Przemysław M. Kątny - Studia i Materiały "Miscellanea Oeconomicae"

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 14, Nr specjalny/2010
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Humanistyczno – Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach
Rozwój regionów
Przemysław M. Kątny1
„OD RZEMIEŚLNIKA DO PRZEDSIĘBIORCY”.
EWOLUCJA OSÓB PROWADZĄCYCH
POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ JAKO GRUPY
UBEZPIECZONYCH NA TLE ZMIAN W SYSTEMIE
UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W POLSCE
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność to jedna z najsilniej rozwijających
się grup ubezpieczonych w polskim systemie ubezpieczeń społecznych. Stanowi
ona jednocześnie jedną z najliczniejszych grup podmiotów gospodarki narodowej.
Z tych dwóch powodów warto się jej przyjrzeć bliŜej i przedstawić ponad czterdziestoletni okres ewoluowania analizowanej grupy ubezpieczonych, od połowy
dekady lat sześćdziesiątych aŜ po czasy współczesne.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników2, która weszła w Ŝycie
z dniem 1 lipca 1965 roku, wprowadziła obowiązkowe ubezpieczenie społeczne
dla rzemieślników oraz osób z nimi współpracujących3. Za rzemieślnika uznawano osobę, która wykonuje samoistnie rzemiosło na podstawie wymaganego
uprawnienia przemysłowego (zezwolenia, karty rzemieślniczej)4. Ubezpieczenie
społeczne rzemieślnika obejmowało: świadczenia lecznicze, rentę starczą, rentę
inwalidzką, rentę rodzinną dodatki do rent, zasiłek pogrzebowy oraz świadczenia
1
2
3
4
Mgr inŜ. Przemysław M. Kątny, starszy inspektor, ZUS O/Kielce.
Ustawa z dnia 29 marca 1965 r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników, Dz.U. Nr 13 poz. 90
z późn. zm.
Por. art. 1 - jeŜeli w przypisie jest artykuł aktu normatywnego bez podania podstawy prawnej to
oznacza, Ŝe dotyczy ustawy ostatnio przytaczanej.
Por. art. 2 ust. 1.
53
w naturze dla rencistów5. Obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, za siebie jak i za osoby z nim współpracujące, ciąŜył na rzemieślniku6. W razie
równoczesnego wykonywania rzemiosła w dwóch lub więcej zakładach rzemieślniczych, rzemieślnik mógł być objęty obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym tylko w jednym zakładzie przez siebie wybranym7. Rzemieślnika, w myśl
powyŜszego, moŜna traktować jako protoplastę osoby prowadzącej pozarolniczą
działalność.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników z 1965 roku straciła moc
z dniem 1 stycznia 1973 roku, zastąpiona przez ustawę o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników8 z 1972 roku. W myśl nowo obowiązujących przepisów, rzemieślnikiem była osoba fizyczna wykonująca we własnym imieniu na podstawie
wymaganego uprawnienia rzemiosło, to jest działalność gospodarczą9. Zasady jej
prowadzenia zostały określone w ustawie o wykonywaniu i organizacji rzemiosła10. W myśl przytoczonej ustawy, rzemiosłem było zawodowe wykonywanie
przez osobę fizyczną we własnym imieniu gospodarczej działalności wytwórczej
i usługowej11. Ustawa nie obejmowała swoim zasięgiem pewnych rodzajów działalności12, m.in.: działalności handlowej i przemysłu gastronomicznego, działalności wytwórczej z zakresu gospodarki rolnej, ogrodniczej, leśnej i hodowlanej,
usług w dziedzinie przewozu i spedycji, usług w zakresie projektowania robót
budowlanych i opracowań technicznych, usług z zakresu geodezji, usług świadczonych w wykonywaniu wolnych zawodów, usług hotelarskich, działalności
wytwórczej i usługowej prowadzonej osobiście przez artystów – plastyków i fotografików będących członkami związków twórców bądź posiadających uprawnienia do wykonywania zawodu artysty plastyka lub fotografika stwierdzone zaświadczeniem Ministerstwa Kultury i Sztuki, wytwórczości ludowej i artystycznej.
Wraz z wejściem w Ŝycie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników
i niektórych innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek oraz ich rodzin13, z dniem 1 marca 1977 roku, straciła moc ustawa
o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników z 1972 roku. Ustawa objęła ubezpieczeniem społecznym osoby prowadzące, na podstawie uprawnień określonych
odrębnym przepisami, działalność zarobkową w zakresie14: a) rzemiosła, w rozu5
Por. art. 3.
Por. art. 36 ust. 1.
7
Por. art. 5 ust. 3.
8
Ustawa z dnia 8 czerwca 1972 r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników, Dz.U. Nr 23, poz.
165 z późn. zm.
9
Por. art. 2 ust. 1.
10
Ustawa z dnia 8 czerwca 1972 r. o wykonywaniu i organizacji rzemiosła, Dz.U. Nr 23, poz. 164
z późn. zm
11
Por. art. 1, ust. 1.
12
Por. art.1, ust. 2.
13
Ustawa z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników i niektórych innych
osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek oraz ich rodzin, Dz.U. Nr 40, poz.
235 z późn. zm.
14
Por. art. 1 ust. 1.
6
54
mieniu przepisów o wykonywaniu i organizacji rzemiosła, b) handlu usług, jeŜeli
z tego tytułu są członkami zrzeszeń prywatnego handlu i usług, c) rybołówstwa
morskiego, jeŜeli są właścicielami lub współwłaścicielami kutrów lub łodzi albo
sprzętu rybackiego oraz d) flisactwa turystycznego, jeŜeli są członkami Polskiego
Stowarzyszenia Flisaków Pienińskich na rzece Dunajcu. Osoby prowadzące powyŜsze rodzaje działalności mogły podlegać ubezpieczeniu społecznemu tylko
z tytułu prowadzenia jednego rodzaju działalności, nawet wówczas gdyby równocześnie prowadzona była działalność z dwóch lub więcej rodzajów działalności15.
Ubezpieczeniu społecznemu nie podlegały osoby prowadzące działalność, o których mowa powyŜej, jeŜeli m.in. tę działalność zamierzały prowadzić przez okres
krótszy niŜ sześć miesięcy, mające ustalone prawo do emerytury lub renty, będące
pracownikami zatrudnionymi w wymiarze czasu pracy nie niŜszym niŜ połowa
wymiaru obowiązującego w danym zawodzie albo objęte odrębnymi przepisami
w zakresie zaopatrzenia emerytalnego lub ubezpieczenia społecznego16. Omawiana ustawa została znowelizowana w 1989 roku17. Zgodnie z tą nowelizacją18 obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu podlegały osoby fizyczne mające obywatelstwo polskie, prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą na
podstawie: wpisu do ewidencji działalności gospodarczej lub koncesji, określonych w przepisach o działalności gospodarczej19 oraz uprawnień określonych
w przepisach szczególnych.
Z dniem l stycznia 1999 r. weszła w Ŝycie ustawa z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych20, zwana dalej ustawą o sus. Wraz z jej wejściem straciły między innymi moc następujące akty prawne: ustawa o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin oraz
ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin21. Ustawa o systemie
ubezpieczeń społecznych wprowadziła cztery odrębne ubezpieczenia w ramach
obowiązującego do 1999 roku jednorodnego ubezpieczenia społecznego. Do
ubezpieczeń społecznych, od momentu obowiązywania ustawy o sus, zaliczamy:
ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe. Kolejnym nowum
było skatalogowanie22 i usystematyzowanie grup ubezpieczonych posługujących
się do tej pory odrębnymi aktami normatywnymi w „starym” systemie ubezpieczeń. Jedną z nowo powstałych grup ubezpieczonych były osoby prowadzące po15
Por. art. 1 ust. 3.
Por. art. 2 ust. 1.
17
Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 lipca 1989 r. w sprawie ogłoszenia
jednolitego tekstu ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin. Dz.U. Nr 46, poz. 250.
18
Ustawa z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą oraz ich rodzin, t.j. - Dz.U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250.
19
Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej, Dz.U. Nr 41, poz. 324 z późn. zm.
20
Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz.
887 z późn. zm.
21
Ustawa z dnia 27 września 1973 r. o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin, t.j. Dz.U.
z 1983 r., Nr 31, poz. 145 z późn. zm.
22
Patrz art. 6 ustawy o sus.
16
55
zarolniczą działalność. W art. 8 ust. 6, ustawy o sus, zostały enumeratywnie wymienione grupy ubezpieczonych, które składają się na osoby prowadzące pozarolniczą działalność, naleŜą do nich: 1) osoby prowadzące pozarolniczą działalność
gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, 2) twórcy i artyści oraz 3) osoby wykonującą wolny zawód
w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. NaleŜy
pamiętać równieŜ, Ŝe od l stycznia 1999 r., takŜe w odniesieniu do cudzoziemców
prowadzących pozarolniczą działalność na podstawie polskich przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych, ma zastosowanie ustawa o systemie ubezpieczeń
społecznych.
Pierwszą z grup ubezpieczonych wchodzących w skład osób prowadzących
pozarolniczą działalność, zgodnie z art.8 ust.6 pkt 1 ustawy o sus, są osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. W myśl ustawy o działalności gospodarczej23, działalnością gospodarczą jest działalność wytwórcza, budowlana, handlowa i usługowa, prowadzona w celach zarobkowych i na własny
rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność24. Podmiotem prowadzącym
działalność gospodarczą moŜe być osoba fizyczna, osoba prawna, a takŜe jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, jeŜeli jej przedmiot działania
obejmował prowadzenie działalności gospodarczej i była utworzona zgodnie
z przepisami prawa25. Podjęcie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne, tj.
osoby prowadzące działalność gospodarczą, jak równieŜ jednostki organizacyjne
nie mające osobowości prawnej wymagało zgłoszenia do ewidencji działalności
gospodarczych26. W świetle powyŜszych przepisów, osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą była zarówno osoba, która dokonała zgłoszenia do
ewidencji działalności gospodarczej lub uzyskała koncesję27, jak teŜ ta, która prowadziła działalność osobiście (bez zgłoszenia tej działalności do ewidencji) a jej
zarobek z tego tytułu stanowił dodatkowe źródło dochodu. Przedmiotem takiego
ubocznego zajęcia zarobkowego mogło być: a) wytwarzanie przedmiotów uŜytku
osobistego, domowego i gospodarskiego oraz rękodzieła ludowego i artystycznego, b) naprawy i konserwacje przedmiotów uŜytku osobistego, domowego i gospodarskiego oraz mieszkań, a takŜe wykonywanie innych usług z uŜyciem materiałów narzędzi własnych lub powierzonych, z wyjątkiem zarodkowego przewozu
osób, c) czynności handlowe polegające na sprzedaŜy nieprzetworzonych produktów rolnych, ogrodniczych, sadowniczych, hodowlanych, w tym mięsnych z uboju
gospodarczego, runa leśnego, owoców leśnych, posiłków domowych, a takŜe
przedmiotów uŜytku osobistego, domowego i gospodarskiego28.
23
Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej, Dz.U. Nr 41, poz. 324 z późn. zm.
Por. art. 2, ust. 1.
25
Por. art. 2, ust. 2.
26
Por. art. 8.
27
Patrz. art. 11.
28
Por. art. 9, ust. 1 i 2.
24
56
Ustawa o działalności gospodarczej obowiązywała do 1 stycznia 2000 roku,
kiedy to została zastąpiona przez ustawę prawo działalności gospodarczej29.
W myśl nowo obowiązujących przepisów działalnością gospodarczą była zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie,
rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły30. Pojęcie podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą
zostało zastąpione przez pojęcie przedsiębiorcy. Przedsiębiorcą, w rozumieniu
ustawy, była osoba fizyczna, osoba prawna oraz niemająca osobowości prawnej
spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje
i wykonuje działalność gospodarczą31, z definiowaną powyŜej. Za przedsiębiorców zaczęto uwaŜać równieŜ wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej32, a więc do celów ubezpieczeniowych,
wspólnik spółki cywilnej zaczął być traktowany jak osoba prowadząca pozarolniczą działalność. Ustawa powyŜsza została uchylona przez ustawę przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej33, która jak wynika
z tytułu wprowadziła w ciągu czternastu dni od jej ogłoszenia ustawę o swobodzie
działalności gospodarczej34. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej wprowadza istotne zmiany w pojęciu przedsiębiorcy o których będzie mowa w dalszej
części artykułu.
Zgodnie z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o sus, podleganie ubezpieczeniom społecznym przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą rozpatrywać
naleŜy równieŜ w oparciu o przepisy szczególne, inne niŜ przepisy o działalności
gospodarczej. Pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów
szczególnych prowadzą między innymi agenci ubezpieczeniowi w myśl ustawy
o działalności ubezpieczeniowej35. Od l stycznia 2002 r. w myśl ustawy o komornikach sądowych i egzekucji36, w brzmieniu nadanym ustawą o zmianie ustawy
o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych innych ustaw37 –
komornik jest osobą prowadzącą pozarolniczą działalność na podstawie przepisów
szczególnych.
Kolejną grupą ubezpieczonych traktowaną jako osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą są twórcy i artyści38. Za twórcę, zgodnie z ustawą
29
Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. prawo działalności gospodarczej, Dz.U. Nr 101, poz.1178
z późn. zm.
30
Por. art. 2 ust. 1.
31
Por. art. 2 ust. 2.
32
Por. art. 2 ust. 3.
33
Ustawa z dnia z dnia 2 lipca 2004 r. przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności
gospodarczej Dz.U. Nr 173, poz. 1808.
34
Ustawa z dnia z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej Dz.U. Nr 173,
poz.1807 z późn. zm.
35
Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, Dz.U. Nr 11, poz. 62 z późn zm.
36
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, Dz.U. Nr 133, poz. 882.
37
Ustawa z dnia 18 września 2001 r. o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie niektórych
innych ustaw, Dz.U. nr 130, poz.1452 z późn. zm.
38
Por. art. 8 ust. 6 pkt 2 ustawy o sus.
57
o sus39 uwaŜa się osobę, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury
wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii, lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego. Za artystę,
zgodnie z ustawą o sus (art. 8, ust. 8) uwaŜa się osobę wykonującą zarobkowo
działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reŜyserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury,
wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a takŜe w dziedzinie
produkcji audiowizualnej reŜyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku,
montaŜystów i kaskaderów. Uznanie działalności za twórczą lub artystyczną
i ustalenie daty jej rozpoczęcia następuje w formie decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działającej przy ministrze właściwym do
spraw kultury (art. 8, ust. 9).
Ostatnią grupą ubezpieczonych wymienioną w art. 8 ust. 6 pkt 3 w pierwotnym
tekście ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, są osoby wykonujące wolny
zawód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.
W 1991 roku weszła w Ŝycie ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych40. Ustawodawca, w art. 13 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych, wymienia przychody z samodzielnie wykonywanej działalności
w zakresie wolnych zawodów, do których w szczególności zalicza: lekarzy
wszystkich specjalności, techników dentystycznych, felczerów, połoŜnych, pielęgniarek, prawników, ekonomistów, inŜynierów, architektów, techników budowlanych, geodetów, rzeczników patentowych, tłumaczy oraz księgowych41.
Z dniem 1 stycznia 2001 r. ulega zmianie ustawa o zryczałtowanym podatku
dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne42
w związku z wejściem w Ŝycie ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od
osób fizycznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw43. Konsekwencją powyŜszych zmian jest nowelizacja brzmienia art. 8 ust. 6 pkt 3 ustawy o sus, w którym
czytamy, Ŝe „za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uwaŜa się: (…) osobę
wykonującą wolny zawód w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.”
Kolejne zmiany w analizowanej grupie ubezpieczonych, czyli osób prowadzących pozarolniczą działalność, zaczęły obowiązywać z dniem 1 stycznia 2003
roku wraz z nowelizacją ustawy o sytemu ubezpieczeń społecznych. Zmiany
w porównaniu z poprzednim brzmieniem art. 8 ust. 6 objęły swoim zakresem pkt 3
oraz dodany został pkt 4. W pierwszym przypadku pkt 3 został rozszerzony o lit. a
39
Por. art. 8 ust. 7 ustawy o sus.
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz.U. Nr 80, poz. 350
z późn. zm.
41
Por. art. 13, ust. 1
42
Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, Dz.U. Nr 144, poz. 930 z późn. zm.
43
Ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 104, poz. 1104, art. 5
40
58
i b czytamy, Ŝe „za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uwaŜa się: (…)
3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu: a) w rozumieniu
przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów
osiąganych przez osoby fizyczne, b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób
fizycznych”.
Nowe brzmienie art. 8 ust. 6 pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
podyktowane zostało przez ustawę o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw44, przez powyŜszą ustawę został
dodany równieŜ pkt 445. Punk ten rozszerza krąg osób prowadzących pozarolniczą
działalność o wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej.
Analizując etapy ewoluowania pojęcia osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, w szczególności osób wykonujących wolne zawody, naleŜy rozróŜnić dwa
okresy: do i od wejścia w Ŝycie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej46.
Przedstawiciele wolnych zawodów zaczęli być traktowani jako przedsiębiorcy
dopiero w momencie wejścia w Ŝycie powyŜszej ustawy. Osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, w myśl analizowanej ustawy, jest przedsiębiorca, czyli osoba
fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nie będącą osobą prawną, której
odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca we własnym imieniu
działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się takŜe wspólników spółki
cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej47. Działalnością gospodarczą jest48: zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa, jak równieŜ poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóŜ, a takŜe działalność zawodowa (np. adwokaci, lekarze) – wykonywana
w sposób zorganizowany i ciągły.
Analogicznie traktuje wolne zawody Kodeks cywilny, uznając osoby wykonujące działalność zawodową we własnym imieniu za przedsiębiorców (art. 431 k.c.),
a takŜe między innymi takie ustawy jak: o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji49
i o ochronie konkurencji i konsumentów50. Zgodnie z art. 2, pierwszej z wymienianych powyŜej ustaw, pojęcie przedsiębiorcy jest zdefiniowane szeroko: jako
osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości
prawnej, które prowadząc – choćby ubocznie – działalność zarobkową lub zawodową uczestniczą w działalności gospodarczej. Natomiast art. 4 pkt 1 lit. a i b
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów traktują wyraźnie przedstawicieli
44
Art. 1 pkt 2 lit. a) ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2002 r., Nr 241, poz. 2074.
45
Art. 1 pkt 2 lit. b).
46
Por. przypis 34.
47
Por. art. 4, ust. 2.
48
Por. art. 3.
49
Ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 153,
poz. 1503 z późn. zm.
50
Ustawa z 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 86,
poz. 804 ze zm.
59
wolnych zawodów jako przedsiębiorców, niezaleŜnie od tego, czy za takich uznają
ich inne ustawy. Sama spółka partnerska jest przedsiębiorcą równieŜ w rozumieniu
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Podjęcie działalności gospodarczej
przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną wymaga wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. W niektórych przypadkach podejmowanie i wykonywanie
działalności gospodarczej moŜe wiązać się dodatkowo z obowiązkiem uzyskania
przez przedsiębiorcę koncesji albo wpisu do rejestru działalności regulowanej oraz
uzyskania zezwolenia. Kończąc rozwaŜania na temat osób prowadzących pozarolniczą działalność w zakresie wolnego zawodu naleŜy pamiętać, Ŝe brak jest
w przepisach prawa jednoznacznie określonego pojęcia wolnego zawodu. Przyjąć
jednak naleŜy, Ŝe wyróŜniają go następujące cechy: jest wykonywany profesjonalnie, zawodowo przez świadczenie usług typowych, działalność jest wykonywana
na własny rachunek, wymaga szczególnego wykształcenia lub umiejętności związanych z wykonywanym zawodem, działalność jest prowadzona samodzielnie
i osobiście (przy ewentualnej pomocy osób podporządkowanych)51. Wskazuje się,
Ŝe wykonywanie wolnego zawodu naleŜy do swoistego rodzaju „posłannictwa
zawodowego”, co z kolei wiąŜe się ze szczególnymi wymogami zarówno w zakresie kwalifikacji zawodowych, jak i cech charakteru52.
Ostatnie zmiany w omawianej grupie ubezpieczonych, kolejny raz rozszerzające krąg osób prowadzących pozarolniczą działalność, weszły w Ŝycie z dniem
1 marca 2009 roku. W art. 8 ust. 6 ustawy o sus, dodany zostaje punk piąty53.
Zgodnie z jego brzmieniem osobę prowadzącą niepubliczną szkołę, placówkę lub
ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty, uznaje się za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność54.
W artykule przedstawione zostały, w układzie chronologicznym, etapy ewoluowania grupy ubezpieczonych jaką są osoby prowadzące pozarolniczą działalność.
RozwaŜania rozpoczęto od rzemieślnika którego potraktowano jako pierwowzór
osób prowadzących pozarolniczą działalność. Przemawiają za tym charakterystyczne cechy, związane z podleganiem ubezpieczeniu społecznemu, występujące
w analizowanej grupie, takie między innymi jak konieczność samodzielnego opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, za siebie jak i za osobę współpracującą,
czy moŜliwość opłacania składek tylko z jednego rodzaju wykonywanej działalności. osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek Przełomową
datą, w procesie dochodzenia do obecnego stanu prawnego, była reforma systemu
ubezpieczeń społecznych w 1999 roku, a wraz z nią wejście w Ŝycie ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych. Dzięki nowym przepisom, kilka grup ubezpieczonych funkcjonujących dotąd na podstawie odrębnych przepisów, zostało
51
Por. A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, wyd. II, Zakamycze 2001.
Por. J. Jacyszyn, Spółka partnerska, Bielsko-Biała 2001, s. 94.
53
Art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. z 2009, Nr 8,
poz. 38.
54
Art.8, ust.6 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, t.j. - Dz.U. z 2007, Nr 11, poz. 74
z późn. zm.
52
60
połączonych w jedną grupę tworząc osoby prowadzące pozarolniczą działalność.
Zaliczamy do nich osoby prowadzące działalność na podstawie przepisów o działalności gospodarczej, twórców i artystów oraz osoby wykonujące wolne zawody.
W ciągu kolejnych dziesięciu lat krąg osób prowadzących pozarolniczą działalność znacznie się rozszerzył. Dołączyli do niego między innymi: komornicy sądowi, wspólnicy jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością,
wspólnicy spółek jawnych, komandytowych i partnerskiej czy chociaŜby osoby
prowadzące niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół. Osoby prowadzące
pozarolniczą działalność to grupa ubezpieczonych najsilniej rozrastająca się pod
względem jakościowym w polskim systemie ubezpieczeń społecznych. Przypuszczać naleŜy, Ŝe kierunek tych zmian będzie się w przyszłości utrzymywał i krąg
osób prowadzących pozarolniczą działalność będzie się nadal powiększał.
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Jacyszyn J., Spółka partnerska, Bielsko-Biała 2001.
Kidyba A., Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, wyd. II, Zakamycze 2001.
Ustawa o działalności gospodarczej, Dz.U. z 1988 , Nr 41, poz. 324.
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, t.j. Dz.U. z 1991, Nr 80, poz.
350.
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej Dz.U. z 2004, Nr 173, poz.1807.
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. z 1998, Nr 137, poz. 887.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników i niektórych innych osób prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek oraz ich rodzin, Dz.U. z 1976 r.,
Nr 40, poz. 235.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników, Dz.U. z 1965, Nr 13 poz. 90.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników, Dz.U. z 1972, Nr 23, poz. 165.
Ustawa o wykonywaniu i organizacji rzemiosła, Dz.U. z 1972 r., Nr 23, poz. 164.
Ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin t.j. - Dz. U. z 1983, Nr 31,
poz. 145.
Ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, Dz.U. z 1998 r., Nr 144, poz. 930
Ustawa prawo działalności gospodarczej, Dz.U. z 1999 r., Nr 101, poz. 1178.
Abstrakt
W artykule przedstawiono, w układzie chronologicznym, etapy ewoluowania
grupy ubezpieczonych, jaką są osoby prowadzące pozarolniczą działalność. Za ich
protoplastę uznać moŜna rzemieślnika, za czym przemawiają charakterystyczne
cechy występujące w analizowanej grupie ubezpieczonych. Przełomową datą,
w procesie dochodzenia do obecnego stanu prawnego, była reforma systemu
ubezpieczeń społecznych w 1999 roku, a wraz z nią wejście w Ŝycie ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych. Dzięki nowym przepisom, kilka grup ubezpieczonych funkcjonujących dotąd na podstawie odrębnych przepisów, zostało połączonych
w jedną grupę tworząc osoby prowadzące pozarolniczą działalność. Zaliczamy do
61
nich osoby prowadzące działalność na podstawie przepisów o działalności gospodarczej, twórców i artystów oraz osoby wykonujące wolne zawody. W ciągu kolejnych dziesięciu lat krąg osób prowadzących pozarolniczą działalność znacznie
się rozszerzył. Dołączyli do niego między innymi: komornicy sądowi, wspólnicy
jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, komandytowych
i partnerskiej czy chociaŜby osoby prowadzące niepubliczną szkołę, placówkę lub
ich zespół. Osoby prowadzące pozarolniczą działalność to grupa ubezpieczonych
najsilniej rozrastająca się pod względem jakościowym, przypuszczać naleŜy, Ŝe
kierunek tych zmian będzie się nadal utrzymywał w przyszłości.
“From craftsman to businessman”. Evolution of conducting non-agricultural
activities as a group insured against changes in the social insurance system in
Poland
The article presents, in chronological order, evolutional stages of insured
people who run non-agricultural enterprises. A craftsman can be regarded as their
progenitor, taking into account the characteristic features that occur in this group.
A decisive date in the process of achieving the current legal system was the reform
of social insurance in 1999, followed by the entry of Law on Social Insurance
System. Due to the new rules, a few insured groups operating so far on separate
regulations were combined into one group running non-agricultural enterprises,
including people who operate on the basis of laws related to non-agricultural activities, i.e. artists and authors, as well as freelance occupations. Within the next decade the circle of non-agricultural entrepreneurs has extended by bailiffs, share
holders of limited liability companies, partner and limited partnership companies,
persons managing non-public schools, institutions or groups. In terms of quality,
people running non-agricultural enterprises are the fastest growing group of policyholders. One can assume that the direction of the changes will continue and
maintain in the future.
MSc engineer Przemysław M. Kątny, senior inspector, Social Insurance Company,
Branch in Kielce.
62