Dalsze przypadki żerowania ryb na dorosłych ważkach

1(2), lipiec 2005
24
USTAWA z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz. U. z 30 kwietnia 2004 r. Nr 92, poz.
880.
R. Jödicke (eds), Guardians of the watershed.
Global status of dragonflies: critical species,
threat and conservation. International Journal
of Odonatology, 7 (2) (special issue: IUCN
Regional Reports): 385-398.
‘
‘
‘
‘
‘
Notatki (Notes)
Dalsze przypadki Īerowania ryb na dorosáych waĪkach
Stanisáaw CIOS
Further accounts of fish preying on adult Odonata. –
Following my previous article (see Odonatrix no. 1.1)
on the role of adult Odonata as food of fish, I have
received two interesting accounts from anglers. I have
also found one account in internet. In the first case the
angler observed big chub (Leuciscus cephalus) jumping
out of the water (River Gwda in Poland) trying to catch
male adults of Calopteryx perching on vegetation overhanging the water. He didn't see any successful attacks,
but in the stomachs of caught fish he found some of these damselflies. The second account also concerns male
adults of Calopteryx. In River Dosse near Berlin another angler has seen brown trout jump out of the water,
in an effort to catch the males. This angler has also
once found an adult of Anax imperator in the stomach
of a brown trout caught in the River Nuthe near Berlin.
The last ac-count is taken from an angler's article
published in In-ternet. The angler has seen brown trout
in the River Lozoya (Castilia in Spain) jump out of the
water, trying to catch damselflies (probably females of
Calopteryx haemorrhoidalis) perching on vegetation
overhanging the water.
W Ğlad za artykuáem przedstawionym w numerze 29 pisma Pstrąg & LipieĔ (takĪe na áamach
Odonatrixa nr 1.1 – CIOS 2005), o Īerowaniu pstrąga na dorosáych waĪkach, otrzymaáem dwa interesujące doniesienia od wĊdkarzy – Darka KrĊcigáowy i Jacka Okonowskiego, którym dziĊkujĊ za zainteresowanie tym tematem i okazaną pomoc.
Ponadto, przeglądając Internet wyáowiáem relacjĊ
Georga Moskwy, który nastĊpnie dosáaá mi dodatkowe informacje. PoniĪej podajĊ te trzy relacje,
wzbogacające naszą wiedzĊ o roli imagines waĪek
dla ryb.
Darek KrĊcigáowa przekazaá mi nastĊpującą
informacjĊ: „W nawiązaniu do informacji przedstawionych w numerze 29 P&L, o roli dorosáych
waĪek dla ryb, podajĊ moje obserwacje poczynione nad górną Gwdą w okolicy Czarnego. Na początku lat 90. áowiáem tam klenie. ZauwaĪyáem
wówczas jak duĪe ryby, nawet do 50 cm dáugoĞci,
wyskakiwaáy z wody w celu pochwycenia niebieskich samców waĪki Ğwitezianki, które spoczywaáy
na przybrzeĪnej roĞlinnoĞci tuĪ nad wodą. Nie widziaáem, by któryĞ z kleni pochwyciá waĪkĊ. JednakĪe w Īoáądkach kilku záowionych kleni stwierdziáem wówczas pojedyncze osobniki tych waĪek.
U jednej ryby byáy chyba nawet cztery samce. Próbowaáem áowiü klenie na te wáaĞnie waĪki, ale bezskutecznie. Wszystkie záowione ryby skusiáy siĊ na
larwĊ chruĞcika”.
Jacek Okonowski w korespondencji na áamach
www.flyfishing.pl przekazaá mi nastĊpującą informacjĊ: „W czerwcu 2004 r. na rzece Dosse w okolicach Berlina (zobacz www.farioev.de) usiáowaáem na imitacje jĊtki pochwyciü jakiegoĞ kropkowaĔca [pstrąga]. Nawet mi siĊ to udaáo, ale duĪo
bardziej ciekawa byáa obserwacja polowania potokowców na granatowe Ğwitezianki. PoniewaĪ nie
byáy to okazy, postanowiáem polowaü tylko ‘oczami’ i byáa to naprawdĊ niemaáa przyjemnoĞü.
Pstrągi wyskakiwaáy nad wodĊ za waĪkami i przemieszczaáy siĊ za ich stadem. Po tym wydarzeniu
postanowiáem ukrĊciü ĞwiteziankĊ (która jest w
katalogu), ale poáowiü jeszcze na nią nie zdąĪyáem.
Sama rzeka ma charakter nizinny z roĪnymi prĊdkoĞciami prądu, podobny do rzeki Krąpiel (dopáyw
Iny).
Natomiast wielką niespodziankĊ przeĪyáem
sprawiając pstrąga potokowego ok. 36 cm z rzeki
Nuthe, takĪe koáo Berlina, który miaá w Īoáądku
dorosáego husarza (Anax imperator). Byá juĪ lekko
strawiony, ale rozpoznaü go moĪna byáo bez problemu”.
Na tejĪe stronie internetowej Georg Moskwa
opublikowaá relacjĊ z poáowu w rzece Lozoya (Kastylia), 17-18 czerwca 2003 r. Oto interesujący nas
fragment – „miaáem okazjĊ obserwowaü pstrągi na
wolnym odcinku rzeki podczas polowania na waĪki. Znaáem to rzadkie zjawisko tylko z literatury.
Trzeba by na nastĊpny raz ukrĊciü jakąĞ suchą imi-
1(2), lipiec 2005
25
tacjĊ ‘damsel fly’”.
NastĊpnie na moją proĞbĊ na tym forum interrnetowym autor uzupeániá relacjĊ o nastĊpujące obserwacje: „Zjawisko obserwowaáem, niestety, z odlegáoĞci okoáo 6 metrów. Pstrągi atakowaáy, bardzo
widowiskowo, waĪki siedzące na czubkach roĞlin
wodnych. Widziaáem tandemy, ale nie wiem, czy
one byáy wybiórczo celem ataków. Chodziáo o maáe róĪowe waĪki, najprawdopodobniej Calopteryx
haemorrhoidalis. W koĔcu maja 2005 r. znowu bĊdĊ nad Lozoyą, sprawdzĊ. Obecnie kombinujĊ odpowiednią imitacjĊ waĪki. Imitacje imago waĪek,
zwane Libélulas, to wiosną standard hiszpaĔskich
muszkarzy na okoniopstrągi”.
CIOS S. 2005. Pstrąg Īerujący na dorosáych waĪkach. Odonatrix, 1 (1): 5-7.
Pochodzenie wyrazów waĪka, Libellula, Odonata
Stefan MIELEWCZYK
Origins of the words waĪka, Libellula, Odonata. –
The first vernacular name of Odonata in Poland was
panna (demoiselle, miss), which has been quickly
replaced by the word waĪka (a very small libra).
Niewątpliwie pierwotną nazwą okreĞlającą
waĪkĊ byáa panna bądĨ panna wodna, co znajdujemy równieĪ w jĊzyku niemieckim – Wasserjungfern i francuskim – demoiselle. Nazwy takie odnoszono najczĊĞciej do maáych i wysmukáych przedstawicielek Zygoptera. WaĪki, w przeciwieĔstwie
do koników polnych (szaraĔczaki – Orthoptera:
Acridoidea), nazywano takĪe konikami wodnymi,
podobnie jak w jĊzyku buágarskim – vodni konþeta
(l. p. vodno konþe).
NazwĊ panna w odniesieniu do waĪek uĪyá po
raz pierwszy Krzysztof Kluk w roku 1780 w dziele
„Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie krajowych, historyi naturalnei początki i gopodarstwo”.
W kolejnym dziele, „Zoologia czyli zwierzĊtopismo” z roku 1789, K. Kluk (przynajmniej jemu
przypisuje siĊ autorstwo) dla rodzaju Libellula
wprowadza nazwĊ waĪka. Niewykluczone jednak,
Īe tĊ nazwĊ do rĊkopisu Kluka wpisaá Paweá CzenpiĔski, dziaáacz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, przez którego rĊce przechodziáo przytoczone
dzieáo. PrzyjĊta nazwa waĪka odnosiáa siĊ do jedynego wówczas rodzaju Libellula, ustanowionego
przez Linneusza (Linnaeus, 1758).
WaĪka oznacza bardzo maáą wagĊ i jest dokáadnym táumaczeniem zdrobienia waĪki w jĊzyku
áaciĔskim: libra – waga ĺ libella – maáa waga ĺ
libellula – bardzo maáa waga czyli waĪka. Jak
moĪna przypuszczaü, takie wáaĞnie byáo rozumowanie Linneusza, pomijając oczywiĞcie polskie
okreĞlenia. Libra (áac.), oprócz innych znaczeĔ,
oznacza teĪ wagĊ dwuszalkową, która, osiągając
stan równowagi waĪonego przedmiotu, wykazuje
drobne wahania, charakterystyczne dla zawisających w powietrzu waĪek, zwáaszcza z rodzaju
Aeshna.
Rozumowania niektórych autorów idą caákiem
innymi ĞcieĪkami. NazwĊ Libellula chcą wyprowadzaü od maáej ksiąĪeczki, którą przypominają
záoĪone skrzydáa niektórych waĪek, np. z rodziaju
Calopteryx: ksiąĪka – liber, ksiąĪeczka – libellus.
Libella oznacza teĪ poziomnicĊ budowlaną czyli wagĊ wodną (niem. Wasserwaage). Przynajmniej w
przeszáoĞci uĪwano poziomnicy (libelli) w ksztaácie
litery T, przypominającej rekina máota, a z kolei do
niego podobne są larwy waĪek (lub on do nich), co
zresztą moĪe dotyczyü tylko larw Lestidae. Ale to są
juĪ zbĊdne dywagacje.
Natomiast pochodzenie nazwy Odonata jest bardzo proste. Powstaáa ona z poáączenia dwóch wyrazów greckich: odons – ząb i gnathos – szczĊka (1.
para – mandibulae), przy nieznacznym wygáadzeniu,
zlatynizowaniu tej formy. Po prostu waĪki – Odonata
są owadami „zĊboszczĊkimi”. Mają najbardziej uzĊbione szczĊki 1. pary czyli Īuwaczki (mandibulae),
co jest cechą charakterystyczną dla caáego rzĊdu.
NazwĊ Odonata wprowadziá do nauki Fabricius w
roku 1792.
Strategie pokarmowe larw waĪek, czyli jak wyciągnąü chruĞcika z domku
Edyta SERAFIN
Feeding strategies of dragonfly larvae, or how to get
out a caddisfly from its case. – This note presents the
techniques of foraging of dragonfly larvae on caddisfly
larvae, with some comments on dealing with caddis cases. Researches showed that the success of dragonflies
in catching larval caddisflies were associated with rup-
ISSN 1733-8239
Biuletyn Sekcji Odonatologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego
Bulletin of the Odonatological Section of the Polish Entomological Society
Rok 1, numer 2 (lipiec 2005)
Polskie Towarzystwo Entomologiczne – Sekcja Odonatologiczna
Zakáad Zoologii Uniwersytetu Marii Curie-Skáodowskiej w Lublinie