Pokoik z freskami Brunona Schulza

Pokoik z freskami Brunona Schulza
– ostatnie dzieło geniusza –
mobilna instalacja Benjamina Geisslera
Zaprojektowany przez Brunona Schulza w 1942 roku podczas okupacji
niemieckiej pokoik z malowidłami ściennymi w tzw. willi Landaua w Drohobyczu, odkryty został ponownie w 2001 roku przez Benjamina Geisslera
w czasie zdjęć do filmu. Krótko potem freski zostały zniszczone przez
wycięcie poszczególnych fragmentów przez przedstawicieli Instytutu
Pamięci Yad Vashem, a później ukraińskiego ministerstwa kultury. Z okazji
Roku Brunona Schulza 2012, po wieloletnich staraniach, Benjamin Geissler
rekonstruuje ostatnie dzieło geniusza w instalacji multimedialnej w skali
zgodnej z oryginałem.
SPIS TREŚCI (interaktywny)
KRÓTKI OPIS
2 GENEZA
3 WIRTUALNA REKONSTRUKCJA
6 PREZENTACJA WYSTAWY
7 PROGRAM
9 RZUT POZIOMY INSTALACJI POKOIKU Z FRESKAMI
10 WYSYŁKA I MONTAŻ / DEMONTAŻ INSTALACJI
11 NA MIEJSCU WYSTAWY ORGANIZATOR POWINIEN ZAPEWNIĆ:
11 ZESPÓŁ KONCEPCYJNO-MONTAŻOWY
11 KONTAKT
11 1
KRÓTKI OPIS
Pokój dziecięcy z malarstwem ściennym Brunona Schulza powstał w 1942
roku w Drohobyczu (na dzisiejszej Ukrainie) dla pochodzącego z Wiednia
esesmana Feliksa Landaua. Zlecił on artyście wymalowanie ścian pokoju
dziecięcego w zajętej przez siebie willi. Reżyser filmowy Benjamin Geissler
ponownie odkrył pokoik z freskami 9 lutego 2001 roku podczas zdjęć do
filmu „Odnaleźć obrazy”. Już w maju 2001 roku dzieło zostało zniszczone
poprzez wycięcie trzech jego fragmentów przez pracowników Instytutu
Pamięci Yad Vashem, którzy w tajnej akcji wywieźli freski do Izraela.
Krótko potem kolejne pięć fragmentów wycięli i wywieźli do Kijowa przedstawiciele ukraińskiego ministerstwa kultury.
Rok Brunona Schulza 2012 stanowi dobrą okazję, by ostatnia praca
artysty, słynącego szczególnie ze swego dzieła pisarskiego i plastycznego,
mogła powstać na nowo dzięki mobilnej instalacji „Pokoik z freskami
Brunona Schulza – ostatnie dzieło geniusza”. Rekonstrukcja wirtualna
umożliwia widzowi obejrzenie pełnej kompozycji w wymiarach oryginalnych ze wszystkimi fragmentami rozproszonymi w Izraelu i na Ukrainie.
Bruno Schulz należał do najważniejszych pisarzy XX wieku. A mimo to za
życia pozostał w dużej mierze nieznany szerokiej publiczności. Dzieło tego
genialnego mistrza złożoności posłużyło za źródło inspiracji dla wielu
znanych artystów wszystkich dziedzin sztuki i wielu pokoleń, takich jak
Isaac Bashevis Singer, Tadeusz Kantor, Bohumil Hrabal, Danilo Kiš,
Tadeusz Różewicz, Wojciech Has, John Updike, Cynthia Ozick, Philip Roth,
Théâtre de Complicité, David Grossman, Quay Brothers, Josef Nadj, John
Zorn, Nicole Kraus i Jonathan Safran Foer.
Projekt jest przyczynkiem do Roku Brunona Schulza 2012 z okazji 120lecia urodzin i 70. rocznicy śmierci artysty.
2
GENEZA
W czasach terroru okupacji
niemieckiej Bruno Schulz,
uznany dziś na całym świecie
polski pisarz i malarz pochodzenia żydowskiego (tłumaczony na 39 języków)
w latach 1941–42 namalował
freski na ścianach pokoju
dziecięcego willi w galicyjskim mieście Drohobycz,
zajętej przez pochodzącego
z Wiednia SS-Führera Feliksa
Landaua.
Landau był nie tylko 'miłośnikiem sztuki', lecz jako
okrutny morderca brał również udział w zagładzie
Żydów galicyjskich.
Bruno Schulz 1935 w Drohobyczu
Malowidła ścienne w tak
zwanej willii Landaua (patrz
zdjęcie na dole) były ostatnią pracą Brunona Schulza.
19 listopada 1942 roku Schulz
zginął, zabity na ulicy przez
gestapowca dwoma strzałami
w głowę.
Gertrud Segel, Felix Landau
Ślub w Drohobyczu 5.5.1943 roku
Tego dnia, który przeszedł do historii jako „czarny
czwartek”, 265 mieszkańców Drohobycza pochodzenia
żydowskiego padło ofiarą hitlerowskiego terroru.
3
Po II wojnie światowej, mimo intensywnych poszukiwań, nie odnaleziono
fresków Brunona Schulza. 9 lutego 2001 roku podczas zdjęć do
nagrodzonego później filmu dokumentalnego „Odnaleźć obrazy” zespół
jego realizatorów i reżyser Benjamin Geissler odkryli – od dawna uznane
za zaginione – malowidła. W dniu 17 lutego 2001 roku na zlecenie obu
rządów polsko-ukraińska komisja ekspertów na zaproszenie Benjamina
Geisslera przeprowadziła pierwsze prace odkrywkowe. Ministerstwo
Kultury i Dziedzictwa Narodowego w marcu 2001 roku przygotowało
obszerną ekspertyzę fresków. Również biuro Pełnomocnika Rządu ds.
Kultury i Mediów w Niemczech zajęło się tą sprawą.
W maju 2001 roku w tajnej akcji trzy fragmenty fresków zostały wyjęte
ze ścian willi przez pracowników Instytutu Pamięci Męczenników
i Bohaterów Holocaustu Yad Vashem w Jerozolimie i wywiezione do
Izraela. Zniszczona została całość kompozycji, a działania Yad Vashemu
wywołały międzynarodowe kontrowersje. Benjamin Geissler 9 czerwca
2001 roku zdołał udokumentować na taśmie filmowej (i sfotografować)
szkody powstałe w pokoiku z freskami. Dzięki sugestiom reżysera,
11 czerwca 2001 roku do Drohobycza ponownie przyjechała polskoukraińska komisja ekspertów, aby oficjalnie poprzeć dokumentami powstałe straty. Ich rezultat został szczegółowo opisany w drugiej ekspertyzie
polskiego ministerstwa kultury. W 2002 roku konserwatorzy ukraińscy
wycięli kolejne pięć fragmentów malowidła ze ścian pokoiku z freskami,
które następnie pokazywano na wystawach w Polsce i na Ukrainie.
4
W lutym 2008 roku trzy pozostałe fragmenty prezentowane były na
wystawie w Instytucie Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie.
Wiosną 2010 roku Benjamin Geissler ponownie zajął się malowidłami
ściennymi. Na zlecenie Muzeum Żydowskiego w Sztokholmie, które
przygotowywało wystawę o Franzu Kafce i Brunonie Schulzu, powstał loop
„Do kogo należy dziedzictwo? Malowidła ścienne Brunona Schulza
w Drohobyczu”, wyświetlany w muzeum. Partnerami współpracy przy wystawie „Franz Kafka i Bruno Schulz – mistrzowie pogranicza”, która została
otwarta 4 października 2010 roku i trwała do 14 marca 2011 roku
w Muzeum Żydowskim w Sztokholmie, były: Centrum Czeskie w Sztokholmie, Instytut Polski w Sztokholmie, Muzeum Literatury im. Adama
Mickiewicza w Warszawie, Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie,
Franz Kafka Society w Pradze, Biblioteka Żydowska w Sztokholmie oraz
Benjamin Geissler. Wystawa odbyła się przy wsparciu ze strony Akademii
Szwedzkiej (Komitetu Noblowskiego) oraz Training-Board Miasta
Sztokholm.
5
WIRTUALNA REKONSTRUKCJA
Kierując się odpowiedzialnością za trudną historię Niemiec, a także czując
się odpowiedzialnym za znalezisko oraz tragiczne zniszczenie malowideł
ściennych Brunona Schulza, Benjamin Geissler postanowił stworzyć przy
pomocy wszystkich możliwych środków i materiałów, jakie miał do
dyspozycji, wirtualną rekonstrukcję pokoiku z freskami w skali zgodnej
z oryginałem. Obejmuje ona całokształt wydarzeń: od znalezienia malowideł poprzez różne fazy zniszczeń aż po wirtualną rekonstrukcję
wszystkich znanych fragmentów. Aby sprostać wysokim standardom
naukowym i artystycznym, wniesiono do pracy nad rekonstrukcją poważny
nakład pracy. Pierwszy pogląd daje DVD „Finding Pictures” 2nd Edition
(Odnaleźć obrazy, wydanie II). Po raz pierwszy zobaczyć można całość
kompozycji ostatniej pracy Brunona Schulza. Widoczne są także
postępujące zniszczenia malowideł, powstałe w wyniku działań nieznanych
sprawców, dokonane między 9 a 11 czerwca 2001 roku.
Wraz z pracami naukowo-konserwatorskimi, finansowanymi przez biuro
Pełnomocnika Rządu Federalnego ds. Kultury i Mediów pt. „Znaleziska
i wirtualna rekonstrukcja pokoiku z freskami Brunona Schulza”
(w jęz. niem.), powstały cztery ściany pokoju odtworzone w technologii
High Definition. Stanowią one podstawę przyszłej mobilnej instalacji oraz
konserwatorskiego połączenia oryginalnych fragmentów.
6
PREZENTACJA WYSTAWY
Widz oglądający ekspozycję zbudowaną
na
zasadzie
interakcji,
konfrontowany jest z dziwnym wrażeniem. Podczas gdy porusza się po
rzeczywistych deskach podłogowych
przygotowanej rekonstrukcji pokoiku w
skali 1:1, powierzchnie projekcyjne
czterech ścian zmieniają się, co
umożliwia mu bezpośrednie obcowanie z eksponatem.
7
Poszczególne fazy – od
stanu odkrycia malowideł
przez
kolejne
zniszczenia aż po rekonstrukcję wszystkich znanych fragmentów – przesuwają się przed jego
oczyma, zdjęcia powoli
się przenikają, w tle towarzyszy im cicha, skomponowana specjalnie do projektu muzyka.
Widz nie dostrzeże jednak ani szczegółów technicznych, ani
ogromnego nakładu pracy, składającego się na realizację wystawy.
Dziesięć wizualnych tablic informacyjnych w antyramach w formacie A1, przeznaczonych dla tekstu w różnych językach,
dostarcza zwiedzającemu informacji dotyczących Brunona
Schulza, Drohobycza, historii powstania pokoiku z freskami,
wirtualnej rekonstrukcji, interpretacji poszczególnych fragmentów fresków i znaczącego wpływu Schulza jako źródła inspiracji
dla artystów na całym świecie.
Pod względem koncepcyjnym praca pomyślana jest w ten
sposób, by wzbudzić ciekawość szerszej, zarówno starszej, jak
i młodszej publiczności. Przemówić do niej i połączyć różne
pokolenia. Bowiem w tym pokoiku z freskami łączą się historia,
sztuka i wirtualne światy teraźniejszości na najwyższym poziomie konserwatorskim, artystycznym i technicznym. W ten
sposób powstaje ogólnie zrozumiała przejrzystość wizualna,
pobudzająca do refleksji i wymiany zdań.
Dzięki wystawie „Franz Kafka i Bruno Schulz – mistrzowie
pogranicza” w Sztokholmie (2010/2011), oraz Rokowi Brunona
Schulza 2012 (z okazji 120-lecia urodzin i 70. rocznicy śmierci
artysty) zainteresowanie artystą wzrasta na całym świecie. Do
dziś Bruno Schulz służył już niezliczonym, po części słynnym
artystom jako niewyczerpane źródło inspiracji.
Przygotowywany jest także katalog wystawy.
8
PROGRAM
Program towarzyszący wystawie ustalany będzie w zależności od potrzeb
i możliwości lokalnych organizatorów wspólnie z Benjaminem Geisslerem
oraz Umweltbibliothek.
WIECZORY LITERACKIE
1. Bruno Schulz
2. Inni twórcy o Brunonie Schulzu.
FILM
Odnaleźć obrazy Benjamina Geisslera, D 2002, 103’ min –
o poszukiwaniu, odnalezieniu i zniszczeniu fresków Brunona Schulza.
DVD z napisami w języku niemieckim, angielskim, francuskim, włoskim
i polskim.
Sanatorium pod Klepsydrą Wojciecha Jerzego Hasa, PL 197, 119’ min
Street of Crocodiles Quay Brothers, UK 1986 - 21 min.
SŁUCHOWISKO
Bliźniacze zaułki (Zwillingsgassen) Christiana Geisslera, 39’37” min,
SWR 2003 – bezpośrednio odnoszące się do pokoiku z freskami Brunona
Schulza.
WYKŁADY I DYSKUSJE
z udziałem Benjamina Geisslera, Andreasa Schönfeldera, zaproszonymi
gośćmi oraz publicznością na temat:
– historii powstania filmu i pokoiku z freskami
– Brunona Schulza i jego wpływu na artystów na całym świecie
– Drohobycza, regionów przygranicznych, zmieniających się stref wpływów i związków historycznych, które oddziałują na życie codzienne do
chwili obecnej
– prawa międzynarodowego i krytycznej perspektywy dotyczącej kontroli,
monopolizacji dostępu i posiadania dóbr kultury, jak również pracy
zarobkowej artystów
– światów wirtualnych i realnego kontaktu z publicznością
9
RZUT POZIOMY INSTALACJI POKOIKU Z FRESKAMI
Minimalne wymiary pomieszczenia wystawowego: 12,23 x 8,73 x 3,65 m (wysokość)
10
WYSYŁKA I MONTAŻ / DEMONTAŻ INSTALACJI
Zapakowana instalacja dostarczana jest w 6 skrzyniach transportowych typu Flight
Cases.
Montaż instalacji wymaga dwudniowej pracy dwóch osób. Demontaż instalacji wymaga
również dwudniowej pracy dwóch osób. W skrzyniach Flight Cases znajdują się również
potrzebne narzędzia i części zamienne lub elementy zużywającej się instalacji.
Na miejscu wystawy organizator powinien zapewnić:
–1
pomieszczenie wystawowe – o wymiarach minimum: 12,23 x 8,73 x 3,65 m
(wysokość), sala wystawowa nie musi być zaciemniona
– 1 podwójną drabinę, umożliwiającą pracę na wysokości 2,5 metra (= 8.2 stóp)
– 1 rusztowanie na kółkach, umożliwiające pracę na wysokości 3,5 metra (= 11.48 stóp)
– 10 elementów mocujących umożliwiających zawieszenie antyram A1 na ścianach sali
wystawowej
–
napięcie prądu: 230 V lub 110 V
–
ochronę sali wystawowej oraz ubezpieczenie instalacji na wypadek uszkodzeń
i strat całkowitych (100 tys. euro)
ZESPÓŁ KONCEPCYJNO-MONTAŻOWY
kierownictwo artystyczne: Benjamin Geissler, Hamburg
malarz, grafik i autor obiektów: Friedrich Stellmach, Barnitz
budowa konstrukcji: Martin Schulz-Libotte, Todendorf
kompozytor: Guglielmo Pagnozzi, Venedig, Italien
produkcja: Umweltbibliothek Großhennersdorf e.V., Andreas Schönfelder
KONTAKT
Dalszych informacji udzielą Państwu:
© 2001 – 2011 by Benjamin Geissler
Grandweg 90 B
D-22529 Hamburg
Ph.: +49-40-5516682
Mobil: +49-174-3149982
E-mail: [email protected]
www.benjamingeissler.de
Zdjęcia na stronie 1 po prawej i stronie 8: © 8/2011 by Eleonora Cucina: [email protected]
Produkcja:
Umweltbibliothek Großhennersdorf e.V.
Projektleitung: Andreas Schönfelder
Am Sportplatz 3
D- 02747 Großhennersdorf
Fon (03 58 73) 4 05 03
Fax (03 58 73) 3 09 21
[email protected]
www.umweltbibliothek.org
11