Pochodzenie wyrazów waĪka, Libellula, Odonata Strategie

1(2), lipiec 2005
25
tacjĊ ‘damsel fly’”.
NastĊpnie na moją proĞbĊ na tym forum interrnetowym autor uzupeániá relacjĊ o nastĊpujące obserwacje: „Zjawisko obserwowaáem, niestety, z odlegáoĞci okoáo 6 metrów. Pstrągi atakowaáy, bardzo
widowiskowo, waĪki siedzące na czubkach roĞlin
wodnych. Widziaáem tandemy, ale nie wiem, czy
one byáy wybiórczo celem ataków. Chodziáo o maáe róĪowe waĪki, najprawdopodobniej Calopteryx
haemorrhoidalis. W koĔcu maja 2005 r. znowu bĊdĊ nad Lozoyą, sprawdzĊ. Obecnie kombinujĊ odpowiednią imitacjĊ waĪki. Imitacje imago waĪek,
zwane Libélulas, to wiosną standard hiszpaĔskich
muszkarzy na okoniopstrągi”.
CIOS S. 2005. Pstrąg Īerujący na dorosáych waĪkach. Odonatrix, 1 (1): 5-7.
Pochodzenie wyrazów waĪka, Libellula, Odonata
Stefan MIELEWCZYK
Origins of the words waĪka, Libellula, Odonata. –
The first vernacular name of Odonata in Poland was
panna (demoiselle, miss), which has been quickly
replaced by the word waĪka (a very small libra).
Niewątpliwie pierwotną nazwą okreĞlającą
waĪkĊ byáa panna bądĨ panna wodna, co znajdujemy równieĪ w jĊzyku niemieckim – Wasserjungfern i francuskim – demoiselle. Nazwy takie odnoszono najczĊĞciej do maáych i wysmukáych przedstawicielek Zygoptera. WaĪki, w przeciwieĔstwie
do koników polnych (szaraĔczaki – Orthoptera:
Acridoidea), nazywano takĪe konikami wodnymi,
podobnie jak w jĊzyku buágarskim – vodni konþeta
(l. p. vodno konþe).
NazwĊ panna w odniesieniu do waĪek uĪyá po
raz pierwszy Krzysztof Kluk w roku 1780 w dziele
„Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie krajowych, historyi naturalnei początki i gopodarstwo”.
W kolejnym dziele, „Zoologia czyli zwierzĊtopismo” z roku 1789, K. Kluk (przynajmniej jemu
przypisuje siĊ autorstwo) dla rodzaju Libellula
wprowadza nazwĊ waĪka. Niewykluczone jednak,
Īe tĊ nazwĊ do rĊkopisu Kluka wpisaá Paweá CzenpiĔski, dziaáacz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, przez którego rĊce przechodziáo przytoczone
dzieáo. PrzyjĊta nazwa waĪka odnosiáa siĊ do jedynego wówczas rodzaju Libellula, ustanowionego
przez Linneusza (Linnaeus, 1758).
WaĪka oznacza bardzo maáą wagĊ i jest dokáadnym táumaczeniem zdrobienia waĪki w jĊzyku
áaciĔskim: libra – waga ĺ libella – maáa waga ĺ
libellula – bardzo maáa waga czyli waĪka. Jak
moĪna przypuszczaü, takie wáaĞnie byáo rozumowanie Linneusza, pomijając oczywiĞcie polskie
okreĞlenia. Libra (áac.), oprócz innych znaczeĔ,
oznacza teĪ wagĊ dwuszalkową, która, osiągając
stan równowagi waĪonego przedmiotu, wykazuje
drobne wahania, charakterystyczne dla zawisających w powietrzu waĪek, zwáaszcza z rodzaju
Aeshna.
Rozumowania niektórych autorów idą caákiem
innymi ĞcieĪkami. NazwĊ Libellula chcą wyprowadzaü od maáej ksiąĪeczki, którą przypominają
záoĪone skrzydáa niektórych waĪek, np. z rodziaju
Calopteryx: ksiąĪka – liber, ksiąĪeczka – libellus.
Libella oznacza teĪ poziomnicĊ budowlaną czyli wagĊ wodną (niem. Wasserwaage). Przynajmniej w
przeszáoĞci uĪwano poziomnicy (libelli) w ksztaácie
litery T, przypominającej rekina máota, a z kolei do
niego podobne są larwy waĪek (lub on do nich), co
zresztą moĪe dotyczyü tylko larw Lestidae. Ale to są
juĪ zbĊdne dywagacje.
Natomiast pochodzenie nazwy Odonata jest bardzo proste. Powstaáa ona z poáączenia dwóch wyrazów greckich: odons – ząb i gnathos – szczĊka (1.
para – mandibulae), przy nieznacznym wygáadzeniu,
zlatynizowaniu tej formy. Po prostu waĪki – Odonata
są owadami „zĊboszczĊkimi”. Mają najbardziej uzĊbione szczĊki 1. pary czyli Īuwaczki (mandibulae),
co jest cechą charakterystyczną dla caáego rzĊdu.
NazwĊ Odonata wprowadziá do nauki Fabricius w
roku 1792.
Strategie pokarmowe larw waĪek, czyli jak wyciągnąü chruĞcika z domku
Edyta SERAFIN
Feeding strategies of dragonfly larvae, or how to get
out a caddisfly from its case. – This note presents the
techniques of foraging of dragonfly larvae on caddisfly
larvae, with some comments on dealing with caddis cases. Researches showed that the success of dragonflies
in catching larval caddisflies were associated with rup-
ISSN 1733-8239
Biuletyn Sekcji Odonatologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego
Bulletin of the Odonatological Section of the Polish Entomological Society
Rok 1, numer 2 (lipiec 2005)
Polskie Towarzystwo Entomologiczne – Sekcja Odonatologiczna
Zakáad Zoologii Uniwersytetu Marii Curie-Skáodowskiej w Lublinie