wykład

Dr hab. Tadeusz Kobierzycki
Instytut Ego-Analizy Askeion, Warszawa
Kryzysy w rozwoju i w relacjach: Pacjent- Lekarz
Erik H. Erikson (1902-1994), amerykański psychoanalityk pochodzenia skandynawsko- austriackiego
opracował teorię cyklu życiowego człowieka, który przechodzi przez 8 podstawowych kryzysów.
Mają one wpływ na profil jego reakcji w zakresie zdrowia i choroby oraz zachowania życiu
codziennym. Mogą to być / lub są:
1) Kryzys I r. życia odnosi się do ufności-nieufności
- przyczyną kryzysu jest brak pozytywnych relacji z matką – efektem są reakcje depresyjne, poczucie
opuszczenia lub porzucenia; relacje pozytywne tworzą chęć pozostawania przy życiu. Sprzyja mu
reakcja ubóstwienia matki, która patrzy, uśmiecha się, trzyma na rękach, dotyka, karmi i wymawia
imię dziecka. Rytuały ufności na poziomie społecznym celebruje wiara i religia – stąd bierze się
późniejsze poczucie nadziei. / rada antykryzysowa – pojednanie z matką, przebaczenie jej zaniedbań,
jak nie byłyby wielkie czy drastyczne.
2) Kryzys 2-4 r. ż. – autonomia – wstyd (ustalenie lub nie, własnych granic i praw)
- następuje poznanie tego, co moje i nie moje, trening przyszłej autonomii i niezależności, trwania
przy swoim lub przyjmowania propozycji, nauka powściągliwości lub potulności i grzeczności; pasja
odkrywcza skłania rodziców do zakazów i karania i wywoływania wstydu; nadmierne zawstydzanie i
karanie uczy skrytości, fałszu i przebiegłości; kryzys powoduje stan zagubienia i niemożność
określenia własnych i cudzych granic; niewielka doza zawstydzania jest profilaktyką przeciw przyszłej
frustracji. Wypaczoną formą ustalania granic jest – legalizm, i radość z tego, że ktoś został skazany,
ukarany lub upokorzony niezależnie od tego, czy był winny , czy nie / rada antykryzysowa upozytywnienie wstydu , poprzez estetykę i etykę
3) Kryzys 4-5 r. ż. – inicjatywa - poczucie winy ( osiąganie lub strata cenionych ról społecznych)
- następuje rozwój kontaktów z obcymi, spoza rodziny, przenoszenie zainteresowania z postaci
bajkowych na postacie związane z zawodem – lekarz, policjant, kierowca, pielęgniarka, nauczycielka
itp. Stąd odgrywanie ról, przebieranie się, naśladowanie, udawanie zwierząt lub innych ludzi
własnych rodziców itp., odkrywanie nowych tożsamości, ich zdobywanie i porzucanie - tu kształtuje
się zdecydowanie i odwaga lub aktywne poczucie winy; a także agresywna rywalizacja i skłonność do
odwetu, ocena innych oparta na planach, a nie na faktach; kryzys powoduje niebezpieczne
„wcielanie się” w role i postacie, które uniemożliwiają bycie sobą. / rada antykryzysowa –darowanie
win i wyrównanie długów
4) Kryzys 6-12 r. ż. – fachowość - poczucie niższości (nauka zawodu i rozwój kompetencji)
- następuje odchodzenie od fantazjowania, do nauki fachu i zawód , czy rzemiosła, które daje
poczucie satysfakcji; wzrasta przyjemność z nauki i pracy, z własnych zdolności i produktywności, w
szkole; gdy ich brakuje pojawia się poczucie małej wartości, i poczucie niższości; nieadekwatne oceny
w szkole zaburzają silnie aktualną i przyszłą samoocenę. Pierwsze sukcesy podnoszą poziom
gorliwości – podejmowane są zajęcia dodatkowe np. techniczne, sportowe lub artystyczne; kryzys
może wiązać się z przerostem dokładności, dosłowności i z uzależnieniem od przypisywanych zadań,
co grozi zatrzymaniem i zablokowaniem własnych możliwości; towarzyszy mu formalizm oparty na
powtarzaniu bezsensownych formalności i pustych rytuałów. /rada antykryzysowa – więcej relaksu i
mniej obowiązków.
5) Kryzys 13-18 r. ż. - tożsamość ja – rozproszenie (wybór tożsamości przez skrajności)
- następuje wzmożona aktywność hormonów, zwiększenie liczby kom orek nerwowych, aktywizuje
się przysadka mózgowa, gruczoły nadnercza i gruczoły płciowe; zarasta męczliwość organizmu i
trudności emocjonalne; dominuje potrzeba wolności i niezależności, silny krytycyzm wobec tego, co
było dotychczas celem życia; wzrasta osobista nieśmiałość i zakłopotanie, rodzą się obsesje i
zachowania kompulsywne z powodu odmawiania swobody seksualnej, albo silne zahamowania
reakcje samodręczeniowe i samokarzące. Rozwija się radykalizm i konserwatyzm, potrzeba ekstazy,
oddanie się pod wpływ psychopatycznych lub fanatycznych przywódców, potrzeba solidarności.
Nieudane eksperymenty erotyczne wywołują poczucie odrzucenia i osamotnienia, sięganie po
narkotyki, alkohol, ucieczki z domu, ryzyko samobójstwa. Kryzysowa idealizacja kreuje totalizm,
absolutyzm i fanatyzm/ rada antykryzysowa – rozwój przyjaźni – połącz wolność z miłością bez lęku.
6) Kryzys 19-30 r. ż. - bliskość – izolacja (budowanie więzi osobistych i powołania)
- następuje potrzeba związania się z kimś i bycie solidarnym (małżeństwo, praca, powołanie), bliskie
związki opierają się na zobowiązaniach, poświęceniu i kompromisach. Kryzys wywołuje lęk przed
utratą tożsamości i zatraceniem się w sytuacjach które wymagają zapomnienia o sobie, zbyt wczesne
związki małżeńskie utrudniają dochodzenie do własnej nieudane związki przybierają postać
”odsunięcia” i długotrwałej izolacji. Przejściowe poczucie izolacji jest niezbędne dla dokonania
wyboru. Oddalenie się jest gotowością do izolacji i zniszczenia sił i osób, które zagrażają obranej
formie bliskości. Podobne uprzedzenia odbijają się w polityce i konfliktach zbrojnych. Negatywnym
wyrazem jest elitaryzm, ekskluzywizm czy narcyzm./ rada antykryzysowa – zaakceptuj swoją w
nieakceptację.
7) Kryzys 31-50 r. ż – generatywność – stagnacja (rozwijanie rodziny i własnej wspólnoty)
- następuje koncentracja na własnym potomstwie lub własnej twórczości; rozwija się cnota opieki i
miłosierdzia, stan płodnej generatywności. Odwrotna postawa wywołuje kryzys i poczucie stagnacji.
Następuje wtedy samozamknięcie i odrzucenie twórczych kontaktów z młodymi, cofnięcie do stadiów
wcześniejszych, nadmierne przejmowanie się samy sobą, lub obsesyjna potrzeba intymności. To, co
generatywne powstaje przez miłość, konieczność lub przypadek. Polega na rodzeniu, wytwarzaniu,
nauczaniu i uzdrawianiu. Wypaczona forma wyraża się jako – autorytaryzm, utrzymywanie władzy za
pomocą lub zamiast opieki. Generatywność oznacza dawanie życia i opiekę. /rada antykryzysowa –
gdy brak ci miłości, zaakceptuj koniczność i przypadek
8) Kryzys od 52 r. ż. - do starości - integralność – rozpacz (dramat nieciągłości życia i śmierci ).
- następuje potwierdzenie dokonanych wyborów życiowych, opieką nad rzeczami i ludźmi,
wytworami i ideami, przystosowanie się do sukcesów i porażek życiowych; dominuje potrzeba pełnej
akceptacji siebie, własnego życia i osób znaczących, mimo porażek. Ja dokonuje ostatecznej integracji
z sobą wokół doświadczenia życiowego. J jednocześnie wzmaga się poczucie, że życie jest w ogóle
pozbawione sensu, a bliski koniec, strach przed nim pobudzają aktywne pragnienie śmierci siebie, ale
także i innych. Strach przed śmiercią, jawna lub zamaskowana rozpacz przejawia się jako pogarda i
niezadowoleni z ludzi i instytucji, lub jako strumień małych rozgoryczeń . cykl życia traktowany jest
jako zbyt krótki i niewystarczający . W kryzysie jednostka żyje na najniższym poziomie witalności,
jakby była pozbawiona nadziei. Ostatni etap życia – filozoficzny łączy się z etapem pierwszym
religijnym./ rada antykryzysowa – zaakceptuj brak nadziei, zdaj się na życzliwość losu.
Wnioski:
Według psychoanalizy - Lekarz jest dla pacjenta w „ przeniesieniu” – rodzicem (matką lub ojcem),
zbiera więc emocje, które były pierwotnie przeznaczone dla nich. Postać lekarza jest dzielona na dwa
obiekty – „dobry” – chwalony i „zły” – krytykowany, nawet wtedy gdy udzieli dobrej i skutecznej
porady. Lekarz powinien zgodzić się z krytyką i pochwałami pacjenta, ale musi wiedzieć, że te opinie
tylko pozornie go dotyczą. Lekarz nie powinien dać się wciągać w emocjonalną grę pacjenta ze
swoimi rodzicami - „wcielanymi”: w lekarzy lub pielęgniarki, ani w sensie dodatnim, ani w sensie
ujemnym. Ma zachowywać postawę neutralną, życzliwą, zachowując odpowiednie granice wobec
samego siebie i pacjenta. Pochwały i oskarżenia powinien przekierowywać do samego pacjenta
(zwracać mu je) lub kierować do osób mu bliskich, aby ustrzec się od lokowania swoich problemów w
pacjencie i problemów pacjenta w sobie. Tak aby nie wywoływać konfliktu ról i nie przyjmować
cudzej tożsamości.
Bibliografia :
1) E. H. Erikson Identity. Youth snd Crisis, New York 1968,
2) T. Kobierzycki, Filozofia osobowości, Warszawa 2001.
Wystąpienie na:
Seminarium Edukacyjno-Warsztatowym pt. Genetyka w Onkologii, XI edycja - 5 grudnia
(poniedziałek) 2016 – Oddział Onkologii Klinicznej i Poradnia Onkologiczna w Świdnicy , „Szpital
Latawiec” ul. Leśna 27-29, 58-100 ŚWIDNICA