Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze Ziemi! Tej ziemi

Konkurs „2014! Młodzi dla Wolności”
„Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze Ziemi! Tej ziemi” –
Polska droga do wolności.
Scenariusz zajęć
Opracowała: mgr Beata Zapiór
Scenariusz zajęć: „Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze Ziemi! Tej ziemi” –
Polska droga do wolności.
Przedmiot – historia
Kształcenie w szkole ponadgimnazjalnej w zakresie podstawowym
Treści nauczania – Upadek komunizmu – świat w nowej epoce
Odniesienie do podstawy programowej
a)
b)
c)
d)
Uczeń przedstawia realia gospodarcze i społeczne PRL ( 11.3)
Uczeń ocenia polityczną i społeczna rolę Kościoła katolickiego w PRL – u (11.5)
Uczeń wyjaśnia znaczenie pontyfikatu Jana Pawła II dla przemian politycznych w Polsce (12.1)
Uczeń wyjaśnia przyczyny i skutki wydarzeń sierpniowych z 1980 r., ocenia rolę Solidarności
w przemianach politycznych i ustrojowych (12.2)
e) Uczeń przedstawia okoliczności wprowadzenia i następstwa stanu wojennego (12.3)
f) Uczeń i tłumaczy najważniejsze obrady i postanowienia Okrągłego Stołu (12.4)
Cele lekcji:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Przypomnienie głównych aspektów życia gospodarczego i społecznego w PRL
Omówienie przyczyn i skutków wydarzeń sierpniowych 1980 roku
Przedstawienie roli Solidarności dla przemian ustrojowych i politycznych
Pokazanie okoliczności wprowadzenia stanu wojennego
Omówienie genezy, przebiegu i decyzji obrad Okrągłego Stołu
Przedstawienie roli Kościoła katolickiego i pontyfikatu Jana Pawła II dla przemian politycznych
w Polsce
7. Omówienie sytuacji gospodarczej i społecznej w Polsce w końcu lat 80 - tych
Przewidywane osiągnięcia ucznia:
1. Potrafi przedstawić i scharakteryzować główne aspekty życia gospodarczego i społecznego
PRL
2. Rozumie znaczenie pojęć: Niezależny Samorządny Związek Zawodowy ( NSZZ) Solidarność,
Międzyzakładowe Komitety Strajkowe (MKS), porozumienia sierpniowe, Wojskowa Rada
Ocalenia Narodowego (WRON), pacyfikacja kopalni Wujek, Ogólnopolskie Porozumienie
Związków Zawodowych (OPZZ), stan wojenny, obrady Okrągłego Stołu, Komitet Obywatelski,
lista krajowa, wybory czerwcowe, sejm kontraktowy
3. Potrafi wskazać i omówić główne postaci i ich rolę w omawianym okresie: M. Gorbaczow, L.
Wałęsa, Ks. J. Popiełuszko, Jan Paweł II, W. Jaruzelski, T. Mazowiecki.
4. Wymienia główne przyczyny upadku komunizmu w Polsce
2
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Potrafi omówić główne założenia wypracowane przy Okrągłym Stole
Potrafi przestawić następstwa wyborów czerwcowych 1989 roku
Potrafi analizować teksty źródłowe i wypowiedzi polityków
Trafnie argumentuje swoje wypowiedzi
Analizuje poprawnie obrazy
Potrafi wyciągać wnioski i oceniać wydarzenia
Czas trwania 45 minut
Metody i formy pracy
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Wykład
Burza mózgów
Praca w grupach z tekstami źródłowymi
Tabela analizy SWOT
Dyskusja
Rozmowa nauczająca
Środki i materiały dydaktyczne
1.
2.
3.
4.
Teksty źródłowe
Prezentacja multimedialna
Podręczniki do nauki historii dla klasy I szkoły ponadgimnazjalnej
Plakaty oraz materiały ikonograficzne przygotowane przez uczniów
PRZEBIEG LEKCJI
Etap
Etap
ZAANGAŻOWANIE
(część wstępna)
6 minut
BADANIE
( część główna)
Czynności
Czas trwania
1. Czynności organizacyjne
1 minuta
2. Podanie tematu lekcji i zapoznanie uczniów z jej celami 1 minuta
3. Nauczyciel na zasadzie „burzy mózgów” prosi uczniów o 4 minuty
przypomnienie głównych skojarzeń dotyczących realiów
życia
gospodarczego
i
społecznego
okresu
KOMUNIZMU. Różne propozycje są zapisywane na
tablicy. Nauczyciel włącza prezentację i wyświetla
główne hasła. Młodzież krótko tłumaczy pojęcia.
4. Nauczyciel krótko przypomina na podstawie slajdu
główne wydarzenia, które wpłynęły na kształtowanie się
sytuacji w sierpniu 1980 roku. ( KOR, ROPCiO, KPN).
Mówi posługując się prezentacją o złej sytuacji
gospodarczej w Polsce pod koniec lat 70 – tych. (slajd)
Nauczyciel wskazuje wydarzenia lata 1980 roku –
strajki na Lubelszczyźnie, strajki na Wybrzeżu.
Przedstawia postać A. Walentynowicz i L. Wałęsy.
3
Omawia rolę jaką odegrali w opozycji. Wskazuje na 10 minut
postawy robotników i tworzenie 21 postulatów (slajdy)
5. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie tekstu
źródłowego 21 Postulatów MKS w Gdańsku z 17
sierpnia 1980 roku i odpowiedzi na pytania:
a) Jakie zasady miały obowiązywać w ruchu związkowym
b) Wymień postulatu ekonomiczne
c) Uzasadnij twierdzenie, że to porozumienie zawierało
przesłanki przemian politycznych
d) Wyjaśnij pojęcie pluralizm związkowy
W podsumowaniu nauczyciel mówi o podpisaniu
porozumień sierpniowych na Wybrzeżu i na Śląsku,
legalizacji Solidarności . (slajd)
Wyjaśnia zmiany na stanowisku I sekretarza PZPR,
(S. Kania),
pogarszającą się sytuację gospodarczą i powołanie gen.
5 minut
Jaruzelskiego na premiera – II 1981 r.
6. Nauczyciel przedstawia przyczyny wprowadzenia stanu
wojennego, wyjaśnia uwarunkowania wewnętrzne i
zewnętrzne tego wydarzenia. ( kartki na prawie 5 minut
wszystkie produkty, obrady IX zjazdu PZPR i I zjazdu
Solidarności i ich konsekwencje, domaganie się przez
„sojuszników” rozwiązania problemów opozycji).
Nauczyciel mówi o wprowadzeniu stanu wojennego
(slajdy) i rozdaje teksty źródłowe dotyczące tego
wydarzenia. Na ich podstawie uczniowie mają wyjaśnić:
a) Do jakich postaw nakłania społeczeństwo WRON a do
jakich Solidarność
b) Oceńcie argumenty obu stron
Następny element lekcji to przedstawienie sytuacji w
Polsce w okresie stanu wojennego ( slajd ) i omówienie
najważniejszych wydarzeń ostatnich lat PRL ( zabójstwo
księdza J. Popiełuszki,, Nagroda Nobla dla L. Wałęsy,
kolejne pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny, zmiany w
PZPR, strajki roku 1988, zmiany w polityce ZSRR –
Gorbaczow, zebrania w Magdalence, zapowiedź zmian –
M. Rakowski premierem) (slajdy)
7. Tematem lekcji jest droga do wolnej Polski. Nauczyciel
rozdaje teksty dotyczące porozumień Okrągłego Stołu
pokazuje slajdy dotyczące tego tematu, dzieli klasę na 3
zespoły. Mają przygotować odpowiedź na pytanie :
8. 1 grupa – jakie zmiany przewidziano w strukturze
najwyższych organów państwowych.
9. 2 grupa – wymień uzgodnione kompetencje Senatu i
Prezydenta.
10. 3 grupa - jakie zasady ustrojowe miały gwarantować
zasadę niezawisłości sędziowskiej.
11. Każda grupa po przeczytaniu wyjaśnia najważniejsze
kwestie.
12. Następnie każda grupa otrzymuje arkusze analizy
15 minut
4
SWOT i na podstawie zdobytej wiedzy ma uzupełnić
wspólnie tabelę. Tematem jest „ Przemiany 1989 roku
w Polsce” .
13. Młodzież po upływie ok. 7 minut prezentuje swoje
tabele . ( powinny się pojawić zmiany, które zaistniały
w 1989 roku – wolne wybory, niekomunistyczny rząd,
przemiany polityczne)
REKAPITULACJA
(posumowanie)
4 minuty
4 minuty
14. Nauczyciel dokonuje podsumowania na podstawie tabel
analizy SWOT wskazuje na szanse, które wynikają z
tematu opracowanego przez uczniów ale zwraca też
uwagę na zagrożenia.
15. Zadanie domowe: Które zmiany 1989 roku są według
Ciebie najważniejsze dla dzisiejszej Polski – uzasadnij
krótko swoja wypowiedź
Opracowała: Beata Zapiór
5
TABELA ANALIZY SWOT
Przemiany 1989 roku w Polsce
MOCNE STRONY
SŁABE STRONY
SZANSE WYNIKAJĄCE
ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE
Z MOCNYCH STRON
ZE SŁABYCH STRON
6
21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego
z 17 sierpnia 1980
Żądania strajkujących załóg reprezentowanych przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy
były następujące:
1. Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych,
wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy
dotyczącej wolności związkowych.
2. Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom
wspomagającym.
3. Przestrzegać zagwarantowaną w Konstytucji PRL wolność słowa, druku, publikacji, a tym
samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego
przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań.
4. a) przywrócić do poprzednich praw: – ludzi zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976, –
studentów wydalonych z uczelni za przekonania,
b) zwolnić wszystkich więźniów politycznych (w tym Edmunda Zadrożyńskiego, Jana
Kozłowskiego, Marka Kozłowskiego),
c) znieść represje za przekonania.
5. Podać w środkach masowego przekazu informację o utworzeniu Międzyzakładowego
Komitetu Strajkowego oraz publikować jego żądania.
6. Podjąć realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kryzysowej poprzez:
a) podawanie do publicznej wiadomości pełnej informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej,
b) umożliwienie wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestniczenie w dyskusji
nad programem reform.
7. Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie za okres strajku
jak za urlop wypoczynkowy z funduszu CRZZ.
8. Podnieść wynagrodzenie zasadnicze każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc jako
rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen.
9. Zagwarantować automatyczny wzrost płac równolegle do wzrostu cen i spadku wartości
pieniądza.
10. Realizować pełne zaopatrzenie rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, a eksportować
tylko i wyłącznie nadwyżki.
11. Wprowadzić na mięso i przetwory kartki – bony żywnościowe (do czasu opanowania sytuacji
na rynku).
12. Znieść ceny komercyjne i sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym.
13. Wprowadzić zasady doboru kadry kierowniczej na zasadach kwalifikacji, a nie przynależności
partyjnej, oraz znieść przywileje MO, SB i aparatu partyjnego poprzez: zrównanie zasiłków
rodzinnych, zlikwidowanie specjalnej sprzedaży itp.
14. Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do 50 lat, a dla mężczyzn do lat 55 lub [zaliczyć]
przepracowanie w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn bez względu na wiek.
15. Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych.
7
16. Poprawić warunki pracy służby zdrowia, co zapewni pełną opiekę medyczną osobom
pracującym.
17. Zapewnić odpowiednią liczbę miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci kobiet
pracujących.
18. Wprowadzić urlop macierzyński płatny przez okres trzech lat na wychowanie dziecka.
19. Skrócić czas oczekiwania na mieszkanie.
20. Podnieść diety z 40 zł do 100 zł i dodatek za rozłąkę.
21. Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i systemie 4brygadowym brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu
wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy.
8
Porozumienia „Okrągłego stołu” (fragment)
Sejm, Senat, Prezydent, Sądy
Reforma instytucji państwowych obejmuje Sejm, Senat, urząd Prezydenta i sądy.
Sejm pozostaje najwyższym organem władzy ustawodawczej. Będzie obradował w
sposób ciągły, a obecność posłów opozycyjnych zmieni sposób jego działania.
Istotnym umocnieniem władzy ustawodawczej będzie nowa instytucja Senatu. Senat
będzie miał inicjatywę ustawodawczą oraz będzie rozważał ustawy uchwalone przez
Sejm i jeśli wyrazi sprzeciw wobec danej ustawy ,jej ponowne uchwalenie przez Sejm
będzie wymagało większości 2/3 głosów. Ponadto kandydatury powoływanych przez
Sejm Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Prezesa Najwyższej Izby Kontroli będą
wymagały zgody Senatu. Senat będzie wraz z Sejmem uczestniczył w nowelizowaniu i
uchwalaniu Konstytucji.
Senat połączony z Sejmem w Zgromadzenie Narodowe dokona wyboru Prezydenta
pierwszej kadencji bezwzględną większością głosów. Kandydata na Prezydenta
zgłosić może 1/4 posłów i senatorów.
Senat wybrany suwerenną wolą narodu będzie sprawował istotną kontrolę w
szczególności w zakresie praw człowieka i praworządności oraz życia społecznogospodarczego.
Ustanowienie urzędu Prezydenta uzasadnione zostało potrzebą utrzymania
stabilności państwa oraz podejmowania decyzji w przypadku zablokowania prac w
Sejmie i Senacie lub przewlekłego kryzysu rządowego. Kadencja Prezydenta będzie
trwała 6 lat.
Uprawnienia Prezydenta będą szerokie w zakresie reprezentowania państwa oraz
władzy wykonawczej.
Prezydent może odmówić podpisania ustawy i z
umotywowanym wnioskiem przekazać Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Sejm
może uchylić veto prezydenta większością 2/3 głosów. Akty Prezydenta o istotnym
znaczeniu (akty władcze) z wyjątkiem aktów realizujących uprawnienia w dziedzinie
polityki zagranicznej i obronnej kraju będą wymagały kontrasygnaty […] Prezesa
Rady Ministrów.
Prezydent będzie mógł wprowadzić na trzy miesiące stan wyjątkowy w przypadku
zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub klęski żywiołowej. Przedłużanie na trzy
następne miesiące mogą uchwalić tylko jeden raz — zgodną decyzją — Sejm i Senat.
W okresie stanu wyjątkowego nie można rozwiązać Sejmu i Senatu, ani zmienić
Konstytucji i Ordynacji Wyborczej.
Prezydent może rozwiązać Sejm ,jeżeli Sejm w ciągu trzech miesięcy nie może
powołać rządu, uchwalić wieloletniego planu społeczno-gospodarczego oraz jeżeli —
9
ustawa sejmowa godzi w konstytucyjne prerogatywy Prezydenta. Po rozwiązaniu
parlamentu Prezydent ogłasza nowe wybory.
Niezawisłości sędziowskiej strzec będzie Krajowa Rada Sądownictwa, składająca się
w większości z sędziów delegowanych przez zgromadzenie ogólne Sądu
Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i sądów powszechnych. Będzie
ona przedstawiała Prezydentowi do powołania na stanowisko sędziego lub
awansowania do wyższego sądu jednego z dwóch kandydatów zgłoszonych przez
zgromadzenie ogólne sądów z okręgu, w którym powstała potrzeba powołania
sędziów. Niezawisłość sędziowska będzie opierać się na zapisanej w Konstytucji
zasadzie nieusuwalności sędziów (poza przypadkami określonymi w ustawie) i
nieprzenoszenia sędziów, wbrew ich woli, na inne miejsce urzędowania. […]
10
Ogłoszenie stanu wojennego
Proklamacja Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego
z 13 grudnia 1981 r.
Polki i Polacy! Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej!
[…]
Ojczyźnie naszej grozi śmiertelne niebezpieczeństwo. Antypaństwowe,
wywrotowe działania sił wrogich socjalizmowi zepchnęły społeczeństwo na krawędź
wojny domowej. Bezprawie, samowola i chaos rujnują gospodarkę, obezwładniają
kraj, narażają suwerenność i byt biologiczny narodu.
Jawne już przygotowania reakcyjnego zamachu, groźba terroru doprowadzić może do
przelewu krwi.
Wysiłki Sejmu Rzeczypospolitej Ludowej, rządu i organów administracji państwowej
okazały się nieskuteczne. Apele o patriotyczną rozwagę i wszystkie akty dobrej woli
są lekceważone. Agresywność sił antysocjalistycznych, nierzadko inspirowanych i
wspieranych materialnie z zagranicy, godzi w konstytucyjne zasady ustroju, torpeduje
porozumienie narodowe.
Siły te pod szyldem NSZZ „Solidarność” bojkotują rozmyślnie inicjatywy mogące
przyczynić się do wyprowadzenie Polski z kryzysu.
Czas zejść z drogi klęski, zapobiec narodowej zgubie. Czas na stanowcze działania w
imię wyższej konieczności. Natychmiastowo zapewnione musi być wykonanie i
poszanowanie decyzji legalnych władz i organów państwowych, dyscyplina, ład i
porządek. Powodując się nadrzędnym interesem narodowym i powagą historycznej
chwili, Rada Państwa na mocy art. 33 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
wprowadziła z dniem 13 grudnia 1981 roku stan wojenny na obszarze całego kraju.
Ograniczenie, jakie niesie ze soba stan wojenny, są na okres przejściowy niezbędne.
Zrozumie to każdy, kto chce zapobiec rozpadowi państwa oraz umożliwić kontynuację
reform sprawowania władzy oraz sytemu gospodarki, kto chce socjalistycznej
odnowy.
Źródło; Trybuna Ludu 13 XII. 1981 r.
11
Zarząd Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność”
Rada Państwa ogłosiła w Polsce stan wojenny.
W nocy z soboty na niedzielę jednostko ZOMO dokonały ataku na siedzibę Regionu
Mazowsze. Aresztowano wielu przywódców, lecz także setki działaczy Komisji
Zakładowych zabranych przemocą z domów. W Gdańsku aresztowano członków
Komisji Krajowej. Jednak Zarząd Regionu działa nadal !
Gdyby nawet aresztowano nas wszystkich, nasze obowiązki przejmą delegaci na
Walne Zebranie Delegatów Regionu i członkowie Komisji Zakładowych wielkich
zakładów pracy.
Solidarność istnieje i istnieć będzie dopóty, dopóki działać będzie ostatnia Komórka
naszego Związku, dopóki nie aresztują 10 milionów ludzi. […]
W związku z represjami w stosunku do władz Związku, zgodnie z art. 33 pkt.4 statutu
Solidarności, apelem Lecha Wałęsy w nocy z soboty na niedzielę Zarząd Regionu
ogłosił strajk generalny w całym Regionie.
Bagnetami nikt nie jest w stanie zmusić nas do pracy! Załogi zakładów nie podejmują
pracy, stosując bierny opór.
Cała Polska protestuje wobec gwałtu dokonanego na narodzie!
Żądamy uwolnienia wszystkich aresztowanych. O porozumieniu narodowym możemy
mówić tylko w stanie pokoju – a nie wojny władzy przeciwko narodowi!
Całego Związku, całego narodu nikt nie jest w stanie aresztować!
Walkę z narodem władza musi przegrać! Naród zwycięży!
Źródło: P. Spiski; Od trzynastego do trzynastego. Analizy, dokumenty, relacje; Londyn 1983
12