Raport z badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu

Raport z badania potrzeb
potencjalnych użytkowników
Systemu Analizy Orzeczeń Sądowych
Ryszard Skrzypiec
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych
Warszawa, lipiec 2014 r.
Projekt współfinansowany ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju
w ramach programu Innowacje Społeczne
realizowany w konsorcjum
z Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego
Uniwersytetu Warszawskiego, Akces Lab – Spółdzielnią Socjalną
oraz Siecią Obywatelską Watchdog Polska
Wprowadzenie ............................................................................................................................ 3
Metodologia ............................................................................................................................... 4
Realizacja badania .................................................................................................................. 4
Pytania badawcze ................................................................................................................... 6
Wyniki badania .......................................................................................................................... 8
Załączniki ................................................................................................................................. 12
1. Raporty badawcze ............................................................................................................ 12
A. Raport z badania fokusowego nr 1 .............................................................................. 12
B. Raport z badania ankietowego on-line ........................................................................ 14
C. Raport z badania fokusowego nr 2 .............................................................................. 23
D. Raport z badania techniką telefonicznego wywiadu indywidualnego ........................ 26
E. Raport z badania fokusowego nr 3 .............................................................................. 31
2. Narzędzia badawcze ......................................................................................................... 34
A. Scenariusz badania fokusowego nr 1 .......................................................................... 34
B. Kwestionariusz ankiety on-line ................................................................................... 34
C. Scenariusz badania fokusowego nr 2 ........................................................................... 38
D. Dyspozycje do telefonicznych wywiadów indywidualnych ....................................... 38
E. Scenariusz badania fokusowego nr 3 ........................................................................... 40
3. Tabele i wykresy .............................................................................................................. 41
2
Wprowadzenie
Celem badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu Analizy Orzeczeń Sądowych
było rozpoznanie stopnia i sposobu wykorzystania orzeczeń sądowych w działaniach
organizacji pozarządowych, identyfikacja barier i czynników sprzyjających efektywnemu
zdobywaniu i korzystaniu z ważnych z ich punktu widzenia informacji z zakresu prawa. Jego
wyniki służą zarówno dopasowaniu narzędzia analizy orzeczeń do potrzeb, oczekiwań
i możliwości jego potencjalnych użytkowników, ale także przygotowaniu działań
promujących korzystanie przez organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych w każdym
z aspektów ich działalności (formalno-prawnym, operacyjnym, systemowym),
jak i udostępnione narzędzie (walor edukacyjny projektu).
Z uwagi na fakt, że badanie miało charakter eksploracyjny, niniejszy raport zawiera
rekomendacje pod adresem zespołów, których zadaniem jest opracowanie i wdrożenie
Systemu oraz jego promocję. Wnioski z badania mają charakter syntetyczny, natomiast
szczegółowe analizy zawierają raporty z poszczególnych faz badania1. Przedstawione
w raporcie zestawy propozycji zgłoszone przez badanych wymagają opracowania pod kątem
funkcjonalności SAOS.
1
Szczegółowe raporty badawcze opublikowano w części Załączniki, 1. Raporty badawcze.
3
Metodologia
Realizacja badania
Na wykorzystane w badaniu instrumentarium badawcze złożyły się: 1) badania ankietowe
on-line (zakładana próba: n= 500), 2) telefoniczne wywiady kwestionariuszowe (zakładana
liczba respondentów: n = 20-25), 3) badanie fokusowe (3 sesje, zakładana liczba uczestników:
n = 18-30).
Badaniem objęto zbiorowość członków i pracowników organizacji pozarządowych,
w szczególności organizacji członkowskich OFOP, o różnym poziomie orientacji w zakresie
badanego problemu.
Badanie realizowano w 3 fazach: eksploracyjnej, pogłębiającej i podsumowującej w okresie
od lutego do lipca br. Taki sposób organizacji badania umożliwił opracowanie narzędzi
badawczych dostosowanych do potrzeb każdego etapu, z uwzględnieniem wniosków
(merytorycznych i metodologicznych) wynikających z etapu poprzedniego.
1. Faza eksploracyjna
Badanie w tej fazie prowadzono w okresie od lutego do maja br. z wykorzystaniem technik
badania fokusowego i ankiety on-line. Jego celami były:
- identyfikacja istotnych aspektów problemu badawczego, czyli: 1) znaczenie prawa
w działaniach organizacji pozarządowych; 2) korzystanie przez organizacje pozarządowe
z orzeczeń sądowych w ich działalności w obszarach: ogólnoustrojowym (np. dostęp
do informacji publicznych), formalno-prawnym i finansowym, merytorycznym
(specjalistycznym, specyficznym dla każdej organizacji); 3) ocena dostępności orzeczeń
sądowych w momencie badania; 4) projekcja systemu analiz orzeczeń sądowych;
- przygotowanie kolejnych etapów badania (zgodnie z założeniami o fazowości jego
realizacji), czyli: doprecyzowanie problemów i pytań badawczych, opracowanie narzędzi
badawczych, rekrutację respondentów.
Dzięki zastosowaniu dwóch odmiennych technik badawczych ta faza została podzielona na
dwie podfazy: przygotowawczą (badanie fokusowe) i badania właściwego (ankieta). Taki
sposób organizacji pozwolił na zwiększenie trafności wyników tej fazy badania.
A. Badanie fokusowe nr 1
Zrealizowano w formie panelu dyskusyjnego w dniu 3 marca br. W badaniu wzięło udział
7 respondentów reprezentujących organizacje skupione w Grupie ds. Zdrowia OFOP oraz
2 przedstawicieli OFOP.
Problemy i pytania badawcze, wokół których toczyła się dyskusja w trakcie tego panelu,
zawiera scenariusz fokusa nr 12.
Wyniki badania fokusowego nr 1 zawiera Raport z badania fokusowego nr 1:
„Identyfikacja potrzeb potencjalnych użytkowników orzeczeń sądowych w ramach Projektu
SAOS (organizacje działające w ochronie zdrowia, w tym na rzecz osób wykluczonych)”.
Wyniki zostały wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia zastosowanego w następnej
podfazie (kwestionariusz ankiety), natomiast najważniejsze wnioski zostały uwzględnione
w raporcie końcowym z badania.
B. Badanie ankietowe on-line
Badanie zrealizowano w okresie kwiecień – lipiec br. na dwóch odmiennie rekrutowanych
próbach badawczych: 1) adresowanej (kwestionariusz ankiety był dystrybuowany
za pośrednictwem adresów e-mail do organizacji pozarządowych znajdujących się w bazie
2
Narzędzia badawcze wykorzystane w poszczególnych fazach badania opublikowano w części Załączniki, 2.
Narzędzia badawcze.
4
danych OFOP liczącej 1375 rekordów) i 2) otwartej (rekrutacji do badania dokonano poprzez
zamieszczenie zaproszenia i linku do ankiety na portalu http://www.ngo.pl/).
Problemy i pytania badawcze zawiera kwestionariusz ankiety on-line.
Wyniki badania ankietowego zawiera Raport z badania ankietowego: „Orzeczenia sądowe
w organizacjach pozarządowych – znaczenie, korzystanie, potrzeby.” Wyniki zostały
wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia zastosowanego w następnej fazie
(pogłębiającej), natomiast najważniejsze wnioski zostały uwzględnione w raporcie końcowym
z badania.
2. Faza pogłębiająca
Badanie w tej fazie prowadzono w okresie czerwiec – lipiec br. z wykorzystaniem technik
badania fokusowego i telefonicznych wywiadów kwestionariuszowych. Jego celami były:
 pogłębienie wiedzy o istotnych aspektach problemu badawczego, czyli 1) udział
organizacji w stanowieniu prawa; 2) zainteresowanie i wykorzystywanie orzeczeń
sądowych
w działalności organizacji i 3) promocja orzeczeń i Systemu wśród potencjalnych
użytkowników – organizacji pozarządowych;
 przygotowanie kolejnej fazy badania (zgodnie z założeniami o fazowości jego
realizacji), czyli: doprecyzowanie problemów i pytań badawczych, opracowanie
narzędzi badawczych, rekrutację uczestników.
Dzięki zastosowaniu dwóch odmiennych technik badawczych ta faza została podzielona
na dwie podfazy: przygotowawczą (badanie fokusowe) i badania właściwego (wywiady).
Taki sposób organizacji pozwolił na zwiększenie trafności tej fazy badania.
C. Badanie fokusowe nr 2
Zrealizowano w formie panelu dyskusyjnego w dniu 9 czerwca br. W badaniu wzięło udział
12 uczestników reprezentujących organizacje zajmujące się rzecznictwem społecznym, w tym
podmioty zaangażowane w realizację projektu. Problemy i pytania badawcze, wokół których
toczyła się dyskusja w trakcie tego panelu, zawiera scenariusz fokusa nr 2.
Wyniki badania fokusowego nr 2 zawiera Raport z badania fokusowego nr 2 „Komentarz
do wstępnych wyników badania ankietowego: Identyfikacja potrzeb potencjalnych
użytkowników SAOS”. Wyniki zostały wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia
zastosowanego w następnej podfazie (scenariusz wywiadu), natomiast najważniejsze wnioski
zostały uwzględnione w raporcie końcowym z badania.
D. Telefoniczne wywiady indywidualne
Zrealizowano w okresie czerwiec – lipiec br. na zbiorowości 22 respondentów wytypowanych
z grona respondentów badania ankietowego, którzy zgłosili zainteresowanie udziałem w tej
fazie badania i podali kontakt (N = 50).
Problemy i pytania badawcze, wokół których prowadzono wywiad zawierają dyspozycje
do telefonicznego wywiadu indywidualnego.
Wyniki badania w formie wywiadów zawiera Raport z badania potrzeb potencjalnych
użytkowników SAOS zrealizowanego techniką telefonicznych wywiadów indywidualnych.
Wyniki zostały wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia zastosowanego w następnej
fazie (podsumowującej), natomiast najważniejsze wnioski zostały uwzględnione w raporcie
końcowym z badania.
5
3. Faza podsumowująca
Badanie w tej fazie przeprowadzono w lipcu br. z wykorzystaniem techniki badania
fokusowego, raport z badania podano także publicznym konsultacjom.
Celem badania był krytyczny komentarz do obserwacji i wniosków sformułowanych
na podstawie poprzednich faz badania, w szczególności w zakresie:
 znaczenia prawa w działaniach organizacji pozarządowych i ich uczestnictwa
w stanowieniu prawa;
 korzystania przez organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych (zainteresowanie,
doświadczenia, możliwości);
 projekcji systemu udostępniania orzeczeń sądowym potencjalnym użytkownikom;
 promocji korzystania z orzeczeń i systemu ich udostępniania w gronie potencjalnych
użytkowników.
E. Badanie fokusowe nr 3
Badanie zrealizowano 16 lipca br. z wykorzystaniem techniki badania fokusowego.
W badaniu wzięło udział 7 panelistów reprezentujących 5 organizacji pozarządowych
prowadzących działalność lokalną, które wykorzystują orzeczenia sądowe we własnej
działalności.
Problemy i pytania badawcze, wokół których prowadzono wywiad zawiera scenariusz fokusa
nr 3.
Wyniki badania fokusowego nr 3 zawiera Raport z badania fokusowego nr 3 „Komentarz do
wyników badania potrzeb potencjalnych użytkowników SAOS”. Wyniki badania zostały
uwzględnione w raporcie końcowym z badania.
E. Publiczne konsultacje końcowego raportu z badania
Raport końcowy poddano publicznym konsultacjom. W pierwszej połowie lipca został
udostępniony na stronie realizatora, czyli Ogólnopolskiej Federacji Organizacji
Pozarządowych http://ofop.eu/.
Wnioski ze wszystkich faz badania zostały uwzględnione w raporcie końcowym.
Pytania badawcze
Badanie podejmuje następujące problemy badawcze i odpowiada na następujące pytania
badawcze:
Problem 1. Udział organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa
Pytania badawcze
 Czy organizacje pozarządowe angażują się w działania na rzecz stanowienia prawa
(np. biorą udział w konsultacjach społecznych, działaniach rzeczniczych)?
 Skąd czerpią wiedzę w zakresie problemu, którymi się zajmują, i które podejmują w
tego typu działaniach (konsultacje, rzecznictwo)?
Problem 2. Korzystanie z orzeczeń sądowych
Pytania badawcze
 Jaką rolę w działaniach organizacji pozarządowych pełnią orzeczenia sądowe?
 Jaki zakres informacji zawartych w orzeczeniach sądowych interesuje organizacje
pozarządowe i jest przez nie wykorzystywany?
 W jaki sposób organizacje pozarządowe znajdują orzeczenia sądowe?
 Jakie są warunki akceptacji wyników wyszukiwania informacji prawnych
w internecie?
 Co pomaga, a co utrudnia organizacjom pozarządowym znajdować i efektywnie
wykorzystywać znalezione orzeczenia sądowe?
6
 Gdyby organizacja miała dostęp do bazy orzeczeń to według jakich kryteriów
chciałaby sortować i przeszukiwać ten zbiór?
Problem 3. Promocja wykorzystywania orzeczeń przez organizacje pozarządowe
Pytania badawcze
 Czy orzeczenia sądowe są lub mogą być przydatne w działaniach organizacji
pozarządowych?
 W jakich sytuacjach organizacje pozarządowe mogą, czy nawet powinny
wykorzystywać orzeczenia sądowe?
7
Wyniki badania
Zbiorcze wyniki badania zostaną zaprezentowane w formie prób odpowiedzi na powyższe
pytania badawcze. Wyniki szczegółowe z wszystkich faz realizacji badania zawierają raporty
analityczne dołączone do niniejszego opracowania (zob. Załączniki 1. Raporty badawcze).
1. Znaczenie stanowienia i interpretacji prawa w działalności organizacji pozarządowych
Na podstawie przeprowadzonego badania możemy stwierdzić, że stanowienie i interpretacja
prawa są istotne właściwie dla wszystkich obszarów działania organizacji. Badani podkreślają
wagę regulacji ogólnoustrojowych, przepisów specyficznych dla funkcjonowania organizacji
pozarządowych, dziedzinowych odnoszących się do prowadzonej przez nie działalności
merytorycznej.
2. Udział organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa
Z uwagi na charakter badania i zastosowane metody badawcze nie możemy udzielić trafnej
odpowiedzi na pytanie o zaangażowanie organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa.
W próbach badawczych znalazły się podmioty, dla których taka forma zaangażowania
stanowi ich misję; takie, dla których jest to jedna z wielu aktywności; takie, które robią to
z konieczności; organizacje, które dopiero mają takie zamiary; i wreszcie te, które się w to nie
angażują. Także cel, formy i szczebel instytucji państwa, który jest obiektem tego typu
oddziaływania są różne: od lokalnych po międzynarodowe, od konsultacji miejscowych
aktów prawa po litygacje strategiczne, od interwencji w sprawach indywidualnych osób
po systemowe zmiany prawa.
Natomiast możemy stwierdzić, że stanowienie prawa, w opinii badanych, odgrywa ważną rolę
w funkcjonowaniu ich organizacji pozarządowych i prowadzonych przez nią działaniach
merytorycznych. Wydaje się jednak, że w większym stopniu w tym pierwszym (np. prawo
stowarzyszeń, fundacji, księgowość) niż tym drugim zakresie (np. odpowiedzialność
organizacji, pożytek publiczny).
Organizacje pozarządowe wykorzystują wiele źródeł wiedzy o problemie, którym się zajmują
i/lub uczestniczą w stanowieniu prawa. Zresztą najczęściej dostosowane są
do indywidualnych potrzeb i możliwości wykorzystania. Przede wszystkim wskazują źródła
oficjalne (sądy, organy władzy i administracji publicznej, samorządowej, instytucje
międzynarodowe, np. Europejski Trybunał Sprawiedliwości), specjalistyczne (np. portal
informacyjny http://www.lex.pl/), fachowe piśmiennictwo (np. Przegląd Prawa Handlowego).
Ponadto informacje publikowane w mediach, a także dystrybuowane przez inne organizacje
pozarządowe, wymieniane na forach internetowych i portalach społecznościowych. Istotną
rolę odgrywa doświadczenie organizacji i wiedza zdobywana w trakcie prowadzonych
przez nią działań (np. relacje osobiste poszkodowanych, świadków zgłaszane
za pośrednictwem telefonu zaufania lub pozyskiwane w ramach prowadzonych programów
profilaktyczno-interwencyjnych). O ile jednak źródła oficjalne i specjalistyczne darzone
są dużym zaufaniem, to do pozostałych podchodzi się z pewną rezerwą.
Jednak, z uwagi na szczupłość kadr organizacji, wiedza prawna skumulowana jest w rękach
niewielkiego grona osób, czasem całego zarządu, a częściej jednej lub dwóch osób z tego
grona oraz prawnika i księgowej (o ile takie osoby są członkami lub pracownikami
organizacji).
3. Korzystanie z orzeczeń sądowych
Z uwagi na charakter badania, w próbach badawczych przeważały osoby, które deklarowały
znajomość i korzystanie z orzeczeń sądowych, wydaje się jednak, że w sektorze przeważają
organizacje, które nie znają, nie zetknęły się i nie korzystają z orzeczeń sądowych.
8
Także dlatego, że w ich opinii, „nie jest im to do niczego potrzebne” 3, a dotychczasowa
działalność nie zmusiła ich do skorzystania z tego zasobu wiedzy prawnej. Niepodejmowanie
prób samodzielnego wyszukiwania informacji z zakresu prawa, w szczególności orzeczeń
sądowych, wynika zasadniczo z kilku powodów: 1) braku wiedzy o orzeczeniach sądowych
i ich roli jako wykładni prawa; 2) braku kompetencji niezbędnych do ich interpretacji;
3) niedostępność orzeczeń sądowych; 4) braku zaufania do zasobów internetu; 5) powierzenia
tego zadania specjaliście (prawnik, księgowa).
Orzeczenia sądowe, w opinii badanych wykorzystujących je w działalności organizacji,
to praktyczna wykładnia przepisów prawa i „kopalnia argumentów” i są wykorzystywane
w różnorodnych działaniach: strażniczych i rzeczniczych, działaniach operacyjnych
(związanych z realizacją misji organizacji) i na potrzeby uregulowania spraw formalnych
organizacji. Jednak trzeba zaznaczyć, że deklarujący korzystanie z tych instrumentów
postrzegają je raczej jako instrumenty działań operacyjnych (konkretna sprawa związana
z działalnością własnej organizacji) niż kontrolnej czy systemowej (zmiana prawa). Tym
niemniej formułuje się zastrzeżenia, co do możliwości powszechnego, efektywnego
i bezproblemowego korzystania z tego instrumentu. Jak stwierdza jeden z badanych: „Ogólnie
rzecz ujmując, byłaby ta wiedza przydatna we wszystkich wskazanych zakresach, jednak
orzecznictwo jest tak różne, szczególnie na poziomie Sądów Rejonowych, gdzie są
rejestrowane NGO. Uwagi do statutów, błędnie wypełnionych formularzy KRS, protokołów
i uchwał każdorazowo są różne i w dużej mierze zależą od tego, co akurat wyłapie
referendarz sądowy. Reasumując, są przydatne, jednak to kwestia uznaniowa.”
Uczestnicy pierwszego fokusa sformułowali bogaty katalog treści możliwych
do wyabstrahowania z orzeczeń sądowych, w świetle wyników badania, wydaje się jednak,
że w praktyce zakres wykorzystywanych informacji jest uboższy. Organizacje pozarządowe
poszukują w orzeczeniach raczej argumentów pozwalających załatwić daną sprawę
niż wprowadzić zmianę społeczną. Interesuje ich bardziej treść orzeczenia niż jego cechy
(organ orzekający, data, miejsce i sprawca zdarzenia, wysokość kary).
Najczęściej eksplorowane są dwa zakresy: 1) odpowiedzialność organizacji, jej organów
i personelu za skutki działań (lub zaniechań) wobec korzystających, personelu i systemu,
ale także prawa i obowiązki korzystających; 2) procedury regulujące działalność organizacji
pozarządowych (np. rejestracja działalności gospodarczej) i jej otoczenia (administracji
publicznej, sądownictwa).
Propozycje słów kluczy, przy pomocy których badani przeszukują zasoby internetu
w poszukiwaniu informacji prawnych są mocno rozstrzelone (ich zestawienia zawierają
raporty z badania ankietowego i zrealizowanego za pomocą wywiadów telefonicznych,
zob. Załączniki 1. Raporty badawcze) i wydają się nie wyczerpywać wszystkich możliwych
rozwiązań w tym zakresie.
Bardziej użyteczna wydaje się analiza propozycji kryteriów porządkowania i przeszukiwania
tych zasobów. Lista proponowanych rozwiązań obejmuje:
 porządkowanie wg głównych działów prawa (kodeks cywilny, karny, handlowy,
organizacji pozarządowych z poddziałami);
 możliwość przeszukiwania krzyżowego: a) po konkretnych przepisach prawa4,
b) po działach (np. ochrona zdrowotna, podatki); c) po sygnaturach; d) datach
orzeczeń; e) po podmiocie będącym stroną w sporze; f) ze względu na rodzaj
i wysokość orzeczonej kary; g) autorach publikacji (literatura przedmiotu, oznaczone
cytaty);
3
Cytowane w raporcie fragmenty to wypowiedzi badanych ze wszystkich faz badania.
Co powinno stanowić podstawę porządkowania. Jak stwierdza jeden z badanych („Obecnie wyskakuje głównie
treść ustaw, a nie wyroki na nich oparte”).
4
9
 mapowanie orzecznictwa (np. odpowiedzialność opiekuna, odpowiedzialność karna
organizacji);
 wewnętrzne linki do konkretnych przepisów prawa, orzeczeń, glos, komentarzy,
możliwość szybkiego przeskakiwania do wyroków powiązanych (na wzór
funkcjonujących już rozwiązań, np. Lex);
 obejmującego historię sprawy;
 index hasłowy (np. handel ludźmi);
 wyszukiwanie zaawansowane pozwalające na uściślanie wyników wyszukiwania.
 uwzględnienie orzeczeń z uzasadnieniami, glosami i z podziałem na konkretne
zagadnienia prawne i czyny (uporządkowana tak, jak ma to miejsce np, w Przeglądzie
Prawa Handlowego);
 szeregowanie orzeczeń wedle popularności w przywoływaniu i glosowaniu, autorów i
rangi prawodawczej;
 zsynchronizowanie z portalem prawnym Sejmu;
 udostępniona profilem EPUAP lub podobnym.
Powyższy zestaw propozycji można sprowadzić do następującej konkluzji: potrzebna jest
darmowa, kompleksowa i aktualizowana na bieżąco baza orzeczeń sądowych z możliwością
pełnotekstowego (językiem dostosowanym do kompetencji zwykłego obywatela,
a nie prawnika) przeszukiwania pod różnymi kątami: meritum, obszar, czas, sędzia
itp., pozwalająca docierać do dobrze i wszechstronnie otagowanych i zlinkowanych wyników.
Wiarygodność wyników wyszukiwania informacji prawnych w internecie w opinii badanych
warunkują następujące aspekty:
 data publikacji;
 źródło (oficjalna strona instytucji publicznej – parlament, rząd, ministerstwo, agencja,
samorząd, znana organizacja pozarządowa o dobrej reputacji, firma);
 instancja wydająca orzeczenie (prawomocność);
 liczba cytowań dokumentu;
 autorska;
 polecona przez specjalistę w zakresie danej tematyki.
Pomimo spełnienia powyższych warunków, wynik każdego wyszukiwania wymaga
weryfikacji z aktualnym stanem prawnym.
Lista zgłoszonych przez badanych barier utrudniających zdobywanie i wykorzystywanie
orzeczeń sądowych w działalności organizacji jest długa i obejmuje propozycje mieszczące
się zasadniczo w kategoriach ograniczeń: 1) technicznych (dostęp do orzeczeń
za pośrednictwem rzetelnej, wiarygodnej, wygodnej w obsłudze bazy), 2) merytorycznych
(kompetencje potencjalnych użytkowników, korzyści z korzystania z praktycznej wykładni
prawa w działalności organizacji); 3) proceduralnych (niejednolitość orzecznictwa)5.
Zresztą podobnie, co zresztą nie powinno dziwić, można uporządkować zidentyfikowane
przez badanych czynnik ułatwiające zdobywanie i wykorzystywanie orzeczeń sądowych.
4. Promocja wykorzystywania orzeczeń przez organizacje pozarządowe
Orzeczenie sądowe, w opinii badanych, to wyraz istotnego z punktu widzenia stosowania
prawa stanowiska, wiążącego dla stron i źródło normy dla wszystkich, definiującego
i precyzującego niektóre terminy i przepisy prawa.
Korzystanie z nich może być czynnikiem profesjonalizacji organizacji. Lepsza orientacja
w przepisach prawa i ich wykładni pozwala działać skuteczniej i zabezpiecza przed
przykrymi konsekwencjami. Korzystanie z nich przyczynia się także do – bardzo potrzebnego
5
Niektórzy z nich zastanawiają się czy chcą samodzielni ich szukać.
10
– upowszechnienia kultury prawnej w społeczeństwie. Korzystanie z orzeczeń pozwala
poszerzyć i wzmocnić możliwości udzielania indywidualnego wsparcia podopiecznym
poprzez udzielanie porad prawnych, co w sytuacji faktycznego niedorozwoju poradnictwa
prawnego byłoby niezwykle cenne. Stanowią dobry oręż w kontaktach z sądami
i administracją publiczną, ponieważ pozwalają posługiwać się argumentami zrozumiałymi
i akceptowanymi przez prawników i urzędników.
Badani podkreślają konieczność zapewnienia przyjazności Systemu umożliwiającej łatwe
poruszanie się po jego zasobach, docieranie do szukanych treści, tak aby mogli korzystać
z niego także niespecjaliści, co dobrze oddaje następująca wypowiedź „By pokrzywdzony
mógł sam łatwo znaleźć podobną sprawę. Oddziałuje to psychologicznie, mobilizuje do
podjęcia działania.”
Wśród propozycji ułatwiających i promujących korzystanie z Systemu na uwagę zasługują
m.in.:
 możliwość
otrzymywania
spersonalizowanych
powiadomień
(tworzenie
indywidualnych chmur tagów);
 możliwość sieciowania za pomocą bazy (np. organizacja zakłada profil i taguje, jakim
zakresem informacji się zajmuje, a baza podpowiada podobne profile);
 udostępnienie orzeczeń sądowych w miejscach odwiedzanych przez organizacje
pozarządowe (zlinkowanie materiałów i opracowań publikowanych na ngo.pl,
udostępnianie informacji przez portale społecznościowe, dostępność w organizacjach
infrastrukturalnych, na szkoleniach).
Badani sformułowali także kilka istotnych zastrzeżeń pod adresem realizacji takiego
przedsięwzięcia, jak SAOS. Po pierwsze zgłosili wątpliwość co do sensowności gromadzenia
i udostępniania informacji, które już są udostępniane lub powinny być udostępniane przez
podmioty do tego zobowiązane (sądy powszechne), co dobrze oddaje następująca wypowiedź
jednego z panelistów „Patologiczny dla mnie jest pomysł, że my się spotykamy po piwnicach,
żeby wymyślać za publiczne pieniądze coś, co powinno robić Ministerstwo Sprawiedliwości.”
Tu postuluje się podjecie działań wymuszających na instytucjach do tego zobowiązanych
udostępnienie tego typu danych w dostępny sposób. Po drugie, obawę co do trwałości
Systemu (realność jego funkcjonowania po zakończeniu finansowania z projektu, w tym
kompletność i aktualność). Tu postuluje się podjęcie działań mających na celu
„samopodtrzymanie” narzędzia, m.in. poprzez zachęcenie organizacji do zasilania go
ważnymi treściami oraz rozpropagowanie informacji o jego funkcjonowaniu wśród
potencjalnych uczestników. Po trzecie, niebezpieczeństwo rozbudowy narzędzia
o funkcjonalności utrudniające korzystanie z Systemu niespecjalistom.
Konkludując trzeba zatem stwierdzić, że efektem realizacji projektu nie powinno być
narzędzie dublujące istniejące rozwiązania, wypracowane w ramach projektu funkcjonalności
Systemu powinny być przekazane administratorom istniejących już baz, natomiast System
powinien tworzyć nową jakość.
11
Załączniki
1. Raporty badawcze
A. Raport z badania fokusowego nr 1
„Identyfikacja potrzeb potencjalnych użytkowników orzeczeń sądowych w ramach
Projektu SAOS (organizacje działające w ochronie zdrowia, w tym na rzecz osób
wykluczonych)”
Badanie fokusowe nr 1 w formie panelu dyskusyjnego został przeprowadzony w dniu
3 marca br. W badaniu wzięło udział 7 respondentów reprezentujących organizacje skupione
w Grupie ds. Zdrowia OFOP oraz 2 przedstawicieli OFOP.
Cel i metoda badania
Badanie miało charakter eksploracyjny, a jego celem była identyfikacja istotnych aspektów
związanych z wykorzystywaniem w praktyce orzeczeń sądowych przez organizacje
pozarządowe, w szczególności identyfikacji zakresu informacji poszukiwanych lub takich,
których łatwa dostępność byłaby przydatna w prowadzonej przez organizację działalności.
Z uwagi na fakt, że grupa uczestników badania była homogeniczna i tworzyli ją
przedstawiciele organizacji statutowo działających w obszarze ochrony zdrowia, stąd też
dyskusja toczyła się wokół zdarzeń i orzeczeń związanych z tą tematyką. Scenariusz fokusa
znajduje się w części Załączniki 2. Narzędzia badawcze.
Wnioski z badania
Do najbardziej przydatnych, w opinii uczestników badania, informacji pochodzących
z orzeczeń sądowych należą:
 rejestr zdarzeń medycznych będących przedmiotem postępowań sądowych
obejmujący:
a) informację o czasie zdarzenia,
b) sprawcy (podmiocie świadczącym usługę medyczną),
c) rodzaju wyrządzonej szkody,
d) wyroku, w tym formy i wysokości odszkodowania
i uwzględniających dane o:
a) rodzaju placówki - szpital, przychodnia, inna placówka opieki medycznej (z
uwzględnieniem świadczeniodawców publicznych lub realizujących świadczenia ze
środków publicznych i niepublicznych),
b) lekarzu wobec którego orzeczono popełnienie błędu medycznego,
c) rozpoznaniu medycznym stanowiącym podstawę orzeczenia,
d) obszarze geograficznym - miejsce działania sprawcy, sądu orzekającego;
 informacje o lukach w prawie utrudniających/ułatwiających dochodzenie
odszkodowania za błędy medyczne (odpowiedź na pytanie „W jakich sprawach
pacjenci zawsze przegrywają?”). Takie informacje umożliwiają podejmowanie działań
rzeczniczych w celu zmiany przepisów i/lub podejmowania prób przygotowania
wniosku o odszkodowanie, które omijałoby te rafy;
 informacje o pozwach zbiorowych skierowanych przeciwko danej placówce opieki
medycznej;
 informacje o organizacjach pozarządowych uczestniczących w postępowaniach jako
strona lub na prawach strony;
12
 informacje o placówkach zatrudniających lekarzy, wobec których orzeczono
popełnienie błędu medycznego, orzeczono jako karę dodatkową zakaz pełnienia
funkcji publicznych.
W opinii badanych warto objąć kwerendą także inne, oprócz sądów, podmioty. W obszarze
ochrony zdrowia istotne z punktu widzenia interesu pacjenta orzeczenia wydają
m.in.: Wojewódzkie Komisje ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych, lekarze i komisje
lekarskie ZUS orzekające o niezdolności do pracy. Natomiast generalnie, wszelkie orzeczenia
wydawane w sprawach dotyczących osób wykonujących zawody zaufania publicznego,
także wydawane przez korporacje zawodowe.
W opinii respondentów możliwość efektywnego wykorzystywania orzeczeń przez organizacje
pozarządowe ogranicza anonimizacja danych stron procesu (choć, co sygnalizowali badani,
nie zawsze konsekwentnie stosowana), co utrudnia rozpoznanie sprawców i poszkodowanych,
docieranie do nich, obserwację procesu naprawy szkody, procesów naprawczych u sprawców,
identyfikacji podmiotów, które źle (ze szkodą dla innych i siebie) działają.
W opinii badanych orzeczenia sądowe w ramach projektu SAOS powinny być prezentowane
w formie Mapy orzeczeń, zaś w zakresie informacji z obszaru ochrony zdrowia obejmować:
a) typ zdarzenia (delikt - błąd lekarza, kontrakt - niedostępność leczenia),
b) organizacja (szpital, przychodnia, inna placówka),
c) system świadczenia usług (NFZ, ZUS, PFRON),
d) sprawca (lekarz, pielęgniarka, inna osoba świadcząca usługę medyczną),
e) rozpoznanie medyczne (terminologia),
f) wyrok - sentencja, uzasadnienie, ścieżka odwoławcza
g) geografia zdarzenia i orzekania o zdarzeniu.
Zastosowanie wyników badania
Z uwagi na skład uczestników panelu badani koncentrowali uwagę na obszarze ochrony
zdrowia, jednak wnioski wynikające z badania mają charakter uniwersalny i znalazły
zastosowanie w przygotowaniu kwestionariusza na potrzeby badania ankietowego
zbiorowości przedstawicieli organizacji pozarządowych (w szczególności członków OFOP),
pełniących w nich różne funkcje (zarząd, księgowość, obsługa prawna, inne).
Celem tej fazy badania było: a) rozpoznanie skali i formy korzystania przez organizacje
pozarządowe z orzeczeń sądowych oraz uwarunkowań tego procesu; b) identyfikacja
„dobrych informatorów”, czyli potencjalnych respondentów dalszych etapów badania
realizowanych przy zastosowaniu technik: telefonicznego wywiadu kwestionariuszowego
i fokusa; c) uświadomienie badanym możliwości korzystania z tego instrumentu (walor
edukacyjno-promocyjny, dodatkowa korzyść z badania).
Badanie techniką telefonicznych wywiadów kwestionariuszowych zostanie przeprowadzone
z osobami legitymującymi się wiedzą i/lub doświadczeniem w zakresie wykorzystywania
orzeczeń sądowych w działalności organizacji pozarządowych, a jego celem będzie
pogłębienie wiedzy o: a) sposobach i zakresie wykorzystywanych treści, b) potrzebach,
barierach i ułatwieniach w zakresie korzystania z tego instrumentu; c) korzyściach
z wykorzystywania tego mechanizmu; d) sposobach efektywnej prezentacji orzeczeń
w SAOS. Natomiast fokusy pozwolą pogłębić i skomentować wnioski wcześniejszych etapów
badania, doprecyzować odpowiedzi na pytania badawcze i rekomendacje odnośnie
zaprogramowania SAOS.
13
B. Raport z badania ankietowego on-line
„Orzeczenia sądowe w organizacjach pozarządowych – znaczenie, korzystanie,
potrzeby”
Badanie ankietowe on-line zrealizowano w okresie kwiecień – lipiec br. na dwóch odmiennie
rekrutowanych próbach badawczych: 1) adresowanej (kwestionariusz ankiety był
dystrybuowany za pośrednictwem adresów e-mail do organizacji pozarządowych
znajdujących się w bazie danych OFOP liczącej 1375 rekordów) i 2) otwartej (rekrutacji
do badania dokonano poprzez zamieszczenie zaproszenia i linku do ankiety na portalu
http://www.ngo.pl/).
Kwestionariusz ankiety znajduje się w części Załączniki 2. Narzędzia badawcze.
Charakterystyka respondentów
W wyniku przeprowadzonego badania uzyskano 429 odpowiedzi, odpowiednio 266 na próbie
adresowanej i 163 na próbie otwartej. Faktycznie zrealizowana liczba zwrotów ankiet
wyniosła 82%, co pozwoliło wyczerpać potrzeby informacyjne badania. Jednak trzeba
zwrócić uwagę na fakt, że w tej pierwszej próbie odnotowaliśmy wysoki, rzędu 55%6, odsetek
braku odpowiedzi na poszczególne pytania.
W badaniu wzięli udział przede wszystkim członkowie zarządów (prawie 2/3 respondentów),
w dalszej kolejności pracownicy, a w niewielkim stopniu osoby odpowiedzialne z organizacji
za księgowość lub prawo. Rekrutujący się przede wszystkim ze stowarzyszeń i fundacji
(z tych pierwszych 2 razy częściej niż z tych drugich) działających na obszarze Polski
(rozkład wskazań co do zasięgu działania: lokalny-regionalny-ogólnopolski jest dość
równomierny).
Podstawowe statystyki związane z realizacją badania zawiera załącznik nr Tabele i wykresy.
Wyniki badania
1. Połowa badanych potwierdziła, że w trakcie działalności w organizacji pozarządowej
zetknęła się z terminem „orzeczenie sądowe”, rozumianym jako „wyrok, postanowienie lub
nakaz zapłaty orzeczony przez sąd w procesie karnym lub cywilnym” (rozkład odpowiedzi
zaprezentowano w tabeli nr 1).
2. Ranking obszarów7, w których – w opinii badanych – stanowienie i interpretacja prawa jest
istotne dla funkcjonowania organizacji pozarządowych:
 prawo stowarzyszeń, fundacji, spółdzielcze,
 księgowość,
 współpraca z administracją publiczną,
 podatki,
 dostęp do informacji publicznej,
 prawo pracy i odpowiedzialność organizacji,
 pożytek publiczny8.
Ponadto badani wskazali następujące dodatkowe lub uszczegółowili powyższe, dość ogólne
obszary działania organizacji, w których stanowienie prawa i jego interpretacja w ich opinii
jest istotna.
6
Dla zrealizowanej próby ten odsetek wynosi średnio 33%.
Wyboru dokonywano z zamkniętej listy odpowiedzi.
8
Liczba wskazań najrzadziej wybieranego obszaru (pożytek publiczny) stanowiła 69% wskazań najczęściej
wybieranego obszaru (pożytek publiczny). Rozkład odpowiedzi zaprezentowano w tabeli nr 2.
7
14
Ogólne:
- prawo karne, cywilne, międzynarodowe, rodzinne, gospodarcze, ochrony środowiska, BHP,
autorskie (format udostępniania danych), opłata majątkowa, udostępnianie danych
(informacja publiczna, dane osobowe).
Dotyczące organizacji pozarządowych (specyficzne):
 zgodność prowadzonej działalności z zapisami ustawy o DPP, ustaw dziedzinowych
(np. o pomocy społecznej i wielu innych aktów prawnych);
 działalność odpłatna, nieodpłatna i gospodarcza („Ważne jest, aby potrafić dookreślić
co i w ramach jakiej działalności jest realnie prowadzone.”);
 zasady funkcjonowania i rozliczania działalności organizacji pozarządowych,
w tym rozliczanie dotacji ze środków publicznych, sprawozdawczość OPP;
 przepisy dotyczące uzyskania pomocy z instytucji np. PFRON, PCPR, MOPS,
programów profilaktyki przeciwalkoholowej i narkotykowej, finansowania oświaty;
 zbiórki publiczne na działalność charytatywną, w szczególności zbieranie środków
poprzez różne aktywności: organizowanie koncertów, pikników, reklamowanie
sponsorów itp.;
 opodatkowanie (np. darowizn), sponsoring;
 zgodność działalności organizacji ze statutem (np. uprawnienia zarządu);
 interpretacja przepisów przez organy nadzoru nad stowarzyszeniami;
 łączenie funkcji radnego gminnego z zasiadaniem w zarządzie organizacji;
 składki członkowskie a składki członków wspierających (zagadnienie ich
równoważności);
 wykorzystanie 1% na działania statutowe fundacji i cele specjalne (osoby prywatne);
 wolontariat;
 sprawozdawczość;
 prawo pracy;
 rozwiązanie i likwidacja organizacji.
Działalność (merytoryczna) organizacji:
 prowadzenie szkół przez organizacje;
 pomoc osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych;
 rewitalizacja zaniedbanych części miast; planowanie przestrzenne; zintegrowane
działania rozwojowe; partycypacja społeczna;
 działalność medyczna (opieka hospicyjna nad dziećmi);
 odpowiedzialność organizacji podczas organizacji imprezy masowej,
 zasady wspierania osób zagrożonych wykluczeniem (np. uzależnionych od alkoholu,
korzystanie z tzw. funduszu korkowego);
 poradnictwo prawne i obywatelskie;
 wspieranie spółdzielców mieszkaniowych w egzekwowaniu należnych im praw
(Prawo spółdzielcze, ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych i pokrewne);
 monitorowanie instytucji publicznych;
 prawo autorskie;
 ochrona środowiska.
Na podstawie powyższej listy można stwierdzić, że stanowienie i interpretacja prawa są
istotne właściwie dla wszystkich obszarów działania organizacji, czy to na płaszczyźnie
regulacji ogólnoustrojowych, specyficznych dla funkcjonowania organizacji pozarządowych
czy wreszcie prowadzonej przez nie działalności.
3. Połowa badanych potwierdza przydatność dla funkcjonowania organizacji pozarządowych
zawartej w orzeczeniach sądowych wykładni przepisów. W największym stopniu w zakresie
odpowiedzialność organizacji i jej organów, w nieco mniejszym w zakresie
15
sprawozdawczości, zaś w najmniejszym w zakresie rejestracji organizacji pozarządowych
(rozkład odpowiedzi zaprezentowano na wykresie nr 1).
Ponadto badani wskazali także wiele innych aspektów, w dużej mierze zbieżnych
z propozycjami wymienionymi w punkcie nr 2 niniejszego raportu.
W kontekście powyższych propozycji na uwagę zasługuje następujący komentarz: „Ogólnie
rzecz ujmując, byłaby ta wiedza przydatna we wszystkich wskazanych zakresach, jednak
orzecznictwo jest tak różne, szczególnie na poziomie Sądów Rejonowych, gdzie są
rejestrowane NGO. Uwagi do statutów, błędnie wypełnionych formularzy KRS, protokołów i
uchwał każdorazowo są różne i w dużej mierze zależą od tego, co akurat wyłapie referendarz
sądowy. Reasumując, są przydatne, jednak to kwestia uznaniowa.” To sygnał potencjalnie
istotnego ograniczenia samodzielnego korzystania przez organizacje pozarządowe
z instrumentu prawnego jakim są orzeczenia sądowe.
4. Badanych prosiliśmy o wskazanie płaszczyzn realizacji działań, w których wykładnia
zawarta w orzeczeniach sądowych może mieć dla ich organizacji istotne znaczenie.
Wyznaczyliśmy zasadniczo 4 ogólne relacje: 1) podmiot – korzystający, 2) podmiot – system,
3) podmiot – kadra, 4) podmiot – otoczenie (w kontekście odpowiedzialności cywilnej
i karnej podmiotu za szkody wynikające z jego działalności lub niedopełnienie obowiązków).
Rozkład wskazań badanych w ramach 10 wybranych branż: 1) sport
i rekreacja, 2) edukacja i wychowanie, 3) kultura i sztuka, 4) pomoc społeczna, 5) ochrona
zdrowia, 6) rozwój lokalny, 7) ochrona środowiska, 8) rynek pracy, 9) sprawy zawodowe
i 10) wsparcie organizacji pozarządowych zaprezentowano na wykresach 2-11.
Ponadto badani poszerzyli bądź uszczegółowi zaproponowane ogólne płaszczyzny
o następujące propozycje:
1) w obszarze sportu i rekreacji:
 organizacja sportu i wypoczynku dzieci;
 zatrudnienie, bhp, ppoż.;
 odpowiedzialność organizatorów imprez, bezpieczeństwo uczestników, w tym także w
trakcie pikników, turnusów wakacyjnych, wyjść integracyjnych;
 relacja wolontariusz – podopieczny;
 organizacja wydarzeń sportowych w świetle przepisów o zgromadzeniach;
 odpowiedzialność karna za powierzone dzieci.
2) W obszarze edukacji i wychowania:
 dostępność edukacji dla uczniów z niepełnosprawnościami – wyrównywanie szans
edukacyjnych, programy i szkoły alternatywne;
 korzystanie z dorobku i wizerunku ucznia;
 prawa i obowiązki ucznia i rodzica - kiedy kończy się odpowiedzialność organizacji za
podopiecznego („Czy nauczyciel rzeczywiście musi być obecny podczas warsztatów
profilaktycznych dla młodzieży w szkole?”)
 procedury związane z możliwością pomocy placówce edukacyjnej przez organizacje
pozarządowe;
 relacje instytucji niepublicznych z jednostkami samorządu terytorialnego;
 przepisy bhp, szczególnie w przypadku zajęć prowadzonych przez wolontariuszy,
zajęć pozaszkolnych, wypadki podczas zajęć warsztatowych, odpowiedzialność
za zatrucia podczas lekcji gotowania przez dzieci („Co z Sanepidem?”), konsekwencje
wypadków drogowych
 odpowiedzialność personelu, w tym wolontariuszy (i organizacji za nich)
za prowadzenie przez nich działań wychowawczych;
 ubezpieczenie uczestników imprez rekreacyjnych;
 szkolenia dla wolontariuszy („Czy są powiązane z ustawą oświatową?”);
16
 karta nauczyciela a szkoła niepubliczna;
 podatek VAT.
3) W obszarze kultury i sztuki:
 ochrona prawa autorskiego w praktyce, licencje, zastrzeżenie znaku, zakres ochrony,
korzystanie z dobra wspólnego („Jeśli zatrudniamy reżysera teatralnego do stworzenia
spektaklu, to czy po stworzeniu spektaklu artysta ma do niego jakiekolwiek prawa?
Jakie?”), możliwość rozpowszechniania dzieł; tantiemy w przypadku puszczania
muzyki na koncertach charytatywnych; dozwolony użytek, niekomercyjne,
edukacyjne projekcje filmów;
 dostęp do dóbr kultury przez dzieci i dorosłych z wielorakimi niepełnosprawnościami
(w tym intelektualną): dostosowanie repertuaru do możliwości osób z
niepełnosprawnością intelektualną, udogodnienia dla niepełnosprawnych (bariery
architektoniczne);
 dofinansowanie ofert przez JST.
4) W obszarze pomocy społecznej:
 konsekwencje złego wykorzystania świadczeń pomocy socjalnej;
 odpowiedzialność urzędnika za decyzję (odwołania od decyzji organów do SKO,
WSA, NSA);
 dostęp do informacji publicznej;
 zasada pomocniczości;
 relacje podopieczni a pracownicy socjalni i placówki pomocy społecznej (prawa
i obowiązki, formy wsparcia, przywileje, odpowiedzialność za podopiecznego);
 ochrona danych osobowych;
 prawidłowa działalność placówki i świadczonych przez nią usług;
 sprawa podatku VAT;
 (progowe) kryteria przyznawania pomocy społecznej.
5) W obszarze ochrony zdrowia:
 odpowiedzialność lekarza za błędy lekarskie, udzielane informacje, poprawność
dokumentacji pacjenta, etyka;
 prawidłowość opieki medycznej (jakość usług);
 przepisy regulujące zakres praw pacjenta i obowiązki placówki medycznej wobec
pacjenta;
 przyznawanie skierowań do sanatorium oraz decydowanie o placówce leczniczej;
 wysokość świadczeń, realizacja skierowań;
 odpłatność za usługi;
 (nieczytelne) zasady kontraktowania usług;
 pomoc doraźna, pierwsza pomoc przedlekarska;
 relacja medycyna konwencjonalna i niekonwencjonalna;
 oświadczenia pacjenta;
 odpowiedzialność za podopiecznych tj. osób z niepełnosprawnością;
 wspierania placówek medycznych w zakresie pozyskiwania środków na wyposażenie.
6) W obszarze rozwoju lokalnego:
 zgodność inwestycji z planem zagospodarowania przestrzennego;
 tryb odwoławczy, procedura administracyjna;
 ustawa o Partnerstwie Publiczno-Prywatnym – jej przepisy sprawiają wiele
problemów interpretacyjnych („Każda inicjatywa PPP wiąże się z badaniem przez
prokuraturę i inne instytucje kontrolne; orzecznictwo pomogłoby nakreślić kierunki
interpretacji przepisów, prawa i obowiązki partnerów, zabezpieczenia,
17
odpowiedzialność.”)działalność odpłatna i nieodpłatna bez procedury ustawy o
zamówieniach publicznych;
 wysokość kar, ich obowiązkowość;
 dostęp do informacji publicznej;
 funkcjonowanie Lokalnej Grupy Działania, inicjatywy lokalnej;
 odpowiedzialności urzędów za podejmowane działania na rzecz społeczności lokalnej;
 korzystanie przez organizacje pozarządowe ze środków publicznych;
 planowanie przestrzenne.
7) W obszarze ochrona środowiska:
 wątpliwości w sprawie stanowienia Natura 2000 („To mieszkańcy powinni stanowić
o możliwościach korzystania, a nie pseudoekolodzy.”);
 przepisy i warunki korzystania ze środowiska naturalnego;
 uzyskiwanie dostępu do środowiska na cele społeczne, niezarobkowe;
 przepisy dotyczące stężeń substancji chemicznych w powietrzu;
 egzekucji kar;
 segregacja odpadów, zanieczyszczenia powietrza;
 identyfikacja zagrożeń i obszarów chronionych;
 realizacja inwestycji ferm wiatrowych;
 odpowiedzialność podmiotów publicznych z tytułu spełnienia norm ochrony
środowiska.
8) W obszarze rynku pracy:
 wykorzystanie środków na podjęcie działalności gospodarczej (np. w przypadku
śmierci beneficjenta, który otrzymał dotację itp.);
 dostęp do zatrudnienia lokalnych podopiecznych (bezrobotnych);
 (czytelna) wykładnia prawa pracy itp.
 działania urzędów pracy w zakresie doboru oferty dla klienta (sprawność działania,
procedury przekazywania danych itp.);
 współpraca różnych instytucji (publicznych i pozarządowych) w zakresie wspierania
działań aktywizujących osoby bezrobotne;
 prawa i obowiązki pracownika, podstawy zwolnienia dyscyplinarnego;
 wyroki w sprawie bhp i prawa pracy;
 funkcjonowanie podmiotów rynku pracy.
9) W obszarze spraw pracowniczych:
 umowy zlecenia i o dzieło przy zatrudnianiu pracowników w ramach grantów;
 zwolnienie dyscyplinarne, urlop i ekwiwalent (np. naliczanie w szkole niepublicznej),
badania lekarskie;
 (czytelna) wykładnia prawa pracy itp.;
 zmiana podmiotu będącego pracodawcą i kontynuacja w tym zakresie stosunku pracy
 mobbing, kultura pracy, atmosfera w pracy, warunki pracy;
 przyuczanie do zawodu w ramach praktyk;
 wyroki w sprawie bhp i prawa pracy;
 prawa, obowiązki i odpowiedzialność wolontariuszy;
 prawo upadłościowe;
 Kodeks Spółek Handlowych a współwłasność i prawa wynikające z posiadania akcji
jako darowizny Skarbu Państwa na podstawie Ustawy o Restrukturyzacji
Przedsiębiorstw („Możliwość uznania w/w jako wierzytelność pracowniczą
w kontekście prowadzenia upadłości. Możliwość przekształcenia akcji zamiennie na
18
inne dobro, akcje nie weszły na giełdę papierów wartościowych, dobro nie zostało
skonsumowane.”)
10) W obszarze wsparcia organizacji pozarządowych:
 zwiększenie kompetencji po uwolnieniu zawodów;
 jakość doradztwa;
 zakładanie organizacji, zgłaszanie zmian, sposoby nadzoru i kontroli
nad organizacjami
 sprawy podatkowe;
 procedura odwoławcza, jej skuteczność i zasadność;
 relacje organizacji pozarządowych i instytucji państwowych i lokalnych;
 prawo upadłościowe;
 dotacje.
A także dodatkowo w następujących przypadkach:
 spraw dotyczących kultury materialnej, archeologów amatorów (poszukiwanie
z wykrywaczami metalu);
 orzecznictwa w postępowaniu przygotowawczym, sądowym i penitencjarnym w
zakresie właściwości regulowanych zapisami kpk, kk, kkw, kpw;
 naruszeń praw konsumenta, obywatelskich, człowieka;
 orzeczenia w zakresie odszkodowań za skutki odniesione w wypadkach drogowych;
 finansowania organizacji pozarządowych – projekty, organizacja imprez, zbiórka
pieniędzy, darowizny;
 funkcjonowanie organizacji, instytucji szkoleniowej oraz rynku pracy;
 dostęp do informacji publicznej;
 statut a zwolnienia podatkowe dla OPP, działalność gospodarcza;
 kontrola i nadzór nad organizacjami, możliwości odwoławcze od decyzji
administracyjnych oraz innych „oświadczeń woli” (jak np. przydzielanie dotacji);
 prawo cywilne, prawo administracyjne
 orzeczenia w sprawach karnych i odpowiedzialność dyscyplinarna członków
stowarzyszenia;
 ochrona danych osobowych;
 wolontariat;
 odpowiedzialność materialna członków zarządu fundacji.
Podobnie jak w przypadku poprzednich pytań (pkt 2 i 3) także w tym przypadku badani
wymieniają długą listę spraw i problemów, w których wykładnia zawarta w orzeczeniach
sądowych może okazać się przydatna w działalności ich organizacji. Zasadniczo powyższe
wskazania można sprowadzić do następujących kwestii:
 odpowiedzialności, w tym praw i obowiązków, organizacji, jej organów i personelu
za skutki działań (lub zaniechań) wobec korzystających, personelu i systemu, ale także
praw i obowiązków korzystających;
 procedur związanych z działalnością organizacji pozarządowych (np. rejestracja
działalności gospodarczej) i jej otoczenia (administracji publicznej, sądownictwa).
5. Prawie połowa badanych deklaruje korzystanie z orzeczeń lub zainteresowanie
korzystaniem w przyszłości. Natomiast co 10. jednoznacznie stwierdza, że nie jest to jego
organizacji do niczego potrzebne. Tę ostatnią postawę dobrze ilustrują następujące
komentarze: „Nie mamy takiej potrzeby.” „Nie to potrzebne w naszej działalności.”,
„Nie miewamy problemów wymagających szukania orzecznictwa.”, „Sporadycznie zdarzają
się sprawy, w których konieczne byłoby korzystanie z orzecznictwa.” (rozkład odpowiedzi
zaprezentowano w tabeli nr 3).
19
2/3 respondentów, którzy odpowiedzieli na to pytanie przyznało, że samodzielnie poszukuje
orzeczeń sądowych. Najczęściej przeszukując zasoby źródłowe (zbiory orzeczeń, strony
internetowe sądów) i serwisy dla organizacji pozarządowych. Zdecydowanie rzadziej
korzysta się w tym celu z porad prawnych, a najrzadziej z subskrypcji newsleterów czy
w inny sposób.
Te inne sposoby, wskazane przez badanych, to: 1) orzeczenia, uchwały i postanowienia NSA,
WSA, Sądu Najwyższego, KRS, sądów powszechnych, Rzecznika Praw Obywatelskich,
Rzecznika ubezpieczonych; 2) informatory: system informacji prawnej LEX, Lex Polonica,
Indor, lex online, e-prawnik; 3) media: Dziennik Gazeta Prawna; 4) publikacje: zeszyty
samorządowe, biblioteka prawa pracy; 5) doradztwo świadczone przez centra organizacji
pozarządowych; 6) wymianę informacji z innymi organizacjami pozarządowymi.
6. Niepodejmowanie prób samodzielnego wyszukiwania informacji z zakresu prawa,
w szczególności orzeczeń sądowych, wynika zasadniczo z kilku powodów (pomijamy tu brak
potrzeby): 1) braku wiedzy o orzeczeniach sądowych i ich roli jako wykładni prawa; 2) braku
kompetencji niezbędnych do ich interpretacji; 3) niedostępność orzeczeń sądowych; 4) braku
zaufania do zasobów internetu („dużo błędnych informacji w Google i na forum”);
5) powierzeniu tego zadania specjaliście (prawnik, księgowa).
7. Nastawienie, przynajmniej części badanych do pomysłu, aby samodzielnie szukać orzeczeń
sądowych dobrze oddaje następujący komentarz: „Nie wiem czy chcę podjąć
się samodzielnego szukania?” Zapytani o bariery utrudniające samodzielne docieranie
i korzystanie z orzeczeń sądowych badani wskazali zarówno ograniczenia techniczne,
proceduralne (np. prawo precedensu), jak i merytoryczne:
 fakt, że nie wszystkie orzeczenia są publikowane;
 trudność znalezienia podobnej sprawy (konieczność wskazania konkretnego tytułu
orzeczenia, sądu orzekającego);
 brak dostępu do kompleksowej, darmowej, otwartej i łatwej w przeszukiwaniu bazy
orzecznictwa (poza administracyjnym);
 zawiłość stron internetowych na których można znaleźć orzeczenia;
 niedopasowanie systemów do przetwarzania maszynowego, powiązania tematyczne,
tezowanie powiązane z konkretnymi przepisami ustaw;
 brak możliwości zaawansowanego wyszukiwania w wyszukiwarkach;
 brak otagowania orzeczeń (słowa kluczowe, podział na tematykę orzeczeń, np. prawo
stowarzyszeń);
 rozproszenie orzecznictwa z poszczególnych gałęzi prawa;
 niska wiarygodność niektórych źródeł;
 brak wiedzy gdzie szukać;
 nadmiar informacji;
 specjalistyczny język orzeczeń;
 nieumiejętność dopasowania wyników wyszukiwania do potrzeb (sprawy, którą chce
się rozwiązać);
 niejednolite interpretacje;
 brak czasu;
 brak funduszy na poszukiwanie;
 brak możliwości konsultacji z prawnikami.
8. Głosy stwierdzające, że „Nic nie utrudnia korzystania z http://orzeczenia.ms.gov.pl/.”
należą do rzadkości. Większość badanych wskazuje wiele czynników ułatwiających
samodzielne wyszukiwanie i korzystanie z orzeczeń sądowych. Podobnie, jak w przypadku
barier, lista zgłoszonych propozycji jest długa, zróżnicowana i obejmuje m.in.:
20
 darmową, kompleksową i aktualizowaną na bieżąco bazę orzeczeń sądowych
z możliwością pełnotekstowego (językiem dostosowanym do kompetencji zwykłego
obywatela, a nie prawnika) przeszukiwania pod różnymi kątami: meritum, obszar,
czas, sędzia itp. (słowa klucze, w tym organizacje pozarządowe - dobrze,
wszechstronnie otagowane i zlinkowane orzeczenia);
 uwzględniającą orzeczenia z uzasadnieniami, glosami i z podziałem na konkretne
zagadnienia prawne i czyny (uporządkowana tak, jak ma to miejsce np. w Przeglądzie
Prawa Handlowego);
 zaszeregowanie orzeczeń wedle popularności w przywoływaniu i glosowaniu, autorów
i rangi prawodawczej;
 zsynchronizowana z portalem prawnym Sejmu;
 coś pokroju Systemów Informacji Prawnej;
 udostępniana profilem EPUAP lub podobnym.
Ten zestaw propozycji dobrze podsumowuje następujący komentarz: „Dobra (funkcjonalna)
wspólna (jednolita) internetowa baza orzecznictwa z wielu gałęzi wraz z możliwością łatwego
(prostego) przenoszenia się do innych orzeczeń powiązanych (wymienionych).”
Poza tym badani wskazują na konieczność udostępniania orzeczeń z zakresu działalności
organizacji pozarządowych na specjalistycznych portalach (np. ngo.pl) oraz możliwość
kontaktu z podmiotami zajmującymi się podobnymi sprawami.
Wnioski
Podsumowując analizę badania ankietowego on-line stwierdzamy, że:
1) Organizacje zasadniczo potwierdzają wagę stanowienia prawa w działalności organizacji
i to nie tylko w zakresie przepisów regulujących funkcjonowanie tej kategorii podmiotów,
ale także ustrojowych oraz w zakresie realizacji ich misji.
2) Znajomość i wykorzystywanie orzeczeń sądowych w działalności organizacji
pozarządowych nie są powszechne; część badanych nie widzi potrzeby korzystania z nich,
ich przydatności w działalności organizacji pozarządowych. Natomiast czasem sygnalizuje się
konieczność znajomości prawa, co dobrze oddaje następująca wypowiedź „Tak naprawdę to
w żadnym aspekcie działalności naszej organizacji znajomość orzecznictwa nie jest
szczególnie przydatna. Czasem znajomość prawa jest potrzebna – wtedy problem zgłębiamy.”
3) Badani potwierdzający przydatność orzeczeń sądowych w działalności organizacji
pozarządowych wskazują na dwa najważniejsze zakresy ich znaczenia: 1) odpowiedzialność
(w tym prawa i obowiązki) organizacji, jej organów i personelu za skutki działań
(lub zaniechań) wobec korzystających, personelu i systemu, ale także prawa i obowiązki
korzystających; 2) procedury regulujące działalność organizacji pozarządowych
(np. rejestracja działalności gospodarczej) i jej otoczenia (administracji publicznej,
sądownictwa).
4) Duża część badanych deklarujących wykorzystywanie lub zainteresowanie korzystaniem
z orzeczeń sądowych w działalności organizacji pozarządowych deklaruje, że samodzielnie
próbuje zdobyć te orzeczenia. Najczęściej w tym celu wykorzystuje oficjalne zasoby
podmiotów wydających te orzeczenia (strony internetowe sądów) i serwisy informacyjne
dla organizacji pozarządowych. Co nakłada na te drugie duże wymagania co do rzetelności
i wiarygodności publikowanych informacji.
5) Przyczyny niepodejmowania prób samodzielnego szukania orzeczeń sądowych
są różnorodne: brak kompetencji, niedostępność orzeczeń, brak zaufania do wyników
wyszukiwania w internecie, powierzenie tego zadania specjalistom. Dobrze tę postawę
ilustruje następujący komentarz: „Nie wiem czy chcę podjąć się samodzielnego szukania.”
21
6) Bariery i czynniki sprzyjające samodzielnemu wyszukiwaniu i korzystaniu z orzeczeń
sądowych właściwie możemy sprowadzić do 3 kategorii: technicznych (dostęp do orzeczeń
za pośrednictwem rzetelnej, wiarygodnej, wygodnej w obsłudze bazy), merytorycznych
(kompetencje potencjalnych użytkowników, korzyści z korzystania z praktycznej wykładni
prawa w działalności organizacji); proceduralne (niejednolitość orzecznictwa w danej
sprawie).
7) Na podstawie przeprowadzonego badania możemy sformułować następujące rekomendacje
pod adresem realizatorów projektu:
 stworzenie przyjaznego systemu udostępniania orzeczeń sądowych spełniającego
oczekiwania potencjalnych użytkowników (zobacz punkt 8 niniejszego opracowania)
– kwestia przyjazności porządkowania zawartości i opcji wyszukiwania;
 zapewnienie wiarygodności wyników wyszukiwania (nawet w dedykowanym
systemie) – kwestia kontynuacji działania systemu;
 uświadomienie organizacjom pozarządowym korzyści wypływających z korzystania
z praktycznej wykładni przepisów prawa oraz przekonanie do użytkowania
zgromadzonej wiedzy.
22
C. Raport z badania fokusowego nr 2
„Komentarz do wstępnych wyników badania ankietowego: Identyfikacja potrzeb
potencjalnych
użytkowników
Systemu”
w
ramach
Projektu
SAOS
(realizatorzy projektu)
Badanie fokusowe nr 2 w formie panelu dyskusyjnego zostało przeprowadzone w dniu
9 czerwca br. W badaniu wzięło udział 12 uczestników reprezentujących organizacje
zajmujące się rzecznictwem społecznym, w tym podmioty zaangażowane w realizację
projektu.
Cel i metoda badania
Badanie miało na celu sformułowanie komentarza (metodologicznego i merytorycznego)
do wstępnych wyników badania ankietowego zrealizowanego zgodnie z założeniami
zaprezentowanymi w „Metodologii badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu
Analizy Orzeczeń Sądowych”. Scenariusz fokusa znajduje się w części Załączniki 2.
Narzędzia badawcze.
Przedmiot dyskusji w trakcie panelu stanowiły „surowe” wyniki tego badania 9,
w szczególności dotyczące następujących zagadnień:
 znaczenie stanowienia prawa dla działania organizacji pozarządowych (pytanie nr 2
ankiety „Czy w działalności organizacji pozarządowej istotne są kwestie stanowienia
i interpretacji prawa w zakresie: księgowości, prawa pracy, przepisów podatkowych,
prawa stowarzyszeń, fundacji, spółdzielczego, dostępu do informacji publicznej,
współpracy z administracją publiczną, regulacji szczegółowych dotyczących
merytorycznej działalności statutowej organizacji (jakich?), pożytku publicznego,
odpowiedzialności organizacji”);
 orientacja respondentów w orzeczeniach sądowych (pytania: nr 3 „W orzeczeniach
sądowych można znaleźć wykładnię przepisów dotyczących różnych aspektów
funkcjonowania organizacji pozarządowych. Czy w Pana/i opinii znajomość treści
orzeczeń w następujących zakresach: rejestracja, sprawozdawczość, odpowiedzialność
organów, odpowiedzialność organizacji byłaby przydatna dla funkcjonowania
organizacji?” i nr 4 „W orzeczeniach sądowych można znaleźć wykładnię przepisów
dotyczących statutowej działalności organizacji. W jakich aspektach działania Pani/a
organizacji znajomość tych orzeczeń byłaby przydatna?”10);
 słowa klucze opisujące najważniejsze obszary zainteresowań organizacji
pozarządowych orzeczeniami sądowymi (analiza uzupełnień odpowiedzi „inne,
jakie?” na pytanie nr 4;
 doświadczenia w korzystaniu z orzeczeń sądowych przez organizacje pozarządowe:
źródła, sposoby docierania, bariery (odpowiedzi na pytania nr 7 „W jaki sposób
Pan/Pani najczęściej zdobywa orzeczenia sądowe?” i nr 8 „Co utrudnia samodzielne
zdobywanie i korzystanie z orzeczeń sądowych?”);
 projekcja systemu udostępniania orzeczeń sądowych (odpowiedzi na pytanie nr 9
„Co ułatwiłoby Pani/Panu samodzielne wyszukiwanie orzeczeń sądowych?”).
9
Wielkość zrealizowanej próby n = 363 (261 odpowiedzi w ramach badania adresowanego i 102 otwartego),
przeciętnie uzyskano 55% odpowiedzi na pytanie, przy czym w badaniu adresowanym 40%. Pełne wyniki
badania ankietowego zawiera Raport z badania ankietowego: „Orzeczenia sądowe w organizacjach
pozarządowych – znaczenie, korzystanie, potrzeby.”
10
W odniesieniu do 10 głównych obszarów działania organizacji pozarządowych.
23
Wnioski z badania
Najważniejsze wnioski ze wstępnych wyników badania ankietowego zaprezentowane
uczestnikom panelu:
 organizacje pozarządowe w ograniczonym stopniu deklarują korzystanie z orzeczeń
sądowych;
 manifestują nieznajomość lub niezrozumienie istoty „orzeczenia sądowego”; częściej
formułują opinie o dysfunkcjach prawa i funkcjonowania administracji publicznej
lub własnych potrzeb w zakresie prawa niż na temat orzeczeń sądowych oraz
sposobach korzystania z nich i własnych doświadczeniach w tym zakresie;
 deklarujący korzystanie postrzegają orzeczenia sądowe raczej w perspektywie
operacyjnej (konkretna sprawa związana z działalnością własnej organizacji)
niż kontrolnej czy systemowej (zmiana prawa);
 słowa klucze: dwa najpowszechniej występujące to 1) „odpowiedzialność” – różne jej
aspekty: prawa i obowiązki organizacji, jej organów, personelu za skutki działań
(lub ich zaniechań) wobec korzystających, personelu i systemu, ale także
korzystających; 2) „procedury” – związane z działalnością organizacji,
funkcjonowaniem administracji publicznej i skutków tych działań dla organizacji
(rejestracja organizacji, działalność ekonomiczna).
Wnioski z dyskusji panelowej
Uczestnicy w trakcie dyskusji panelowej sformułowali następujące rekomendacje
do wykorzystania przy organizacji kolejnej fazy badań (problemy badawcze warte
pogłębienia i pytania badawcze warte zadania):
 udział organizacji w stanowieniu prawa (np. poprzez konsultacje społeczne)
i wykorzystywanie orzeczeń sądowych w tym celu;
 źródła wiedzy o problemach, którymi się zajmują;
 słowa klucze używane w wyszukiwaniu treści związanych z problemem, którym się
zajmują;
 zainteresowanie orzeczeniami sądowymi: działania operacyjne (dla załatwienia
własnej sprawy), systemowe (w celu zmiany funkcjonowania prawa, administracji);
 dystrybucja informacji wewnątrz organizacji;
 wiarygodność wyników wyszukiwania (aktualność aktów prawa, orzeczeń sądowych);
 poszerzenie katalogu respondentów o dodatkowe grupy docelowe (samorządowcy,
dziennikarze lokalni, blogerzy, korporacje zawodowe).
Zastosowanie wyników badania
Wnioski z tej fazy badania znalazły zastosowanie do przygotowania dyspozycji
do telefonicznych wywiadów pogłębionych, zostaną także wykorzystane w pracach
nad narzędziem informatycznym SAOS, stanowiącym najważniejszy rezultat projektu:
1) W zakresie podstawowej funkcjonalności portalu:
 podpowiadanie + uzupełnianie wyszukiwania a la google na podstawie historii
wyszukiwań;
 wyszukiwanie po linkach do prawa, sortowanie po czasie;
 interfejs powinien rozdzielać wyszukiwanie proste/zaawansowane, nie straszyć
użytkownika.
2) W zakresie funkcji społecznościowej:
a) uzupełnianie orzeczeń o glosy/komentarze, kilka różnych wariantów:
 dodajemy tylko komentarze ekspertów;
24
 pozwalamy każdemu zarejestrowanemu na komentarz (ew. z moderatorami ekspertami
w danej dziedzinie);
 pozwalamy nie tylko na komentarze do całości orzeczenia, ale też jego fragmentów
(~ tezowanie przez użytkowników).
b) dodanie możliwości tagowania
 użytkownicy (organizacje) mogą tworzyć własne zbiory orzeczeń z nadanymi
przez siebie etykietami;
 możliwość wtyczkowania/osadzania a la serwisy społecznościowe (FB, GitHub)
c) od początku budować portal w wersji uwzględniającej potrzeby osób z dysfunkcjami.
Celem kolejnej fazy badania będzie pogłębienie wiedzy na temat: a) udziału badanych
organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa; b) zainteresowania i korzystania przez
organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych; c) promocji wykorzystywania orzeczeń
sądowych przez organizacje pozarządowe. Badanie techniką telefonicznych wywiadów
indywidualnych zostanie przeprowadzone z osobami legitymującymi się wiedzą i/lub
doświadczeniem w zakresie wykorzystywania orzeczeń sądowych w działalności organizacji
pozarządowych.
25
D. Raport z badania techniką telefonicznego wywiadu indywidualnego
„Pogłębienie wiedzy o udziale organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa,
wykorzystaniu orzeczeń sądowych i projekcji mechanizmu ich analizy”
Badanie zrealizowano w lipcu br. techniką telefonicznego wywiadu indywidualnego.
Dyspozycje do wywiadów znajdują się w części Załączniki 2. Narzędzia badawcze.
Zrealizowano 22 wywiady.
Charakterystyka respondentów
Respondentami byli przedstawiciele organizacji pozarządowych prowadzących działalność
w następujących zakresach: 1. rzecznictwa społecznego, 2. osób wykluczonych
i 3. działalności lokalnej na różnych polach: od spraw dzieci, seniorów, osób
niepełnosprawnych, pacjentów, poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych,
konsumentów, uczestników ruchu drogowego, społeczności lokalnych przez przeciwdziałanie
wykluczeniu i handlu ludźmi, dyskryminacji, praw zwierząt po pomoc społeczną, edukację,
sport i rekreację, sztukę i kulturę czy wspieranie organizacji pozarządowych, dostęp
do informacji publicznej, jawność i przejrzystość działania władz publicznych, kontrolę
obywatelską. Co w połączeniu ze zróżnicowanym zasięgiem działań od lokalnego
po międzynarodowy sprawia, że adresatem ich działań jest wiele grup interesariuszy i
instytucji publicznych.
Badana zbiorowość jest zróżnicowana także pod względem udziału w stanowieniu prawa.
Są w niej reprezentowane organizacje angażujące się bezpośrednio w proces legislacyjny
poprzez uczestnictwo w pracach różnych gremiów prawodawczych na każdym szczeblu
władzy i administracji publiczne (np. udział w grupie Dialog dla zdrowia), prowadzenie
rzecznictwa na szczeblu krajowym i międzynarodowym, podejmowanie prób wpływania
na prawo lokalne i funkcjonowanie lokalnych samorządów (np. poprzez udział
w konsultacjach społecznych programów dedykowanych konkretnym politykom publicznym,
monitorowanie prawa antydyskryminacyjnego), a także takie, które dopiero rozważają
podjęcie tego typu działań.
Wyniki badania
1) Organizacje wykorzystują wiele źródeł wiedzy o problemie, którym się zajmują i/lub
uczestniczą w stanowieniu prawa. Są to:
 oficjalne źródła (sądy, organy władzy i administracji publicznej, samorządowej –
np. baza orzeczeń administracyjnych, portal Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości HUDOC http://www.echr.coe.int, sprawozdania NFZ);
 specjalistyczne źródła danych (np. LEX);
 fachowe piśmiennictwo;
 media: globalne, ogólnopolskie, lokalne, organizacji pozarządowych (przede
wszystkim ngo.pl);
 badania potrzeb interesariuszy, których sprawami się zajmują (własne i zewnętrzne),
 szkolenia;
 informacje pochodzące od innych organizacji pozarządowych,
 relacje osobiste (np. poszkodowanych, świadków) zgłaszane za pośrednictwem
telefonu zaufania, pozyskiwane w ramach prowadzonych programów profilaktycznointerwencyjnych;
 fora internetowe, portale społecznościowe;
 internet.
26
Najczęściej zakres wykorzystywanych źródeł informacji jest dostosowany do indywidualnych
potrzeb i możliwości wykorzystania przez organizację.
Jako dobre źródło informacji postrzega się bazę orzeczeń sądów administracyjnych, jednak jej
poważnym mankamentem jest konieczność ścisłego sprecyzowania zapytania.
Natomiast w opinii badanych brakuje bazy orzeczeń KRS (np. jednym z sygnalizowanych
problemów jest sposób określania w statucie stowarzyszenia wysokości składek
członkowskich); danych ilościowych (np. na temat popełnianych przestępstw, prowadzonych
postępowań, orzekanych wyroków).
Badani z rezerwą podchodzą do informacji publikowanych przez organizacje pozarządowe.
2) Orzeczenia sądowe, jako praktyczna wykładnia przepisów prawa, dla tych, którzy się nimi
posługują, to przede wszystkim „Kopalnia argumentów, które mogą być wykorzystywane
w działaniach organizacji pozarządowych.”:
 strażniczych i rzeczniczych, realizowanych w formie interwencji jak i kampanii
społecznych;
 operacyjnych,
czyli
służących
rozwiązaniu
konkretnego
problemu
(np. opracowywaniu informacji na temat odpowiedzialności opiekunów, uregulowania
relacji z innymi podmiotami), podjęcia interwencji (np. odnośnie decyzji
w indywidualnej sprawie, nagłośnienia problemu)11;
 zmiany systemowej: zmiana przepisów prawa, praktyki (np. „zmniejszenie liczby
przypadków orzekania kary pozbawienia wolności na rzecz ograniczenia wolności
i prac społecznych”);
 utworzenia indexu jakości świadczenia usług (np. przez szpitale, obejmującego
m.in. dane o błędach lekarskich, zakażeniach nie związanych z błędami);
W opinii badanych orzeczenia sądowe to „mocny argument, trudny do podważenia” przez
drugą stronę, choć sygnalizuje się, że relacjach z takimi instytucjami, jak ZUS czy Urząd
Skarbowy nie zawsze okazuje się skuteczny.
3) Badanych w orzeczeniach sądowych interesują następujące zagadnienia:
 związane z różnymi aspektami funkcjonowania konkretnego typu podmiotu,
np. fundacji: podatki, działalność gospodarcza, pozyskiwanie środków finansowych;
 wzory postępowania, rozwiązania konkretnych problemów, dobrych praktyk,
wytycznych na rzecz zmiany praktyki funkcjonowania instytucji;
 wyrok, rozstrzygnięcie („Głównym warunkiem [akceptacji wyników wyszukiwania –
przyp. RS] jest to, czy orzeczenie jest dla nas korzystne.”);
 uzasadnienie uznania danego czynu za przestępczy (np. za dyskryminujące, znęcania
nad zwierzętami);
 informacje o organie orzekającym;
 strona postępowania, dane sprawcy;
 przedmiot sprawy („nazwa schorzenia lub zabiegu medycznego”);
 miejsce dokonania czynu;
 sankcje (rodzaj i wysokość kary);
 odwołanie do prawa międzynarodowego;
 czas przeprowadzenia sprawy („od rozpoczęcia sprawy sądowej do prawomocnego
wyroku”).
11
Pozwalające także podjąć decyzji o sposobie rozstrzygnięcia danej sprawy („Czy dana sprawa nadaje się w
ogóle do sądu?”).
27
3) Najważniejszymi, w opinii badanych, barierami w wykorzystywaniu orzeczeń sądowych
w działalności organizacji pozarządowych są:
 brak orzeczeń w danej sprawie;
 rozproszenie po wielu źródłach;
 ograniczenia dostępnych mechanizmów wyszukiwania: niemożliwość filtrowania,
przeszukiwania treści, identyfikacji czy wyszukane „słowo znajduje się w wyroku,
komentarzu, artykule, forum” (możliwe dopiero po wejściu w dany plik);
 czasochłonność i pracochłonność wyszukiwania związana z nadmiarem dostępnych
informacji wynikająca m.in. z niskich i niejednolitych standardów publikacji
(wymieszanie orzeczeń z publicystyką);
 brak kompetencji do ich analizy, „lęk przed prawem” – panuje powszechne
przekonanie, że prawo jest dla prawników, a nie obywateli, że jego analiza,
zrozumienie wymaga specjalistycznej wiedzy, choć „wyroki powinny być zrozumiałe
dla każdego człowieka ze średnim wykształceniem.”;
 anonimizowanie wyroków, utajnianie informacji;
 jakość orzeczeń (niejednolitość, sprzeczność interpretacji w podobnych sprawach) –
jak twierdzi jeden z badanych „Raczej nie jest trudno znaleźć orzeczenia,
ale świadomość sędziów jest tak niska, że mało które orzeczenie jest dobre na wzór,
bo zwykle są krzywdzące i pobieżne.”
4) Taktyka wyszukiwania interesujących orzeczeń sądowych i innych dokumentów prawnych
(słowa klucze):
 skojarzenie z problemem, pogłębianie poprzez podążanie za terminami pojawiającymi
się w wynikach wyszukiwania (po hasłach, słowach);
 wyszukiwanie po sygnaturach;
 wyszukiwanie po tytule ustawy;
 wyszukiwanie po słowach: „fundacja”, „stowarzyszenie”, „organizacja pozarządowa”
a jakiś problem (np. podatek);
 zasiłek (dla np. niepełnosprawnych);
 handel ludźmi;
 kara nieizolacyjna;
 prace społeczne;
 ograniczenie wolności;
 dyskryminacja;
 prześladowanie;
 mowa nienawiści;
 lobbing;
 specyfikacja istotnych warunków zamówienia;
 Biuletyn Informacji Publicznej;
 rejestr umów;
 informacja publiczna;
 winny,
 skazany,
 ścieżki rowerowe, infrastruktura rowerowa, potrącony rowerzysta, odszkodowania
dla rowerzysty.
5) Najważniejszymi z postulowanych przez badanych założeń SAOS są kompletność
i wiarygodność udostępnianych treści (aktualność aktów prawa, orzeczeń sądowych).
28
6) Pożądane sposoby porządkowania i przeszukiwania zasobów:
 przejrzysta klasyfikacja, porządkowanie zawartości wg głównych działów prawa
(kodeks cywilny, karny, handlowy, prawo organizacji pozarządowych z poddziałami);
 podstawę porządkowania powinny stanowić przepisy prawa, pod kątem konkretnych
naruszonych ustaw („Obecnie wyskakuje głównie treść ustaw, a nie wyroki na nich
oparte”);
 możliwość przeszukiwania krzyżowego: a) po konkretnych przepisach, b) po działach
(np. ochrona zdrowotna, podatki) – pozwalające znaleźć wyjaśnienie powszechnego (i
specyficznego) problemu;
 mapowanie orzecznictwa (np. odpowiedzialność opiekuna, odpowiedzialność karna
organizacji);
 wewnętrzne linki do konkretnych przepisów prawa, orzeczeń, glos, komentarzy,
możliwość szybkiego przeskakiwania do wyroków powiązanych (na wzór
funkcjonujących już rozwiązań, np. Lex);
 index hasłowy (np. handel ludźmi);
 daty i sygnatury orzeczeń;
 ze względu na rodzaj i wysokość orzeczonej kary;
 autorzy publikacji (literatura przedmiotu, oznaczone cytaty)
 wyszukiwanie zaawansowane pozwalające na uściślanie wyników wyszukiwania
7) Wiarygodność wyników wyszukiwania:
 data publikacji,
 źródło (oficjalna strona instytucji publicznej – parlament, rząd, ministerstwo, agencja,
samorząd, znana organizacja pozarządowa o dobrej reputacji, firma);
 instancja wydająca orzeczenie (prawomocność);
 liczba cytowań dokumentu;
 podpisana przez autora (publikacje anonimowe są niewiarygodne);
 polecenie przez specjalistę w zakresie tematyki, opinia prawnika pro bono;
 powoływanie się na akty prawa unijnego;
Część badanych stwierdza, że wynik każdego samodzielnego wyszukiwania weryfikuje
z aktualnym stanem prawnym lub konsultuje z prawnikiem.
8) Korzyści jakie może dać organizacjom pozarządowym wykorzystywanie orzeczeń
sądowych:
 profesjonalizacja, orientacja w przepisach prawa (a każda organizacja powinna mieć
taką osobę lub możliwość kontaktu z nią) podnosi kompetencje działających, pozwala
uniknąć działania na oślep, zabezpiecza przed szkodliwymi konsekwencjami
podejmowanych działań;
 upowszechnienie kultury prawnej – bardzo potrzebny aspekt edukacyjny.
 orzeczenie sądowe to wyraz istotnego z punktu widzenia stosowania prawa
stanowiska, wiążącego dla stron i źródło normy dla wszystkich;
 źródło wiarygodnej informacji o stosowaniu przepisów prawa w praktyce;
 orzeczenia poszerzają i wzmacniają możliwości udzielania indywidualnego wsparcia
podopiecznym poprzez udzielanie porad prawnych w prostych i oczywistych
sprawach, co w sytuacji słabego rozwoju poradnictwa prawnego byłoby, w opinii
badanych, niezwykle cenne;
 definiują terminy nieuregulowane przepisami prawa (np. terminu „handel ludźmi”
przed nowelizacją Kodeksu karnego w 2010 roku);
29
 stanowią dobry oręż w kontaktach z sądami, ponieważ pozwalają posługiwać się
argumentami zrozumiałymi i akceptowanymi przez prawników.
9) Promocja SAOS wśród potencjalnych użytkowników:
 przyjazność Systemu, pozwalająca łatwo poruszać się po jego zasobach, docierać
do szukanych treści (tworzenie indywidualnych chmur tagów) i możliwość
otrzymywania spersonalizowanych powiadomień; oba rozwiązania powinny
oszczędzić czas i koszty korzystania;
 udostępnianie poprzez portale społecznościowe, powiadamianie o pojawianiu się
w zasobach nowych „słów kluczy”;
 możliwość sieciowania za pomocą bazy (np. organizacja zakłada profil i taguje, jakim
zakresem informacji się zajmuje, a baza podpowiada podobne profile).
 poprzez zrzeszenia, związki, koalicje i porozumienia organizacji pozarządowych;
 poprzez poradnie prawne wśród organizacji korzystających z ich poradnictwa.
Badani podkreślają, że System powinien umożliwiać korzystanie z niego także
niespecjalistom, np. „By pokrzywdzony mógł sam łatwo znaleźć podobną sprawę. Oddziałuje
to psychologicznie, mobilizuje do podjęcia działania.”
Zastosowanie wyników badania
Wnioski z tej fazy badania stały się przedmiotem dyskusji w trakcie fokusa nr 3, zostały także
uwzględnione w raporcie końcowym.
30
E. Raport z badania fokusowego nr 3
Komentarz do wyników badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu
w ramach Projektu SAOS
(przedstawiciele organizacji pozarządowych prowadzące działalność na
społeczności lokalnej i wykorzystujące w tym celu orzeczenia sądowe)
rzecz
Badanie fokusowe nr 3 w formie panelu dyskusyjnego zostało przeprowadzone w dniu
16 lipca br. W badaniu wzięło udział 7 uczestników reprezentujących organizacje
pozarządowe prowadzące działalność lokalną i wykorzystujące w tym celu orzeczenia
sądowe.
Cel i metoda badania
Badanie miało na celu sformułowanie komentarza do wyników badania zrealizowanego
zgodnie z założeniami zaprezentowanymi w „Metodologii badania potrzeb potencjalnych
użytkowników Systemu Analizy Orzeczeń Sądowych”, w szczególności do następujących
kwestii:
 znaczenia stanowienia prawa dla działania organizacji pozarządowych;
 udział organizacji pozarządowych w procesach stanowienia prawa i źródła wiedzy
(prawnej) wykorzystywane na potrzeby tego uczestnictwa;
 słowa klucze stosowane w poszukiwaniu efektywnych rozwiązań problemu, którym
się zajmują;
 korzyści wynikające z wykorzystywania przez organizacje pozarządowe orzeczeń
sądowych.
Scenariusz fokusa znajduje się w części Załączniki 2. Narzędzia badawcze.
Wnioski z badania
Najważniejsze wyniki z dotychczasowych działań badawczych zaprezentowane uczestnikom
panelu:
 stanowienie prawa odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu organizacji
pozarządowych i prowadzonych przez nią działaniach merytorycznych, jednak
w większym stopniu w pierwszym (np. prawo stowarzyszeń, fundacji,
księgowość) niż drugim zakresie (np. odpowiedzialność organizacji, pożytek
publiczny);
 organizacje pozarządowe wykorzystują wiele źródeł wiedzy o problemie, którym
się zajmują i/lub uczestniczą w stanowieniu prawa, na szczycie tej hierarchii stoją
przepisy prawa i ich wykładnia; ważnym źródłem okazuje się wymiana
doświadczeń z innymi (sprawdzonymi) organizacjami pozarządowymi;
 postulowana funkcjonalność Systemu obejmuje możliwość przeszukiwania
krzyżowego: a) po konkretnych przepisach prawa , b) po działach (np. ochrona
zdrowotna, podatki); c) po sygnaturach; d) datach orzeczeń; e) ze względu na
rodzaj i wysokość orzeczonej kary; f) autorach publikacji (literatura przedmiotu,
oznaczone cytaty);
 badani podkreślają konieczność zapewnienia przyjazności Systemu umożliwiającą
łatwe poruszanie się po jego zasobach, docieranie do szukanych treści, tak aby
mogli korzystać z niego także niespecjaliści.
31
Wnioski z dyskusji panelowej
Uczestnicy w trakcie dyskusji panelowej sformułowali następujące rekomendacje:
 badani zauważyli, że waga prawa w działalności organizacji pozarządowych
(tak od strony formalnej, jak i merytorycznej) uzależniona jest od skali działania
danej organizacji, co prawda można wyznaczyć podstawowy zakres przepisów
obowiązujących wszystkie zarejestrowane podmioty, jednak „świadomość prawa
jest niska i wiele organizacji jest zdziwionych: Dlaczego nas się czepiają, skoro
my tu robimy coś dobrego?”, a organizacje pozarządowe czasem nie rozumieją
nawet zapisów własnych statutów; ale z drugiej strony skala wymagań
administracyjno-prawnych pod ich adresem stoi w sprzeczności z ideą działania
społecznego; natomiast respondenci zaobserwowali wzrost świadomości prawnej
w społeczeństwie;
 badani stwierdzili, że w działalności interwencyjnej czy w procesach stanowienia
prawa „warto iść drogą prawną”, co pozwala (czasem) przełamywać bariery
stawiane przez instytucje publiczne zobowiązane do stosowania tychże przepisów;
 badani potwierdzili hierarchię źródeł wiedzy prawej w zakresie problemu,
którym się zajmują, sformułowaną w poprzednich etapach badania uzupełniając ją
o dokumenty strategiczne i programowe;
 organizacje pozarządowe mogą być źródłem cennej wiedzy i doświadczeń
w zakresie problemu i procedury prawnej służącej rozwiązaniu danej sprawy,
jednak pod warunkiem, że jest to wiarygodna organizacja, która działa
na podstawie akceptowanych zasad i wartości;
 sformułowali zastrzeżenia pod adresem wyroków i orzeczeń, z których większość
dotycząca udowodnienia interesu prawnego, czy społecznego jest dla organizacji
biorących udział w postępowaniach administracyjnych niekorzystna, jednak ich
uzasadnienia są postrzegane jako „wyssane z palca i niemające odzwierciedlenia
w literze prawa”, a do innych organizacja nie potrafi dotrzeć; wskazano także na
kazuistyczną wykładnię prawa, która ma obosieczne znaczenie (argumentacja
„... bo nasza Regionalna Izba Obrachunkowa wydała taką opinię i my nie możemy
tego inaczej zrobić” versus „wyrok lub orzeczenie w podobnej sprawie już wydano
i należałoby się do niego stosować”);
 w zakresie organizacji (funkcjonalności) Systemu rekomendowali następujące
rozwiązania: a) w zakresie przeszukiwania uzupełnienie o „stronę postępowania”;
b) możliwość prześledzenia „historii danej sprawy”; c) w zakresie źródeł objęcie
spraw rozstrzyganych w drodze pozasądowej, orzeczenia Samorządowych
Kolegiów Odwoławczych; d) podporządkowanie słów kluczy organizacjom
pozarządowym („wyszukiwanie po słowach kluczach powinno dać wynik trafny
w danym kontekście, a nie we wszystkich”); e) możliwość „wrzucania własnych
spraw” (choć w tym przypadku zgłoszono wątpliwość co do ich wiarygodności);
f) rozbudowania Systemu o bazę wzorów pism do wykorzystania przez
organizacje pozarządowe w różnego rodzaju postępowaniach (także w tym
wypadku pojawiła się wątpliwość co do wiarygodności, aktualności i trafności
tych rozwiązań, np. w zakresie najmu lokali dla organizacji i inicjatyw lokalnych);
g) uporządkowanie bazy wg obszarów działania organizacji pozarządowych
(np. środowiskowe, pomoc społeczna i inne); h) umożliwienie tworzenia w
Systemie profili korzystających (w szczególności udostępniających materiały);
 w zakresie promocji postulowano wykorzystanie „ambasadorów” Systemu,
czyli wiarygodnych w danych „środowiskach” organizacji, i zachęcenie ich
do uzupełniania bazy o własne sprawy („baza miałaby wtedy dużą wartość
praktyczną”); System musi stać się rozpoznawalny, na przykład poprzez
32
możliwość zainstalowaniem wtyczki do „Systemu na stronie internetowej
organizacji”;
 sformułowano kilka istotnych zastrzeżeń: a) wątpliwość co do sensowności
gromadzenia i udostępniania informacji, które już są udostępniane lub powinny
być udostępniane przez podmioty do tego zobowiązane (sądy powszechne),
co dobrze oddaje następująca wypowiedź jednego z panelistów „Patologiczny
dla mnie jest pomysł, że my się spotykamy po piwnicach, żeby wymyślać
za publiczne pieniądze coś, co powinno robić Ministerstwo Sprawiedliwości.”;
b) obawę co do trwałości Systemu (realność jego funkcjonowania po zakończeniu
finansowania z projektu); c) niekompletności bazy (pytanie „kto i o jakie dane
będzie ją uzupełniał”); d) niebezpieczeństwo rozbudowy funkcjonalności
do poziomu, który utrudni korzystanie z Systemu niespecjalistom („dla prawników
czy dla ludzi?”); e) efektem projektu nie powinno być rozwiązanie dublujące
istniejące rozwiązania, wypracowane w ramach projektu funkcjonalności Systemu
powinny być przekazane administratorom funkcjonujących już baz, natomiast
System powinien tworzyć nową jakość.
W podsumowaniu dyskusji przywołamy wypowiedzi kilku panelistów. Dla jednego z nich
wartością Systemu będzie „zawieranie dużej liczby informacji dających się łatwo odszukać.”,
ale, co sygnalizuje inny, trzeba chronić System przed dysfunkcjami charakterystycznymi
dla „internetowych porad w zakresie zdrowia”. Jak twierdzi jeden z respondentów,
oczywiście na podstawie „zamieszczonego w internecie opisu dolegliwości mogę
wywnioskować, że mam raka, to jednak warto tę wiedzę skonsultować z opinią lekarza.”
System nie może zastępować wiedzy prawników.
Zastosowanie wyników badania
Wnioski z tej fazy badania zostały uwzględnione w raporcie końcowym.
33
2. Narzędzia badawcze
A. Scenariusz badania fokusowego nr 1
„Identyfikacja potrzeb potencjalnych użytkowników SAOS”
1. Korzyści z wykorzystywania przez organizacje pozarządowe orzeczeń sądowych
Wykorzystuję orzeczenia sądowe w działalności organizacji, ponieważ…
2. Sposoby i formy wykorzystywania orzeczeń sądowych przez organizacje pozarządowe
Jakiego typu informacji poszukuję w orzeczeniach?
Jakiego typu informacji poszukuję na temat orzeczeń?
(np. o innych przypadkach o podobnym charakterze, o innych przypadkach dotyczących tego
samego podmiotu, na tym samym obszarze – np. województwo)
3. Potrzeby organizacji pozarządowych w zakresie dostępu do orzeczeń sądowych
Na jakie bariery napotykam w korzystaniu z tego instrumentu?
Co ułatwiłoby mi korzystanie z orzeczeń sądowych?
Jaki sposób prezentacji, porządkowania, przeszukiwania orzeczeń sądowych byłby dla mnie
najbardziej użyteczny?
B. Kwestionariusz ankiety on-line
„Wykorzystywanie orzeczeń sądowych przez organizacje pozarządowe”
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych prowadzi badanie na temat stopnia
i sposobu wykorzystywania przez organizacje pozarządowe w swojej działalności orzeczeń
sądowych (w sprawach cywilnych i karnych) oraz potrzeb i barier jakie napotykają w tym
zakresie.
Badanie jest elementem projektu pt. System Analizy Orzeczeń Sądowych realizowanego
przez konsorcjum, w którego skład wchodzą: Interdyscyplinarne Centrum Modelowania
Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego, Stowarzyszenie Sieć
Obywatelska – Watchdog Polska, Akces Lab Spółdzielnia Socjalna i OFOP,
a sfinansowanego ze środków Programu Innowacje Społeczne Narodowego Centrum Badań
i Rozwoju.
Głównym celem projektu jest zwiększenie dostępności wiedzy „ukrytej” w orzecznictwie
sądowym poprzez udostępnienie jej za pośrednictwem jednolitego, otwartego, przyjaznego
osobom niepełnosprawnym i niekomercyjnyego systemu z wbudowanymi narzędziami
analitycznymi.
Zapraszamy do udziału w badaniu poprzez odpowiedzi na poniższe pytania. Respondentom
gwarantujemy ochronę tożsamości poprzez taki sposób prezentacji wyników,
który uniemożliwi identyfikację osób biorących w nim udział.
Wypełnienie ankiety powinno zająć 10-15 minut.
W razie pytań, wątpliwości i uwag prosimy o kontakt z kierownikiem badania, dr. Ryszardem
Skrzypcem - [email protected], tel.
660 091 848 lub biurem OFOP [email protected].
I. Korzystanie z orzeczeń sądowych
Grupa pytań mających na celu orientację w stopniu i sposobie korzystania z orzeczeń
sądowych przez organizacje pozarządowe.
1. Czy w pracy w organizacji pozarządowej Pan/Pani zetknął/zetknęła się z terminem
„orzeczenie sądowe” rozumiane jako „wyrok, postanowienie lub nakaz zapłaty orzeczony
przez sąd w procesie karnym lub cywilnym”?*
Proszę wybrać odpowiednią odpowiedź Tak – Nie wiem – Nie.
34
2. Czy w działalności organizacji pozarządowej istotne są kwestie stanowienia i interpretacji
prawa w zakresie:*
Proszę wybrać odpowiednią odpowiedź Tak – Nie wiem – Nie przy każdej pozycji:
 księgowości
 prawa pracy
 przepisów podatkowych
 prawa stowarzyszeń, fundacji, spółdzielczego
 dostępu do informacji publicznej
 współpracy z administracją publiczną
 regulacji
szczegółowych dotyczących merytorycznej działalności statutowej
organizacji (jakich?) (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 2.1)
 pożytku publicznego
 odpowiedzialności organizacji
 innych, jakich? (Jeśli Tak, to jakich?)
2.1 O jakie działania merytoryczne chodzi? Proszę wskazać przykłady.
3. W orzeczeniach sądowych można znaleźć wykładnię przepisów dotyczących różnych
aspektów funkcjonowania organizacji pozarządowych. Czy w Pana/i opinii znajomość treści
orzeczeń w następujących zakresach byłaby przydatna dla funkcjonowania organizacji? *
Proszę wybrać odpowiednią odpowiedź Tak – Nie wiem – Nie przy każdej pozycji:
 rejestracja
 sprawozdawczość
 odpowiedzialność organów
 odpowiedzialność organizacji
 inne, jakie? (Jeśli Tak, to jakich?)
4. W orzeczeniach sądowych można znaleźć wykładnię przepisów dotyczących statutowej
działalności organizacji. W jakich aspektach działania Pani/a organizacji znajomość tych
orzeczeń byłaby przydatna?
Proszę wybrać 3 najważniejsze obszary działalności organizacji.
 sport, turystyka, rekreacja, hobby (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.1)
 edukacja i wychowanie (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.2)
 kultura i sztuka (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.3)
 usługi socjalne, pomoc społeczna (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.4)
 ochrona zdrowia (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.5)
 rozwój lokalny w wymiarze materialnym i społecznym (Jeśli Tak, to przejdź
do pytania 4.6)
 ochrona środowiska (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.7)
 rynek pracy, zatrudnienie, aktywizacja zawodowa (Jeśli Tak, to przejdź do pytania
4.8)
 prawo, prawa człowieka, działalność polityczna
 sprawy zawodowe, pracownicze, branżowe (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.9)
 wsparcie instytucji, organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich (Jeśli Tak,
to przejdź do pytania 4.10)
 inne, jakie? (Jeśli Tak, to przejdź do pytania 4.11)
4.1 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie sportu i kultury fizycznej, w przypadku
których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
 relacji klub sportowy – zawodnik
 relacji personel (trener) – zawodnik
 odpowiedzialność za wypadki podczas imprez masowych
 inne, jakie?
35
4.2 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie edukacji i wychowania, w przypadku
których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
 relacji placówka edukacyjna – uczeń (korzystający)/rodzic
 relacji placówka edukacyjna – instytucje systemu oświatowego
 odpowiedzialność placówki za wypadki podczas zajęć
 inne, jakie?
4.3 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie kultury i sztuki, w przypadku których
znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
 odpowiedzialność artysty za nadużywanie wolności wypowiedzi
 sprawy w zakresie ochrony prawa autorskiego
 dozwolony użytek / dostęp do dóbr kultury
 relacji twórca – organizacja zbiorowego zarządzania
 inne, jakie?
4.4 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie usług socjalnych i pomocy społecznej,
w przypadku których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i
organizacji.
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
 relacji placówka pomocy społecznej – podopieczny
 relacji placówka pomocy społecznej – system pomocy społecznej
 relacji personel pomocy społecznej – podopieczny
 odpowiedzialność placówki wobec podopiecznych
 inne, jakie?
4.5 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie ochrony zdrowia, w przypadku których
znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
 relacji placówka opieki medycznej (szpital, przychodnia) – pacjent
 relacji placówka opieki medycznej (szpital, przychodnia) – płatnik (NFZ)
 relacji personel placówki medycznej (lekarz, pielęgniarka) – pacjent
 inne, jakie?
4.6 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie rozwoju lokalnego, w przypadku których
znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
 odpowiedzialność za naruszenie warunków zabudowy w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego
 konflikty w ramach realizacji partnerstw publiczno-prywatnych
 kary za naruszenie procedury ustawy o zamówieniach publicznych
 inne, jakie?
4.7 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie ochrony środowiska naturalnego, w
przypadku których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i
organizacji.
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
 w sprawach o korzystanie ze środowiska naturalnego
 w sprawach o zanieczyszczanie środowiska naturalnego
 inne, jakie?
4.8 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie rynku pracy, zatrudnienia i aktywizacji
zawodowej, w przypadku których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna
w działalności Pana/i organizacji.
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
36
relacji podmioty rynku pracy – podopieczny
relacji podmioty rynku pracy – instytucje systemu
 wyroki w sprawie niezgodnego z prawem zwalniania pracowników
 inne, jakie?
4.9 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie spraw zawodowych, pracowniczych
i branżowych, w przypadku których znajomość orzeczeń sądowych byłaby pomocna
w działalności Pana/i organizacji.
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
 relacji pracodawca – pracownik (naruszenia kodeksu pracy)
 relacji pracodawca – pracownik (inne sprawy)
 inne, jakie?
4.10 Proszę wskazać aspekty działania w zakresie wsparcia instytucji, organizacji
pozarządowych i inicjatyw obywatelskich, w przypadku których znajomość orzeczeń
sądowych byłaby pomocna w działalności Pana/i organizacji.
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
 odpowiedzialności karnej i cywilnej za nieprawidłowo udzielone doradztwo
 zróżnicowanie orzeczeń sadowych w zależności od siedziby organizacji
 skuteczność odwołań organizacji od decyzji administracji publicznej
 inne, jakie?
4.11 Orzeczenia w jakich jeszcze innych sprawach są ważne dla Państwa organizacji?


II. Funkcjonowanie systemu udostępniania orzeczeń sądowych
Grupa pytań mających na celu zorientowanie się w sposobie w jaki respondenci docierają
do interesujących ich orzeczeń sądowych.
5. Czy organizacja, którą Pan reprezentuje, w swojej działalności *
 korzysta z orzeczeń sądowych (Jeśli wybrano, to przejść do pytania 5.1)
 nie korzysta, ale chce korzystać (Jeśli wybrano, to przejść do pytania 5.1)
 nie jest to jej do niczego potrzebne? (Jeśli wybrano, to przejść do pytania 6)
5.1 Czy Pan/i wyraża gotowość do udziału w wywiadzie telefonicznym lub osobistym
pogłębiającym problematykę wykorzystywania orzeczeń sądowych w praktyce działania
organizacji pozarządowych?*
5.2 Jeśli tak, to proszę podać kontakt.*
6. Czy Pan/i samodzielnie szuka orzeczeń sądowych w interesujących sprawach związanych
z działalnością organizacji pozarządowej, w której działa?*
Proszę wybrać jedną odpowiedź z poniższych: Tak (Przejdź do pytania 7) Nie (Przejdź
do pytania 7.1)
7. W jaki sposób Pan/Pani najczęściej zdobywa orzeczenia sądowe?
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
 samodzielnie przeglądam zasoby źródłowe (zbiory orzeczeń, strony internetowe
sądów)
 subskrybuję newsletery prawne
 korzystam z porad prawnych
 korzystam z serwisów dla organizacji pozarządowych
 w inny sposób (jaki?)
7.1 Jeśli nie, to dlaczego?
Proszę wybrać wszystkie pasujące odpowiedzi oraz dodać komentarz.
 zbyt duża liczba źródeł
 brak wiedzy o źródłach (gdzie szukać)
 brak dostępu do źródeł
 inne, jakie?
37
8. Co utrudnia samodzielne zdobywanie i korzystanie z orzeczeń sądowych?
9. Co ułatwiłoby Pani/Panu samodzielne wyszukiwanie orzeczeń sądowych?
III. Metryczka
10. Proszę wskazać funkcję jaką pełni Pan/Pani w organizacji pozarządowej.*
 członek zarządu
 osoba odpowiedzialna za księgowość
 osoba udzielająca porad prawnych
 członek organu nadzoru (komisja rewizyjna, rada)
 pracownik
 członek niefunkcyjny
 wolontariusz
11. Proszę wskazać formę organizacyjną Pana/Pani organizacji pozarządowej.*
 fundacja
 stowarzyszenie
 stowarzyszenie zwykłe
 oddział bez osobowości prawnej
 związek stowarzyszeń
 spółdzielnia
12. Jaki jest (podstawowy) zasięg działania Pani/Pana organizacji pozarządowej?
Proszę wybrać jedną odpowiedź z poniższych:
 lokalny (gmina, powiat)
 regionalny (województwo lub kilka województw)
 ogólnopolski
 międzynarodowy
Serdecznie dziękujemy za udział w badaniu!
Udzielone przez Państwa odpowiedzi pozwolą na pełniejsze dopasowanie projektowanego
systemu do oczekiwań jego potencjalnych użytkowników.
Zespół OFOP
* - pytanie obowiązkowe
C. Scenariusz badania fokusowego nr 2
„Komentarz do wstępnych wyników badania ankietowego: Identyfikacja potrzeb
potencjalnych użytkowników SAOS”
Prezentacja wstępnych wyników ankietowych:
 orientacja respondentów wobec orzeczeń sądowych;
 słowa klucze opisujące najważniejsze obszary zainteresowań organizacji
pozarządowych orzeczeniami sądowymi;
 doświadczenia w korzystaniu z orzeczeń sądowych przez organizacje pozarządowe
(źródła, sposoby docierania, bariery);
 projekcja systemu udostępniania orzeczeń sądowych.
D. Dyspozycje do telefonicznych wywiadów indywidualnych
„Pogłębienie wiedzy o udziale organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa,
wykorzystaniu orzeczeń sądowych i projekcji mechanizmu ich udostępniania”
Szanowna Pani/Szanowny Panie,
Reprezentuję OFOP, który realizuje badania na temat wykorzystania orzeczeń sądowych
przez organizacje pozarządowe w ramach projektu SAOS.
38
Kontaktuję się z Panem/Panią, ponieważ w ankiecie internetowej zadeklarował/a Pan/i
gotowość do uczestnictwa w dalszym etapie badań w formie wywiadu.
Korzystając z tej oferty chciałbym/chciałabym zadać Panu kilka pytań pogłębiających naszą
wiedzę o badanym zagadnieniu.
Wyniki badania zostaną opracowane w formie zbiorczego raportu, natomiast w przypadku
wykorzystania w raporcie wypowiedzi konkretnych respondentów zostaną opracowane w taki
sposób, aby niemożliwe było powiązanie wypowiedzi z konkretnym rozmówcą.
1) Udział w stanowieniu prawa
 Jakich interesów (społecznych) broni organizacja, o jakie interesy (społeczne) zabiega
(Inaczej czym zajmuje się organizacja, jaka jest skala tych działań – lokalna,
regionalna, ogólnopolska, międzynarodowa)?
 Jakie są główne kategorie, grupy interesariuszy (np. matki samotnie wychowujące
dzieci, członkowie organizacji pozarządowych, rowerzyści), o których interesy
zabiega organizacja?
 Czy organizacja prowadzi działania na rzecz stanowienia prawa (np. bierze udział w
konsultacjach społecznych, działaniach rzeczniczych)?
 Skąd czerpie wiedzę w zakresie problemu, który podejmuje w tego typu działaniach
(konsultacje, rzecznictwo)?
 Czy źródła, które wykorzystują są adekwatne do potrzeb (pozwalają zdobyć
potrzebną, gruntowną wiedzę umożliwiającą efektywny udział)?
 Z jakich źródeł warto korzystać w trakcie działań na rzecz stanowienia prawa?
 Czy są źródła, z których chcieliby korzystać w takiej sytuacji, a jest to utrudnione,
niemożliwe?
 Czy takim źródłem są/mogą być orzeczenia sądowe?
2) Zainteresowanie orzeczeniami sądowymi
 Czy organizacja korzysta z orzeczeń sądowych?
 Do czego organizacja wykorzystuje orzeczenia sądowe (monitoring stosowania prawa
- podejście systemowe; rozwiązanie własnego problemu – podejście operacyjne; inne
zastosowania)?
 Do czego orzeczenia mogłyby być wykorzystywane przez organizację?
 Co interesuje organizację w orzeczeniach sądowych (tematyka, np. prawa
konsumenta; sprawa, np. błędy lekarskie)?
 Czy poza treścią orzeczenia (wyrok, uzasadnienie) interesują organizacje także inne
informacje (np. strony postępowania, sprawcy, siedziba sądu, sankcja)?
3) Korzystanie z orzeczeń sądowych
 W jaki sposób organizacja znajduje orzeczenia sądowe?
 Przy pomocy jakich kryteriów (słowa klucze) przeszukują bazy danych, Internet
w poszukiwaniu interesujących treści (orzeczeń sądowych)?
 Kiedy organizacja akceptuje, a kiedy odrzuca wyniki wyszukiwania
(np. wiarygodność strony, na której opublikowano znaleziony dokument, data
publikacji, coś innego)?
 Co utrudnia organizacji znajdować interesujące orzeczenie?
 Co utrudnia organizacji efektywnie wykorzystywać znalezione orzeczenie?
 Co pomaga organizacji znajdować interesujące orzeczenia?
 Co pomaga organizacji efektywnie wykorzystywać znalezione orzeczenie?
 Gdyby organizacja miała dostęp do bazy orzeczeń to według jakich kryteriów
chciałaby sortować ten zbiór?
39
4) Promocja wykorzystywania orzeczeń przez organizacje pozarządowe
 Czy orzeczenia sądowe są/mogą być przydatne w działaniach organizacji
pozarządowych?
 W jakich sytuacjach organizacje mogą czy wręcz powinny je wykorzystywać?
 Co (argumenty, sposób udostępniania, coś innego) mogłoby przekonać organizacje do
korzystania z orzeczeń sądowych?
Dziękuję za rozmowę.
Tekst kursywą - instrukcja dla osoby prowadzącej wywiad.
E. Scenariusz badania fokusowego nr 3
„Komentarz do wyników badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu
Analizy Orzeczeń Sądowych”
Czy prawdą jest, że kwestie prawne nie odgrywają istotnego znaczenia w działaniach
większości organizacji pozarządowych?
Jeżeli tak, to dlaczego?
Jeżeli nie, to w jakich zakresach szczególnie?
Czy Państwa organizacje biorą udział w stanowieniu prawa?
Czy prawdą jest, że większość organizacji nie bierze udziału w stanowieniu prawa, nawet
dotyczącego funkcjonowania organizacji jako takich, jak i spraw, którymi się zajmują?
Jeżeli tak, to co jest przyczyną tej bierności?
Jeżeli nie, to z jakich źródeł informacji najczęściej korzystają na potrzeby takich działań?
Z jakich nie korzystają i dlaczego?
Czy prawdą jest, że organizacje pozarządowe nie wykorzystują w pełni wiarygodnych źródeł
informacji prawnej na potrzeby udziału w stanowieniu prawa?
Jeżeli tak, to z czego to wynika?
Jeżeli nie, to z jakich źródeł Państwo korzystają podejmując tego typu działania?
Z jakich nie korzystają i dlaczego?
Do czego organizacjom pozarządowym mogą być potrzebne orzeczenia sądowe?
Jakie korzyści z wykorzystywania orzeczeń mogą odnieść organizacje?
Czy korzystanie z nich może narazić je na jakieś problemy?
40
3. Tabele i wykresy
Zrealizowana liczba ankiet n = 429
Tabela 1 Znajomość orzeczeń sądowych12
Tak
53%
Nie
12%
Nie wiem
Brak odpowiedzi
3%
33%
Tabela 2 Ważność stanowienia i interpretacji prawa w następujących aspektach działania organizacji
pozarządowych13
księgowości
230
prawa pracy
201
przepisów podatkowych
218
prawa stowarzyszeń, fundacji, spółdzielczego
248
dostępu do informacji publicznej
209
współpracy z administracją publiczną
223
pożytku publicznego
171
odpowiedzialności organizacji
199
inne
139
12
Pytanie 1. Czy w pracy w organizacji pozarządowej Pan/Pani zetknął/zetknęła się z terminem „orzeczenie
sądowe” rozumiane jako „wyrok, postanowienie lub nakaz zapłaty orzeczony przez sąd w procesie karnym lub
cywilnym”?
13
Pytanie 2. Czy w działalności organizacji pozarządowej istotne są kwestie stanowienia i interpretacji prawa w
zakresie?
41
Wykres 1
14
Znaczenie znajomości orzeczeń sądowych w wybranych zakresach dla działalności organizacji
2%
43%
56%
rejestracja
sprawozdawczość
odpowiedzialność organów
odpowiedzialność organizacji
inne
50%
54%
Wykres 215
Sport, turystyka, rekreacja, hobby
17%
23%
relacja klub sportowy - zawodnik
relacja personel (trener) - zawodnik
odpowiedzialność za wypadki podczas imprez
masowych
inne
19%
41%
14
Pytanie 3. W orzeczeniach sądowych można znaleźć wykładnię przepisów dotyczących różnych aspektów
funkcjonowania organizacji pozarządowych. Czy w Pana/i opinii znajomość treści orzeczeń w następujących
zakresach byłaby przydatna dla funkcjonowania organizacji?
15
Pytanie 4. W orzeczeniach sądowych można znaleźć wykładnię przepisów dotyczących statutowej
działalności organizacji. W jakich aspektach działania Pani/a organizacji znajomość tych orzeczeń byłaby
przydatna? Na wykresach 2-11 prezentujemy rozkład odpowiedzi w ujęciu branżowym. Analiza rozwinięcia
odpowiedzi „inne” w raporcie z wyników badania.
42
Wykres 3
Edukacja i wychowanie
12%
28%
relacja placówka edukacyjna - uczeń
(korzystający)/rodzic
relacja placówka edukacyjna - instytucje systemu
oświatowego
odpowiedzialność placówki za wypadki podczas
zajęć
inne
32%
28%
Wykres 4
Kultura i sztuka
3%
17%
13%
odpowiedzialność artysty za nadużywanie wolności
wypowiedzi
sprawy w zakresie ochrony prawa autorskiego
dozwolony użytek / dostęp do dóbr kultury
33%
relacja twórca - organizacja zbiorowego
zarządzania
inne
34%
43
Wykres 5
Usługi socjalne, pomoc społeczna
8%
27%
relacja placówka pomocy społecznej - podpoieczny
23%
relacja placówka pomocy społecznej - system
pomocy społecznej
relacja personel pomocy społecznej - podopieczny
odpowiedzialność placówki wobec podopiecznych
inne
23%
19%
Wykres 6
Ochrona zdrowia
16%
32%
relacja placówka opieki medycznej (szpital,
przychodnia) - pacjent
relacja placówka opieki medycznej (szpital,
przychodnia) - płatnik (NFZ)
relacja personel placówki medycznej (lekarz,
pielęgniarka) - pacjent
inne
26%
26%
44
Wykres 7
Rozwój lokalny w wymiarze materialnym i społecznym
12%
odpowiedzialność za naruszenie warunków
zabudowy w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego
konflikty w ramach realizacji partnerstw publicznoprywatnych
22%
kary za naruszenie procedury ustawy o
zamówieniach publicznych
29%
inne
37%
Wykres 8
Ochrona środowiska
21%
41%
w sprawach o korzystanie ze środowiska
naturalnego
w sprawach o zanieczyszczanie środowiska
naturalnego
inne
38%
45
Wykres 9
Rynek pracy, zatrudnienie, aktywizacja zawodowa
7%
29%
relacja podmiot rynku pracy - podopieczny
29%
relacja podmiot rynku pracy - instytucje systemu
wyroki w sprawie niezgodnego z prawem
zwalniania pracowników
inne
35%
Wykres 10
Sprawy zawodowe, pracownicze, branżowe
14%
48%
relacja pracodawca - pracownik (naruszenia
kodeksu pracy)
relacja pracodawca - pracownik (inne sprawy)
inne
38%
46
Wykres 11
Wsparcie instytucji, organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich
5%
29%
odpowiedzialność karna i cywilna za nieprawidłowo
udzielone doradztwo
zróżnicowanie orzeczeń sadowych w zależnosci od
siedziby organizacji
skuteczność odwołań organizacji od decyzji
administracji publicznej
inne
39%
27%
Tabela 3 Korzystanie przez badane organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych16
Korzysta z orzeczeń sądowych
30%
Nie korzysta, ale chce korzystać
21%
Nie jest to jej do niczego potrzebne
10%
brak odpowiedzi
39%
16
Pytanie 5. Czy organizacja, która Pan/i reprezentuje, w swojej działalności korzysta z orzeczeń sądowych?
47
Wykres 1217
Samodzielne zdobywanie orzeczeń sądowych
33%
Tak
Nie
67%
Tabela 4 Stopień samodzielnego pozyskiwania przez organizacje pozarządowe orzeczeń sądowych 18
samodzielnie przeglądam zasoby źródłowe (zbiory orzeczeń, strony internetowe sądów)
35%
subskrybuję newsletery prawne
9%
korzystam z porad prawnych
18%
korzystam z serwisów dla organizacji pozarządowych
33%
Inne
6%
Tabela 5 Funkcja pełniona przez respondenta w organizacji pozarządowej 19 (n = 264)
członek zarządu
63%
osoba odpowiedzialna za księgowość
4%
osoba udzielająca porad prawnych
5%
członek organu nadzoru (komisja rewizyjna, rada)
3%
pracownik
13%
Członek niefunkcyjny
8%
wolontariusz
4%
17
Pytanie 6. Czy Pan/i samodzielnie szuka orzeczeń sądowych w interesujących sprawach związanych z
działalnością organizacji pozarządowej, w której działa?
18
Pytanie 7. Jeśli tak, to w jaki sposób Pan/Pani najczęściej zdobywa orzeczenia sądowe?
19
Pytanie 10. Proszę wskazać funkcję jaką pełni Pan/Pani w organizacji pozarządowej?
48
Tabela 6 Forma organizacyjna badanej organizacji20 (n = 264)
fundacja
29%
stowarzyszenie
61%
stowarzyszenie zwykłe
3%
oddział bez osobowości prawnej
1%
związek stowarzyszeń
3%
spółdzielnia
1%
inne
2%
Tabela 7 Zasięg działania badanych organizacji pozarządowych 21 (n = 262)
lokalny (gmina, powiat)
34%
regionalny (województwo lub kilka województw) 31%
krajowy
29%
międzynarodowy
6%
20
21
Pytanie 11. Proszę wskazać formę organizacyjną Pana/Pani organizacji pozarządowej.
Pytanie 12. Jaki jest (podstawowy) zasięg działania Pani/Pana organizacji pozarządowej?
49