Julian Tuwim

Julian Tuwim
Rok 2013 jest rokiem poety Juliana Tuwima i oficjalnie rozpoczął się 6 stycznia w
Łodzi. Rok 2013 jest także rokiem kompozytora Witolda Lutosławskiego i chemika Jana
Czochralskiego.
W roku 2013 przypada sześćdziesiąta rocznica śmierci Juliana Tuwima – zmarł 27
grudnia 1953 roku. W tym roku minie też sto lat od jego poetyckiego debiutu – publikacji
wiersza “Prośba” w “Kurierze Warszawskim”.
Julian Tuwim urodził się 13 września 1894 r. w Łodzi przy ul. Widzewskiej 44
(obecnie Kilińskiego 46), w zasymilowanej, mieszczańskiej rodzinie żydowskiej. Ojciec
poety, Izydor Tuwim (ur. 22 lipca 1858 w Kalwarii, zm. 1935), ukończył szkołę w Królewcu,
następnie studiował w Paryżu, znał kilka języków obcych. Był urzędnikiem i korespondentem
Azowsko-Dońskiego Banku Handlowego. Zmarł w 1935 i jest pochowany na nowym
cmentarzu żydowskim w Łodzi. Matka, Adela z Krukowskich (ur. 9 stycznia 1872 w
Mariampolu, zm. 1942), była córką właściciela drukarni, pochodziła z rodziny inteligenckiej,
jej czterej bracia byli adwokatami oraz lekarzami.
Julian Tuwim miał siostrę Irenę, rodzice rozmawiali ze sobą po polsku i czytali
Julkowi i Irence polskie wiersze.
W latach 1904-1914 r. Julian Tuwim uczęszczał do Męskiego Gimnazjum Rządowego
w Łodzi. Na początku uczył się słabo, nie okazywał zainteresowania przedmiotami ścisłymi,
zwłaszcza matematyką, przez co powtarzał szóstą klasę. W 1905 r., z powodu przetaczającej
się przez Łódź rewolucji, rodzina Tuwimów musiała opuścić miasto i schronić się na pewien
czas we Wrocławiu. Jednak to Łódź Julian Tuwim nazywał zawsze najwspanialszym miastem
na ziemi.
Już w gimnazjum fascynowała go twórczość poetów rosyjskich, Baudelaire’a,
Whitmana, Verlaine’a i Leopolda Staffa. Zadebiutował przekładając na esperanto wiersze
Staffa. Jego debiut poetycki nastąpił w 1913 roku. Wiersz Prośba opublikowany został w
„Kurierze Warszawskim”. Utwór podpisał inicjałami St. M., poznanej w 1912 r., swojej
przyszłej żony Stefanii Marchew.
W 1916 r. przeniósł się do Warszawy, z zamiarem rozpoczęcia studiów. Zaczął
studiować kolejno prawo i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim (1916–1918), ale
zrezygnował po jednym semestrze. Za to pisał coraz więcej i współpracował z kabaretami.
Swoje utwory ogłaszał w piśmie „Pro arte et studio”. Po odzyskaniu niepodległości przez
Polskę, grupa czołowych, polskich młodych poetów, założyła w 1920 r. miesięcznik poetycki
„Skamander”. Członkowie grupy poetyckiej Skamander stanowili pierwszą, wielką falę
emigracji polskich literatów i poetów. Członek założyciel Związku Artystów i Kompozytorów
Scenicznych (ZAiKS).
30 kwietnia 1919 r. Julian Tuwim poślubił Stefanię Marchew w zburzonej w
listopadzie 1939 Wielkiej Synagodze w Łodzi, przy al. Kościuszki 1.
W następnych latach ukazywały się kolejne tomy poezji Tuwima: Sokrates tańczący
(1920), Siódma jesień (1922), Wierszy tom czwarty (1923), Słowa we krwi (1926), Rzecz
czarnoleska (1929), Biblia cygańska (1932) i Treść gorejąca (1936). Poeta wydał również
poematy: Bal w Operze (1936) i Kwiaty polskie (1949) oraz dał się poznać jako tłumacz,
między innymi Puszkina i Gogola. Autor popularnych wierszy dla dzieci, m.in. Lokomotywa,
Ptasie radio, Pan Hilary, Rzepka, Słoń Trąbalski, Bambo.
3 maja 1935 roku umiera w Łodzi ojciec Tuwima. Po śmierci męża Adela Tuwimowa
przeniosła się na stałe do Warszawy i popadła w poważną chorobę psychiczną, próbowała
popełnić samobójstwo. Ostatni okres życia spędziła w szpitalu dla psychicznie chorych w
Otwocku. Podczas likwidacji otwockiego getta została zastrzelona przez Niemców 19 sierpnia
1942. W tym czasie Tuwim dużo pracuje a przeżycia rodzinne i zawodowe wpływają ujemnie
na stan jego zdrowia. Pogłębiają się stany lekowe – agorafobiczne, które nie opuszczają go
już do końca życia. Od tego czasu do września 1939 roku całymi tygodniami nie wychodzi z
domu a jeżeli już to w towarzystwie żony lub przyjaciół.
W czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował w Biurze Prasowym Wodza
Naczelnego Józefa Piłsudskiego. Wybuch II wojny w 1939 r. zmusił poetę do ucieczki z
Polski. Przez Rumunię i Włochy dotarł do Francji. Wspólnie z Janem Lechoniem, Antonim
Słonimskim, Kazimierzem Wierzyńskim oraz Mieczysławem Grydzewskim (określanymi
jako poeci satelici) spotykali się w paryskiej kawiarni „Café de la Régence”.
Latem 1940 r., w obliczu kapitulacji Francji i osobistego zagrożenia, Tuwim, razem z
Lechoniem, udali się przez Hiszpanię do Lizbony, a następnie do Rio de Janeiro (Brazylia),
gdzie dołączył do nich Kazimierz Wierzyński. Ostatecznie wspólnie wyjechali do Nowego
Jorku, gdzie poeta mieszkał przez blisko pięć lat (1942-1946). Na początku 1946 roku działał
w Komisji Pomocy Naukowej dla Kraju, za którym cały czas tęsknił. To wtedy powstały
Kwiaty polskie, dzieło uważane przez poetę za bardzo ważny utwór w jego artystycznym
rozwoju.
Do Polski przyjechał w 1946 r., jako jeden z pierwszych powracających z Zachodu
pisarzy i stał się osobowością chronioną, adorowaną i uprzywilejowaną przez ówczesne
władze. Został okrzyknięty poetą państwowym. Zamieszkał w Warszawie, przez kilka
miesięcy w 1947 był kierownikiem artystycznym Teatru Muzycznego w Domu Wojska
Polskiego, w latach 1948-51 został dyrektorem artystycznym Teatru Nowego w Warszawie, a
potem jego kierownikiem literackim. W ostatnich latach życia Tuwim stworzył niewiele
wierszy; czasami tylko ulegał prośbom zaprzyjaźnionych redaktorów, potrzebujących wierszy
na rocznicowe okazje. W tym czasie sporo tłumaczył, głównie z rosyjskiego, m.in.
Eugeniusza Oniegina. Prowadził też od 1949 r. aż do śmierci, rubrykę Cicer cum caule, czyli
Groch z kapustą w „Problemach”.
Po powrocie do Polski wraz z żoną adoptowali Ewunię, dziewczynkę, która w czasie
wojny straciła oboje rodziców. Córka Ewa w 2006 założyła „Fundację im. Juliana Tuwima i
Ireny Tuwim”. Celem Fundacji jest udzielanie pomocy niepełnosprawnym i nieuleczalnie
chorym dzieciom oraz niepełnosprawnej i nieuleczalnie chorej młodzieży, a także
sprawowanie opieki nad dorobkiem artystycznym poety oraz jego siostry.
W latach 1928 i 1949 zdobył Nagrodę Literacką miasta Łodzi, a w 1935 nagrodę polskiego
Pen Clubu. W 1949 r. otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego, a w 1951
nagrodę literacką pierwszego stopnia.
Tuwim był również bibliofilem i zbieraczem wszelkich osobliwości. Oprócz
twórczości poetyckiej, pozostawił po sobie także prace będące odzwierciedleniem jego
zainteresowań, np. Czary i czarty polskie, Wypisy czarnoksięskie, Polski słownik pijacki i
antologię bachiczną, Pegaza dęba, czyli panopticum poetyckie.
Julian Tuwim zmarł nagle, 27 grudnia 1953 w Zakopanem. Podobno w jego kieszeni
znaleziono kawiarnianą serwetkę z zapisanym zdaniem „Dla oszczędności zgaście światło
wiekuiste, gdyby miało mi kiedyś zaświecić”. Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w
Warszawie. Pośmiertnie przyznano mu Order Polonia Restituta.
Obchody Roku organizuje rodzinne miasto poety - Łódź. W planach organizatorów jest m.in.
 duża wystawa multimedialna "O gorejącej treści zdarzeń", poświęcona Tuwimowi,
jego czasom, rodzinie i środowisku artystycznemu, które współtworzył, oraz spektakl
"Bal w Operze" do muzyki Zygmunta Krauzego.
 Próbą pożenienia poezji Tuwima z muzyką poważną ma być koncert "Słopiewnie", na
którym poezja Tuwima zaprezentowana zostanie w interpretacjach wielkich





kompozytorów XX wieku: Karola Szymanowskiego, Witolda Lutosławskiego,
Henryka Mikołaja Góreckiego i Krzysztofa Meyera, a także utwory muzyczne (np.
symfonie) inspirowane jego twórczością.
Zaplanowano też serię happeningów związanych z postacią Tuwima, m.in.
inscenizację ślubu poety ze Stefanią Marchew (poślubił ją 30 kwietnia 1919 w
Wielkiej Synagodze w Łodzi).
mają też zostać ogłoszone konkursy na plakat i logo obchodów, uruchomiona zostanie
także specjalna strona internetowa. W lutym zaś wystartuje ścieżka edukacyjna w
łódzkich szkołach i bibliotekach. Wkrótce ogłoszony też zostanie ogólnopolski
konkurs na komiks o Tuwimie (rozstrzygnięcie podczas Międzynarodowego Festiwalu
Komiksu i Gier w październiku).
Ciekawie zapowiada się koncert Grande Valse Brillante w ramach Święta Łodzi podczas którego wystąpią artyści wykonujący muzykę do tekstów Tuwima. Choć
projekt jest na razie w sferze planów, jest w czym wybierać, bo teksty Tuwima były
dość często adaptowana przez muzyków - piosenki Tuwima w swoim repertuarze mają
m.in. Grzegorz Turnau, Michał Bajor, Janusz Radek, L.U.C., Kazik Staszewski,
Buldog, Pustki, Tatiana Okupnik, Grabaż, Justyna Steczkowska, Akurat, Włochaty,
Fokus, Rambo Jet, Paweł Kukiz i Piersi. Koncert ma przypomnieć też dawniejsze
przeboje Tuwimowskie z repertuaru m.in. Hanki Ordonówny czy Ewy Demarczyk.
Wydarzenia związane z Rokiem Tuwima zawitają też do pociągu Intercity "Tuwim"
relacji Łódź-Warszawa-Łódź: organizatorzy zapowiadają teatr, muzykę, aktorów i
piosenkarzy zaczepiających "Tuwimem", multimedialny wagon z telebimami, na
których prezentowane będą filmy i informacje o Tuwimie. Na dworcu Łódź-Widzew
odbędzie się happening dla dzieci - inscenizacja wiersza "Lokomotywa".
Minister kultury Bogdan Zdrojewski chciałby też, aby w Łodzi powstał związany z
Tuwimem ośrodek, który po zakończeniu 2013 r. będzie kontynuować działalność.
Wiersze dla dzieci:
Mowa ptaków, Kapuśniaczek, Wieczór zimowy w mieście, Warzywa, Ptasie plotki,
Warszawa, Rzeczka, Figielek, Gabryś, Bambo, Abecadło, Taniec, Kotek, Mróz, Cuda i
dziwy, Dżońcio, Lokomotywa, Ptasie radio, W aeroplanie, Stół, Trudny rachunek, Dwa
Michały, Rozmowa ptaków, Dzieci w polu, Słoń Trąbalski, Zosia Samosia, Rok i bieda,
Spóźniny słowik, O Grzesiu kłamczuchu i jego cioci, O panu Tralalińskim, Dyzio marzyciel,
Słówka i słufka, Rzepka, Idzie Grześ, Skakanka, Wszyscy dla wszystkich, List do dzieci,
Pstryk, Rycerz Krzykalski, Okulary, Pan Maluśkiewicz i wieloryb, Raz-dwa-trzy.
Literatura:
1. J.Tuwim „Wiersze” opracowanie Alina Kowalczykowa, Warszawa 1986, Czytelnik
2. http://www.culture.pl/kalendarz-pelnatresc/-/eo_event_asset_publisher/L6vx/content/rok-tuwima
3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Julian_Tuwim
4. http://www.uml.lodz.pl/tuwim/julian_tuwim/
5. http://www.uml.lodz.pl/tuwim/program_lodzkich_obchodow
Opracowały: Grażyna Krychowiak, Barbara Michniewicz