w USA nie ulegnie zmianie, wówczas cena wyra ona w złotówkach za jednego dolara wzro nie. W tej sytuacji powiemy, e na skutek inflacji w Polsce kurs dolara wzrósł. Je li wyra enie (6) jest prawdziwe dla dowolnego okresu t, to jest równie prawdziwe dla okresu t-1. W konsekwencji (6) zapisa mo emy w nast puj cej równowa nej postaci: KMX tY−1 = K ∗ PYt −1 . PX t −1 (7) Obecnie podzielmy stronami (6) przez (7). W rezultacie tego działania otrzymujemy: KMX tY KMX tY−1 = PYt / PYt −1 . PX t / PX t −1 (8) Dla wi kszej czytelno ci powy szego zapisu zdefiniujmy indeksy dynamiki oraz zwi zane z nimi stopy zmian kursu walut oraz cen. Zauwa my, e jednookresowy indeks dynamiki kursu walut jest równy: IKMX tY = KMX tY KMX tY−1 = KMX tY−1 + ∆KMX tY KMX tY−1 = (1 + k tY ) (9) Wyra enie kty nazwiemy stop wzrostu kursu waluty X w przeliczeniu na walut Y. Stop t definiujemy nast puj co: k tY = gdzie: ∆KMX tY KMX Y t −1 , ∆KMX tY = KMX tY − KMX tY−1 (10) (11) jest jedno-okresowym przyrostem kursu waluty X. Na analogiczne zasadzie zdefiniowa mo emy indeksy cen i zwi zane z nimi stopy zmian cen. Dla kraju Y indeks cenowy jest równy: 5 IPYt = PYt PYt −1 + ∆PYt = = (1 + π tY ) PYt −1 PYt −1 (12) Wyra enie πtY jest jedno-okresow stop inflacji w kraju Y. W przypadku, gdy t jest numerem kolejnego roku, wyra enie to nazwiemy roczn stop inflacji. Stop t definiujemy nast puj co: π tY = gdzie: ∆PYt PYt −1 (13) ∆PYt = PYt − PYt −1 (14) jest jedno okresowym przyrostem poziomu cen w kraju Y. Dla kraju X jedno-okresowy indeks cen, stopa wzrostu cen i przyrost cen przedstawiaj si odpowiednio w nast puj cych postaciach: IPX t = PX t PX t −1 + ∆PX t = = (1 + π tX ) , PX t −1 PX t −1 π tX = ∆PX t , PX t −1 (15) (16) ∆PX t = PX t − PX t −1 . (17) Wykorzystuj c wyra enia zdefiniowane w (9), (12) i (15) posta (8) zapiszemy nast puj co: (1 + k tY ) = (1 + π tY ) (1 + π tX ) . (18) Obecnie powiemy, e w my l wzgl dnej teorii PPP tempo wzrostu kursu waluty kraju X w kraju Y jest wprost proporcjonalne do tempa wzrostu poziomu cen w kraju Y a odwrotnie proporcjonalne do tempa wzrostu poziomu cen w kraju X. Na podstawie (18) przedstawi mo emy przybli on zale no pomi dzy stopami wzrostu kursu waluta a stopami inflacji w kraju Y i kraju X. Zale no ta przedstawia si nast puj co: k tY ≅ π tY − π tX . (19) Na podstawie (19) powiemy, e w my l teorii parytetu siły nabywczej stopa wzrostu kursu waluty kraju X w kraju Y zale y od ró nicy pomi dzy stop wzrostu cen w kraju Y a stop wzrostu cen w kraju X. Rozwa my nast puj cy przykład. Załó my, e w kraju Y (Polska) w roku t ceny wzrosły o 10% [tzn. πtY= 0,1 a tym samym (1+π πtY)=1,1] Uznajmy jednocze nie, e w kraju X (USA) w tym samym roku roczna inflacja wyniosła 6 2,5% [tzn. πtX= 0,025 a tym samym (1+π πtX)=1,025]. W tych warunkach zgodnie z (19) roczny indeks kursu dolara wzgl dem złotówki wyniesie: (1+ktY) = (1+π πtY)/ (1+π πtX)=1,1/1,025 = 1,0732. W tej sytuacji powiemy, e zgodnie z teori parytetu siły nabywczej kurs dolara wzgl dem złotówki winien wzrosn o 7,32%. Według przybli onej miary sformułowanej w (19) wzrost ten oszacujemy na nast puj cym poziomie: ktY = πtY - πtX= 10% - 2,5% = 7,5%. Porównuj c wykonane obliczenia stwierdzamy, e ró nice pomi dzy wyliczeniami dokładnymi a wyliczeniami przybli onymi uzna mo na za mało znacz ce. W literaturze ekonomicznej teoria kursu walut oparta na parytecie siły nabywczej pieni dza podlega ró norodnej krytyce5. Autorzy s jednak zgodni co tego, i nie sprawdza si ona głównie w krótkich okresach. W długich okresach daje si zauwa y do cisły zwi zek pomi dzy dynamik kursu walut a inflacj 6. Dla przetestowania słuszno ci teorii PPP proponuje si rozwa enie modelu ekonometrycznego o postaci7: ln KMXtY = b0 + b1lnPYt + b2lnPXt + ut (20) 3. Nominalny i realny kurs dolara ameryka skiego - poziom i dynamika W latach 1993-2001 na polskim rynku walutowym obserwowali my powa ne zmiany kursu dolara ameryka skiego (USD) wzgl dem złotówki. Były to jednocze nie lata w których obowi zywał mechanizm ograniczaj cy swobod w kształtowaniu si kursu walut na tym rynku. W kwietnia 2000 roku rz d polski w uzgodnieniu z Rad Polityki Pieni nej dokonał upłynnienia 5 por.: Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków finansowych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002, Isard P.: Exchange rate economics, Cambridge, Cambridge University Press 1999, Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997, Burda M., Wyplosz Ch.: Makroekonomia. Podr cznik europejski, PWE, Warszawa 1995 6 R.J. Barro przedstawia przykłady dotycz ce cisłego zwi zku pomi dzy rocznymi stopami inflacji i stopami nominalnego kursu dolara w wybranych krajach o wysokiej inflacji. Przykłady te dotycz okresów wieloletnich (obejmuj lata 1955-1990). Por.: .: Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997, s.484 7 Por: Isard P.: Exchange rate economics, Cambridge, Cambridge University Press 1999, s.65. 7 złotego. Do tego okresu na polskim rynku walutowym obowi zywały ograniczenia polegaj ce na8: • centralnie ustalanym miesi cznym tempie dewaluacji krocz cej złotego wzgl dem najwa niejszych walut europejskich i dolara ameryka skiego, • centralnie okre lonym przez rz d przedziale waha kursów walut wokół kursu centralnego złotówki. W literaturze przedmiotu podkre la si , i w latach obowi zuj cego mechanizmu koryguj cego kurs złotówki wzgl dem walut wymienialnych, bank centralny zachowywał si biernie. Faktycznie zaj ł pozycj pilnego obserwatora. Na rynku walutowy interweniował zaledwie jeden raz. Miało to miejsce w sierpniu 1998, czyli w okresie tzw. kryzysu rosyjskiego. Interwencja ta polegała na zasileniu rynku cz ci rezerw walutowych. Mimo i cz zasilaj ca nie przekroczyła 5% warto ci rezerw, kurs walut wzgl dem złotówki ustabilizował si w krótki okresie. Warto zauwa y , e ograniczenia na polskim rynku walutowym wynikały miedzy innymi, ze stosunkowo wysokiego poziomu inflacji, jaka miała miejsce w Polsce w pierwszych latach analizowanego okresu. Na tym tle rodzi si pytanie dotycz ce zmiany realnego kursu walut obcych wzgl dem złotówki. W rozwa aniach naszych skoncentrujemy si na kursie dolara ameryka skiego. W wietle uwag poczynionych w cz ci teoretycznej artykułu powiemy, e o realnym kursie dolara ameryka skiego na rynku polskim decyduje: • nominalny kurs wymienny złotówek na dolary • poziom inflacji w Polsce, • poziom inflacji w USA. Rozwa my informacje zawarte w tabeli 1 ujmuj cej nominalny i realny kurs dolara ameryka skiego wyra ony w złotówkach oraz indeksy cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce i w USA w uj ciu kwartalnym w okresie od 1993 roku do 2001 roku. Zauwa my, e w analizowanych latach nominalny kurs dolara wzrósł z poziomu 1,63 PLN/USD w kwartale pierwszym 1993 roku do najwy szego poziomu wynosz cego 4,5 PLN/USD w kwartale IV 2000 roku. W roku 2001 kurs ten uległ spadkowi. Graficznie sytuacje t przedstawiono na rysunku 1. 8 Por.: Ossowski J.Cz.: Ekonometryczna analiza kursu dolara w Polsce w latach 19932000, w: Gospodarka Polski w okresie transformacji, red. naukowa Dominiak P., Gda sk, Wydawnictwo Wydziału Zarz dzania i Ekonomii, Politechnika Gda ska, s. 9398. 8 Tabele 1. Nominalny i realny kurs dolara ameryka skiego (USD) w złotówkach oraz indeksy cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce i USA OKRES KUSD ICK ICKUS ICK01 ICKUS01 RKUSD RKUSD1 1993Q1 1,6283 1,0000 1,0000 0,2794 0,8061 4,6975 5,8277 1993Q2 1,6903 1,0598 1,0070 0,2961 0,8117 4,6334 5,7082 1993Q3 1,8716 1,1149 1,0120 0,3115 0,8158 4,9012 6,0081 1993Q4 2,0627 1,2124 1,0201 0,3388 0,8223 5,0070 6,0891 1994Q1 2,1836 1,3081 1,0256 0,3655 0,8267 4,9391 5,9744 1994Q2 2,2498 1,3957 1,0310 0,3900 0,8310 4,7944 5,7692 1994Q3 2,2846 1,4850 1,0409 0,4149 0,8390 4,6198 5,5061 1994Q4 2,3707 1,6113 1,0469 0,4502 0,8439 4,4436 5,2658 1995Q1 2,4231 1,7401 1,0547 0,4862 0,8502 4,2371 4,9838 1995Q2 2,3771 1,8393 1,0629 0,5139 0,8567 3,9628 4,6255 1995Q3 2,4222 1,8669 1,0686 0,5216 0,8614 3,9998 4,6436 1995Q4 2,4748 1,9658 1,0749 0,5493 0,8664 3,9037 4,5057 1996Q1 2,5437 2,0986 1,0841 0,5864 0,8738 3,7907 4,3381 1996Q2 2,6692 2,2022 1,0929 0,6153 0,8809 3,8215 4,3380 1996Q3 2,7406 2,2436 1,0996 0,6269 0,8863 3,8749 4,3718 1996Q4 2,8309 2,3413 1,1091 0,6542 0,8940 3,8687 4,3274 1997Q1 3,0115 2,4596 1,1162 0,6872 0,8997 3,9427 4,3821 1997Q2 3,1770 2,5347 1,1183 0,7082 0,9014 4,0436 4,4859 1997Q3 3,4449 2,5644 1,1238 0,7165 0,9059 4,3552 4,8079 1997Q4 3,4837 2,6504 1,1300 0,7405 0,9109 4,2850 4,7043 1998Q1 3,5098 2,8015 1,1330 0,7828 0,9133 4,0949 4,4839 1998Q2 3,4390 2,8667 1,1360 0,8010 0,9157 3,9314 4,2935 1998Q3 3,5503 2,8516 1,1415 0,7968 0,9201 4,1000 4,4559 1998Q4 3,4770 2,8942 1,1470 0,8087 0,9246 3,9754 4,2997 1999Q1 3,7587 2,9752 1,1518 0,8313 0,9285 4,1980 4,5215 1999Q2 3,9605 3,0502 1,1595 0,8523 0,9346 4,3433 4,6471 1999Q3 3,9712 3,0570 1,1681 0,8542 0,9415 4,3774 4,6493 1999Q4 4,1772 3,1605 1,1773 0,8831 0,9490 4,4890 4,7303 2000Q1 4,1119 3,2816 1,1896 0,9169 0,9589 4,3000 4,4845 2000Q2 4,3776 3,3552 1,1979 0,9375 0,9656 4,5088 4,6696 2000Q3 4,3907 3,3872 1,2088 0,9464 0,9744 4,5205 4,6394 2000Q4 4,5034 3,4513 1,2174 0,9643 0,9813 4,5825 4,6700 2001Q1 4,0876 3,5015 1,2301 0,9784 0,9915 4,1426 4,1781 2001Q2 3,9895 3,5766 1,2389 0,9993 0,9986 3,9866 3,9922 2001Q3 4,2168 3,5532 1,2414 0,9928 1,0006 4,2502 4,2474 2001Q4 4,0806 3,5790 1,2406 1,0000 1,0000 4,0805 4,0806 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych z roczników statystycznych GUS i danych z DataStream Gdzie: KUSD - nominalny kurs dolara ameryka skiego w złotych w NBP, ICK - Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce w latach 1993-2001 (poziom cen w I kwartale 1993r równa si 1,00) , ICKUS - Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w USA w latach 1993-2001 (poziom cen w I kwartale 1993r równa si 1,00), ICK01 - Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce w latach 1993-2001 (poziom cen w IV kwartale 2001r równa si 1,00) , ICKUS01- Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w USA w latach 1993-2001 (poziom cen w I kwartale 2001r równa si 1,00), RUSKD- Urealniony kurs dolara ameryka skiego w oparciu o ceny w Polsce i USA, RUSKD01 – Urealniony kurs dolara ameryka skiego w oparciu o ceny w Polsce W rezultacie powy szych uwag oraz uwzgl dniaj c wzór (4) realny kurs dolara zdefiniujemy zgodnie z uzgodnionymi zasadami nast puj co: 9 Zauwa my, e realny kurs dolara, uwzgl dniaj c poziom cen w Polsce i Stanach Zjednoczonych Ameryki oraz nominalny kurs dolara, zgodnie z (4), obliczamy w nast puj cy sposób: RKUSD t = KUSD t gdzie: t KUSDt ICKUSt ICKt ICKUS t , ICK t (21) - numer okresu, - nominalny kurs dolara w złotówkach w okresie t, - Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w USA w okresie t, - Indeks cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce w okr. t. Rysunek 1 Nominalny kurs USD wyra ony w PLN w okresie od I kwartału 1993 r. do IV kwartału 2001 r. 4,6000 4,1000 3,6000 3,1000 KUSD 2,6000 2,1000 19 93 19 Q 1 93 19 Q 3 94 19 Q 1 94 19 Q 3 95 19 Q 1 95 19 Q 3 96 19 Q 1 96 19 Q 3 97 19 Q 1 97 19 Q 3 98 19 Q 1 98 19 Q 3 99 19 Q 1 99 20 Q 3 00 20 Q 1 00 20 Q 3 01 20 Q 1 01 Q 3 1,6000 ródło: opracowanie własne na podstawie danych z roczników statystycznych GUS i danych z DataStream Gdzie: KUSD – nominalny kurs dolara ameryka skiego w złotych Analizuj c dane zawarte w tabeli 1 zauwa amy, e poziom cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce (ICK) wzrósł z wysoko ci 1,0 w kwartale I 1993 roku do wysoko ci 3,579 w kwartale IV 2001 roku. Oznacza to, e siła nabywcza złotówki z kwartału I 1993 roku była równa sile nabywczej 3.58 złotego w kwartale IV 2001 roku. Tym samym jedna złotówka z kwartału IV 2001 roku miała sił nabywcza 28 groszy z kwartału I 1993 roku (kolumna: ICK01 w tabeli 1). Z drugiej strony stwierdzamy, i na skutek zmian poziomu cen siła nabywcza 1 dolara ameryka skiego z kwartału I 1993 roku była równa 1,24 dolara w kwartale IV 2001 roku. Oznacza to, e 1 dolar z kwartału IV 2001 roku miał moc nabywcz około 81 centów w kwartale I 1993 roku (kolumna: ICKUS01 w tabeli 1). Dziel c nominalny kurs dolara przez poziom 10 cen okre lony przez ICK01 wyznaczamy kurs dolara wyra ony w cenach krajowych z kwartału IV 2001 roku (kolumna: RKUSD1 w tabeli 1). Zauwa my, e w tak ustalonych cenach kurs dolara w kwartale I 1993 roku wyniósł 5,83 złotych. Analizuj c rysunek 2 zauwa amy, e urealniony w ten sposób kurs wykazywał gwałtowny spadek w latach 1993-1995 oraz stosunkowo du stabilizacj w latach 1996-2000. W 2001 roku tak obliczony kurs ponownie wykazał znaczny spadek. Celem wyznaczenia realnego kursu dolara wielko ci RKUSD1 zostały skorygowane o zmian poziomu cen w USA. W rezultacie, zgodnie z wzorem 21, wyznaczono realny kurs dolara skorygowany zmian siły nabywczej złotówki w Polsce i zmian siły nabywczej dolara w USA. Wielko ci te zamieszczono w kolumnie RKUSD w tabeli 1. Zrozumiałym wydaje si , i uwzgl dnienie inflacji ameryka skiej zmniejszyło dynamik zmian realnego kursu dolara. Analizuj c dane dotycz ce dynamiki rocznej kursu dolara oraz poziomu cen w Polsce i USA stwierdzamy, e na dynamik kursu dolara główny wpływ miała dynamika zmian cen w Polsce. Dynamika zmian cen w USA wpłyn ła jedynie na obni enie si dynamiki zmian realnego kursu, co dodatkowo odczyta mo emy z rysunku 2. Rysunek 2 Urealnine kursy USD wyra one w PLN w cenach z IV kwartału 2001 roku 6,2000 RKUSD RKUSD1 5,7000 5,2000 4,7000 4,2000 19 93 19 Q1 93 19 Q3 94 19 Q1 94 19 Q3 95 19 Q1 95 19 Q3 96 19 Q1 96 19 Q3 97 19 Q1 97 19 Q3 98 19 Q1 98 19 Q3 99 19 Q1 99 20 Q3 00 20 Q1 00 20 Q3 01 20 Q1 01 Q 3 3,7000 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych z roczników GUS oraz DataStream Gdzie: RKUSD1 – kurs dolara urealniony poziomem cen w Polsce, RKUSD - kurs dolara urealniony poziomem cen w Polsce i USA. Zmiany dynamiki realnego kursu dolara miały charakter nierównomierny. Przekona si o tym mo emy analizuj c roczne dynamiki nominalnego i realnego kursu dolara, zmiany cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce i w USA, które zawarte zostały w tabelach 2, 3, 4 i 5. Z tabeli 5 wynika, e roczna dynamika realnego kursu dolara w 1994 roku była równa 2.3%. Zauwa my, e w roku 1994 w porównaniu z rokiem 1993 kurs nominalny 11 rednio wzrósł o 25,79%. Zmianie tej towarzyszył 32,15% wzrost poziomu cen w Polsce oraz 2,6% wzrost poziomu cen w USA. W rezultacie realny kurs zmalał (patrz tabela 5). Najwi kszy spadek realnego kursu dolara obserwowali my w 1995 roku. Wówczas to realny kurs zmalał o 14,3%. Nast piła, wi c szczególnie wysoka aprecjacja złotówki wzgl dem dolara ameryka skiego. Na aprecjacj t zło ył si stosunkowo niski (6,7%) wzrost nominalnego kursu dolara przy wysokim poziomie inflacji w Polsce (28%) i małej inflacji w USA (2,8%). Aprecjacj złotówki wzgl dem dolara zaobserwowali my równie w 1996 roku. Wówczas to realny kurs dolara zmalał o około 4,5%. W roku 1997 nast piła 8,2% deprecjacja złotówki wzgl dem dolara. Kurs nominalny wówczas wzrósł a o 21,5%, natomiast inflacja w Polsce wyniosła 14,9% oraz 2,3% w USA. W latach nast pnym najwi ksza deprecjacja złotówki miała miejsce w 2001 roku. Realny kurs dolara zmalał wówczas o około 8,1%. Na fakt ten zło yły si ponad 5% spadek kursu nominalnego oraz zaledwie 5,5% wzrost poziomu cen w Polsce przy 2,9% wzro cie poziomu cen w USA. Potwierdza to wnioski, które formułowali my w oparciu o rysunek 2 dotycz cy urealnionego kursu dolara ameryka skiego w złotówkach w cenach z kwartału IV 2001 roku. Tabela 2 Roczna dynamika wzrostu nominalnego kurs dolara w latach 1993-2001 Okres Kwartał I Kwartał II Kwartał III Kwartał IV rednia 1994 1,3410 1,3310 1,2207 1,1493 1,2579 1995 1,1097 1,0566 1,0602 1,0439 1,0673 1996 1,0498 1,1229 1,1315 1,1439 1,1114 1997 1,1839 1,1902 1,2570 1,2306 1,2151 1998 1,1655 1,0825 1,0306 0,9981 1,0673 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1 Tabela 3 Okres Kwartał I Kwartał II Kwartał III Kwartał IV rednia 1999 1,0709 1,1516 1,1186 1,2014 1,1346 2000 1,0940 1,1053 1,1056 1,0781 1,0957 Roczna dynamika wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce latach 1993-2001 1994 1,3081 1,3169 1,3320 1,3290 1,3215 1995 1,3302 1,3178 1,2572 1,2200 1,2805 1996 1,2060 1,1973 1,2018 1,1910 1,1990 1997 1,1720 1,1510 1,1430 1,1320 1,1494 1998 1,1390 1,1310 1,1120 1,0920 1,1184 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1 12 1999 1,0620 1,0640 1,0720 1,0920 1,0724 2000 1,1030 1,1000 1,1080 1,0920 1,1007 2001 0,9941 0,9113 0,9604 0,9061 0,9423 2001 1,0670 1,0660 1,0490 1,0370 1,0547 Tabela 4 Okres Kwartał I Kwartał II Kwartał III Kwartał IV rednia Roczna dynamika wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych w USA w latach 1993-2001 1994 1,0256 1,0238 1,0285 1,0263 1,0260 1995 1,0284 1,0309 1,0266 1,0267 1,0281 1996 1,0278 1,0283 1,0290 1,0318 1,0292 1997 1,0296 1,0232 1,0220 1,0189 1,0234 1998 1,0150 1,0158 1,0158 1,0150 1,0154 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1 Tabela 5 Okres Kwartał I Kwartał II Kwartał III Kwartał IV rednia 1999 1,0166 1,0207 1,0233 1,0264 1,0217 Roczna dynamika wzrostu realnego kursu dolara w Polsce w latach 1993-2001 1994 1,0514 1,0347 0,9426 0,8875 0,9767 1995 0,8579 0,8266 0,8658 0,8785 0,8570 1996 0,8947 0,9643 0,9688 0,9910 0,9540 1997 1,0401 1,0581 1,1240 1,1076 1,0819 1998 1,0386 0,9722 0,9414 0,9278 0,9691 ródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Tabeli 1 1999 1,0252 1,1048 1,0677 1,1292 1,0810 2000 1,0327 1,0331 1,0349 1,0340 1,0337 2001 1,0341 1,0342 1,0270 1,0191 1,0286 2000 1,0243 1,0381 1,0327 1,0208 1,0290 2001 0,9634 0,8842 0,9402 0,8905 0,9190 Z danych zawartych w Tabeli 1 wynika, e na przestrzeni analizowanych lat nominalny kurs dolara wzrósł z poziomu 1,6283 PLN do poziomu 4,0806 PLN, co oznaczało wzrost o 150,6%. W tych samych latach poziom cen w Polsce wzrósł o 257,9% a wzrost poziomu cen w Stanach Zjednoczonych wyniósł 24,06%. Wykorzystuj c wzór (19) stwierdzamy, e zgodnie z teori parytetu siły nabywczej pieni dza kurs dolara powinien wzrosn w przybli eniu o: 257,9% - 24,06% = 233,84%. Z powy szego wynika, e w latach 1993-2001 nast piła aprecjacja złotówki wzgl dem dolara ameryka skiego o około: 233,84% - 150,6% = 83,24% Oznacza to, e wymieniaj c na dolary w roku 2001 waloryzowane o poziom inflacji w Polsce złotówki z 1993 roku, w roku 2001 mo na było naby na rynku ameryka skim o 83,24% wi cej towarów, ani eli przy wymianie tych złotówek w 1993 roku. 4. Wnioski ko cowe Z przeprowadzonej w artykule analizy zmiany kursu dolara ameryka skiego na walutowym rynku polskim okresie od I kwartału 1993 roku 13 do IV kwartału 2001 roku wynika, e hipoteza parytetu siły nabywczej nie potwierdziła si w przypadku kursu wymiennego dolara na złotówki. Oznacza to, i tempo wzrostu nominalnego kursu dolara było przeci tnie wolniejsze od tempa wzrostu poziomu cen w Polsce skorygowanego o tempo wzrostu cen w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Nale y wi c uzna , e o kursie dolara w Polsce, obok takich czynników jak poziom cen, musiały decydowa inne czynniki. BIBLIOGRAFIA [1] Barro R.J.: Makroekonomia, Warszawa: PWE 1997. [2] Begg D., Fisher S., Dornbusch R.: Ekonomia t.2, PWE, Warszawa 1992 [3] Burda M., Wyplosz Ch.: Makroekonomia. Podr cznik europejski, PWE, Warszawa 1995. [4] Dornbusch R., Fischer S., Sparks G.R.: Macroeconomics, Third Canadian Edition, McGraw-Hill Ryerson Limited, Toronto 1989. [5] Isard P.: Exchange rate economics, Cambridge, Cambridge University Press 1999. [6] Hall R. E., Taylor J.B.: Makroekonomia - teoria, funkcjonowanie i polityka, PWN, Warszawa 1995 [7] Mishkin F.S.: Ekonomika pieni dza, bankowo ci i rynków finansowych, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002. [8] Ossowski J.Cz.: Ekonometryczna analiza kursu dolara w Polsce w latach 19932000, w: Gospodarka Polski w okresie transformacji, red. naukowa Dominiak P., Wydawnictwo Wydziału Zarz dzania i Ekonomii, Politechnika Gda ska, Gda sk 2000. [9] Pietrzak B., Pola ski Z.: System finansowy w Polsce, lata dziewi dziesi te, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 1999. [10] Roth P.: Rynki walutowe i pieni ne, Warszawa, Dom Wydawniczy ABC 2000. 14