Status teoretyczny nauk o mediach – kilka uwag do dyskusji

Status teoretyczny nauk o mediach –
kilka uwag do dyskusji
Marek Jabïonowski, Wojciech Jakubowski
W
ostatnich dekadach wpáyw mediów na
Īycie paĔstw i narodów – oraz zmiany
dokonujące siĊ w nich samych (m.in. przejĞcie od mediów analogowych do cyfrowych
oraz od stacjonarnych do sieciowych i mobilnych) – spowodowaáy, Īe staáy siĊ one trwaáym
elementem Īycia spoáecznego, politycznego
i kulturalnego. We wrzeĞniu 2014 r. minister
nauki prof. Lena Kolarska-BobiĔska uczestniczyáa w Parlamencie Europejskim w konferencji „European Intersectoral Summit on
Research and Innovation” (EISIRI). Spotkanie odbywaáo siĊ pod hasáem „Nauka, media
i demokracja”. Profesor Kolarska-BobiĔska,
zabierając gáos w kwestii spoáecznej roli badaĔ naukowych i innowacji, podkreĞliáa m.in.,
1
Īe nauka, biznes i media odgrywają kluczową
rolĊ w ksztaátowaniu i umacnianiu europejskiej
kultury innowacji, podobnie jak niezakáócony
przepáyw informacji, który wpisuje siĊ w ideĊ
open access, czyli otwartego dostĊpu do wiedzy1. Z powyĪszym stwierdzeniem wiąĪe siĊ
zainteresowanie i zaangaĪowanie spoáecznoĞci
nauki na poziomie miĊdzynarodowym w badanie szeroko pojĊtych Ğrodków masowego
przekazu. Jedną z licznych konsekwencji tego
stanu rzeczy stanowi rozwój reßeksji i badaĔ
naukowych dotyczących obszaru mediów
dostrzegalny od lat z polskiej perspektywy2.
Pojawiáy siĊ wspólnie deÞniowane zjawiska,
okreĞlane problemy do rozwiązania, przyjmowane techniki i metody badaĔ, co prostą
Patrz: dokument bez tytuáu [email protected] [dostĊp: 26.09.2014].
Drogowskazem pomocnym przy deÞniowaniu nowej dyscypliny byáa myĞl teoretyczna m.in. prof.prof. Walerego Pisarka i Tomasza Gobana-Klasa. Wyrywkowe spojrzenie na publikacje ukazujące siĊ w ostatnich latach pozwala
na konstatacjĊ, Īe staraniem oĞrodków akademickich ukazują siĊ m.in. nastĊpujące serie wydawnicze: Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego – „Media początku XXI wieku” (m.in.: Media a rok 1989. Obraz przemian
i nowe zjawiska na rynku, red. à. SzurmiĔski, Warszawa 2010; P. Swacha, Polityka informacyjna Polskiego Stronnictwa Ludowego 1945–1947, Warszawa 2010; ZawartoĞü mediów, czyli rozwaĪania nad metodologią badaĔ medioznawczych, red. T. Gackowski, Warszawa 2011; K. Gajlewicz-Korab, Obraz muzuámanów we Francji w tamtejszych
tygodnikach opinii, Warszawa 2011; Manipulacja w mediach. Media o manipulacji, red. T. Gackowski, J. Dziedzic,
Warszawa 2011; A. Waszkiewicz, Wizerunek organizacji. Teoria i praktyka badania wizerunku uczelni, Warszawa 2011; Systemy medialne w XXI wieku. Wspólne czy róĪne drogi rozwoju?, red. A. Jaskiernia, J.W. Adamowski,
Warszawa 2012; M. StĊpieĔ, Strukturalna budowa utworu. Dzieáo literackie w ÞlozoÞi, naukach humanistycznych,
literaturoznawstwie i prawie autorskim, Warszawa 2012; P. Siuda, Kultury prosumpcji. O niemoĪnoĞci powstania
globalnych i ponadpaĔstwowych spoáecznoĞci fanów, Warszawa 2012; Quo vaditis? Interdyscyplinarne horyzonty
nauk o mediach, red. T. Gackowski, Warszawa 2012; K. KamiĔska, Debata nad stanem wojennym w Polsce. Publi2
12
drogą prowadziáo do powstania samodzielnej
dyscypliny.
WyodrĊbnienie w 2011 roku dyscypliny „nauki o mediach3 wywoáaáo oĪywioną
Marek Jabáonowski, Wojciech Jakubowski
wymianĊ myĞli o ich statusie teoretyczno-metodologicznym, która toczy siĊ przede
wszystkim na áamach kwartalnika „Studia
Medioznawcze”4. Dyskusja koncentrowaáa
cystyka „Gazety Wyborczej”, „Naszego Dziennika”, „Rzeczpospolitej”, „Trybuny” oraz „ĩycia” z lat 1989–2008, Warszawa 2013; Komunikowanie masowe i polityka medialna w epoce globalizacji i cyfryzacji – aspekty miĊdzynarodowe, red.
J.W. Adamowski, A. Jaskiernia, Warszawa 2013; J. Szylko-Kwas, Wywiad telewizyjny – cechy twórcze a norma gatunkowa,
Warszawa 2013; Nowe media. Wyzwania i ograniczenia, red. T. Gackowski, Warszawa 2013; à. Przybysz, Komunikowanie
polityczne 2.0. Analiza amerykaĔskiej i polskiej kampanii prezydenckiej, Warszawa 2013; O wáasnej promocji Ğrodków przekazu w Polsce – miĊdzy teorią a praktyką, red. A. Jupowicz-Ginalska, Warszawa 2013; MiĊdzykulturowe aspekty dziaáalnoĞci
mediów w epoce globalizacji, red. J.W. Adamowski, A. Jaskiernia, Warszawa 2014; Marketing polityczny a public relations.
RóĪnice, podobieĔstwa, kontrowersje, red. W. JabáoĔski, Warszawa 2014); Wydawnictwo Uniwersytetu JagielloĔskiego –
„Media” (m.in.: L. Gorman, D. Mc Lean, Media i spoáeczeĔstwo. Wprowadzenie historyczne, Kraków 2010; T. Flew, Media
globalne, Kraków 2010). Staraniem tego samego wydawnictwa ukazaáy siĊ takĪe: A. Nowosad, Wáadza i media w Buágarii, Kraków 2008; K. Wolny-ZmorzyĔski, Jaka informacja? Rzecz o percepcji fotograÞi dziennikarskiej, Kraków 2010;
B. Nierenberg, Zarządzanie mediami. UjĊcie systemowe, Kraków 2011; A. Hess, Spoáeczni uczestnicy medialnego dyskursu
politycznego w Polsce. Mediatyzacja i strategie komunikacyjne organizacji pozarządowych, Kraków 2013; R. KuĞ, PBS.
AmerykaĔska telewizja publiczna, Kraków 2013). Staraniem Uniwersytetu Wrocáawskiego ukazuje siĊ seria „Komunikowanie i media” (np. Studia empiryczne nad komunikowaniem politycznym w Polsce, red. B. Dobek-Ostrowska, K. Majdecka,
Wrocáaw 2011). NaleĪy takĪe odnotowaü prace wydawnictw Uniwersytetu Adama Mickiewicza (np. R. Kowalczyk, Radio
lokalne w Polsce, PoznaĔ 2007) czy UMCS – seria pokonferencyjna „Wspóáczesne media” (np. Kryzys w mediach, T. 1 i 2.
red. I. Hofman, D. KĊpa-Figura, Lublin 2012). Na polu publikacji podejmujących problematykĊ medioznawczą aktywne są
takĪe liczne wydawnictwa, przykáadowo Wydawnictwo A. Marszaáek Þrmuje seriĊ „Oblicza mediów” (np. T. Gackowski,
Wáadza na dywaniku. Jak polskie media rozliczają polityków? Nowy model komunikacji politycznej, ToruĔ 2013; K. Burno, Blog jako nowa forma komunikowania politycznego na przykáadzie blogów polityków Platformy Obywatelskiej (2004–
2010), ToruĔ 2013); wydawnictwo POLTEXT prowadzi seriĊ „Akademickie warsztaty dziennikarskie” (np. Mistrzowie
literatury czy dziennikarstwa?, red. K. Wolny-ZmorzyĔski, W. Furman, J. Snopek, Warszawa 2011; A. Kaliszewski, Gáówne
nurty w kulturze XX i XXI wieku. PodrĊcznik dla studentów dziennikarstwa i komunikacji spoáecznej, Warszawa 2012;
L. OlszaĔski, Media i dziennikarstwo internetowe, Warszawa 2012; Komunikacja wizualna w prasie i mediach elektronicznych, red. K. Wolny-ZmorzyĔski, W. Furman, K. GroĔ, Kraków 2013 ; Komunikacja wizualna w reklamie, public relations
i w prawie, red. K. Wolny-ZmorzyĔski, W. Furman, K. GroĔ, Kraków 2013); wydawnictwo krakowskie UNIVERSITAS
w serii „Dziennikarstwo i Ğwiat mediów” pod red. Z. Bauera i E. ChudziĔskiego wydaáo m.in.: T. Goban-Klas, Wartki nurt
mediów. Ku nowym formon spoáecznego i Īycia informacji, Kraków 2011; S. JĊdrzejewski, Radiofonia publiczna w Europie w erze cyfrowej, Kraków 2011; K. Gajdka, Rzecznik prasowy w otoczeniu mediów. Teoria i praktyka, Kraków 2012).
Cenną seriĊ „Edukacja medialna” przygotowywaáy Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne (np.: K. Jakubowicz, Unia
Europejska a media. MiĊdzy kulturą a gospodarką, Warszawa 2010). Zwraca uwagĊ aktywnoĞü na tym polu takich wydawnictw jak OÞcyny Wydawniczej „Humanitas” w Sosnowcu (np. Przemiany systemu medialnego polsko-rosyjskie spojrzenie,
red. M. Gierula, Sosnowiec–Krasnodar–Sankt Peterburg 2011) czy Konsorcjum Akademickiego (np.: S. GawroĔski, Media relations sáuĪb mundurowych w Polsce. Analiza wybranych formacji, Kraków–Rzeszów–ZamoĞü 2011). Sporadycznie
sprawami mediów zajmuje siĊ wydawnictwo C.H. Beck (np.: J. Taczkowska-Olszewska, DostĊp do informacji publicznej
w polskim systemie prawnym, Warszawa 2014). Problematyka mediów byáa równieĪ obecna na I Ogólnopolskim Kongresie
Europeistyki, zob. Uczestnicy I Ogólnopolskiego Kongresu Europeistyki. Przewodnik, red. J. Tymanowski, P. Stawarz, Warszawa 2014. TamĪe noty o polskich europeistach aktywnych w obszarze badaĔ medioznawczych. ProblematykĊ studiów
nad mediami i komunikacją z politologicznego punktu widzenia podjĊli W. Jakubowski, P. ZaáĊski, à. ZamĊcki w pracy
Nauki o polityce. Zarys koncepcji dyscypliny, Biszkek–Puátusk 2013.
3
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa WyĪszego z 8 sierpnia 2011 roku w sprawie obszarów wiedzy,
dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych (Dz.U. Nr 179 poz. 1065). Legislator, zastanawiając
siĊ nad medioznawstwem, znajdowaá siĊ w powaĪnym káopocie. Chcąc odnieĞü siĊ do mediów masowych, musiaá
uwzglĊdniaü róĪne grupy problemów. KaĪdy z nich mógá, a nawet powinien, byü rozpatrywany z róĪnych punktów
widzenia. Wydaje siĊ, Īe záoĪonoĞü obiektu badaĔ – i bĊdąca jego pochodną wieloaspektowoĞü podejĞü badawczych
– zdecydowaáy o nazwie dyscypliny jako „nauki o mediach”, a nie „nauka o mediach”.
4
Dyskusja zostaáa zainaugurowana w 2012 r., kiedy to w nr 2 (49) kwartalnika ukazaáy siĊ artykuáy M. Jabáonowskiego i T. Gackowskiego, ToĪsamoĞü nauk o mediach. Obszary, perspektywy, postulaty (s. 15) oraz M. Mro-
Status teoretyczny nauk o mediach – kilka uwag do dyskusji
siĊ na obszarach, perspektywach i postulatach
formuáowanych wobec nowej dyscypliny stawiającej pierwsze kroki na naukowej mapie
Polski. Celem artykuáu, w ramach toczącej siĊ
debaty nad toĪsamoĞcią dyscypliny, jest próba zwrócenia uwagi na fakt, Īe przedmiotem
materialnym nauk o mediach są Ğrodki spoáecznego komunikowania, natomiast przedmiotem formalnym – sfera spoáecznego obiegu informacji. Ponadto na obecnym etapie
jest ona dyscypliną o niedookreĞlonym polu
badawczym, a takĪe relatywnie niskiej spójnoĞci paradygmatycznej, czego konsekwencją
jest m.in. jej dwuobszarowoĞü.
13
* * *
Struktura obszaru nauk spoáecznych obejmuje trzy segmenty dziedzinowe: nauki spoáeczne, nauki ekonomiczne5 i nauki prawne6, co
obrazuje schemat 1.
Powstanie przedmiotowej dyscypliny7 daáo
istotny impuls nie tylko do rozwoju badaĔ, ale
równieĪ do kreowania nowej ĞcieĪki awansu
naukowego. Do 2013 roku stopnie akademickie w zakresie studiów nad mediami nadawano
przede wszystkim w ramach dyscypliny „nauki
o polityce”8, incydentalnie zaĞ w ramach innych
dyscyplin humanistycznych (kulturoznawstwo,
literaturoznawstwo, jĊzykoznawstwo), teolo-
zowskiego, ToĪsamoĞü nauk o mediach. Przyczynek do dyskusji (s. 24). W tym samym roku Instytut Dziennikarstwa
UW zorganizowaá konferencjĊ „ToĪsamoĞü nauk o mediach”, a jej bezpoĞrednim pokáosiem byáy teksty T. Gackowskiego, Konferencja „ToĪsamoĞü nauk o mediach”, czyli medioznawcza polifonia starej–nowej dyscypliny naukowej
(2012, nr 3 (50), s. 11) oraz W. Sonczyka, ToĪsamoĞü nauk o mediach (reßeksje po konferencji) (2012, nr 3 (50),
s. 28). W kolejnych miesiącach w ramach zainaugurowanego cyklu na áamach kwartalnika opublikowano: W. Pisarek, Terminologia nauk o mediach, 2013, nr 2 (53), s. 15; M. Lisowska-Magdziarz, Metodologia badaĔ nad mediami
– nurty, kierunki, koncepcje, nowe wyzwania, 2013, nr 2 (53), s. 27; T. Goban-Klas, Od wielo- do interdyscyplinarnoĞci (Z dziejów wiedzy o komunikowaniu), 2013, nr 3 (54), s. 11; K. Wolny-ZmorzyĔski, A. Kozieá, Genologia
dziennikarska, 2013, nr 3 (54), s. 23; M. DroĪdĪ, Etyczne aspekty mediów integralną czĊĞcią nauk o mediach, 2013,
nr 4 (55), s. 11; J. OlĊdzki, Public relations i marketing medialny: zarządzanie komunikacją i wizerunkiem w nauce
o mediach, 2013, nr 4 (55), s. 27; T. SasiĔska-Klas, SwoistoĞü zjawisk w komunikacji medialnej i problemy w ich
badaniach empirycznych, 2014, nr 1 (56), s. 13; T. Kowalski, Ekonomiczne badania nad mediami jako element nauki
o mediach, 2014, nr 2 (57), s. 15. Wymiana myĞli i poglądów trwa…
5
Dziedzina nauk ekonomicznych obejmuje: a) ekonomiĊ, b) Þnanse, c) nauki o zarządzaniu [dyscyplina dwuobszarowa], d) towaroznawstwo.
6
Dziedzina nauk prawnych obejmuje: a) nauki o administracji, b) prawo, c) prawo kanoniczne.
7
Zdaniem politologów chodzi nie tyle o wykreowanie nowej dyscypliny, co raczej o usamodzielnienie dotychczasowej subdyscypliny nauk o polityce. Z tego punktu widzenia moĪna sformuáowaü tezĊ, Īe „nauki o mediach pozostają w relacji genetycznej [dyscyplina pochodna] z naukami o polityce”, zob. W. Jakubowski, P. ZaáĊski,
à. ZamĊcki, Nauki o polityce…, dz. cyt., s. 70–75.
8
Dla nauk o polityce studia nad szeroko rozumianą problematyką Ğrodków spoáecznego komunikowania (mediów masowych) oraz samym procesem komunikowania odgrywają doniosáą rolĊ. Zakres wspóáczesnych badaĔ
mediologicznych pozostaje w integralnym związku z naukami o polityce, gdyĪ ich materialny przedmiot poznania
(fakty empiryczne, czyli fenomeny, w których przejawia siĊ zarówno cecha politycznoĞci, jak i cecha informatywnoĞci spoáecznej) jest – w okreĞlonym stopniu – zbieĪny. W tym kontekĞcie nauki o mediach – bĊdąc odrĊbną
dyscypliną naukową – mogą byü pojmowane albo w kontekĞcie szeroko rozumianej reßeksji politologicznej (politologia sensu largo), albo jako dyscyplina pomocnicza nauk o polityce. W związku z powyĪszym W. Jakubowski,
P. ZaáĊski i à. ZamĊcki sformuáowali postulat operacyjnego stopniowania zakresu naukowej reßeksji o sferze politycznoĞci poprzez wyróĪnianie: politologii sensu stricto (dyscyplina „nauki o polityce”), politologii sensu largo
(dyscyplina „nauki o polityce publicznej”, wybrane obszary badaĔ inter-, multi- i transdyscyplinarnych), politologii
sensu largissimo (dyscypliny: „nauki o bezpieczeĔstwie”, „nauki o obronnoĞci” oraz integralnie powiązany segment
medioznawczo-komunikologiczny – dyscypliny: „nauki o mediach” i „nauki o poznaniu i komunikacji spoáecznej”).
Zob. W. Jakubowski, P. ZaáĊski, à. ZamĊcki, Nauki o polityce…, dz. cyt., s. 71. Por. na ten temat: K. Doktorowicz,
Medioznawstwo jako przedmiot badaĔ w zakresie nauk o polityce [w:] TransdyscyplinarnoĞü badaĔ nad komunikacją
medialną, red. M. Kita, M. ĝlawska, t. 1, Stan wiedzy i postulaty badawcze, Katowice 2012, s. 52 i nast.
Marek Jabáonowski, Wojciech Jakubowski
14
Obszar nauk technicznych
Obszar nauk spoáecznych
Obszar nauk humanistycznych
Schemat 1. Nauki o mediach na tle wybranych obszarów nauk
ħródáo: M. Jabáonowski, T. Gackowski, ToĪsamoĞü nauk o mediach. Obszary, perspektywy, postulaty, „Studia
Medioznawcze” 2012, nr 2 (49), s. 15–24.
gicznych (teologia mediów) lub spoáecznych
(m.in. socjologia)9. Jak nadmienia Maciej Mrozowski, „w wariancie amerykaĔskim bazowymi
dyscyplinami dla badania mediów byáy politologia, socjologia i psychologia, a po niebywaáym rozkwicie brytyjskich studiów kulturowych
do kanonu wáączono takĪe szeroko ujmowane
kulturoznawstwo”10.
JeĪeli spojrzeü z dzisiejszej perspektywy na zestawienie jednostek uprawnionych
do nadawania stopni naukowych, to wedáug
stanu z 15 wrzeĞnia 2014 r. uprawnienia do
9
nadawania stopnia doktora nauk spoáecznych
w zakresie nauki o mediach posiada Rada Wydziaáu Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Uniwersytetu Warszawskiego. Do Centralnej
Komisji docierają sygnaáy, Īe w najbliĪszych
miesiącach spáyną z oĞrodków akademickich
(m.in. Kraków, Lublin) kolejne wnioski w tym
zakresie.
Nauki o mediach – niezaleĪnie od aktualnych uwarunkowaĔ prawnych – mogą byü pojmowane dwojako11:
• jako obszar studiów humanistycznych (Geistes-
TamĪe.
M. Mrozowski, ToĪsamoĞü nauk o mediach. Przyczynek do dyskusji, „Studia Medioznawcze” 2012, nr 2 (49),
s. 24–30.
11
Por. m.in. Öffentliche Kommunikation. Handbuch Kommunikations- und Medienwissenschaft, red. G. Bentele,
H.B. Brosius, O. Jarren, Wiesbaden 2003; R. Leschke, Einführung in die Medientheorie, München 2003; P. Ludes,
Einführung in die Medienwissenschaft – Entwicklungen und Theorien, Berlin 2003; K. Hickethier, Einführung in die
Medienwissenschaft, Stuttgart 2003.
10
Status teoretyczny nauk o mediach – kilka uwag do dyskusji
15
Dziedzina nauk technicznych
Schemat 2. ToĪsamoĞü dyscypliny „nauki o mediach” a obowiązująca klasyÞkacja dyscyplin
ħródáo: oprac. na podst.: M. Jabáonowski, T. Gackowski, ToĪsamoĞü nauk o mediach. Obszary, perspektywy,
postulaty, „Studia Medioznawcze” 2012, nr 2 (49), s. 15–24.
•
und Kulturwissenschaft)12, gdzie gáówny
nacisk poáoĪono na „tworzywo” – m.in.
aspekty jĊzykoznawcze, literaturoznawcze,
historyczne, i na „odbiorcĊ” – m.in. aspekty kulturowo-antropologiczne, teologiczne
(badania formalne i quasi-empiryczne);
jako obszar studiów spoáecznych (Sozialwissenschaft)13, gdzie gáówny nacisk káadzie siĊ na polityczne, psychospoáeczne
i ekonomiczne uwarunkowania funkcjonowania mediów masowych i ich oddziaáywania na odbiorcĊ (badania empiryczne
sensu stricto).
12
Dlatego istotnym elementem dyskusji nad
statusem dyscypliny – gdzie szczególnie przydatny jest schemat 2. szkicujący toĪsamoĞü
nauk o mediach w odniesieniu do obowiązującej klasyÞkacji dyscyplin – jest: 1) postulat
dwuobszarowoĞci, tzn. przypisania jej zarówno do obszaru nauk humanistycznych, jak i do
obszaru nauk spoáecznych, 2) wyodrĊbnienie
w obszarze nauk spoáecznych, zgodnie z klasyÞkacją OECD, dziedziny nauk o poznaniu, mediach i informacji (media and communications)
obejmującej „nauki o mediach”, „kognitywistykĊ” oraz „bibliologiĊ i informatologiĊ”14.
W tym obszarze mieĞciáa siĊ dotychczasowa polska praktyka zaliczania badaĔ medioznawczych, jako dyscypliny humanistycznej, do nauk o polityce.
13
Obszar wskazany przez polskiego ustawodawcĊ.
14
W. Jakubowski, P. ZaáĊski, à. ZamĊcki, Nauki o polityce…, dz. cyt., s. 56–57.
16
Orientacja teoretyczna badacza mediów bĊdzie pochodną triady15:
• poglądów na jednostkĊ (aspekt humanistyczny);
• poglądów na nowoczesne spoáeczeĔstwo
i reguáy jego funkcjonowania (aspekt spoáeczny);
• poglądów na infrastrukturĊ komunikacji
(aspekt techniczno-technologiczny).
Teza I: Nauki o mediach sytuują siĊ
na przeciĊciu humanistyki i nauk
spoáecznych
* **
Jak trafnie zauwaĪa Régis Debray16 we Wprowadzeniu do mediologii: „Istoty Īywe są przedmiotem badaĔ biologii, linie i páaszczyzny –
geometrii, zjawiska atmosferyczne – meteorologii. Na pierwszy rzut oka dana dyscyplina jest
deÞniowana za poĞrednictwem jej przedmiotu.
Przyjmując to zaáoĪenie, chcielibyĞmy wiĊc powiedzieü: »Mediologia zajmuje siĊ badaniem
mediów«. I byáby to powaĪny báąd. Jak przypo-
Marek Jabáonowski, Wojciech Jakubowski
minaá bowiem niegdyĞ historyk techniki AndréGeorges Haudricourt: »W rzeczywistoĞci tym,
co charakteryzuje daną naukĊ, jest punkt widzenia, nie zaĞ przedmiot«”17. Stąd teĪ koniecznoĞü zdeÞniowania nie tylko materialnego,
ale przede wszystkim formalnego przedmiotu
poznania (punkt widzenia). Mediologia zatem
„nie wykluczając tego, co nazywamy »komunikacją«, interesuje siĊ […] w szczególnoĞci
czáowiekiem, który przekazuje, czyli komunikuje
i transmituje. Jego wáaĞnie mniej znamy niĪ innych, wiĊc nasze poczynania na poziomie pojĊü muszą byü bardziej oryginalne i ulokowane
gdzie indziej niĪ przyjĊte dotychczas punkty
widzenia”18. OryginalnoĞü koncepcji Debray’a,
jak nadmienia W. Pisarek, polega na rozdzieleniu pojĊü: (synchronicznej) komunikacji i (diachronicznego) przekazywania19.
W interesującym nas obszarze badaĔ krystalizują siĊ zatem wyraĨnie trzy podstawowe
zakresy: 1) kognitywistyczny20, 2) komunikologiczny21 i 3) mediologiczny, konstytuujące
w Polsce dwie dyscypliny naukowe – „nauki
o poznaniu i komunikacji spoáecznej” oraz
W. Jakubowski, P. ZaáĊski, à. ZamĊcki, Nauki o polityce…, dz. cyt., s. 73.
Debray sformuáowaá neologizm médiologie w pracy Le pouvoir intellectuel en France, Ramsay 1979.
17
R. Debray, Wprowadzenie do mediologii, Warszawa 2010, s. 3.
18
TamĪe, s. 4.
19
W. Pisarek, Terminologia nauk o mediach, „Studia Medioznawcze” 2013, nr 2 (53), s. 18.
20
ZrĊby podejĞcia kognitywnego „wypracowano w latach 1948–1956, pomiĊdzy odbytym w 1948 roku w Hixon sympozjum na temat mózgowych mechanizmów zachowania, a przeprowadzonym w 1956 roku w Massachusetts sympozjum poĞwiĊconym teorii informacji, na którym psycholog Karl S. Lahsley (1890–1958) wygáosiá wykáad o kolejnoĞci nastĊpstw w zachowaniu; ekonomiĞci, a zarazem informatycy, Allen Newell i Herbert A. Simon,
przedstawili komputerowy program myĞlenia, a lingwista Avram Noam Chomsky omówiá problemy pojawiające
siĊ przy tworzeniu teorii jĊzyka. Powrócono do fundamentalnego pytania (…) – co dzieje siĊ w czáowieku miĊdzy
zadziaáaniem bodĨca a koĔcową reakcją na niego, jakie Þzjologiczne procesy wtedy zachodzą, jak przetwarzana jest
informacja, jak przebiega proces poznawania? Mając do dyspozycji rodzącą siĊ technikĊ komputerową, uznano, Īe
myĞlenie, spostrzeganie i wraĪenia, pamiĊtanie, uczenie siĊ, rozwiązywanie problemów, jĊzyk to rodzaje zachowaĔ,
które – tak jak procesy motoryczne – moĪna badaü. Odtąd zaczĊto tworzyü róĪne modele pracy ludzkiego umysáu,
które nastĊpnie starano siĊ weryÞkowaü empirycznie. (…) Pojawiáo siĊ nawet okreĞlenie nauka kognitywna, przez
które rozumiano interdyscyplinarne badania korzystające z metod wypracowanych przez psychologiĊ poznawczą,
lingwistykĊ, antropologiĊ, ÞlozoÞĊ, nauki komputerowe, programy mające na celu stworzenie sztucznej inteligencji
oraz nauki zajmujące siĊ badaniem funkcjonowania ukáadu nerwowego”. T. Nasierowski, Dzieje psychiatrii: gáówne
wydarzenia, osoby i tendencje rozwojowe [w:] Psychiatria, t. I, Podstawy psychiatrii, red. J. Rybakowski, S. PuĪyĔski, J. Wciórka,Wrocáaw 2010, s. 47.
21
PojĊcie „komunikowanie” pochodzi od áaciĔskiego czasownika comunico, communicare (‘uczyniü wspólnym,
poáączyü; udzieliü komuĞ wiadomoĞci, naradzaü siĊ’) i rzeczownika communio (‘wspólnoĞü, poczucie áącznoĞci’).
15
16
Status teoretyczny nauk o mediach – kilka uwag do dyskusji
Psychologia
Sztuczna
inteligencja
17
FilozoÞa
Antropologia
– dziedzina nauki zajmująca siĊ obserwacją
i analizą dziaáania zmysáów, mózgu i umysáu,
w szczególnoĞci ich modelowaniem
(„nauki kognitywne”, „nauki o poznaniu”)
Informatyka
Lingwistyka
RzeczywistoĞü psychiczna
Orientacja
humanistyczna
Orientacja
spoáeczna
RzeczywistoĞü spoáeczna
Schemat 3. Delimitacja obszaru badawczego dyscyplin „nauki o mediach” oraz „nauki o poznaniu
i komunikacji spoáecznej”
ħródáo: oprac. wáasne
„nauki o mediach”. O ile status pierwszego
i trzeciego zakresu jest, jak siĊ zdaje, oczywisty,
to juĪ komunikologia stanowi problem bardziej
záoĪony22. Odwoáując siĊ jednak do koncepcji
sformuáowanej przez Richarda L. Lanigana23,
który wyróĪniá komunikologiĊ mediów, ko-
munikologiĊ kliniczną, komunikologiĊ sztuki oraz filozofiĊ komunikologii, dyscyplinie
„nauki o mediach” wypada przypisaü pierwszy segment, natomiast dyscyplinie „nauki
o poznaniu i komunikacji spoáecznej” – trzy
kolejne.
Termin communicatio (‘komunikowanie, komunikacja, komunikat’) – początkowo funkcjonujący w brzmieniu áaciĔskim, a nastĊpnie wcháoniĊty przez jĊzyki nowoĪytne – pojawiá siĊ w XIV wieku i oznaczaá ‘wejĞcie we wspólnotĊ,
utrzymywanie z kimĞ stosunków’. Dopiero w XVI wieku nadano mu drugie znaczenie ‘transmisja’, ‘przekaz’, co
wiązaáo siĊ z rozwojem poczty i dróg. W najbardziej ogólnym ujĊciu komunikowanie jest rozumiane jako transmisja
i przekazywanie informacji, nawet na poziomie komórki.
22
Por. na ten temat takĪe: E. Kulczycki, Status komunikologii – przyczynek do dyskusji, http://www.hc.amu.edu.pl/
numery/3/kulczycki.pdf [dostĊp: 30.10.2014]. Tu warto odnotowaü, Īe jest to przede wszystkim spojrzenie Þlozofa.
23
TamĪe, s. 31.
18
Ksztaátuje siĊ zatem moĪliwoĞü delimitacji obszarów badawczych dyscypliny „nauki
o mediach” oraz dyscypliny „nauki o poznaniu i komunikacji spoáecznej”, co obrazuje
schemat 3. Sfera spoáecznego obiegu informacji, deÞniowana cechą „informatywnoĞci
spoáecznej”24 (transmisja i przekazywanie informacji), stanowi postulowany „punkt widzenia” (przedmiot formalny – obiectum formale)25 nauk o mediach, a przejawia siĊ zarówno
w porządku diachronicznym (mediologia sensu stricto26), jak i synchronicznym (komunikologia). Wytycza jednak doĞü czytelną granicĊ
pomiĊdzy obiema dyscyplinami, co wydaje siĊ
uĪyteczne w kontekĞcie unikania kontrowersji w procedurach awansowych27, i moĪe byü
niezwykle przydatne w pracach na poziomie
Rady Gáównej czy Centralnej Komisji.
Innym wariantem, równie interesującym poznawczo – patrz schemat 4. – wydaje siĊ odniesienie do poziomów procesu komunikowania28
i przypisanie naukom o mediach komunikowania
masowego29, jak proponuje m.in. M. Lisowska-Magdziarz 30. Dodaü wypada, Īe komunikowanie
masowe ma charakter impersonalny, to znaczy,
Marek Jabáonowski, Wojciech Jakubowski
Komunikowanie
masowe
Komunikowanie
instytucjonalne
Komunikowanie grupowe
Komunikowanie interpersonalne
Komunikowanie intrapersonalne
Schemat 4. Poziomy procesu komunikowania
ħródáo: oprac. wáasne inspirowane D. McQuailem,
Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2012.
Īe miĊdzy nadawcą a odbiorcą nie ma Īadnego
kontaktu (konieczne jest medium – poĞrednik),
a przestrzeĔ wspólna jest wirtualna31.
Analizując dziedziny nauk z obszaru nauk
spoáecznych oraz cechy informatywnoĞci spoáecznej i politycznoĞci („to, co polityczne”),
otrzymamy obraz przedstawiony na schemacie 5. Dowodzi on, Īe przedmiotem formalnym
na drodze poszukiwania przedmiotu poznania
nauki o mediach jest sfera „spoáecznego obiegu informacji”, zaĞ przedmiotem materialnym
(obiectum materiale)32 – same media, jako fe-
àac. informativus – ‘wyjaĞniający’, ’podający wiadomoĞü’.
„Przedmiot formalny nauki jest podwójny: treĞciowy oraz metodologiczny (w terminologii scholastycznej: obiectum formale quod oraz obiectum formale sub quo). Pierwszy z nich wyraĪa odpowiednią stronĊ, wzglĊdnie
aspekt przedmiotu materialnego, który dana dyscyplina obiera za specjalny, czyli bezpoĞredni i zasadniczy przedmiot
swojej uwagi. Przedmiot formalny treĞciowy wytycza w ten sposób wáaĞciwy danej nauce teren badania. Natomiast
przedmiot formalny metodologiczny oznacza przyjĊty przez daną naukĊ sposób podejĞcia do badanego przez nią
przedmiotu, czyli ten swoisty teoretyczny punkt widzenia, jaki wzglĊdem tego przedmiotu zajmuje”. Zob. T. ĝlipko,
Zarys etyki ogólnej, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/F/FE/etyka_slipko_01.html [dostĊp: 30.10.2014].
26
OdrĊbnym problemem, przekraczającym jednak ramy niniejszego opracowania, jest wydzielanie massmediologii.
27
Poza zakresem niniejszych rozwaĪaĔ pozostaje kwestia celu, metodologii i efektywnoĞci badaĔ interdyscyplinarnych.
28
Akt komunikacji to odpowiednio zorganizowana wiązka znaków skierowana przez nadawcĊ do odbiorcy.
29
Por. m.in. B. Dobek-Ostrowska, Komunikowanie publiczne i polityczne, Warszawa 2007; B. Dobek-Ostrowska,
R. Wiszniowski, Teoria komunikowania publicznego i politycznego, Wrocáaw 2002; T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa 1999.
30
M. Lisowska-Magdziarz, Metodologia badaĔ nad mediami – nurty, kierunki, koncepcje, nowe wyzwania, „Studia Medioznawcze” 2013, nr 2 (53), s. 27.
31
PowyĪszą koncepcjĊ warto uzupeániü, dodając poziom szósty, mass-self communication wg Castellsa, czyli
masowe komunikowanie pomiĊdzy jednostkami albo wyraĪanie siebie, np. YouTube, Facebook etc.
32
„Przez przedmiot materialny nauki (obiectum materiale) rozumie siĊ, na ogóá zgodnie, pewną okreĞloną klasĊ
przedmiotów, którymi dana nauka zajmuje siĊ w swoich badaniach. Przedmiot materialny danej nauki stanowi wiĊc
swego rodzaju materiaá wymagający z jej strony teoretycznego opracowania. Na czym to opracowanie polega, o tym
informuje jej przedmiot formalny”. Zob. T. ĝlipko, Zarys etyki…, dz. cyt.
24
25
Status teoretyczny nauk o mediach – kilka uwag do dyskusji
19
Przedmiot formalny:
Sfera spoáecznego obiegu
informacji
Schemat 5. Przedmiot poznania dyscypliny „nauki o mediach”
ħródáo: oprac. na podst.: W. Jakubowski, P. ZaáĊski, à. ZamĊcki, Nauki o polityce. Zarys koncepcji dyscypliny,
Biszkek–Puátusk 2013, s. 74.
nomen polityczny warunkujący proces komunikowania masowego.
Teza II: Przedmiotem materialnym
nauk o mediach są Ğrodki spoáecznego
komunikowania, natomiast
przedmiotem formalnym jest sfera
spoáecznego obiegu informacji
i komunikacji spoáecznej
***
Prasoznawstwo, czyli nauka o zawartoĞci i odbiorze prasy, a póĨniej medioznawstwo, czyli posze-
33
rzenie obszaru badanych zjawisk o inne Ğrodki
spoáecznego komunikowania (radio i telewizja)
to pierwsze naukowe formuáy poznania mediów
masowych33.
Zarysowanie pola mediów wspóáczesnych,
co przedstawia schemat 6., jak zauwaĪają Janusz W. Adamowski34, Marek Jabáonowski35
i Konstanty A. Wojtaszczyk36, pozwala na wyprowadzenie ogólnych wniosków. „PojĊcia elementarne dla wspóáczesnych mediów to polityka
i administracja, polityka gospodarcza, struktury
i programy spoáeczne, ĞwiadomoĞü spoáeczna,
ideologie i doktryny polityczne, prawo oraz baza
W 1916 roku powstaá w Lipsku Instytut für Zeitungswissenschaft.
Dziekan Wydziaáu Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego; przewodniczący Rady
Nadzorczej Polskiego Radia SA.
35
Dyrektor Instytutu Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego; czáonek Centralnej Komisji do spraw Stopni
i Tytuáów.
36
Dyrektor Instytutu Europeistyki Uniwersytetu Warszawskiego; czáonek Centralnej Komisji do spraw Stopni
i Tytuáów; byáy prorektor Uniwersytetu Warszawskiego.
34
Marek Jabáonowski, Wojciech Jakubowski
20
•
Baza techniczna,
technologia
Cele,
wartoĞci,
programy,
doktryny
polityczne
Struktury
spoáeczne
Radio
Telewizja
Media
masowe
Prasa
ĝwiadomoĞü
spoáeczna
Internet
i nowe
media
Gospodarka
System
polityczno-prawny
Schemat 6. Pole mediów wspóáczesnych
ħródáo: J.W. Adamowski, M. Jabáonowski, K.A.
Wojtaszczyk, Nauki o mediach, www.ck.gov.pl/ images/PDF/praca_zespolu.pdf [dostĊp: 30.10.2014].
techniczna i technologiczna. Media ksztaátowane
są takĪe przez nie same, dlatego teĪ nie naleĪy ich
traktowaü jedynie jako prostego noĞnika informacji, ale byt funkcjonujący samodzielnie, w którego zawartoĞci (ukáadzie treĞci, kompozycji i ekspresyjnoĞci tytuáów, objĊtoĞci, reklamach, cenie,
a w koĔcu nakáadzie) odbijają siĊ istniejące stosunki miĊdzy mediami a pozostaáymi elementami
pola mediów oraz istniejące struktury spoáeczne
okreĞlające preferowane i przenikające spoáeczeĔstwo cele, wartoĞci, programy i doktryny
polityczne, które mają takĪe bezpoĞredni wpáyw
na ĞwiadomoĞü polityczną odbiorców przekazów
medialnych”37. Warto przy tym odnotowaü, Īe
media stale siĊ zmieniają, ewoluują, a takĪe pojawiają siĊ nowe. Ponadto jako przedmiot badaĔ są
wewnĊtrznie niezwykle záoĪone, i to z elementów,
które nie zawsze tworzą spójną caáoĞü.
Tradycyjnie gáówne kierunki badaĔ medioznawczych stanowiáy studia nad:
• nadawcą (dysponentami mediów, indywidualnymi i zbiorowymi kreatorami przekazywanych treĞci itp.);
37
zawartoĞcią (treĞciami i formami przekazów);
• samymi mediami (tradycyjnymi i nowymi –
pojmowanymi jako kanaáy komunikacji);
• publicznoĞcią (czytelnikami gazet i czasopism, sáuchaczami radia i telewidzami, odbiorcami internetu itp);
• skutkami (jednostkowymi i spoáecznymi
konsekwencjami oddziaáywania) mediów.
Wspóáczesne pole zainteresowania nauk o mediach wyznaczają trzy gáówne nurty badaĔ: analiza mediów, historia mediów oraz teoria mediów.
WĞród obszarów niszowych moĪna ponadto
wskazaü m.in. antropologiĊ mediów, pedagogikĊ
mediów, ÞlozoÞĊ mediów czy prawo mediów.
Wykorzystywanie metod wywodzących siĊ, co
zrozumiaáe, z róĪnych dyscyplin w badaniach
zjawisk związanych ze spoáecznym obiegiem
informacji przesądza co najmniej o niespójnoĞci
czy eklektycznoĞci nauk o mediach (dyscyplina
in statu nascendi). Lub teĪ – jeĞli traktowaü me-
Schemat 7. Media w systemie spoáecznym –
matryca pola badawczego nauk o mediach
ħródáo: M. Mrozowski, ToĪsamoĞü nauk o mediach.
Przyczynek do dyskusji, „Studia Medioznawcze”
2012, nr 2 (49), s. 24–30.
Por. J.W. Adamowski, M. Jabáonowski i K.A. Wojtaszczyk, Nauki o mediach, www.ck.gov.pl/images/PDF/
praca_zespolu.pdf [dostĊp: 30.10.2014]. W tym kontekĞcie zwracają uwagĊ zbieĪnoĞci i nawiązania do ustaleĔ Tolcotta Parsonsa i jego Systemu spoáecznego, táum. M. Kaczmarczyk, Kraków 2009, oraz Franciszka Ryszki, zwáaszcza
Nauka o polityce, Warszawa 1984.
Status teoretyczny nauk o mediach – kilka uwag do dyskusji
dioznawstwo na obecnym etapie rozwoju jako
obszar badaĔ o interdyscyplinarnym charakterze,
ta swoista niedookreĞlonoĞü moĪe byü interpretowana jako wada lub jako zaleta. Maciej Mrozowski, szkicując matrycĊ pola badawczego nauk
o mediach, co obrazuje schemat 7., w bezpoĞredni
sposób nawiązywaá do ustaleĔ Talcotta Parsonsa.
Teza III: Nauki o mediach są dyscypliną
o niedookreĞlonym polu badawczym
***
Z perspektywy specyÞki materialnego przedmiotu badaĔ J.W. Adamowski, M. Jabáonowski
i K.A. Wojtaszczyk eksplikują – przyjmując,
Īe kryterium naukowoĞci badaĔ jest ich intersubiektywna weryÞkowalnoĞü i komunikowalnoĞü formuáowanych twierdzeĔ – nastĊpujące
szczegóáowe cele badawcze38:
• opis obiegu informacji zachodzącego z wykorzystaniem mediów, w skali od mikro (indywidualne wykorzystanie mediów) aĪ do
makro (miĊdzynarodowej);
• analiza relacji miĊdzy ĞwiadomoĞcią odbiorców przekazów medialnych, treĞcią przekazów a zamierzeniami nadawców tych przekazów (z uwzglĊdnieniem czynników psychologicznych, ekonomicznych i ideologicznych);
• badania nad korzystaniem z mediów w zmie-
niającym siĊ spoáeczeĔstwie i Ğrodowisku
medialnym;
• badanie prawnych, ekonomicznych i politycznych uwarunkowaĔ funkcjonowania
mediów;
• opis specyÞki organizacyjnej instytucji spoáecznych jakimi są media;
• stworzenie narzĊdzi umoĪliwiających szacowanie i prognozowanie wpáywu mediów na
ĞwiadomoĞü odbiorców i opiniĊ publiczną;
• budowa modeli funkcjonowania systemów
medialnych;
• budowa efektywnych modeli dziaáania mediów jako organizacji;
• udostĊpnienie narzĊdzi do analizy przekazów medialnych jako wiarygodnych Ĩródeá
historycznych;
• opis historii i uwarunkowaĔ historycznych
rozwoju mediów;
• badanie oferty programowej specyÞcznej
dla kaĪdego Ğrodka przekazu oraz ich porównywanie;
• analiza konwergencji mediów.
Z punktu widzenia praktyki badawczej
J.W. Adamowski, M. Jabáonowski i K.A. Wojtaszczyk wyróĪniają nastĊpujące metody badawcze i analityczne wykorzystywane w naukach o mediach, które zostaáy przedstawione
w tabeli 1.
Tabela 1. Metodologia nauk o mediach
Obszar badawczy
Metody badawcze i analityczne
Teorie komunikacji
masowej
Badania wpáywu
mediów
Metody ÞlozoÞczne i matematyczne sáuĪące budowie teorii o róĪnych stopniach
formalizacji.
IloĞciowe metody sondaĪowe (CAPI, PAPI, CAWI, CATI).
IloĞciowe metody eksperymentalne (badania psychologiczne).
IloĞciowa i jakoĞciowa analiza zawartoĞci mediów.
JakoĞciowe badania recepcji i rozumienia przekazów medialnych.
Badania zawartoĞci
mediów
IloĞciowa i jakoĞciowa analiza zawartoĞci mediów, analiza semiologiczna.
38
TamĪe.
21
Marek Jabáonowski, Wojciech Jakubowski
22
JĊzyk mediów
Historia mediów
i dziennikarstwa
Metody jĊzykoznawcze – iloĞciowe badania frekwencyjne, badanie formalnych
aspektów komunikacji medialnej.
Metody kulturoznawcze i Þlologiczne.
Analiza retoryczna.
Opis i krytyczna analiza zachowanych Ĩródeá historycznych dotyczących mediów.
Analiza przekazów medialnych jako materiaáów historycznych.
Ekonomika mediów
IloĞciowe metody badawcze w ekonomii.
Modelowanie matematyczne zjawisk ekonomicznych.
PR i marketing
IloĞciowe i jakoĞciowe metody badaĔ marketingowych.
medialny
Analizy na potrzeby planowania mediów i promocji.
Zarządzanie
Metody analiz decyzyjnych w zarządzaniu.
i logistyka medialna Formalny opis problemów decyzyjnych i logistycznych w zarządzaniu w oparciu
o metodologiĊ badaĔ operacyjnych.
Estetyka mediów
Komunikowanie
polityczne
Audytoria mediów
FilozoÞczne metody reßeksji estetycznej.
Badanie psychologicznych aspektów percepcji i oceny funkcjonalnoĞci estetyki
mediów.
IloĞciowa i jakoĞciowa analiza zawartoĞci, wywiady, wywiady pogáĊbione, ankiety,
badania porównawcze.
Badania pomiaru oglądalnoĞci telewizji, czytelnictwa prasy, sáuchalnoĞci radia
i uĪytkowania internetu.
ħródáo: J.W. Adamowski, M. Jabáonowski, K.A. Wojtaszczyk, Nauki o mediach, www.ck.gov.pl/ images/PDF/
praca_zespolu.pdf [dostĊp: 30.10.2014].
Stosownie do zakreĞlonego pola badawczego
J.W. Adamowski, M. Jabáonowski i K.A. Wojtaszczyk wskazują ponadto pakiet programów
badawczych (o róĪnych stopniach prawomocnoĞci naukowej), które dotyczą rozmaitych
aspektów funkcjonowania mediów39:
• wpáywu mediów na opiniĊ publiczną (teoria
agenda setting, teorie spirali milczenia);
• funkcjonowania mediów jako systemu (teorie systemów medialnych);
• wpáywu mediów na ĞwiadomoĞü odbiorcy
(teorie primingu i framingu);
• normatywnych aspektów dziaáania mediów
(teoria liberalna, katolicka doktryna medialna);
• teorie interakcji medium–odbiorca (m.in.
teorie McLuhana, teoria uĪycia–nagrody);
• teorie wpáywu mediów na instytucje spoáeczne (teorie mediatyzacji);
39
40
•
•
•
•
•
•
krytyczne teorie mediów40;
teorie spoáeczeĔstwa informacyjnego;
teorie spoáeczeĔstwa sieciowego;
teorie medium (gatunków, genologiczne);
teorie kultywacji kulturowej przez obrazy
medialne;
teorie kognitywistyczne.
Teza IV: Nauki o mediach
są dyscypliną o relatywnie niskiej
spójnoĞci paradygmatycznej
* * *
Niejako na marginesie wypada dodaü, Īe nauki
o mediach są akademicką podstawą ksztaácenia
na poziomie studiów I i II stopnia. Schemat 8.
prezentuje model wiąĪący dyscyplinĊ „nauki
o mediach” z akademickim ksztaáceniem na
TamĪe.
Do tej grupy cytowani autorzy zaliczają, co budzi uzasadnione wątpliwoĞci, tzw. teorie feministyczne.
Status teoretyczny nauk o mediach – kilka uwag do dyskusji
Paradygmaty
(in statu nascendi)
23
Hipotezy
badawcze
Schemat 8. Poziomy wiedzy medioznawczej
ħródáo: oprac. wáasne
poziomie wyĪszym. Przez lata caáe, zarówno
w uczelniach publicznych, jak i niepublicznych, dominowaá kierunek dziennikarstwo
i komunikacja spoáeczna. W ostatnim okresie
moĪna dostrzec zachodzące tutaj zmiany. Pojawiają siĊ nowe kierunki, przykáadowo na Uniwersytecie Warszawskim są to: dziennikarstwo
i medioznawstwo (w tym m.in. specjalnoĞü
analityk mediów)41 oraz logistyka i administrowanie w mediach (w tym m.in. specjalnoĞü
technologie informacyjne mediów). Jak siĊ
wydaje, powyĪsze zjawisko jest spowodowane z jednej strony wysoką kosztocháonnoĞcią
ksztaácenia na poziomie akademickim i poszukiwaniem nowych rozwiązaĔ w tym obszarze;
z drugiej – koniecznoĞcią dąĪenia do nowych
form i páaszczyzn edukacji związanych przede
wszystkim z praktyką dziennikarską i naci-
41
skiem ze strony studentów, by nabywaü konkretne umiejĊtnoĞci.
* * *
Uogólniając, w Ğwietle dotychczasowych ustaleĔ spojrzenie na nauki o mediach – zwáaszcza z punktu widzenia obowiązującej klasyÞkacji dyscyplin – skáania do reßeksji o ich
metodologicznej postdyscyplinarnoĞci czy
– precyzyjnie rzecz ujmując – eklektyzmie.
W opinii autorów równie dobrze moĪna by
uĪyü okreĞleĔ „quasi-transdyscyplinarnoĞü”
czy „quasi-interdyscyplinarnoĞü”42 (rozumiana
jako rozmaite podejĞcia, koncepcje i metody).
To interesujące kwestie, winny jednakĪe zostaü rozwiniĊte w oddzielnym opracowaniu.
W przedstawionym materiale postawiliĞmy sobie odmienne cele – zamierzaliĞmy, w formie
Studia prowadzone przez Instytut Dziennikarstwa UW otrzymaáy wyróĪniającą ocenĊ Polskiej Komisji Akredytacyjnej.
42
InterdyscyplinarnoĞü sensu stricto zakáada syntezĊ dorobku metodologicznego i teoretycznego kilku uznanych
dyscyplin w jedno podejĞcie badawcze, adekwatne do danego obszaru poznania, w celu uzyskania efektu synergii,
bez potrzeby deÞniowania odrĊbnej dyscypliny.
Marek Jabáonowski, Wojciech Jakubowski
24
studium teoretycznego, odnieĞü siĊ do aktualnego stanu reßeksji nad statusem dyscypliny
„nauki o mediach”; scharakteryzowaü jej miejsce w nowej klasyÞkacji obszarów i dziedzin
nauki oraz sformuáowaü tezy do dyskusji (robocze):
• po pierwsze – nauki o mediach sytuują siĊ
na przeciĊciu humanistyki i nauk spoáecznych [dyscyplina dwuobszarowa];
• po drugie – jej przedmiotem materialnym
są Ğrodki spoáecznego komunikowania, na-
•
•
tomiast przedmiotem formalnym jest sfera
spoáecznego obiegu informacji;
po trzecie – nauki o mediach są dyscypliną
o niedookreĞlonym polu badawczym;
po czwarte – nauki o mediach są dyscypliną
o relatywnie niskiej spójnoĞci paradygmatycznej.
Mamy nadziejĊ, Īe poczynione tu przez nas
ustalenia bĊdą stanowiü podstawĊ do dalszej
wymiany myĞli i do dyskusji.