poj\352cie gospodarki lokalnej

Opracował: Andrzej Sztando
tel. +48 603163839
e-mail: [email protected]
Web: www.Sztando.com
Pojęcie gospodarki lokalnej
W literaturze przedmiotu moŜna spotkać dwa podstawowe sposoby interpretacji pojęcia gospodarka lokalna. Pierwszy, strukturalny, sprowadza się do traktowania gospodarki lokalnej jako,
charakteryzującego się pewnymi cechami, zbioru powiązanych ze sobą podmiotów układu lokalnego. Typowym przykładem takiej koncepcji jest definicja R. Broszkiewicza wskazująca, iŜ gospodarka lokalna to „określony układ podmiotowy, przedmiotowy, strukturalny i przestrzennie delimitowany charakteryzujący się funkcjami zewnętrznymi i wewnętrznymi względem społeczności zamieszkującej na obszarze podziału administracyjnego, tj. poniŜej stopnia wojewódzkiego”. Jako zbliŜoną do powyŜszej moŜna traktować opinię A. Zalewskiego, dla którego „gospodarka
lokalna jest zbiorem współzaleŜnych podmiotów gospodarujących, działających na terenie
gminy, z których kaŜdy spełnia określone funkcje i dąŜy do realizacji własnych celów”. Wymienia on równieŜ rodzaje wskazanych podmiotów – są to: jednostki gospodarcze, gospodarstwa domowe, instytucje i władza lokalna.
Tak określony układ podmiotów charakteryzuje się szczególnymi cechami. Podmioty gospodarcze, gospodarstwa domowe oraz róŜnorodne instytucje oddziałują na środowisko naturalne, zagospodarowanie przestrzenne, warunki Ŝycia ludności oraz na lokalne rynki, a takŜe bezpośrednio i pośrednio, wzajemnie na siebie. Jak pisze A. Zalewski, w procesie funkcjonowania zachodzą między
tymi podmiotami liczne powiązania i współzaleŜności wynikające z ich współpracy i kooperacji, wymiany dóbr i usług, świadczenia pracy, konkurencji, itp. Wchodząc we wzajemne interakcje oraz wywierając wpływ na pozostałe elementy swojego otoczenia omawiane podmioty stają się jednym z najistotniejszych elementów przesądzających o zmianach niemalŜe wszystkich struktur gospodarczych i
społecznych układu lokalnego. Właściwość ta upowaŜnia do twierdzenia, iŜ ich rozwój połączony z
pozytywnym bilansem wpływu na ewolucję swojego otoczenia moŜe być utoŜsamiany z rozwojem
lokalnym.
Trudno sobie jednak wyobrazić, Ŝe realizacja partykularnych celów wymienionych podmiotów
gospodarki lokalnej będzie przebiegać bez jakichkolwiek konfliktów i zawsze przyczyni się do rozwoju
całego układu lokalnego. KaŜdy z nich, maksymalizując swoje korzyści, niejednokrotnie działa wbrew
interesom pozostałych oraz wywiera niekorzystny wpływ na środowisko, przestrzeń, zasoby, a nawet
postawy społeczne. Łatwo z tego wywnioskować, Ŝe prosta suma indywidualnych korzyści nie będzie
nigdy słuŜyć optymalizacji korzyści całego systemu lokalnego. Konieczne jest zatem istnienie elementu oddziałującego na omawiane podmioty gospodarki lokalnej, tak aby ich istnienie i rozwój słuŜyły
poŜądanym, kompleksowym przeobraŜeniom jakościowym w zakresie poziomu Ŝycia mieszkańców i
funkcjonowania organizmów gospodarczych. Elementem tym jest właśnie samorząd lokalny. Jego
podstawową rolą jest zapewnienie sytuacji, w której zharmonizowane i systematyczne działania podmiotów gospodarki lokalnej zmierzać będą do kreowania nowych i poprawy istniejących walorów uŜytkowych gminy, tworzenia korzystnych warunków dla lokalnej gospodarki oraz zapewnienia ładu przestrzennego i ekologicznego. Rola ta jest zbieŜna z teorią miejsca państwa w gospodarce rynkowej,
według której, w celu zapewnienia trwałego rozwoju, ma ono m.in. równowaŜyć przeciwstawne interesy społeczne oraz indywidualne, regulując strukturę dobra ogółu i wolności gospodarczych. Aby osią-
Opracował: Andrzej Sztando
tel. +48 603163839
e-mail: [email protected]
Web: www.Sztando.com
gnąć ten cel, samorząd terytorialny na poziomie gminy pełni funkcje: inicjującą, planistyczną, wspomagającą, sterującą, koordynacyjną i kontrolną w całym systemie jakim jest gospodarka lokalna. Posiadając przekazane mu przez państwo uprawnienia, w drodze realizacji zadań obligatoryjnych (nałoŜonych ustawowo) i fakultatywnych (wynikających z własnej inicjatywy zmierzającej do poprawy warunków Ŝycia i gospodarowania), indukuje (bezpośrednio lub pośrednio) poŜądane zachowania pozostałych podmiotów, a tym samym wpływa na rozwój lokalny. Mechanizmu tego nie naleŜy utoŜsamiać
wyłącznie z prostym kształtowaniem ich warunków funkcjonowania. Jest on znacznie szerszy chociaŜby ze względu na fakt częstej bezpośredniej współpracy między samorządem (władzą samorządową) a resztą podmiotów gospodarki lokalnej (szczególnie w układzie samorząd – podmioty gospodarcze).
JuŜ na podstawie tego krótkiego wywodu moŜna dojść do wniosku, Ŝe wśród fundamentalnych
składników idei samorządu terytorialnego na poziomie lokalnym znajduje się nie tylko prawo, ale takŜe
z powinność oddziaływania na szereg lokalnych struktur społeczno-gospodarczych dla dobra lokalnej
społeczności. Powszechne przekonanie o takim charakterze samorządu znajduje swój wyraz w drugiej, nie omówionej dotychczas, formie interpretacji pojęcia „gospodarka lokalna”, którą moŜna określić
jako czynnościową. Dla wielu autorów gospodarka lokalna jest bowiem szeregiem czynności słuŜących rozwojowi lokalnemu. J. Parysek pisze, Ŝe w ujęciu ogólnym za gospodarkę lokalną uznać moŜna „działania na rzecz rozwoju jednostki lokalnej, czyli lokalnego, terytorialnego systemu społecznego”, natomiast w ścisłym – „działania społeczno-gospodarcze, które wykorzystują lokalne czynniki i
ograniczenia rozwoju”. PowyŜsza definicja nie wskazuje jednak podmiotu owych działań. Dokonują
tego ujęcia innych autorów. Gospodarka lokalna jako zespół koordynowanych przez samorząd czynności słuŜących rozwojowi lokalnemu pojawia się m.in. w opracowaniach E. J. Blakely’a, J. Reijnen’a i
A. Sutton’a, a takŜe w publikacjach wielu polskich autorów. Traktują oni gospodarkę lokalną jako proces, w którym władza lokalna wykorzystując zasoby własne (tj. zasoby układu lokalnego) oraz
zewnętrzne stymuluje rozwój gospodarczy danej podstawowej jednostki terytorialnej. Gospodarkę lokalną utoŜsamiają z takim gospodarowaniem lokalną materialną i społeczną bazą rozwoju, w którym, poprzez tworzenie nowych miejsc pracy i rozwój podmiotów gospodarczych,
dokonuje się pełniejszego zaspokojenia potrzeb miejscowej ludności. Wydaje się jednak, iŜ tak
pojmowana gospodarka lokalna zawęŜa problematykę działań samorządu lokalnego wyłącznie do
rozwoju gospodarczego, i choć jest to jeden z najistotniejszych przejawów rozwoju lokalnego, a przy
tym silnie powiązany z pozostałymi sferami rozwoju, to jednak nie jedyny. Kształtowany przez samorząd, rozwój lokalny, dokonuje się bowiem równieŜ płaszczyźnie społecznej, kulturowej i ekologicznej.