Mieszkańcy osiedla w sytuacji konfliktu ekologicznego w - Pol-Int

Pol-Int
MONOGRAPHIE
Mieszkańcy osiedla w sytuacji konfliktu ekologicznego
Beitrag vom: 05.07.2016
Rezension von Dr. Ryszard Skrzypiec
Redaktionell betreut von M.A. Andrzej Klimczuk
Konflikt ekologiczny, środowiskowy, jedna z odmian lokalnego konfliktu społecznego często staje się
przedmiotem badań i rozpraw naukowych. Równie często w ramach podejścia studium przypadku.
Recenzowana praca Roberta Bartłomiejskiego poświęcona jest lokalnemu konfliktowi jaki toczył się na
przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku w jednej z dzielnic Szczecina wokół planowanej realizacji spalarni
odpadów.
Wywód został podzielony na siedem rozdziałów: po trzy teoretyczne i empiryczne oraz jeden metodologiczny. W
pierwszych trzech rozdziałach, teoretycznych, autor rozważa uwarunkowania lokalnych konfliktów
ekologicznych w skali miasta i osiedla w kontekście procesów rozwoju miasta i zrównoważonego rozwoju.
Rozumienie lokalnego konfliktu ekologicznego zakorzenione jest w „teorii konfliktów społecznych tkwiących w
procesach dystrybucji zasobów i rywalizacji interesów", zaś zrównoważony rozwój lokalny w „teorii reżimu
miejskiego", który kształtują „koalicje interesów grup mających kapitał i siłę sprawczą do realizacji swoich
celów". Przeciwstawia to podejście teorii „ekologii społecznej miasta", która za czynnik zmiany postrzega
„mechanizm wolnego rynku" (s. 8-9).
Analiza uwarunkowań, przebiegu i efektów lokalnego konfliktu środowiskowego została zaprezentowana w
formie studium przypadku na podstawie szeroko zakrojonych badań własnych autora z sekwencyjnym
wykorzystaniem technik badań jakościowych i ilościowych o charakterze desk research, badań terenowych i
badań opinii publicznej realizowanych na różnych próbach badawczych. Badanie podzielono na pięć etapów: 1)
analiza treści forum internetowego poświęconego gospodarce odpadami w mieście; 2) badania terenowe
metodą indywidualnych wywiadów pogłębionych z mieszkańcami dzielnicy, w której toczył się konflikt
(przeprowadzono 22 wywiady) oraz obserwacja uczestnicząca zebrania Rady Osiedla; 3) i 5) badania opinii
mieszkańców Szczecina metodą CATI (przeprowadzono odpowiednio 1118 i 1089 wywiadów); oraz 4) badania
opinii mieszkańców osiedla objętego konfliktem lokalnym przy zastosowaniu wywiadów indywidualnych
(wykonano 232 wywiady).
Zastosowanie tak różnorodnych technik badawczych pozwoliło zbadać postawy różnych grup interesów wobec
istotnego problemu funkcjonowania miasta, jakim jest zagospodarowanie wytwarzanych przez jego
mieszkańców odpadów i zaangażowanie w konflikt lokalny.
Autor na bazie założeń teoretycznych przyjął, że „lokalne konflikty ekologiczne w mieście mogą być wyjaśniane
za pomocą koncepcji reżimów miejskich i ustaleń tzw. ekonomii politycznej miasta" i postawił siedem celów
badawczych, przede wszystkim poznawczych, odnoszących się do badanego konfliktu. Do celów badawczych
należały m.in. uwarunkowania konfliktu, przebieg i jego skutki; wpływ percepcji bezpieczeństwa
środowiskowego na postawy wobec kontrowersyjnej inwestycji; identyfikacja reżimów miejskich ich roli w
kształtowaniu przebiegu konfliktu i granic negocjacyjnych zidentyfikowanych grup interesów zaangażowanych w
konflikt; ale również cel teoretyczny odnoszący się do syntezy koncepcji konfliktu lokalnego, socjologii miasta w
zakresie rozwoju przestrzenno-społecznego miasta oraz praktyczno-społecznego zorientowanego na wskazanie
modelowych sposobów rozwiązania lokalnego konfliktu ekologicznego w mieście (s. 124-125).
W części empirycznej autor prezentuje wyniki poszczególnych etapów badawczych, odpowiada na pytania
badawcze i weryfikuje hipotezy badawcze. Na podstawie analizy zebranego materiału badawczego autor
stwierdza, że lokalny konflikt ekologiczny jest w większym stopniu konfliktem interesów niż konfliktem wartości,
jak należałoby postrzegać konflikt ekologiczny. Konflikt ten determinowany jest raczej czynnikami społecznoprzestrzennymi: miejscem zamieszkania i statusem społeczno-ekonomicznym lokalnej społeczności niż
środowiskowymi. Jak podsumowuje: „Wydanie decyzji władz miasta o lokalizacji inwestycji na tym, a nie innym
osiedlu wzmacnia wśród mieszkańców poczucie niesprawiedliwości społecznej z tytułu bycia 'jedyną
poszkodowaną' grupą interesu, co w efekcie przekształca się w nimbystyczną postawę sprzeciwu" (s. 208) – to
znaczy taką, która sprzeciwia się lokalizacji inwestycji w bezpośrednim sąsiedztwie protestujących, a nie samej
tej inwestycji, nawet, jeśli uznaje się ją za szkodliwą. Osią lokalnego konfliktu wydaje się zatem relacja pomiędzy
odpowiedzialnością władz za rozwój miasta a niskim poziomem zaufania mieszkańców do jej poczynań (s. 9). O
co niełatwo w sytuacji powszechnego braku dostępu mieszkańców do obiektywnej informacji i fasadowych
procedur konsultacji społecznych organizowanych przez władze.
Podążając tym tropem autor dokonuje - posługując się koncepcją CLEAR Vivien Lowndes i Lawrensa Pratchetta
wieloaspektowej analizy udziału grup interesów zaangażowanych w badany konflikt. CLEAR to pięć warunków
efektywnej partycypacji: 1) umiejętności, 2) motywacja, 3) umożliwienia, 4) zaproszenie do udziału i 5) efekty
uczestnictwa. Na podstawie tej analizy badacz dokonuje dwóch niezwykle istotnych dla analizy przebiegu
lokalnego konfliktu ekologicznego obserwacji:
fasadowości partycypacji społecznej w procesie decyzyjnym związanym z lokalizacją inwestycji - jak zauważa:
„(...) władze miasta, jako najsilniejsza grupa interesu, legitymizowały swoje działania konsultacjami
społecznymi, do których zaprosiły znacznie mniej kompetentną i zorganizowaną zbiorowość osiedlową." I
nie udzieliły jej wsparcia umożliwiającego skuteczną obronę własnych interesów (s. 191); jest to zjawisko
dość powszechne w procesach partycypacji społecznej w sprawowaniu władzy w Polsce, w których to strona
społeczna z reguły zderzana jest z silniejszymi uczestnikami po stronie władz publicznych czy biznesu [1];
samowykluczenia najbardziej zainteresowanych uczestników partycypacji, czyli społeczności lokalnej z
zawarcia porozumienia z miastem i uzyskania wyartykułowanych interesów; co paradoksalnie umożliwiły
działania motywowane zasadami zrównoważonego rozwoju (s. 193); zjawisko wydaje się dość częste, jednak
rzadko analizowane w badaniach lokalnych konfliktów społecznych.
Natomiast niedostatecznie wydaje się wyeksplorowana rola organizacji ekologicznej. Udział tych podmiotów w
lokalnych konfliktach ekologicznych bywa źródłem kontrowersji od kilkunastu lat w Polsce, zaś związane z tym
patologie zyskały w swoim czasie własną etykietę "ekoharacze" [2]. W analizowanym przypadku miejscowa
organizacja ekologiczna włączyła się w konflikt, legitymizowała działania władz miasta podpisując umowę
społeczną, czego nie zrobili przedstawiciele lokalnej społeczności, i wreszcie stała się beneficjentem
porozumienia realizując kampanię informacyjną dotyczącą selektywnej zbiórki odpadów w mieście - choć trzeba
zauważyć, że to nie jedyne efekty zaangażowania organizacji w ten proces (s. 184).
Recenzowana praca wieloaspektowo analizuje lokalny konflikt społeczny, formalnie toczący się wokół
problemów środowiskowych, choć faktycznie wokół sprzeczności interesów publicznych i partykularnych.
Oprócz walorów teoretycznych, posiada także walory praktyczne. Te wydają się wypływać z analizy
zaangażowania różnych aktorów w konflikt. Sformułowane na tej podstawie wnioski – w szczególności
dotyczące motywacji (interesów), sposobu zaangażowania, uzyskanych rezultatów (korzyści) mogą dać
praktyczne wskazówki lokalnym społecznościom znajdującym się w podobnej sytuacji jak rozwiązywać, a nie
jedynie wygaszać konflikty.
Przypisy:
[1] Zob. Raport z Badania efektywności mechanizmów konsultacji społecznych, Pracownia Badań i Innowacji
Społecznych Stocznia, SMG/KRC Poland Media S.A., Warszawa, luty 2011 r.
[2] Zob. np. raport z badań Korupcja w ochronie środowiska, Towarzystwo na rzecz Ziemi, Oświęcim 2008.
���
Zitierweise:
Dr. Ryszard Skrzypiec: Rezension zu: Robert Bartłomiejski: Mieszkańcy osiedla w sytuacji konfliktu
ekologicznego w mieście, 2015, in: https://www.pol-int.org/de/node/4023#r4602.
https://www.pol-int.org/de/node/4023?j5Q6rewycZ5HtUDXTWpx7UZE=1&r=4602