Dostęp do informacji środowiskowej w walce o prawa

Materiały opracowane w ramach projektu „Prawa człowieka – perspektywa globalna.
Scenariusze zajęć dla dzieci i młodzieży” dofinansowanego przez Ministerstwo
Edukacji Narodowej
Zrównoważony rozwój a prawa człowieka
Opracowanie scenariusza: Gabriela Lipska
Konsultacje metodyczne: Joanna Góral – Wojtalik
Dostęp do informacji środowiskowej
w walce o prawa człowieka
Scenariusz zajęć dla gimnazjum
Zajęcia można realizować na lekcjach przedmiotowych1: wiedza o społeczeństwie, geografia.
Czas: 45 min
Główne zagadnienia zajęć
– zrównoważony rozwój a prawa człowieka
– prawa umożliwiające egzekwowanie praw człowieka
Cele zajęćPo zakończeniu zajęć uczeń powinien:
– wymienić inicjatywy podejmowane na rzecz ZR i praw człowieka w różnych krajach,
– rozumieć, że prawa człowieka i Zr to kwestie dotycząca ludzi na całym świecie,
– identyfikować działania potrzebne by dochodzić swoich praw w kwestiach
środowiska,
– rozumieć że jako obywatel ma prawo i obowiązek angażować się w ochronę
środowiska.
Metody i techniki pracyanaliza tekstu, wyławianie szczegółowych informacji, czytanie ze zrozumieniem,
praca w parach, burza mózgów, prezentacja.
Środki dydaktyczne
mini ankieta, mapa polityczna świata, karteczki samoprzylepne
LiteraturaKonwencja z Aarhus i inicjatywy z nią związane www.unece.org/env/pp
pełen tekst konwencji z Aarhus w języku polskim www.mos.gov.pl
Globalna Północ Globalne Południe, Polska Tanzania, IGO, Warszawa 2008
www.igo.org.pl
Problem klimatu a prawa człowieka, Oxfam Briefing Paper, październik 2008, PZS,
Warszawa 2008
Sisters on the planet www.oxfamorg.uk
www.greensl.net
www.mysa.org
www.comhar.org
www.iclei.org
Za Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego
oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Dostępne na http://bip.men.gov.pl/akty_projekty.php#20081223.
1
Copyright Polska Akcja Humanitarna
Zrównoważony rozwój a prawa człowieka
Przebieg zajęć
Zajęcia nr 1
Czas
Co trzeba zrobić?
5 min
Przedstaw uczniom temat zajęć. Powiedz uczniom, że chcesz poznać
ich zdanie na temat zmian klimatycznych i ich wpływu na życie ludzi
na całym świecie. Zachęć uczniów do wypowiedzi.
5 min
Rozwieś mapę świata. Spytaj uczniów, czy są takie kraje na świecie,
które bardziej niż inne borykają się z problemami dotyczącymi
środowiska, lub mocno odczuwają zmiany klimatu. Poproś by
wymienili kilka z nich. Poproś by uczniowie dobrali się w pary.
Rozdaj karteczki po jednej na parę. Poproś każdą parę o zapisanie
nazwy kraju i hasłowo problemu, o jakim wiedzą (informacje
mogą dotyczyć wydobycia surowców naturalnych, zasobów
przyrodniczych, katastrof naturalnych, itp.).
5 min
Gdy uczniowie są już gotowi poproś by kolejno naklejali karteczki
na mapę w odpowiednim miejscu. Następnie odczytaj zapisane
informacje. Możesz podsumować ćwiczenie mówiąc, że problemy
takie jak zmiany klimatyczne najciężej odczuwają mieszkańcy krajów
globalnego Południa, krajów zbyt biednych by zapewnić ochronę
swoim obywatelom i środowisku. Krajów, których obywatele
i gospodarka są mocno zależne od środowiska naturalnego.
10 min
Powiedz uczniom, że zapoznają się z przykładami działań
podejmowanych przez ludzi w różnych krajach na rzecz ochrony
praw człowieka w kontekście środowiska. Podziel uczniów na
5 grup. Rozdaj grupom opisy przypadków. Zadaniem uczniów jest
znalezienie odpowiedzi na następujące pytania:
– – – – – – Materiały
Mapa geofizyczna
lub polityczna świata,
samoprzylepne karteczki
Kwestię wydobywania
surowców naturalnych
i produkcji przemysłowej
na rynki krajów globalnej
Północy możecie omówić
na dodatkowej lekcji lub
na lekcji geografii.
Materiał pomocniczy nr 2
jakiego kraju dotyczy opis
czego dotyczył problem
kogo dotyczył problem
jakie działania/ rozwiązania zostały podjęte
kto podjął działania na rzecz jego rozwiązania
jak zakończyła się sprawa.
10 min
Przedstawiciele grup prezentują wyniki pracy. Notuj na kartce
wypowiedzi dotyczące kroków, jakie zostały podjęte.
5 min
Zapisz na tablicy 3 hasła: dostęp do informacji, podjęcie działań,
tablica, kreda
akty prawne i sądy. Podsumuj odpowiedzi uczniów mówiąc, że aby
podjąć działania potrzebujemy informacji, musimy wiedzieć o co
chodzi, np. jaki wpływ na środowisko ma znajdująca się w pobliżu
fabryka. Znając fakty i mając wiedzę mamy prawo podjąć działania
i dochodzić prawa do czystego środowiska. Jest to możliwe
dzięki zapisom prawnym, ustawom. Swoich praw np. do czystej
wody możemy dochodzić przed sądem. Jako obywatele możemy
i powinniśmy dochodzić praw do życia w czystym środowisku nie
zagrażającym zdrowiu i życiu. Przykłady udanych inicjatyw, z którymi
zapoznaliście się na zajęciach, mogą być inspiracją i motywacją do
działania.
Uwagi
Zrównoważony rozwój a prawa człowieka
Każda grupa ma 2 minuty
na prezentacje wyników
pracy.
Copyright Polska Akcja Humanitarna
Materiały pomocnicze dla nauczyciela
Materiał pomocniczy nr 1
Dostęp do informacji środowiskowej
Zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka każdy za nas ma prawo do życia i rozwoju bez względu na pochodzenie, płeć czy wiek. Prawa człowieka każdemu z nas gwarantują moralne prawo dostępu do rzeczy niezbędnych
do życia. Jednak prawa do życia, schronienia, wyżywienia, zdrowia milionów ludzi na świecie są łamane każdego
dnia. Dzieje się tak ponieważ dążąc do dobrobytu za wszelką cenę bez zachowania zasad zrównoważonego rozwoju
kraje wysoko rozwinięte doprowadziły do zachwiania równowagi znacząco przyczyniając się do zmian klimatycznych. Konsekwencje ponoszą ludzie na całym świecie. Najdotkliwiej odczuwają je mieszkańcy globalnego Południa,
ponieważ po pierwsze bardziej niż mieszkańcy krajów uprzemysłowionych zależą od przyrody, a po drugie dlatego,
że rządów tych krajów nie stać na zapobieganie katastrofom naturalnym spowodowanym przez zmiany klimatyczne
ani na adaptację do nowych warunków. Skutkiem powodzi, susz, podnoszenia się poziomu morza i nieprzewidywalności pogody są problemy zdrowotne, niedobory wody, słabe plony, znikające państwa a nawet śmierć. Wszystko
to stanowi naruszanie praw człowieka. Inicjatywy na rzecz dochodzenia sprawiedliwości w kwestii środowiskowej,
współdecydowania o kierunkach rozwoju i wykorzystywania zasobów naturalnych są, obok politycznej decyzji patrzenia na problem zmian klimatycznych przez pryzmat praw człowieka, działaniem, które ma szansę na powodzenie. Aby skutecznie dochodzić swoich praw, ważne jest znać i egzekwować przysługujące nam tzw prawa dostępu:
prawo dostępu do informacji, prawo do partycypacji społecznej, prawo do dochodzenia swoich praw przed sądem.
Aby działać przede wszystkim potrzebujemy wiedzieć, znać dane, mieć dostęp do analiz i badań. Mając wiedzę
możemy świadomie uczestniczyć w dyskusjach, dialogu czy debacie publicznej z np. rządem lub przedstawicielami
instytucji i firm. Aby nasz udział w procesie decyzyjnym był pełen, musimy mieć prawo do odwołania się do prawa,
sądu, aktów i ustaw. W Unii Europejskiej takie prawa są gwarantowane przez Konwencję z Aarhus. W wielu krajach
inicjatywy związane z informacją, dostępem i sprawiedliwością w kwestiach środowiskowych są realizowane przy
udziale organizacji pozarządowych tak jak ma to miejsce w globalnej koalicji grup i organizacji, których celem jest
wdrożenie zobowiązań dotyczących dostępu do informacji, partycypacji społecznej i sprawiedliwości i obywateli
tzw inicjatywy TAI.
„Powszechny dostęp do informacji jest niezbędny dla zrównoważonego rozwoju. Informacja publiczna dotycząca
stanu środowiska naturalnego daje obywatelom możliwość kontroli przestrzegania norm i standardów. Społeczny
wgląd w sposób, w jaki produkcja przemysłowa na określonym terenie wpływa na środowisko naturalne, jest skutecznym czynnikiem stymulującym włączanie zrównoważonego zarządzania otoczeniem w działania przemysłowe
(…) Skuteczne zarządzanie środowiskiem naturalnym wiąże się z pełnym uczestnictwem społeczeństwa. Rozwój
nie będzie zrównoważony bez znaczącego, wyraźnego wkładu i kontroli nad podejmowanymi decyzjami ze strony
obywateli. Duży zakres społecznego uczestnictwa gwarantuje długotrwały sukces (…) partycypacja społeczna jest
efektywna tylko wtedy, jeśli wdrażana jest na wszystkich etapach podejmowanego działania.(…) Prawo powinno
odzwierciedlać potrzeby ludzi, a to może być osiągnięte jedynie poprzez proces konsultacyjny, polegający na zebraniu opinii i ich uwzględnieniu w procesie legislacyjnym.
Opracowanie raportu „Sustainable development and environmental democracy in Tanzania. An assessment of
Access to information, Participation and Justice in environmental decision making”. LEAT Lawyer’s Environmental
Action Team. www.igo.org.pl
Materiał pomocniczy nr 2
Opisy/ studium przypadków
GREEN MOVEMENT SRI LANKA (SRI LANKA)
Lankijska organizacja prowadzi program zarządzania kryzysowego. Zbiera informacje na temat zagrożeń wynikających z katastrof naturalnych, na podstawie wywiadów tworzy mapy zagrożeń, zasobów potrzeb, wspólnie
z mieszkańcami. Dzięki temu, kiedy w 2006 roku tsunami uderzyło w Sri Lanke, jako jedna z niewielu organizacji
była w stanie efektywnie odpowiedzieć, zorganizować pomoc humanitarną dla mieszkańców wyspy.
Copyright Polska Akcja Humanitarna
Zrównoważony rozwój a prawa człowieka
MATHARE YOUTH SPORT ASSOCIATION – MYSA (KENIA)
MYSA to kenijska organizacja działająca na terenie slumsów w Nairobi stolicy Kenii. Działalność organizacji łączy
sport z pracą na rzecz społeczności lokalnej. W ramach ligi piłki nożnej dziewczynki i chłopcy pochodzący z biednych dzielnic – slumsów na równych prawach tworzą zespoły i uczestniczą w turnieju piłkarskim. Aby przejść wyżej
w eliminacjach, zespoły zbierają punkty. Punkty można zdobyć za wygrany mecz, ale również za prace na rzecz
społeczności. Raz w tygodniu zespoły uczestniczą w akcjach sprzątania slumsów i oczyszczania kanałów. Dzięki
temu stan sanitarny dzielnic jest nieco lepszy, co ogranicza rozprzestrzenianie się chorób.
COMHAR (IRLANDIA)
Organizacja COMHAR stawia sobie za cel budowanie dialogu społecznego między władzami a obywatelami. Aktywnie prowadzi narodowe konsultacje na tematy związane z rozwojem i ochroną środowiska naturalnego. Aby szerzyć
posiadane informacje, organizuje otwarte spotkania, konferencje i warsztaty dla wszystkich zainteresowanych.
W czasie tych wydarzeń obywatele mają szanse na bieżąco poznawać najnowsze dane dotyczące środowiska.
THE GREENPOINT WILLIAMBURG ENVIRONMENTAL BENEFITS PROGRAM (USA)
Program powstał w odpowiedzi na ustalenia sądowe w sprawie o zły stan sanitarny wody w dzielnicy Greenpoint
i Wiliamsburg w mieście Nowy York na wschodnim wybrzeżu. W ramach 3 letniego programu mieszkańcy dzielnic
są włączeni w proces monitorowania stanu czystości wody oraz proces decyzyjny – proponowania rozwiązań, które
następnie są wdrażane przy pełnym uczestnictwie mieszkańców.
PARTICIPATION PRIORITY SETTING IN TROYAN (BUŁGARIA)
Miasteczko Troyan w Bułgarii to licząca 46 000 osób społeczność, której władze stanęły przed dylematem – czy
rozwijać się dalej i inwestować w przemysł nawet, jeśli dzieje sie to kosztem środowiska, czy zachować przyrodę.
Problemem stało się zanieczyszczenie powietrza, wody oraz przepełnienie się wysypiska śmieci. Władze nie potrafiły poradzić sobie z ilością i skalą problemów. W wyniku powstałej inicjatywy mieszkańcy zostali włączeni proces
decyzyjny i sami wyznaczyli priorytetowe działania na rzecz walki z zainstaniałymi problemami.
KOMITET PRZECIWPOWODZIOWY W GAIBANDHA (BANGLADESZ)
Co roku 1/3 powierzchni w Bangladeszu znajduje się pod wodą w wyniku sezonowych monsunów. Zmiany klimatyczne znacznie pogorszyły tę sytuację, ponieważ teraz powodzie przychodzą bardzo nieregularnie. W regionie
powstało oddolnie 10 komitetów przeciwpowodziowych. W miejscowości Gaibadha komitet tworzą kobiety. Ich
głównym działaniem jest monitoring stanu warunków pogodowych, ostrzeganie społeczności, przygotowanie na
przyjście powodzi oraz ratowanie życia ludzkiego i dobytku.
LEAT (TANZANIA)
Mbagala jest jedną z dzielnic Daar es Salam, w jej pobliżu działa fabryka tekstyliów KTM. W wyniku niezależnych
badań okazało się, że ścieki z fabryki są odprowadzane bezpośrednio do rzeki rurociągiem. Rurociąg jest wadliwy
więc ścieki zanieczyszczają okoliczne pola uprawne. Po zorganizowaniu spotkań z przedstawicielami społeczności
ustalono plan działania. Następnie prawnicy LEAT złożyli skargę przeciwko działaniom fabryki KTM do Komisarza
Regionalnego i prezydenta.
Zrównoważony rozwój a prawa człowieka
Copyright Polska Akcja Humanitarna