Kościół p.w. Św. Elżbiety

Załącznik nr 10.2. do SIWZ
Kościół p.w. Św. Elżbiety
Wrocław
FIGURA ŚW WAWRZYŃCA EKSPONOWANA NAD POŁUDNIOWYM
PORTALEM NA ELEWACJI WIEŻY
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH – weryfikacja i zmiana
programu po udostępnieniu obiektu z poziomu rusztowań
Opracowała: mgr Dorota Wandrychowska
2013
2
1.KARTA TYTUŁOWA
A. DANE DOTYCZĄCE OBIEKTU:
FIGURA ŚW. WAWRZYŃCA NAD PORTALEM POŁUDNIOWYM
Ściana południowa elewacji wieży kościoła p.w. Św. Elżbiety
materiał –piaskowiec
B. DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA
-Wykonawca opracowania
konserwator rzeźby i detalu architektonicznego –
mgr Dorota Wandrychowska, Wrocław, ul. M. Konopnickiej 9d
Wrocław 2013
Niniejsze opracowanie podlega ochronie praw autorskich.
2
3
2. WSTĘP
2.1. Przedmiot opracowania
Przedmiotem niniejszego opracowania jest kamienna figura będąca
zwieńczeniem wimpergii nad portalem południowym eksponowanym na
elewacji południowej kościoła p.w. Św. Elżbiety we Wrocławiu
2.2. Cel i zakres opracowania
Celem niniejszego opracowania jest opracowanie zweryfikowanie
programu prac konserwatorskich w oparciu o analizę stanu
zachowania z poziomu rusztowań i po wykonaniu badań
konserwatorskich
2.3. Podstawa opracowania
Podstawą niniejszego opracowania są oględziny wykonane in situ oraz
wykonane badania petrograficzne a także przeprowadzone prace
interwencyjne
PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH
2.4. OPIS, HISTORIA
Portal południowy usytuowany jest na południowej elewacji wieży.
Wieńcząca go figura Św Wawrzyńca podkreśla dedykowanie temu
świętemu wieży, która uznana została za jedną z najwyższych budowli
ówczesnego świata. Hermann Luchs i G Grudnmann przypisują
autorstwo rzeźby Jodokowi Tauchnerowi 1
Rzeźba ludzkiej wielkości, pełnoplastyczna przedstawiona w
dalmatynce diakona, w prawej ręce trzyma stalowy ruszt, w lewej księgę.
Ustawiona w tynkowanej niszy zwieńczonej dekoracyjnym obramieniem
w formie oślego grzbietu. Święty przedstawiony jako młody urodziwy
mężczyzna z bujną lokowaną fryzurą, gładka twarz młodzieńca o
bystrym uważnym spojrzeniu, Twarz starannie rzeźbiarsko opracowana zaznaczona źrenica, powieki, usta, nozdrza. Szata spływa swobodnymi,
spokojnymi kaskadami miękko układając się wokół sylwetki, i na
stopach. Dłonie rzeźbione z dużym znawstwem anatomii.
1
na podstawie - „Programu prac konserwatorskich przy portalu wieży kościoła p.w. św. Elżbiety we
Wrocławiu” opracowanym przez Elżbietę Grabarczyk będącym dokumentem i podstawą wydania
zezwolenia konserwatorskiego na prace 1043/2011 z dnia 01.12.2011
3
4
2.5. TECHNIKA I TECHNOLOGIA WYKONANIA,
Rzeźba wykonana z bardzo drobnoporowatego, jednorodnego
piaskowca. W połowie korpusu obserwuje się regularną rysę biegnącą
w poprzek, co świadczy, iż rzeźba powstała z dwóch bloków kamienia.
W chwili obecnej jednakże wobec silnego zabrudzenia powierzchni
trudno jednoznacznie ustalić sposób montażu i budowę monumentu.
Powierzchni opracowana bardzo starannie - szlifowana i polerowana
Sposób mocowania rzeźby do muru nie jest obecnie rozpoznany,
dodatkowym wzmocnieniem, wykonanym prawdopodobnie w XIX są
stalowe kotwy chwytające rzeźbę w za ramiona, są one jednakże na
tyle delikatne, że nie mogą stanowić istotnego elementu konstrukcji
ekspozycji rzeźby, która według szacunków waży około 900kg.
Niepokojącym objawem jest efekt próby delikatnego podważenia
rzeźby dźwignią na poziomie stóp, który powodował wyczuwalne jej
zachwianie. Analiza kształtu podstawy rzeźby, który całkowicie odbiega
od kształtu konsoli, na której rzeźba stoi nasuwa przypuszczenie, że
jest ona elementem wtórnym w stosunku do portalu i została tam
zamocowana w okresie późniejszym
Wykonano badania stratygraficzne sondażowe na powierzchniach
poszczególnych partii rzeźby, napotkano wyraźne ślady malatury w
kolorze minii na szacie wierzchniej
Tab. 1 – Św. Wawrzyniec – szata wierzchnia
Warstw
Lp
Określenie warstwy
chronol
1
2
II
I
zabrudzenia
Warstwa malarska w kolorze minii
3
I
Piaskowiec drobnoporowaty
Uwagi
warstwa wtórna
warstwa leżąca bezpośrednio na
kamieniu
Materiał, z którego jest wykonana
rzeźba
Oględziny w obecnym stanie zachowania zdają się sugerować iż
warstwa malarska znajduje się między innymi na źrenicach, jednakże
nie ingerowano na obecnym etapie w partie twarzy rzeźby w obawie
przed zniszczeniem reliktów.
Sposób montażu oraz ostrość reliefu zwieńczenia w kształcie oślego
grzbietu nad rzeźbą wskazują na pochodzenie tego elementu z okresu
XIX-wiecznego remontu kościoła
4
5
2.6. STAN ZACHOWANIA
Kamień rzeźby posiada drobne, zwarte jednolite uziarnienie i
dobre właściwości fizykomechaniczne, nie stwierdzono objawów
dezintegracji
strukturalnej,
ani
osypywania
się
warstewki
powierzchniowej kamienia. Część stanowiąca obramowanie niszy uległa
uszkodzeniu na skutek korozji kotwy stalowej, która nie jest
zabezpieczona przed korozją i nie jest montowana w ołowianej otulinie.
Korozja kotew powoduje powiększenie ich objętości na skutek
przyłączania do cząsteczek metalu grup OH, powstały związek łatwo
przyłącza cząsteczki wody, co dodatkowo przyczynia się do puchnięcia
elementu skorodowanego i w rezultacie przyczynia się do rozsadzenia
kamienia od środka, jego spękania i rozsadzenia.
Miejsce ekspozycji rzeźby – na szczycie wimpergi, czyli na
znacznej wysokości od poziomu gruntu uchroniło ją od niszczących
czynników działalności zasolonej wody. Rzeźba usytuowana w niszy,
pod dodatkową ochroną zwieńczenia w kształcie oślego grzbietu
chroniona przed bezpośrednim działaniem wiatru i deszczu, będąc
drobnoporowatą – nie wykazuje łatwości w podciąganiu kapilarnym
wody, co chroni ją przed niszczącym działaniem wody krystalizującej w
lód.
Widoczne są nieliczne ubytki wynikające z erozji kamienia, i z
uszkodzeń mechanicznych. Powierzchnia kamienia jest bardzo
zanieczyszczona odchodami ptasimi, ponadto obserwuje się wiele partii,
gdzie widnieją ciemne nawarstwienia w postaci intensywnych zaplamień
oraz narośli, które szczególnie szpecą i poprzez uszczelnienie struktury
stanowią zagrożenie dla warstw przypowierzchniowych reliefu.
Uszczelnienie powierzchni nawarstwieniami prowadzi do powstania
odmiennych właściwości fizyko-chemicznych powierzchni w stosunku do
wnętrza kamienia. Zmienne warunki atmosferyczne (nagrzewanie,
schładzanie) powodują, iż warstewka przypowierzchniowa może coraz
intensywniej wykazywać tendencję do odspajania się na skutek
naprężeń ścinających. Dużym atutem podnoszącym trwałość reliefu jest
wyjątkowo odporny gatunek piaskowca o bardzo niskiej porowatości i
drobnokrystalicznej teksturze
Wstępne oględziny i rozpoznanie stratygraficzne wykazują, iż
rzeźba jest pokryta warstwą malarską, która jest szczególnie widoczna
na szacie wierzchniej – jest to mocna czerwień miniowa, obecna w kilku
miejscach na szacie. Być może pozostałe elementy rzeźby również
5
6
posiadają relikty malatur, jednakże dopiero usunięcie nawarstwień jest w
stanie rozstrzygnąć to zagadnienie jednoznacznie
Atrybut metalowy, wykonany z kutej stali ulega
powierzchniowej i wymaga podjęcia prac konserwatorskich
WYTYCZNE
KONSERWATORSKIE
POSTĘPOWANIE KONSERWTORSKIE
I
korozji
PROPONOWANE
Założenia konserwatorskie
Stan zachowania obiektu wymaga interwencji konserwatorskiej.
Celem przystąpienia do prac jest wykonanie zabiegów, które zniwelują
przyczyny niszczenia, zahamują procesy destrukcyjne i przedłużą
żywotność obiektu w jego autentycznym, oryginalnym kształcie.
Stan zachowania obiektu wnosi szereg trudnych do rozwikłania
problemów, jednakże naczelną zasada tej konserwacji powinno być
zachowanie jak największej ilości oryginalnej substancji zabytkowej
Poważnym
problemem,
który
należy
rozwiązać
przed
przystąpieniem do kompleksowej konserwacji obiektu stanowi
rozstrzygnięcie stabilności konstrukcyjnej ekspozycji rzeźby.
Proponowane postępowanie konserwatorskie
* badania
Wykonanie badań petrograficznych
Analiza konstruktorska stanu konstrukcji obiektu i opracowanie
systemowe zniwelowania zagrożeń konstrukcyjnych,
Badania mikrokrystaloskopowe pigmentów
Określenie rodzaju spoiwa malatury występującej na rzeźbie
* zabiegi konserwatorskie zabezpieczające
1. wzmocnienie osłabionych partii piaskowca przy pomocy preparatu
hydrofilnego Steinfestiger OH. Jest to jeden z najistotniejszych
zabiegów konserwatorskich, który ma na celu ocalenie zabytku przed
postępującą degradacją, wypłukiwaniem, osypywaniem się. Preparat
ten wymaga okresu sezonowania, zanim nabierze hydrofilnych
właściwości, dlatego też można zoptymalizować proces zapewniając
odpowiednią wilgotność (np. poprzez komory z folii). Wzmocnienie
struktury kamienia jest niezbędnym zabiegiem hamującym proces
dezintegracji obiektu. Preparat utworzy dodatkowy szkielet
krzemionkowy wzmacniający kamień mechanicznie nie powodując
uszczelnienia powierzchni ani struktury piaskowca. Preparat nakładać
powoli mokry na mokrą powierzchni - na zdezintegrowane partie
najlepiej przy pomocy butelek z regulowanym odpływem w celu
przesycenia struktury, a nie tylko powierzchni kamienia. Zabiegu nie
6
7
wolno wykonywać w dzień wilgotny, ani na wilgotny kamień. Zabieg
należy prowadzić w optymalnych warunkach, dążąc do
maksymalnego przesycenia struktury piaskowca
2. Wykonać dezynfekcję partii porośniętych przez mikroorganizmy –
partie, na których napotkano odchody gołębi. Stosować preparat
Lichenicide lub Aseptina A. Preparat nakładać zgodnie z zaleceniami
producenta. Zabiegu nie należy nakładać w zbyt gorącym okresie,
gdyż preparat zbyt szybko wyschnie
*wykonanie oczyszczenia
a. Wykonanie ręczne oczyszczenia powierzchni przy użyciu
parownicy
oczyszczanie powinno być prowadzone ręcznie przy zastosowaniu
pędzli, szczoteczek, w partiach z naroślami nawarstwień przy użyciu
miękkich kamieni ściernych, miękkiego piaskowca lub poprzez delikatne
odłuszczenie przy użyciu skalpeli. W żadnym wypadku nie dopuszcza się
mycia, czy piaskowania obiektu metodami stosowanymi do usuwania
nawarstwień na elewacjach, detalu architektonicznym . Niedoczyszczone
powierzchnie należy pozostawić i ich opracowanie ewentualne
pozostawić do decyzji po wykonaniu usunięcia wtórnych nawarstwień
*zabieg odsalania metodą migracji soli do rozszerzonego
środowiska. Zabieg ten raczej nie jest potrzebny, gdyż rzeźba nie ma
kontaktu ze zjawiskiem podciągania kapilarnego soli rozpuszczalnych
w wodzie. Zabieg odsalania może być szkodliwy dla warstwy
malarskiej.
*uzupełnienia – nie stwierdzono potrzeby wykonania uzupełnienia
ubytków, gdyż w zasadzie nie występują
* prace wykończeniowe
1. decyzję w sprawie toku postępowania przy warstwie malarskiej na
kamieniu będzie można podjąć po usunięciu wtórnych nawarstwień i
zabrudzeń
2. Wykonać prace konserwatorskie przy elementach metalowych:
usunąć nawarstwienia korozji - chemicznie i mechanicznie, obmyć
wodą destylowaną (zabieg pasywujący powierzchnię). Nałożyć
ochronną warstwę zabezpieczającą metal przed korozją
opracowała: mgr Dorota Wandrychowska
Niniejsze opracowanie podlega ochronie praw autorskich. Kopiowanie, powielanie lub publikowanie w części lub w całości bez
zgody autora jest zabronione (Dz.U. Nr24,poz83,art1pkt2 z dnia 23.02.1994)
7
8
SPIS FOTOGRAFII
1. Figura Św. Wawrzyńca; Podstawa rzeźby – kompresja ciężaru
masy kamiennej spowodowała zniszczenie spoiny będącej
naturalnym amortyzatorem dla figury
2. Figura Św. Wawrzyńca - Głowa Świętego – widoczne silne
zabrudzenie oraz zarys źrenic w oczach postaci
3. Figura Św. Wawrzyńca - Atrybut metalowy – pokryty korozją;
widoczne zabrudzenie i nawarstwienia na szacie
4. Figura Św. Wawrzyńca – Głowa, widoczny finezyjny modelunek
rzeźbiarski twarzy, włosów
5. Figura Św. Wawrzyńca; widoczne grube nawarstwienia
6. Figura Św. Wawrzyńca - Atrybut metalowy – pokryty korozją;
widoczne zabrudzenie i nawarstwienia na szacie
7. Figura Św. Wawrzyńca, obramienie nad rzeźbą, korozja stalowego
trzpienia spowodowała oderwanie się całego fragmentu kamienia
8. Figura Św. Wawrzyńca – widoczna odkrywka polichromii na szacie
w kolorze minii żelazowej
8