Polityka i środki zwalczania bezrobocia

PRZYKŁADOWE OPRACOWANIE
Polityka i środki
zwalczania bezrobocia
W Unii Europejskiej
Autor: Dr Maria W……
Wrocław 2006
Nasze opracowania stanowią wzorce dla wykonania własnych prac magisterskich, licencjackich, dyplomowych, referatów i innych. Zastrzegamy
sobie, że powinny one być wykorzystywane jedynie zgodnie z przepisami obowiązującego prawa - tzn. ustawy o prawie autorskim i z
poszanowaniem art. 272 k.k. oraz wymogów uczelni w tej kwestii. Opracowywane przez nas wzorce stanowią zatem jedynie materiał, który może
posłużyć do napisania WŁASNEJ pracy.
Spis treści:
Wstęp .......................................................................................................................................... 3
Rozdział I. Polityka społeczna a istota i mechanizm wspólnego rynku pracy ........................... 4
1.1. Miejsce i rola polityki społecznej w życiu społeczeństwa. .............................................. 4
1.2. Zagrożenia społeczne i ich rodzaje .................................................................................. 6
1.3. Bezrobocie jako jedno z zagrożeń społecznych ............................................................... 8
1.4. Polityka zatrudnienia i wspólny rynek pracy w Unii Europejskiej ................................ 12
1.4.1. Cztery filary polityki zatrudnienia w Unii europejskiej........................................... 23
1.4.2. Instrumenty polityki zatrudnienia ............................................................................ 25
1.5. Przepływ pracowników w Unii Europejskiej ................................................................ 27
1.6. Wspólny rynek pracy ..................................................................................................... 29
1.7. Zastosowanie zasady swobody przepływu osób w praktyce. ........................................ 30
Rozdział II. Źródła i skala bezrobocia w wybranych krajach Unii Europejskiej ..................... 35
2.1. Bezrobocie w Wielkiej Brytanii ..................................................................................... 39
2.2. Walka z bezrobociem w Holandii .................................................................................. 41
2.3. Dania .............................................................................................................................. 42
Rozdział III. Instrumenty przeciwdziałania bezrobociu w Unii Europejskiej ......................... 44
Zakończenie ............................................................................................................................. 51
Bibliografia............................................................................................................................... 54
1
Spis ilustracji
Spis tabel:
Tabela 1. Stopa bezrobocia w Polsce w latach 1990-2005 (bezrobocie rejestrowane) ............ 35
Tabela 2. Średnie bezrobocie w piętnastu krajach Unii Europejskiej w 2004r. ...................... 37
Spis rysunków:
Rysunek 1. Podaż pracy ........................................................................................................... 17
Rysunek 2. Statystyka bezrobocia – województwa. Stan na dzień 28.02.2005r...................... 36
Rysunek 4. Bezrobocie w krajach Unii w porównaniu z Polską.............................................. 38
Rysunek 5. Stopa bezrobocia w krajach Unii Europejskiej w poszczególnych latach 19952000 ................................................................................................................................... 38
2
Wstęp
Przedmiotem analizy niniejszego opracowania jest polityka i środki zwalczania
bezrobocia w Unii Europejskiej. Bezrobocie jest uważane za jeden z największych
problemów społecznych naszych czasów. Ponadto jest zjawiskiem, które może dotknąć
każdego bez wyjątku na pewnym etapie życia. W naszym kraju, pomimo pewnych starań
podejmowanych w ciągu ostatnich 15 lat, zjawiska tego nie udaje się opanować. Co jest
zatem przyczyną, że innym krajom się udaje a nam nie? Czy wejście w struktury unijne
pomoże w jakiś sposób nad nim zapanować. Chęć odpowiedzi na te pytania badawcze
skłoniła autorkę do zajęcia się tym tematem.
Polityka na rzecz maksymalnie wysokiego poziomu zatrudnienia (zwana w skrócie
polityką zatrudnienia) jest jedną z najnowszych form wspólnej polityki Wspólnoty
Europejskiej. Wyrosła ona na gruncie polityki społecznej. Podniesienie polityki zatrudnienia
do wyższej rangi i nadanie jej charakteru priorytetowego nastąpiło dopiero pod koniec lat
dziewięćdziesiątych. Miejsce polityka zatrudnienia w kontekście spraw polityki społecznej i
rynku pracy przedstawiono w rozdziale pierwszym.
W rozdziale kolejnym opisano sytuację dotyczącą problemu bezrobocia w wybranych
krajach Wspólnoty. Przeanalizowano także sposoby radzenia sobie z tym zjawiskiem w
poszczególnych krajach.
W rozdziale ostatnim opisano instrumenty polityki zatrudnienia i przeciwdziałania
bezrobociu.
Praca została napisana na podstawie studiów literatury przedmiotu i badań
przeprowadzonych na ten temat przez innych autorów i ośrodki badawcze. Ze względu na
charakter danych i dostępność badań przeprowadzonych przez profesjonalne instytucje nie
było potrzeby prowadzić badań pierwotnych.
Autorka zdaje sobie sprawę, że nie wyczerpała tematu, jednak ma nadzieję , że udało
jej się rzucić pewne światło na kwestie rozwiązywania problemu w Unii Europejskiej
3
Rozdział I. Polityka społeczna a istota i mechanizm wspólnego
rynku pracy
Aby mówić o polityce i środkach zwalczania bezrobocia w Unii Europejskiej warto
najpierw zastanowić się nad tym, jakie mechanizmy tu działają. Bezrobocie jest zjawiskiem
społecznym, a więc jest przedmiotem zainteresowania polityki społecznej zarówno na
poziomie państwa, jak i wspólnego rynku. Bezrobocie jest też swego rodzaju zagrożeniem
społecznym i także z tego względu jest przedmiotem zainteresowania tej polityki. Warto
najpierw zatem przyjrzeć się roli polityki społecznej w życiu społeczeństwa i samym
zagrożeniom społecznym.
1.1. Miejsce i rola polityki społecznej w życiu społeczeństwa.
Polityka społeczna to jedna z najbardziej kontrowersyjnych dziedzin polityki
prowadzonej przez poszczególne ekipy rządzące. Jest ona też najczęściej poruszanym
tematem przez wszelkiego rodzaju media, ponieważ może dotyczyć w zasadzie każdego z
nas. W związku z częstotliwością pojawiania się tego pojęcia w różnych źródłach, jego zakres
interpretacyjny jest dosyć szeroki, spróbuję się więc skoncentrować na uściśleniu samej
definicji polityki społecznej.
Najogólniej rzecz pojmując, polityka społeczna to działalność państwa podstawowych
aspektów życia ludności . Tak właśnie rozumiemy to pojęcia najczęściej. Pamiętajmy jednak,
ż polityka społeczna to także nauka. Tak więc termin ten ma podwójne znaczenie; jest to
więc1:
 działalność określonych podmiotów państwa i organizacji pozarządowych,
których celem jest rozwiązywanie kwestii społecznych,
 kategoria naukowa – system wiedzy o działaniach, których celem
szczegółowymjest wyrównywanie położenia życiowegoludzi najsłabszych socjalnie, a
celem ogólnym kształtowanie humanistycznego rozwoju.
Polityka społeczna to także swego rodzaju parasol ochronny dla społeczeństwa.
Jednakże można wyróżnić różne modele polityki społecznej2 w zależności od zakresu opieki
sprawowanej przez państwo nad obywatelem:
1
Władysław Ratyński: „Problemy i dylematy polityki społeczej w Polsce”, Difin, Warszawa 2003, str. 20.
Stanisława Golinowska: „Polityka społeczna. Koncepcje-instytucje-koszty”, POLTEXT, Warszawa 2000,
str.11-13.
2
4
-
w modelu liberalnym państwo ogranicza się do przeciwdziałania ubóstwu
grup szczególnie narażonych, o których wiadomo, że nie będą umiały sobie poradzić. Pomoc
ta ject minimalna, wyraźnie adresowana do konkretnych grup, związana z e sprawdzaniem
dochodów i kontrolowaniem adresów . Ta filozofia (tzw. welfare state) wywodzi się z
angielskiego ustawodawstwa dla ubogich i została w pełni urzeczywistniona w Wielkiej
Brytanii w latach czterdziestych dwudziestego wieku w programie Baveridge’a.
-
Model motywacyjny przyjmuje założenie, ze polityka społeczna jest
nieodzownym elementem ładu ekonomicznego i politycznego, ponieważ podnosi wydajność
i umacnia przywiązanie do pracy , jak również poprawia kwalifikacje pracowników, pozwala
na utrzymanie pokoju społecznego oraz niezbędnej równowagi między pracą i kapitałem. W
tym ujęciu polityka społeczan zajmuje się przede wszystkim kształtowaniem motywacyjnych
i równoważących stosunków społecznych, łagodząc zakłócenia i destrukcyjne nastroje. Jej
narzędziami są przede wszystkim samorządy, odpowiednio ułożone stosunki przemysłowe
oraz inne instytucje życia społecznego (np. Kościół , stowarzyszenia, fundacje itp.)
-
W modelu redystrybucyjnym cele społeczne państwa są najszersze. W tym
ujęciu zakłada się bowiem znaczne wyrównanie nie tylko szans, ale także dobrobytu na
zasadzie szerokiej redystrybycji dochodów. Model ten jest szeroko stosowany w krajach
skandynawskich, a szczególnie w Szwecji.
W toku rozwoju polityka społeczna wypracowała pewien katalog celów i społecznie
oczekiwanych wartości a także działań podporządkowanych ich osiągnięciu będących
wyrazem etycznych form współżycia ludzi w społeczeństwie i zapewniających spokój
społeczny. Pomimo różnic w poszczególnych krajach i systemach społeczno-politycznych na
różnych etapach rozwoju cywilizacyjnego tychże krajów można wyodrębnić pewne wspólne
wartości powszechnie spotykane o znacznym stopniu inwersalności. Są to3:
 bezpieczeństwo socjalne – obejmujące zapewnienie dochodów i usług w
sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego: choroby, wypadku, inwalidztwa, starości śmierci,
bezrobocia. Regulowana redystrybucja dochodów mająca na celu realizację tych wartości,
co jest wyrazem solidarności społeczeństwa w działaniach na rzecz łagodzenia ryzyka
socjalnego. Wszyscy opłacają składki ubezpieczeniowe lub podatki, aby ci, którzy
znaleźli się w potrzebie mogli uzyskać odpowiednią pomoc dochodową.
3
Władysław Ratyński: „Problemy i dylematy polityki społeczej w polsce”, Difin, Warszawa 2003, str. 12-13.
5
 Inwestycje w człowieka (human capital)- polegają na tworzeniu równych szans
rozwoju ludzi. Stanowią one nie tylko wartość z katalogu praw człowieka, tzn. prawo do
rozwoju i zdobywania kwalifikacji, lecz także są czynnikiem rozwoju ekonomicznego.
 Pokój społeczny – jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w
osiąganiu celów dotyczących różnych zbiorowości, tolerancji dla różnic kulturowych i
religijnych między ludźmi. Jego wartość wzrasta w miarę osiągania dobrobytu i
stabilizacji społecznej. Dla realizacji tej funkcji polityki społecznej prowadzi się politykę
podziału dochodów zapewniającą funkcjonalną równość w społeczeństwie, pozwalającą
na harmonijną współpracę i współżycie ludzi.
 Życie rodzinne - warunkuje ilościowy i jakościowy rozwój demograficzny
społeczeństw. Rodzina może pełnić różnorakie funkcje- według O.G. Ogborna4 można je
podzielić na ekonomiczne, społeczne i psychologiczne, natomiast współcześni
socjologowie wyróżniają aż dziesięć różnych funkcji5: materialno-ekonomiczną,
opiekuńczo-zabezpieczającą,
prokreacyjną,
seksualną,
legalizacyjno-kontrolną,
socjalizacyjną, klasową, kulturową, rekreacyjno-towarzyską i emocjonalno-ekspresyjną.
Wymienione funkcje łączą się ze sobą różnymi typami więzi zarówno wewnątrz rodzin,
jak również a innymi zbiorowościami. Podsumowując rodzina jest bardzo ważnym
elementem życia każdej jednostki a także społeczeństwa.
1.2. Zagrożenia społeczne i ich rodzaje
Gospodarka rynkowa powoduje wiele zagrożeń, które przejściowo lub trwale
naruszają uprawnienia obywatelskie i mają negatywny wpływ na kondycję społeczeństwa.
Mogą one dotyczyć jednostek, grup społecznych, , rodzin a nawet instytucji i regionów kraju.
Za zagrożenie społeczne6 uważa się najczęściej
przekroczenie obowiązujących norm
społecznych z jednoczesnym zastrzeżeniem, że tkwi w nich pewien stopień szkodliwości. Są
to zjawiska dynamiczne i należy dostrzegać ich konsekwencje, które mogą być dostrzegalne
dopiero po pewnym czasie.. Zawsze jednak przeciwstawiają się one postępowi społecznemu
lub go hamują ponieważ są niezgodne z jego prawami lub naruszają podstawy życia
społecznego. Istotnym elementem jest zobiektywizowana ocena społeczna, które zjawiska i w
jakim stopniu będą stanowić zagrożenie i jakie środki należy podjąć, aby mu zapobiec.
4
Lucyna Frąckiewicz;”Polityka społeczna”, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1998, str. 37.
Ibidem
6
Lucyna Frąckiewicz: Polityka społeczna”, op. cit., str. 188.
5
6
Pomimo trudności w ocenie co jest zagrożeniem społecznym, istnieją takie zjawiska,
które bez wątpienia można do nich zaliczyć. Są to: alkoholizm, narkomania, brak poczucia
bezpieczeństwa socjalnego, bezrobocie , rozkład rodziny, , dewastacja środowiska
naturalnego (zanieczyszczenie powietrza wody, gleby, chemizacja rolnictwa), niedostateczna
lub niedostępna opieka lecznicza , rehabilitacyjna czy profilaktyczna. Mogą one prowadzić
do schorzeń somatycznych, a nawet do zachowań autodestrukcyjnych – samobójstw, które
powinny być rozpatrywane w kontekście stosunków społecznych prowadzących do
określonych zachowań.
Niektóre z zagrożeń lub ich konsekwencji doczekały się uregulowań prawnych
.Ustawy określają odpowiednie sankcje mające przeciwdziałać tym zagrożeniom. Istnieje
jednak poważna trudność w likwidacji tych zjawisk wyłącznie na drodze legislacyjnej. Akty
prawne dotyczą zresztą tylko niektórych odczuwanych przez społeczeństwo uciążliwości . Do
zagrożeń możemy także bowiem zaliczyć dysfunkcyjność różnych urzędów i instytucji.
Nadmierna
biurokracja,
złe
funkcjonowanie
placówek
ochrony
zdrowia
,
niekompetencyjność, łapownictwo mogą być odczuwane jako przejawy patologii społecznej
instytucji o decydujących dla obywateli skutkach, doprowadzając do poczucia zniechęcenia,
zagrożenia, powodując obciążenie jakości życia, budząc niezadowolenie, a w skrajnych
wypadkach stanowiąc czynniki konfliktogenne. Wiąże się
z tym
powstanie napięć
psychicznych, , nieobojętnych dla zdrowia.
Zagrożenie
społeczne
mogą
stanowić
także
konsekwencje
niedostosowania
pracowników do wykonywanej pracy – pomijanie kwalifikacji psychofizycznych w
momencie przyjmowania do pracy oraz zmieniająca się wraz z procesem starzenia wydajność
pracownika może kończyć się wysoką zachorowalnością i czasem nawet trwałą niezdolnością
do pracy.
Jeśli chodzi o klasyfikację zagrożeń społecznych to w literaturze przedmiotu istnieje
duża rozbieżność. Często stosuje się podział dychotomiczny na :
 karalne (podlegające sankcjom prawnym)
 niekaralne (nie podlegające sankcjom prawnym, lecz naruszające zasady
współżycia społecznego).
7
1.3. Bezrobocie jako jedno z zagrożeń społecznych
Bezrobocie7 to zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy,
poszukujących pracy i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje
zatrudnienia.
Według Międzynarodowej Organizacji Pracy, której definicję bezrobocia
honorują badania statystyczne prowadzone w krajach Europy w ramach systemu Eurostat,
osoba bezrobotna to ta, która w tygodniu, w którym przeprowadzono badanie, nie
wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez godzinę.
Pojęcie bezrobotnego definiuje ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku
pracy8. Jest ona zgodna z pojęciem bezrobotnego w prawodawstwie unijnym. Zgodnie z nią
status bezrobotnego posiada osoba, która:
1.
Nie jest zatrudniona i nie wykonuje innej pracy zarobkowej.
2.
Jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze
czasu pracy, obowiązującym w danym zawodzie lub służbie albo innej pracy
zarobkowej.
3.
Która nie uczy się w szkole, z wyjątkiem szkół dla dorosłych lub szkół
wyższych w systemie wieczorowym albo zaocznym.
4.
Ukończyła 18 lat.
5.
Kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat.
6.
Nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do
pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy
zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności, nie pobiera zasiłku
przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego,
zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego.
7.
Nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym
nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha
przeliczeniowe, lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu
stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o
powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe.
8.
Nie uzyskuje przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem
dochodowym z działów specjalnych produkcji rolnej, chyba że dochód z działów
7
Opracowano na podstawie informacji uzyskanych w internecie: www. money.pl,
Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 24 kwietnia 2004 roku (Dz. U. Nr 99 poz.
1001).
8
8
specjalnych produkcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osób
fizycznych,
nie
przekracza
wysokości
przeciętnego
dochodu
z
pracy
w
indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2 ha przeliczeniowych, ustalonego przez
Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, na podstawie przepisów o podatku rolnym,
lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu z tytułu stałej pracy jako
współmałżonek lub domownik w takim gospodarstwie.
9.
Nie podjęła pozarolniczej działalności od dnia wskazanego w
zgłoszeniu do ewidencji do dnia wyrejestrowania tej działalności albo nie podlega na
podstawie odrębnych przepisów obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z
wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników.
10.
Jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie
zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym
zawodzie lub służbie.
11.
Nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary
pozbawienia wolności.
12.
Nie uzyskuje miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej
połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów
uzyskanych z tytułu odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych
zgromadzonych na rachunkach bankowych.
13.
Nie pobiera, na podstawie przepisów o pomocy społecznej, zasiłku
stałego.
14.
Nie pobiera, na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych,
świadczenia pielęgnacyjnego lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego
wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu
ustawowego okresu jego pobierania.
Nie pobiera po ustaniu zatrudnienia świadczenia szkoleniowego. (art. 2 ust. 1 pkt 2).
Bezrobotny traci status osoby bezrobotnej, w przypadku, gdy:
1.
Nie spełnia warunków określonych przez rzeczoną ustawę dla osoby
bezrobotnej.
2.
Otrzymał pożyczkę z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych lub instytucji z udziałem środków publicznych na podjęcie
działalności pozarolniczej lub rolniczej.
3.
Odmówił,
bez
uzasadnionej
przyczyny,
przyjęcia
propozycji
odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, wykonywania prac
9
interwencyjnych lub robót publicznych, albo udziału w szkoleniu, stażu ,
przygotowaniu zawodowym w miejscu pracy (pozbawienie statusu bezrobotnego
następuje na okres 90 dni).
Nie stawił się w powiatowym urzędzie w wyznaczonym terminie i nie
4.
powiadomił w okresie do 5 dni o uzasadnionej przyczynie tego niestawiennictwa
(pozbawienie statusu bezrobotnego następuje na okres 3 miesięcy od dnia niestawienia
się w powiatowym urzędzie pracy).
Odmówił poddania się badaniom lekarskim lub psychologicznym,
5.
mającym na celu ustalenie zdolności do pracy (pozbawienie statusu bezrobotnego
następuje na okres 3 miesięcy od dnia tej odmowy).
Bezrobotny złożył taki wniosek. (art. 33 ust. 4).
6.
Bezrobocie można rozpatrywać w skali makro i mikro. Z bezrobociem w skali makro
mamy do czynienia w sytuacji, gdy na określonym obszarze geograficznym znaczna liczba
osób zdolnych do podjęcia pracy pozostaje poza zatrudnieniem. Natomiast bezrobociem w
skali mikro jest utrata pracy z powodu braku kwalifikacji lub innych umiejętności
pozwalających objąć i utrzymać stanowisko.
Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia 9, czyli
ukazywana w procentach relacja pomiędzy liczbą zarejestrowanych osób bezrobotnych a
liczbą osób czynnych zawodowo (to jest zdolnych w prawnie określonych warunkach do
podjęcia pracy). Ta ostatnia grupa obejmuje wszystkich zdolnych do pracy w wieku od 15 do
65 (kobiety do 60) roku życia - to znaczy także bezrobotnych. Osoby nie osiągające lub
przekraczające wymienione granice wieku stanowią odrębne kategorie, nie związane z
pojęciami bezrobocia.
Bezrobocie może mieć różny charakter, stąd warto dokonać jego klasyfikacji.
Bezrobocie10 można dzielić według różnych kryteriów. Najpopularniejszy podział to podział
według trwania, tzn. na :

bezrobocie dłogookresowe – jest przedmiotem zainteresowania zarówno w
sferze teorii, jak i praktyki społecznej; dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do
12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe
pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.

bezrobocie krótkookresowe (frykcyjne, fluktuacyjne lub przejściowe) –
trwa zazwyczaj do 3 miesięcy i jest związane z przestrzennym przemieszczaniem się
9
10
dane dotyczące stopy bezrobocia przedstawia tabela.
Lucyna Frąckiewicz: Polityka społeczna”, op. cit., str. 165-172
10
pracowników, poszukiwaniem dogodniejszych warunków pracy, przejściowym
zaburzeniem w bilansowaniu podaży i popytu pracowników o określonych
kwalifikacjach i innymi krótkotrwałymi sytuacjami na rynku pracy. Rozmiary tego
bezrobocia są na ogół nieduże i sięgają 3-5%.

bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia.
W zależności od przyczyn występowania wyróżnia się:

bezrobocie strukturalne, wynika z nieaktywności struktury podaży siły
roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może również z szybkich zmian
strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo
zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także, gdy zasoby kapitałowe
są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy

bezrobocie technologiczne wynika z postępu technicznego, automatyzacji i
mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia
się, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter
modernizacyjny, prowadząc do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku
zatrudnienia,

bezrobocie
koniunkturalne
wywoływane
jest
spadkiem
popytu
konsumpcyjnego i inwestycyjnego, który powoduje zbyt małe wykorzystanie
zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw. Poziom popytu jest poddany stałym
wahaniom cyklu koniunkturalnego, jakim podlega gospodarka. W fazach wysokiej
koniunktury popyt rozszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia
naturalnego

bezrobocie frykcyjne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy;
dotyczy ludzi zmieniających zawód, pracę, przenoszących się do innej miejscowości;

bezrobocie sezonowe jest efektem wahań aktywności gospodarczej w
różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych
W zależności na formę występowania wyróżnia się:

bezrobocie ukryte to pewna - nieokreślona - liczba osób, które w myśl
ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich
praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Występuje głównie na
wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji).

bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających
określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.
11
Przyczyny bezrobocia mogą być różne. Do najczęściej spotykanych można zalczyć:

likwidację niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa

zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

ograniczanie produkcji

brak informacji o miejscach pracy

brak mobilności

przeniesienie zakładu do innego rejonu

niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników

zmiany w technologii

wysokie obciążenia fiskalne
Skutki bezrobocia dotyczą nie tylko jednostek nim dotkniętych lecz także całego
społeczeństwa, dlatego jest ono uznawane za zagrożenie społeczne. Do najistotniejszych z
nich należą:

niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki

znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz
służb zajmujących się ich problemami i obsługą

spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa

degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie
beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności)

zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość itd.

utrata kwalifikacji.
1.4. Polityka zatrudnienia i wspólny rynek pracy w Unii Europejskiej
Rynek pracy to wszystkie procesy, ich formy i obszary geograficzne występowania
związane z zatrudnianiem pracowników, uwarunkowania prawne i procedury negocjacji
warunków tego zatrudniania a w konsekwencji: czysta wymiana posiadanych indywidualnie
umiejętności na pieniądze11.
Stronę popytową rynku pracy reprezentują pracodawcy. Zgodnie z art. 3 KP
pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także
osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Pracodawca jest bardzo ważnym
11
CASE - Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych przygotowało wspólnie z Programem Narodów
Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) Raport o Rozwoju Społecznym. Polska 2004 -W Trosce o Pracę
12
elementem rynku pracy To on daje zatrudnienie, płaci zobowiązania podatkowe związane z
miejscem pracy i wynagrodzenie. Pracodawca stawia wymagania kandydatom na
pracowników i pracownikom12.
Kolejnym ważnym elementem rynku pracy są pracownicy. To od nich zależy dobra
kondycja firmy i jej pozycja na rynku. Wykonując pracę pracownicy produkują dobra lub
świadczą usługi, pobierając za to wynagrodzenie. W ramach swojej pracy pracownik posiada
prawa (np. prawo do urlopu) i obowiązki. Stronę podażową rynku pracy reprezentuje także
wiele osób mogących potencjalnie świadczyć pracę obecnie lub w przyszłości. Należą do
nich:

Bezrobotni , czyli:
1.
obywatele polscy zamieszkali w Polsce, poszukujący i podejmujący
zatrudnienie lub inną pracę zarobkową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz
zatrudnienie lub inną pracę zarobkową za granicą u pracodawców zagranicznych lub
2.
cudzoziemcy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i
posiadający zezwolenie na osiedlenie się lub którym nadano status uchodźcy w
Rzeczypospolitej Polskiej, poszukujący i podejmujących zatrudnienie lub inną pracę
zarobkową na terytorium Polski, jeżeli:

nie są zatrudnieni i nie wykonują innej pracy zarobkowej,

są zdolni i gotowi do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu
pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie,

nie uczą się w szkole w systemie dziennym,

są zarejestrowani we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub
czasowego) powiatowym urzędzie pracy.

Absolwenci, tzn. osoby bezrobotne, które w okresie do upływu 12
miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie ukończenia szkoły lub
zaświadczeniu o ukończeniu kursu, jeżeli są:
a) absolwentem, który uczęszczał w systemie dziennym do ponadpodstawowej oraz
ponadgimnazjalnej szkoły publicznej lub niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej
albo do szkoły wyższej,
b) absolwentem studiów podyplomowych lub doktoranckich, podjętych w okresie 6
miesięcy od dnia ukończenia szkoły wyższej,
12
ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy(Dz. U. Nr 99 z 2004r., poz. 1001 )
13
c) absolwentem szkoły, o której mowa w lit. a), do której uczęszczał w systemie
wieczorowym lub zaocznym, jeżeli w ostatnich 12 miesiącach trwania nauki nie był
zatrudniony,
d) absolwentem co najmniej 12-miesięcznego przygotowania zawodowego, odbytego
w ramach Ochotniczych Hufców Pracy,
e) absolwentem kursów zawodowych, trwających co najmniej 24 miesiące, jeżeli w
okresie ostatnich 12 miesięcy ich trwania nie był zatrudniony,
f) absolwentem szkoły specjalnej,
g) niepełnosprawnym, który uzyskał uprawnienia do wykonywania zawodu,
Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a
także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.

Ludność aktywna zawodowo to część społeczeństwa w wieku 15 lat i
więcej, zdolna do wykonywania zajęć zarobkowych i:

wykonująca pracę, która przynosi zarobek lub dochód bez względu na
miejsce i czas trwania tej pracy,

bezpłatnie
pomagająca
w
prowadzeniu
rodzinnej
działalności
gospodarczej,

poszukująca pracy i zdolna do jej podjęcia (bezrobotni).

Zatrudnieni (pracownicy najemni) w gospodarce narodowej to:

osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy na czas określony i nie
określony, w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy;
Do pracowników najemnych zalicza się osoby:

zatrudnione na podstawie umowy o pracę,

zatrudnione na podstawie powołania, wyboru lub mianowania,

pracujące w zakładach pracy w formie zorganizowanych grup
roboczych (np. jednostki wojskowe, junacy obrony cywilnej, junacy straży
przemysłowej i pożarnej).

Poszukujący pracy to osoby nie zatrudnione poszukujące zatrudnienia
oraz osoby zatrudnione zgłaszającą zamiar i gotowość podjęcia zatrudnienia w
wyższym wymiarze czasu pracy albo dodatkowego lub innego zatrudnienia,
zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy.
Kolejną grupę stanowi ludność bierna zawodowo to część społeczeństwa w wieku 15
lat i więcej, nie pracująca i nie będąca bezrobotną; wśród ludności biernej zawodowo
wyróżnia się następujące kategorie:
14

osoby otrzymujące emeryturę, rentę, alimenty, stypendium, pomoc
opieki społecznej lub posiadające inne nie zarobkowe źródło utrzymania,

uczniów, którzy zawarli z zakładem pracy umowę o pracę na okres
nauki zawodu lub przyuczenia do określonej pracy,

osoby odbywające karę pozbawienia wolności,

osoby przebywające w domach opieki,

zakonników i zakonnice,

osoby uzyskujące dochód m.in. z dzierżawy, wynajmu lokali, sprzedaży
rzeczy własnych, bądź z kapitału,

osoby przebywające na urlopie wychowawczym,

osoby pozostające na utrzymaniu innych osób.
Praca jest jednym z czynników produkcji sprzedawanych przez gospodarstwa domowe
przedsiębiorstwom. Jest jednak czynnikiem produkcji o specyficznych własnościach. Trzeba
bowiem zwrócić uwagę na fakt, że praca jest dla większości gospodarstw domowych jedynym
posiadanym czynnikiem produkcji, a więc większość gospodarstw domowych jedyne środki
przeznaczane na konsumpcję będzie uzyskiwać ze sprzedaży pracy w postaci dochodu z
pracy. Oznacza to, że większość gospodarstw domowych nie będzie w pełni suwerenna w
swoich decyzjach odnośnie wielkości podaży pracy, ponieważ będą one musiały sprzedać co
najmniej taką ilość pracy, aby zapewnić sobie konsumpcję na poziomie minimum
biologicznego13.
Po drugie zwrócić należy uwagę na substytucję między dochodem uzyskiwanym z
pracy a czasem wolnym. Można postawić tezę, że podobnie jak w przypadku dóbr
materialnych, również krzywa obojętności łącząca kombinacje ilości czasu wolnego i
wysokości dochodu z pracy dające gospodarstwu domowemu tę samą użyteczność jest
nachylona ujemnie i wypukła w stronę środka układu współrzędnych. Zgodzić się bowiem
można, że typowe gospodarstwo domowe będzie uważać za możliwą rezygnację z części
czasu wolnego wówczas, gdy zostanie to zrekompensowane wzrostem dochodu. Ponadto,
rezygnacja z kolejnej jednostki czasu wolnego będzie musiała być rekompensowana coraz
większym przyrostem dochodu.
13
Polityka społeczna wobec reform. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej Ustronie Wielkopolskie ,
czerwiec 2003” Akademia Ekonomiczna Katowice, Katowice 2003
15
Po trzecie wreszcie, oferentom większości dóbr nie sprawia różnicy, w jaki sposób
nabywca będzie korzystał z kupionego dobra. Tymczasem dla oferenta pracy nie jest na ogół
obojętne, w jaki sposób nabywca jego pracy będzie ją wykorzystywał. Sprzedaż pracy
przynosi oferentowi oprócz dochodu również różnego rodzaju korzyści lub niekorzyści. Liczy
się dla oferenta pracy również np. to, z jakim wysiłkiem związane będzie wykonywanie tej
pracy, w jakich warunkach będzie ona wykonywana, jak duże jest ryzyko utraty zdrowia lub
życia, jak dużą ponosi się odpowiedzialność z tytułu wykonywanej pracy, czy jest ona
interesująca i satysfakcjonująca, jakie stosunki ludzkie panują w przedsiębiorstwie, czy duże
jest ryzyko utraty pracy itp. W rezultacie podaż pracy zarówno pojedynczego gospodarstwa
domowego, jak i ogólnogospodarcza, nie będą zależeć wyłącznie od ceny pracy, czyli np.
stawki płacy, jak to było typowe dla innych czynników produkcji. W przypadku pracy podaż
będzie
czasami maleć wraz ze wzrostem stawki płacy, kształtując się według pewnej
charakterystycznej krzywej.
Przy bardzo niskiej stawce płacy gospodarstwo domowe zmuszone jest przeznaczać na
pracę maksymalną możliwą ilość godzin na dobę , ponieważ pracując mniej nie uzyskiwałoby
dochodu zapewniającego przeżycia. W miarę wzrostu stawki godzinowej, jeżeli utrzymuje się
ona jednak na niskim poziomie, gospodarstwo domowe będzie przeznaczać na pracę mniejszą
ilość czasu, gdyż zwiększona trochę stawka godzinowa pozwoli przy krótszym czasie pracy
uzyskać dochód zapewniający konsumpcję na poziomie minimum biologicznego, nie będzie
jednak na tyle wysoka, aby dochód uzyskany dzięki utrzymaniu dotychczasowego czasu
pracy pozwolił na konsumpcję zaspokajającą nie tylko podstawowe potrzeby14.
Struktura rynku pracy zmienia się radykalnie na całym świecie i tak drastycznych
przemian nie notowano od okresu rewolucji przemysłowej w XIX. W dłuższym okresie czasu
- jak wynika z podobnego raportu UNDP opublikowanego w roku 2002 - w gospodarce
opartej na wiedzy i w rezultacie wprowadzania zaawansowanych technik informatycznych,
zapotrzebowanie na prace produkcyjną będzie się nadal istotnie zmniejszać. Nastąpi
natomiast szybki rozwój sektora usług - przede wszystkim w obsłudze działalności
gospodarczej, ochronie zdrowia i służbach socjalnych, informatyce, edukacji, także ochronie
bezpieczeństwa - i tu należy szukać zatrudnienia. Wszystkie te zmiany skutkują poważnymi
trudnościami dostosowawczymi i powodują napięcia społeczne. Utrzymujące się wysokie
zróżnicowanie społeczne, kulturowe i ekonomiczne sprawia, że coraz częściej mamy do
czynienia ze zjawiskiem społecznego wykluczenia; czyli z wyłączeniem ludzi z aktywności,
ich społeczną izolacją, oraz uniemożliwieniem rozwoju ludzkiej osobowości. Można się
16
spodziewać, że w wyniku akcesji do Unii Europejskiej oraz utrzymywania się obecnego
ożywienia gospodarczego sytuacja będzie się poprawiać, ale - przede wszystkim ze względu
na strukturalny charakter uwarunkowań - efekty nie będą szybkie, i mało prawdopodobne jest
osiągniecie standardów europejskich (stopa bezrobocia poniżej 10%) w okresie najbliższych
4-5 lat15.
Rysunek 1. Podaż pracy
stawka
płacy w
zł/h
16 h
czas przeznaczany na
pracę w ciągu doby w
godzinach
Źródło: Polityka społeczna wobec reform. Materiały z ogólnopolskiej konferencji
naukowej Ustronie Wielkopolskie czerwiec 2003” Akademia Ekonomiczna Katowice,
Katowice 2003
Dopiero dalszy wzrost stawki godzinowej pozwala na zaspokojenie, w
przypadku zwiększonego nakładu pracy, potrzeb ponadpodstawowych i stanowi wobec tego
motywację do zwiększania podaży pracy. Gdy jednak stawka płacy wzrośnie na tyle, że
również zaspokojenie tego typu potrzeb staje się możliwe przy skróceniu czasu pracy - podaż
pracy ponownie maleje. Kolejny wzrost podaży pracy może wystąpić przy wzroście stawki
14
Ibidem
Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych przygotowało wspólnie z Programem Narodów Zjednoczonych
ds. Rozwoju (UNDP) Raport o Rozwoju Społecznym. Polska 2004 -W Trosce o Pracę
15
17
płacy do poziomu umożliwiającego konsumpcję także dóbr luksusowych, jednak i w tym
przypadku przy bardzo wysokiej stawce płacy - mimo jej wzrostu - nastąpi spadek podaży
pracy16.
Praca odgrywa doniosłą rolę w życiu człowieka i społeczeństwa. Zdaniem M. Kabaja
odgrywa ona trzy podstawowe, współzależne funkcje:
 czynnika tworzenia produktu społecznego (funkcja ekonomiczna),
 środka uzyskiwania dochodów (funkcja dochodowa),
 środka
zaspokojenia
aspiracji
zawodowych
i
społecznych
(funkcja
społeczna).17
Na
funkcję
ekonomiczną
pracy
składa
się
tworzenie
nowych
wartości
umożliwiających wzrost produkcji dóbr i usług oraz przyczynia się do wzrostu dobrobytu
społecznego. Praca jest zatem aktywnym czynnikiem procesu gospodarczego. To natomiast,
iż ludzie pracują głównie po to, aby uzyskiwać niezbędne do życia dochody, wynika z funkcji
dochodowej pracy. To dochody z pracy stanowią główne źródło utrzymania i w taki sposób
ludzie uczestniczą zarówno w podziale jak i w tworzeniu dochodu narodowego.
Funkcja społeczna pracy jest formą realizacji zawodowych aspiracji oraz społecznej
potrzeby pracy.
Bezrobocie jest przeciwstawieństwem pracy. Jest to zjawisko polegające na
braku pracy dla
osób
poszukujących
i zdolnych do pracy. Dlatego też utrzymanie
wysokiego poziomu zatrudnienia jest jednym z priorytetów Wspólnoty Europejskiej.
Polityka na rzecz maksymalnie wysokiego poziomu zatrudnienia (nazywana
skrótowo polityką zatrudnienia) jest jedną z nowych
form wspólnej polityki Unii
Europejskiej. Jest ona regulowana następującymi aktami prawnymi prawa wspólnotowego18:

art. 2, art. 3. ust. 1 pkt i-j, art. 125-130, art. 136-148, art. 158-162 Traktatu
ustanawiającego Wspólnotę Europejską [wersja skonsolidowana (ujednolicona) po
Traktacie Nicejskim]

art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej [wersja skonsolidowana (ujednolicona)
po Traktacie Nicejskim]
Celem polityki zatrudnienia jest realizacja wysokiego poziomu zatrudnienia poprzez
koordynację i uzupełnianie polityk zatrudnienia państw członkowskich, oraz prowadzone w
16
17
Ibidem
R.Glikman, M. Kabaj, "Ciągłość i transformacja gospodarki", Key Text, w-wa 1997, s. 122.
18
ramach wspólnej strategii zatrudnienia państw członkowskich i Wspólnoty. Wysoki poziom
zatrudnienia jest uwzględniany także przy definiowaniu i wdrażaniu innych polityk i działań
Wspólnoty.
Celem polityki zatrudnienia w dziedzinie spraw społecznych jest promocja zatrudnienia,
poprawa warunków życia i pracy, tak aby umożliwić ich wyrównanie z jednoczesnym
zachowaniem postępu, zapewnić odpowiednią ochronę socjalną, dialog między partnerami
społecznymi, rozwój zasobów ludzkich, pozwalający podnosić i utrzymać wysoki poziom
zatrudnienia oraz przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu. Realizując te cele, Wspólnota
wspiera i uzupełnia działania państw członkowskich w takich dziedzinach, jak:

poprawa
otoczenia
pracy,
mająca
na
celu
ochronę
zdrowia
i
bezpieczeństwa pracowników,

warunki pracy,

bezpieczeństwo socjalne i ochrona socjalna pracowników,

ochrona pracowników w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę,

informacja i konsultacja pracownicza,

reprezentacja i zbiorowa ochrona interesów pracowników i pracodawców,
w tym współdecydowania,

warunki zatrudnienia obywateli państw trzecich przebywających legalnie
na terytorium Wspólnoty,

integracja osób wyłączonych z rynku pracy,

równość mężczyzn i kobiet w odniesieniu do ich szans na rynku pracy i
traktowania w miejscu pracy,

zwalczanie wykluczenia społecznego,

modernizacja systemów ochrony socjalnej.
Wywodzi się ona z polityki społecznej i była traktowana do niedawna jako jej część
składowa. Obecnie nadaną jej wyższą rangę i priorytetowy charakter. Nastąpiło dopiero w
wyniku ewjścia w życie Traktatu Amsterdamskiego19, w którym wprowadzono specjalny
rozdział20 poświęcony zatrudnieniu. Zatrudnienie zostało zaliczone do celów wspólnotowych,
18
Cztery swobody, czyli jak funkcjonuje Jednolity Rynek Unii Europejskiej, praca zbiorowa, Biblioteczka
przedsiębiorcy, Fundacja na Rzecz Uniwersytetu Śląskiego i Rozwoju Samorządności Wśród Młodzieży,
Katowice 2004
19
podpisany 2 października 1997 r., wszedł w życie 1 maja 1999 r.
20
tytuł VIII - art. 125-130
19
będących "przedmiotem wspólnej troski"21. Od tego czasu problematyka zatrudnienia jest
brana pod uwagę przy kształtowaniu wszelkiego rodzaju wspólnej polityki Unii Europejskiej.
Ważnym momentem dla kierunku stworzenia wspólnej strategii na rzecz zatrudnienia
było opublikowanie w 1993 r. przez Komisję Wspólnot Europejskich tzw. Białej Księgi pt.
"Wzrost, konkurencyjność, zatrudnienie" (Growth, Competitivness and Employment). Zawartą
tu
ocenę sytuacji oraz propozycje Komisji zaakceptowała Rada Europy w Brukseli, w
grudniu 1993 r. Następnie Komisja została zobowiązana do przygotowania i przedstawienia
na kolejnym szczycie Wspólnoty Europejskiej w Essen , planu działania na poziomie
Wspólnoty i poziomie narodowym, mającego na celu odwrócenie w krótkim czasie
niekorzystnych tendencji w dziedzinie bezrobocia. Plan ten, uwzględniający po raz pierwszy
wiele aspektów polityki zatrudnienia, w tym m.in. współpracę między państwami
członkowskimi, usprawnienie funkcjonowania europejskiego rynku pracy , inwestowanie w
edukację i szkolenie zawodowe, wprowadzenie wysokich standardów w dziedzinie pracy,
oraz zwiększenie mobilności pracowników, zapewnienie równych szans kobietom i
mężczyznom w dostępie do rynku pracy itd., został przyjęty w Essen przez Radę Europejską.
Realizując strategię zwalczania bezrobocia, Komisja Wspólnot Europejskich wystąpiła
w 1996 r. z ważną inicjatywą zawarcia tzw. paktu zaufania (Action for Employment in
Europe: a Confidence Pact). Propozycja ta miała na celu zmobilizowanie wszystkich stron,
mających wpływ na zatrudnienie (Wspólnotę, czynniki na szczeblach krajowych i lokalnych
oraz partnerów społecznych), do działań prowadzących do wzrostu zatrudnienia. Liczono na
możliwy efekt mnożnikowy takich wspólnych akcji. Zamiarem Komisji było zmierzenie się z
problemem bezrobocia w kontekście średnio- i długookresowego rozwoju społecznego i
gospodarczego Wspólnoty22.
Kolejny szczyt poświęcony zatrudnieniu miał miejsce w Luksemburgu w 1997 r.
Już po podpisaniu, lećz jeszcze przez wejściem w życie Traktatu Amsterdamskiego (stworzył
on formalne postawy do wspólnej polityki w dziedzinie zatrudnienia) w listopadzie 1997 r., w
Luksemburgu odbyło się nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej poświęcone
zwalczaniu bezrobocia. Spotkanie to zainicjowało tzw. proces luksemburski (The
Luxembourg Process) - kompleksową strategię Wspólnoty Europejskiej w sferze
zatrudnienia. Nawiązuje ona w dużym stopniu do ustaleń szczytu WE w Essen i zakłada
koordynowanie polityki zatrudnienia prowadzonej przez państwa członkowskie za pomocą
21
art. 2 Traktatu o WE
ABC Unii Europejskiej.Polityka zatrudnienia Unii Europejskiej, Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w
Polsce, Warszawa 2004, s. 5
22
20
wytycznych w dziedzinie zatrudnienia (employment guidelines) opracowywanych przez
Komisję Europejską i zatwierdzanych przez Radę Europejską oraz krajowych planów działań
(National Action Plans) przygotowywanych przez rządy poszczególnych krajów. Wnioski
płynące ze wspólnej analizy realizacji tych planów są uwzględniane w dorocznych,
wspólnych raportach na temat zatrudnienia oraz przy opracowywaniu wytycznych na kolejny
rok23.
Wytyczne w dziedzinie zatrudnienia opierają się na tzw. czterech filarach, za które uznano:
 zdolność do uzyskania zatrudnienia;
 przedsiębiorczość;
 zdolność adaptacyjną ze strony pracodawców i pracowników;
 równość szans.
Szczyty w Cardiff i Kolonii (w czerwcu 1999 r.) to miejsca, gdzie wspólna strategia
WE w dziedzinie zatrudnienia została rozwinięta i skonsolidowana. Na posiedzeniu w Cardiff
Rada Europy zwróciła uwagę na znaczenie trwałego i zrównoważonego wzrostu
gospodarczego w tworzeniu sprzyjających warunków na rynku pracy. Postanowiono zatem
wzmocnić skoordynowaną strategię zatrudnienia z głębokimi reformami o charakterze
makroekonomicznym. Uznano, iż sprawą o pierwszorzędnym znaczeniu jest podniesienie
konkurencyjności
gospodarek państw
członkowskich oraz
zwiększenie efektywności
funkcjonowania wspólnego rynku towarów, usług i kapitału. Przyjęto za cel maksymalne
odbiurokratyzowanie gospodarki na szczeblach krajowym i wspólnotowym, tak aby
zmniejszyć obciążenie małych, utrzymujących liczne miejsca pracy firm i ułatwić powstawanie
nowych przedsiębiorstw. Działania wynikające z takiego podejścia określane są jako "proces
z Cardiff" (The Cardiff Process)24 .
Na szczycie UE w Kolonii uzgodniono natomiast Europejski Pakt na rzecz
Zatrudnienia (European Employment Pact), który ma stwarzać dogodną platformę dialogu
wszystkich stron zaangażowanych w konstruowanie i realizację polityki makroekonomicznej, z
myślą o pobudzeniu wzrostu gospodarczego i procesu tworzenia miejsc pracy. Pakt zwraca
uwagę
na:
potrzebę
odpowiednio
zróżnicowanej,
zrównoważonej
polityki
makroekonomicznej, w tym: polityki finansowej, która musi uwzględniać rygory stabilizacji
wynikające z Unii Gospodarczej i Walutowej, a zarazem kierować fundusze publiczne na
inwestycje oraz tworzenie konkurencyjnych miejsc pracy; utrzymywanie podwyżek płac w
odpowiedniej proporcji do wzrostu wydajności; oraz politykę pieniężną ukierunkowaną na
23
Ibidem
21
stabilność cen. Podkreślono też potrzebę ścisłego dialogu na tematy związane z polityką
fiskalną i pieniężną pomiędzy parterami społecznymi a władzami. Działania podejmowane na
podstawie tych założeń określane są jako "proces z Kolonii" (The Cologne Process)25.
Podczas spotkania w Kolonii Rada Europejska postanowiła, iż wszystkie szkoły w Unii
Europejskiej uzyskają jak najszybciej dostęp do Internetu. W opracowanych przez Komisję
wytycznych w dziedzinie zatrudnienia na 2000 r. znalazł się zapis, iż dostęp ten powinien
zostać zapewniony wszystkim uczniom do 2002 r., a równocześnie nauczyciele powinni zostać
odpowiednio przeszkoleni, aby mogli uczyć nowych umiejętności. Zaopatrzenie szkół w
odpowiedni sprzęt ma się zaś odbywać na zasadach partnerstwa sektora publicznego i
prywatnego.
Szanse i zagrożenia w dziedzinie zatrudnienia, związane z szybkim rozwojem
technologii informatycznych i telekomunikacyjnych stały się jednym z głównych tematów
nadzwyczajnego szczytu UE w Lizbonie, w marcu 2000 r., poświęconego zatrudnieniu,
reformom gospodarczym i spójności społecznej. Rada Europejska przyjęła na nim
strategiczny
cel
technologicznych
na
na
nadchodzącą
rzecz
uzyskania
dekadę:
przez
wykorzystanie
gospodarkę
zachodzących
europejską
zmian
maksymalnej
konkurencyjności i szybkiego tempa wzrostu (co najmniej 3 proc. rocznie), tak aby stworzyć
dogodne warunki do pełnego zatrudnienia i zwiększenia stopnia regionalnej spójności w UE.
Rada Europejska uznała za możliwe zwiększenie do 2010 r. średniej stopy zatrudnienia w
Unii Europejskiej z obecnych 61 proc. do 70 proc., a wśród kobiet z 51 proc. obecnie do
ponad 60 proc. Kluczem do zapewnienia Europie odpowiedniej pozycji konkurencyjnej w
świecie i zdecydowanej poprawy sytuacji w dziedzinie zatrudnienia ma się stać kształcenie
ustawiczne wszystkich Europejczyków oraz stworzenie europejskiej strefy badań i nauki26.
Komisja Europejska przedstawiła w kwietniu 2003 r. projekt wytycznych w
dziedzinie zatrudnienia na lata 2003-2005 (zgodnie z zasadami przyjętymi w marcu 2003
Radę Europejską), które zostały zatwierdzone przez Radę 22 lipca 2003 roku
27
.Wytyczne
zostały uproszczone i określały 10 priorytetowych działań28:
 aktywne i prewencyjne działania na rzecz bezrobotnych i biernych zawodowo
 tworzenie miejsc pracy i wspieranie przedsiębiorczości
 wzmacnianie możliwości adaptacyjnych i mobilności na rynku pracy
24
Ibidem
Ibidem
26
Ibidem
27
Decyzja Rady nr 578/2003
25
22
 wzmacnianie rozwoju kapitału ludzkiego oraz kształcenia ustawicznego
 zwiększanie zasobów pracy i promowanie pozostawania na rynku pracy osób
starszych
 równość płci na rynku pracy
 wzmacnianie integracji i zwalczanie dyskryminacji osób będących w
niekorzystnej sytuacji na rynku pracy
 rozwijanie finansowych zachęt dla podejmowania zatrudnienia
 ograniczanie szarej strefy w zatrudnieniu
 zwalczanie regionalnych dysproporcji w zatrudnieniu
Na wiosennej sesji (26 marca 2004r.) Rada Europejska podkreśliła konieczność
podjęcia efektywnych działań mających na celu tworzenie nowych i lepszych miejsc pracy. W
związku z tym, w kwietniu 2004 r. Komisja przedstawiła komunikat COM(2004) 239
Strengthening the implementation of the European Employment Strategy (Bardziej skuteczne
wdrażanie europejskiej strategii zatrudnienia), zawierający projekt wytycznych w dziedzinie
polityk zatrudnienia w krajach członkowskich, oraz szczegółowe rekomendacje dla każdego z
państw członkowskich UE. Obecne zasady europejskiej strategii zatrudnienia zostaną
poddane średniookresowej ocenie w 2006 r. Na wiosennej sesji Rady Europejskiej 26 marca
2004 r., Komisja i Rada przedstawiły wspólny raport dotyczący zatrudnienia, opracowany na
podstawie raportu Grupy Zadaniowej ds. Europejskiego Zatrudnienia (European Employment
Taskforce) kierowanej przez Wima Koka. Zgodnie z dokumentem, aby zwiększyć
produktywność i zatrudnienie, państwa członkowskie i partnerzy społeczni powinni zapewnić
priorytetowe traktowanie następujących kwestii: zwiększonej zdolności do dostosowania się
pracowników i przedsiębiorstw; przyciągnięcia większej liczby ludzi na rynek pracy;
skuteczniejszego inwestowania w kapitał ludzki; zapewnienia sprawnego wprowadzenia w
życie reform poprzez lepsze zarządzanie29.
1.4.1. Cztery filary polityki zatrudnienia w Unii europejskiej
Polityka zatrudnienia w Unii Europejskiej opiera się na koncepcji czterech filarów, z
których każdy dysponuje stosownymi narzędziami do realizacji wytyczonej polityki. Z
28
Kłos B., Zrewidowana Europejska Strategia Zatrudnienia, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu,
Informacja nr 974, lipiec 2003
29
Ibidem
23
biegiem czasu poszczególne filary są tylko uzupełniane i rozbudowywane. A zatem wyróżnia
się:30
 Filar 1 - Zdolność do uzyskania zatrudnienia. W ramach tego filaru państwa
członkowskie UE zwalczają bezrobocie wśród młodzieży oraz bezrobocie długookresowe.
Na nadzwyczajnym szczycie w Lizbonie postanowiono, iż ciągu pięciu lat wszystkie
państwa członkowskie mają być zdolne do umożliwienia nowego startu wszystkim młodym
ludziom poszukującym pracy, przed upływem sześciu miesięcy pozostawania przez nich
bez pracy, a wszystkim dorosłym - przed upływem roku. Ten nowy start może polegać na
podjęciu nauki, przeszkoleniu, praktykach zawodowych, uzyskaniu docelowej pracy
itd.Również w ramach pierwszego filaru mieści się decyzja stopniowego przechodzenia od
pasywnych do aktywnych metod zwalczania bezrobocia. Państwa członkowskie UE
postanowiły stworzyć możliwości korzystania z aktywnych form zwalczania bezrobocia co
najmniej dla 20 proc. bezrobotnych. Działania wyłącznie po stronie rządu nie są jednak
wystarczające dla uzyskania pożądanych rezultatów. Dlatego też zachęca się partnerów
społecznych, na różnych szczeblach, do zawierania stosownych porozumień mających na
względzie zwiększenie możliwości szkolenia, zdobywania doświadczeń w pracy, praktyki
itd., a także tworzenia możliwości kształcenia ustawicznego.Kolejnym kierunkiem działań
jest ułatwienie młodzieży przejścia od nauki na rynek pracy. W tym celu niezbędna jest
poprawa jakości systemów nauczania i wyposażenie uczniów w umiejętności, które
umożliwią im dostosowanie się do zmian zachodzących w technologii i w otoczeniu
gospodarczym.
 Filar 2: Przedsiębiorczość. Drugi filar polityki zatrudnienia wywodzi się ze
zrozumienia, iż stworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy wymaga korzystnego
klimatu dla rozwoju biznesu. Spectrum możliwych w tym kontekście działań jest więc
bardzo szerokie, poczynając od ułatwienia podejmowania działalności gospodarczej
(m.in. poprzez lepszy dostęp europejskich firm do kapitału ryzyka, nowe linie kredytowe
oferowane przez Europejski Bank Inwestycyjny, zniesienie różnych formalności
biurokratycznych, stworzenie zachęt - również podatkowych - dla samozatrudnienia itd.),
poprzez zbadanie i wykorzystanie wszelkich możliwości tworzenia miejsc pracy na
szczeblu lokalnym, m.in. w celu zaspokojenia potrzeb miejscowych społeczności, a
30
ABC Unii Europejskiej.Polityka zatrudnienia Unii Europejskiej, Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w
Polsce, Warszawa 2004, s. 5
24
kończąc na odpowiednim dostosowaniu systemu podatkowego do potrzeb tworzenia
zatrudnienia31.
 Filar 3: Zdolność adaptacyjna. Dążenie do pełnego zatrudnienia wymaga
większej niż obecnie zdolności adaptacyjnej do nowych warunków zarówno po stronie
pracodawców, jak i pracowników. Trzeci filar polityki zatrudnienia koncentruje się więc
na umiejętnościach adaptacyjnych obu stron do zmian zachodzących w technologii i na
rynku, przeprowadzeniu restrukturyzacji i tworzeniu nowych produktów oraz usług,
zmianach organizacji pracy, metod pracy i rodzajów umów o pracę, a także gotowości do
organizowania oraz uczestniczenia w szkoleniach. W ramach tego filaru dąży się do
osiągnięcia nowego poziomu równowagi pomiędzy zgłaszaną przez biznes potrzebą
uelastycznienia stosunku pracy, a potrzebą bezpieczeństwa ze strony pracowników.
Partnerzy społeczni są więc zachęcani do zawierania różnego rodzaju porozumień
stwarzających podstawę do unowocześnienia organizacji pracy, w tym wprowadzenia
elastycznych umów o pracę, a rządy państw członkowskich są zobowiązane, ze swej
strony, do wprowadzania do swego porządku prawnego bardziej elastycznych rozwiązań
odnoszących się do pracy32.
 Filar 4: Równość szans. Czwarty filar ma na celu wspomaganie zmian
zachodzących w europejskich społeczeństwach w kierunku pełnego przestrzegania zasady
równości płci w odniesieniu do pracy. Efektem tych zmian powinno być zwiększenie
aktywności zawodowej kobiet, a więc wzrost stopy zatrudnienia kobiet. Ma to istotne
znaczenie w kontekście starzenia się europejskich społeczeństw i obaw o trwałość
systemów emerytalnych. Chodzi też o lepsze zrównoważenie udziału kobiet w zatrudnieniu
w poszczególnych sektorach gospodarki. Do ważnych kierunków działań w ramach
czwartego filaru należy rozwój usług zapewniających opiekę nad dziećmi i osobami
starszymi, a także wszelkie programy ułatwiające kobietom powrót, po dłuższej przerwie,
do aktywności zawodowej. Poza zapewnieniem równości szans kobiet i mężczyzn, w
czwartym filarze mieszczą się również działania na rzecz integracji społecznej i
zwiększenia aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych.
1.4.2. Instrumenty polityki zatrudnienia
Realizując politykę zatrudnienia, Unia Europejska wykorzystuje przede wszystkim środki
31
32
Ibidem
Ibidem
25
pochodzące z Funduszy Strukturalnych, a zwłaszcza Europejskiego Funduszu Socjalnego. W
latach 1994-1999 łączne transfery z Funduszy Strukturalnych przekroczyły 141 mld euro, w
tym z Europejskiego Funduszu Socjalnego wyniosły ok. 40 mld euro. Dofinansowywano
m.in. projekty mające na celu33 :
 zwalczanie długotrwałego bezrobocia i zjawiska tzw. wypadania z rynku
pracy,
 rozwój rynku pracy,
 podnoszenie kwalifikacji ,
 ułatwianie dostępu do pracy zwłaszcza w odniesieniu do młodzieży,
 przestrzeganie równości szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy,
 ułatwianie pracownikom dostosowania się do zmian w środowisku pracy, w
związku z szybkim postępem technologicznym.
Zgodnie z Zarządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1784/1999 z 12 lipca
1999 r. Europejski Fundusz Socjalny pozostanie głównym źródłem środków na realizację
polityki zatrudnienia w okresie budżetowym 2000-2006. Poprzednich kilka inicjatyw
wspólnotowych zastąpiono - zgodnie z zamierzeniem lepszej koordynacji działań i
koncentracji środków - jedną nową inicjatywą – EQUAL (zostanie ona omówiona w dalszej
części pracy). Jest ona realizowana w partnerstwie z państwami członkowskimi, a stosowna
kwota zarezerwowana w budżecie Europejskiego Funduszu Socjalnego wynosi 2,85 mld euro.
Z Funduszu tego finansowane są także:
 projekty pilotażowe w dziedzinie zatrudnienia , m.in. związane z
możliwościami informatycznymi,
 projekty innowacyjne na szczeblu lokalnym,
 projekty z udziałem partnerów społecznych itd.).
Państwa wspólnoty prowadzą też program MISEP (Mutual information system on
employment policies - System wzajemnego informowania się o polityce zatrudnienia) oraz
program Sysdem (European system of documentation on employment - Europejski system
dokumentacji zatrudnienia).
W styczniu 2000 r. stworzony został Komitet ds. Zatrudnienia (Employment
Committee), który zastąpił istniejący wcześniej Komitet ds. Zatrudnienia i Rynku Pracy
(Employment and the Labour Market Committee)34. W jego skład wchodzą po dwie osoby z
33
Cztery swobody, czyli jak funkcjonuje Jednolity Rynek Unii Europejskiej, praca zbiorowa, Biblioteczka
przedsiębiorcy, Fundacja na Rzecz Uniwersytetu Śląskiego i Rozwoju Samorządności Wśród Młodzieży,
Katowice 2004 rozdział III
34
Na mocy Traktatu Amsterdamskiego
26
każdego państwa członkowskiego i z Komisji Europejskiej. Komitet ma on charakter
doradczy, zaś jego głównym zadaniem jest dbanie o koordynację polityki zatrudnienia państw
członkowskich w Unii Europejskiej.
1.5. Przepływ pracowników w Unii Europejskiej
Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską zniósł na jej trenie wszelkie przeszkody
ograniczające swobodny przepływ osób.
Obywatelstwo UE daje jej mieszkańcom prawo do swobodnego przemieszczania się
35
. Prawo to przysługuje osobom będącymbędącym36:

pracownikami najemnymi,

osobami korzystającymi z prawa do tworzenia przedsiębiorstw ,

osobami świadczącymi usługi na obszarze Wspólnot.
Zasada swobodnego przepływu osób traktowana jest uważana za ważne prawo
socjalne
przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Jako jedna z podstawowych zasad prawa
wspólnotowego konkretyzacja uregulowań prawnych dotyczących pracowników znajduje się
w artykułach 39-42.
Zgodnie z Art. 39 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską, swoboda
przepływu pracowników obejmuje eliminację wszelkich przejawów dyskryminacji ze
względu na narodowość pomiędzy pracownikami Państw Członkowskich w odniesieniu do
zatrudnienia, płac i innych warunków pracy.
Prawa wynikające z tego artykułu przysługują zarówno pracownikom jak i ich
rodzinom, choć akty prawne Unii Europejskiej (a w zasadzie Wspólnot Europejskich,
ponieważ UE utworzona na podstawie Traktatu z Maastricht nie posiada osobowości prawnej)
nie definiują pojęcia pracownik. Pewną definicję wprowadził Europejski Trybunał
Sprawiedliwości uznając, iż podstawową cechą wyróżniającą pracownika jest wykonywanie
usługi o pewnej wartości ekonomicznej dla lub pod kierunkiem innych w celach
zarobkowych.37
35
obywatelstwo unijne jest nową instytucją w systemie prawa europejskiego i zostało ustanowione na mocy Art.
8 TWE
36
Cztery swobody, czyli jak funkcjonuje Jednolity Rynek Unii Europejskiej, praca zbiorowa, Biblioteczka
przedsiębiorcy, Fundacja na Rzecz Uniwersytetu Śląskiego i Rozwoju Samorządności Wśród Młodzieży,
Katowice 2004 rozdział III
37
Ibidem
27
Podstawy traktatowe, dotyczące prawa do swobodnego przepływu siły roboczej, mają
rozwinięcie w aktach wykonawczych Unii Europejskiej, wsparto je także poprzez dodatkowe
regulacje dotyczące koordynacji ubezpieczeń społecznych, wzajemnego uznawania
dyplomów i koordynacji narodowych systemów uzyskiwania kwalifikacji zawodowych. Jest
to tzw. prawo pochodne.
Początkowo swoboda przepływu osób dotyczyła w zasadzie tylko osób aktywnych
ekonomicznie. Dopiero później , bo pod koniec lat 80-tych, odpowiednie regulacje przyjęte.
rozszerzyły jej stosowanie na osoby nieczynne ekonomicznie:

studentów (jeśli zostaną przyjęci na studia i wykażą się posiadaniem
ubezpieczenia oraz wystarczających środków, by podczas swojego pobytu nie stać się
ciężarem dla systemu zaopatrzenia społecznego przyjmującego państwa),

emerytów (jeśli otrzymują wystarczającą emeryturę i są ubezpieczeni)

oraz pozostałych obywateli państw członkowskich (jeśli posiadają
wystarczające środki na utrzymanie i są ubezpieczeni).
Bardzo ważnym
prawem uzupełniającym swobodny przepływ pracowników jest
swoboda pobytu w celu zatrudnienia zgodnie z przepisami krajowymi państwa przyjmującego
oraz dostęp do mieszkań i posiadania ich na własność.
Omawiana swoboda dotyczy nie tylko pracowników najemnych. Każdy obywatel Unii
Europejskiej korzysta także z prawa do osiedlania się, podejmowania działalności
gospodarczej lub świadczenia usług na obszarze Wspólnot. Szczególnie działalność
gospodarcza może wiązać się z przepływem siły roboczej w formie samozatrudnienia,
wykonywania wolnego zawodu lub świadczenia usług.
Prawną podstawą polskich stosunków z Unią Europejską jest Układ Europejski
podpisany w 1991 r. W rozdziale zatytułowanym "Zakładanie przedsiębiorstw" wprowadza
on swobodę prowadzenia działalności gospodarczej: po wejściu w życie Układu każde
Państwo Członkowskie zapewni - w odniesieniu do zakładania na swoim terytorium
przedsiębiorstw przez przedsiębiorstwa i obywateli polskich oraz w odniesieniu do
działalności tych przedsiębiorstw - traktowanie nie mniej korzystne niż traktowanie własnych
przedsiębiorstw i obywateli 38. A zatem z tego zapisu wyraźnie wynika prawo także polskich
obywateli do podejmowania na terenie Wspólnoty działalności gospodarczej w formie
samozatrudnienia,
do
tworzenia
i
kierowania
przedsięwzięciami,
szczególnie
przedsiębiorstwami, które wymagają efektywnej, czyli osobistej kontroli.
38
Układ Europejski Art. 44 p 3 z 1991r.
28
1.6. Wspólny rynek pracy
Realizacja zasady swobodnego przepływu siły roboczej, prowadząca do migracji
pracowników w obrębie państw członkowskich UE, wpływa na funkcjonowanie rynku pracy i
przedsiębiorstw w tych państwach.
Faktem jest, że swobodny przepływ siły roboczej prowadzi do integracji rynków
pracy. Pracodawcy oferujący zatrudnienie stanowią stronę popytową na tych rynkach. 39
Integracja przybierać może następujące formy:

strefy wolnego przemieszczania się siły roboczej ,

oraz unii rynków pracy .
Obie formy oznaczają swobodę podejmowania pracy przez obywateli krajów Unii w
każdym
kraju
członkowskim.
Strefy wolnego przemieszczania się siły roboczej
charakteryzują się jednak tym, że kraje członkowskie mogą ustalać swoje dowolne warunki
wobec obywateli państw trzecich, którzy w związku z tym nie nabywają automatycznie prawa
do zatrudnienia w krajach członkowskich. W przypadku unii rynków pracy kompetencje te są
przesunięte na rzecz Unii.
Aby rynki pracy były w pełni zintegrowane, zachodzi konieczność koordynacji
polityki socjalnej i podatkowej. Im większe są różnice płac w krajach, których rynki pracy
podlegają integracji i większe są różnice w ich poziomie bezrobocia, tym przepływ siły
roboczej będzie większy.
Swobodny przepływ siły roboczej powoduje, że kraje emigracyjne mogą liczyć na
złagodzenie bezrobocia, gdyż wspólny rynek dąży do stanu równowagi. Wiąże się to z
faktem, że część siły roboczej, zachęcona wyższymi płacami w innych państwach, decyduje
się na pracę za granicą. Dzięki temu, kraje emigracyjne uzyskują pewne zmniejszenie
obciążenia budżetów z tytułu wypłaty zasiłków dla bezrobotnych. Kolejną korzyścią są też
przekazy płac z zagranicy , co powoduje pozytywny wpływ na bilans płatniczy, oraz w
pewnym stopniu podniesienie jakości siły roboczej - zakładając, że emigranci po jakimś
czasie wrócą do kraju wraz z nowymi umiejętnościami i że je faktycznie nabędą. Jakość siły
roboczej ma duże znaczenie dla przedsiębiorców - im jest wyższa, tym niższe są koszty
działalności firm. Dzieje się tak dzięki lepszej alokacji czynników produkcji. Kosztem
39
Z. Sadowski, T. Wach: „ Leksykon pracy, bezrobocia i zabezpieczenia społecznego”, Poradnik 154,
Warszawa 2003, s.32
29
natomiast swobodnego przepływu siły roboczej mogą być za to wyjazdy pracowników
wysoko wykwalifikowanych.
Korzyści z realizacji zasady swobody przepływu osób dla krajów imigracyjnych dla
krajów emigracyjnych sprowadzają się zatem do:
 korzyści dla pracodawców -
zwiększona przez przyjazdy pracowników
cudzoziemskich podaż pracy prowadzi do obniżenia stawek płac miejscowej siły roboczej,
tym samym zmniejszając koszty działalności przedsiębiorstw.
 pracownicy
cudzoziemscy
często
dysponują
umiejętnościami
rzadko
spotykanymi na miejscowym rynku pracy (i są w stanie sprzedać te umiejętności za niższą
cenę),
Koszty, w przypadku krajów imigracyjnych, ponosi przede wszystkim miejscowa siła
robocza (spadek płac).
1.7. Zastosowanie zasady swobody przepływu osób w praktyce.
Warunki członkowstwa Polski w Unii Europejskiej obejmują ogół zagadnień
dotyczących wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych, swobodnego przepływu
pracowników, zachowania ich praw do emerytur dodatkowych, a także kwestie koordynacji
systemów zabezpieczeń społecznych i praw obywatelskich, w tym prawa pobytu i praw
wyborczych.
Jeśli jednak chodzi o dostęp do unijnego rynku pracy, na wniosek UE ustanowiony
został, okres przejściowy w tzw. formule „2+3+2”. Ogranicza on możliwość zatrudniania
obywateli nowych państw przystępujących w krajach członkowskich UE.
W praktyce oznacza to, że po dwóch pierwszych latach okresu przejściowego obecne
kraje UE będą mogły znieść istniejące ograniczenia w dostępie do rynku pracy lub, w
przypadku zakłóceń na ich rynkach pracy, zdecydować o dalszym przedłużeniu (na kolejne 3
lata) okresu przejściowego. Oznacza to również, że Polska może stosować podobne
ograniczenia wobec obywateli obecnych państwa członkowskich UE. Ponadto w trakcie
trwania okresu przejściowego obywatele nowo przyjętych państw członkowskich będą mogli
skorzystać z rozwiązania dającego im pierwszeństwo w dostępie do rynków pracy Unii przed
obywatelami krajów trzecich, tj. nie należących do UE.
Po dwóch latach okres przejściowy może być przedłużony o kolejne trzy lata. Po
pięciu latach możliwe jest wydłużenie okresu przejściowego o następne dwa lata, jeżeli
30
zainteresowane kraje członkowskie uzasadnią, że napływ siły roboczej z nowych krajów
członkowskich powoduje zakłócenia na ich rynku pracy.
W przypadku Niemiec i Austrii okres przejściowy dotyczy także świadczenia usług
przez pracowników z nowych państw członkowskich w niektórych sektorach gospodarki (w
szczególności w budownictwie).
Decyzja co do stosowania ograniczeń w swobodnym podejmowaniu pracy przez
obywateli nowych państw członkowskich zależy od każdego z obecnych krajów z osobna.
Królestwo Niderlandów, Szwecja, Dania, Irlandia i Wielka Brytania wyraziły gotowość do
otwarcia swoich rynków pracy już z chwilą naszej akcesji do UE. Część państw UE
zadeklarowała liberalizację rynku pracy już po dwóch latach naszego członkostwa.
Polska zaakceptowała także dorobek prawny UE (acquis communautaire) w dziedzinie
wzajemnego uznawania kwalifikacji i tytułów zawodowych40.
W celu zapewnienia odpowiedniej koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych
Polska zobowiązała się do podjęcia działań usprawniających struktury administracyjne, co
umożliwi bardziej efektywne wdrażanie regulacji w tej dziedzinie41.
Tym niemniej Układ Europejski, regulujący obecne stosunki między Polską a Unią
Europejską, w odniesieniu
do zasady swobodnego przepływu pracowników, zakładania
przedsiębiorstw i świadczenia usług przewiduje, że42:

traktowanie pracowników, posiadających polskie obywatelstwo, legalnie
zatrud-nionych
na
terytorium
Państwa
Członkowskiego,
będzie
wolne
od
dyskryminacji wynikającej z obywatelstwa co do warunków pracy, wynagradzania lub
zwalniania w porównaniu z obywatelami tego państwa,

legalnie przebywający małżonkowie i dzieci pracowników legalnie
zatrudnionych na terytorium Państwa Członkowskiego, z wyjątkiem pracowników
sezonowych oraz pracowników zatrudnionych na podstawie umów dwustronnych,
określonych w Artykule 41, o ile powyższe umowy nie stanowią inaczej, będą mieli
dostęp do rynku pracy danego Państwa Członkowskiego w okresie trwania legalnego
zatrudnienia tego pracownika.

Polska, uwzględniając sytuację i uwarunkowania wewnętrzne, zgodzi się
na traktowanie określone w pkt. 1 pracowników będących obywatelami Państwa
40
Raport na temat rezultatów negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej” z 17
grudnia 2002 r. Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa styczeń 2003 r.,
41
Rezultaty negocjacji o członkostwo Polski w Unii Europejskiej i wstępna ocena ich skutków gospodarczospołecznych , Raport Rządowego Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa styczeń 2003 r., rozdział V
42
Układ Europejski , Art. 37
31
Członkowskiego, zatrudnionych legalnie na terytorium Polski, jak również ich
małżonków i dzieci przebywających na jej terytorium".
Art. 37 nie dotyczy osób przebywających w danym kraju na podstawie wizy
turystycznej bądź nie posiadających zezwolenia na podjęcie pracy zarobkowej.
Art. 41 Układu Europejskiego reguluje Kwestie uzyskiwania przez obywateli polskich
prawa do pracy na terenie państw członkowskich Wspólnot. Warto go zacytować w całości:
1. Biorąc pod uwagę sytuację na rynku pracy w Państwie Członkowskim i zgodnie z
ustawodawstwem i przepisami obowiązującymi w tym państwie w dziedzinie przepływu
pracowników:

istniejące ułatwienia w dostępie do rynku dla pracowników polskich,
przyznane przez Państwa Członkowskie na mocy umów dwustronnych, powinny być
utrzymane i - jeśli to możliwe - rozszerzone,

pozostałe Państwa Członkowskie przychylnie rozważą możliwość zawarcia
podobnych umów.
2. Rada Stowarzyszenia rozpatrzy przyznanie innych udogodnień, w tym łatwiejszego
dostępu do szkolenia zawodowego, zgodnie z przepisami i procedurami obowiązującymi w
Państwach Członkowskich, przy uwzględnieniu sytuacji na rynku pracy w Państwach
Członkowskich i we Wspólnotach.
3. Państwa Członkowskie rozpatrzą możliwość przyznania pozwoleń na pracę
obywatelom polskim mającym już pozwolenia na pobyt stały w danym Państwie
Członkowskim, z wyłączeniem tych obywateli polskich, którzy przybyli w celach turystycznych
lub z wizytą.
Uzyskiwanie przez polskich obywateli prawa do pracy na terenie państw
członkowskich Wspólnot artykuł ten uzależnia od warunków panujących na lokalnych
rynkach pracy. Rozstrzygać to będą same kraje członkowskie, a nie Wspólnoty. Zawierane są
zatem z Polską umowy dwustronne. Największe znaczenie ma w tym wypadku umowa z RFN
z 31 stycznia 1990 r. w sprawie zatrudnienia polskich pracowników w ramach umów o dzieło.
Pozostałe umowy dwustronne, przewidujące możliwość pracy Polaków w krajach UE
to43:
43
Cztery swobody, czyli jak funkcjonuje Jednolity Rynek Unii Europejskiej, praca zbiorowa, Biblioteczka
przedsiębiorcy, Fundacja na Rzecz Uniwersytetu Śląskiego i Rozwoju Samorządności Wśród Młodzieży,
Katowice 2004, rozdział III
32

Umowa między Rządem RP i Rządem RFN w sprawie zatrudnienia
pracowników w celu podnoszenia ich kwalifikacji zawodowych i językowych, z dnia
7 czerwca 1990 r.,

Umowa między Rządem RP i Rządem Republiki Francuskiej w sprawie
wymiany stażów zawodowych, z dnia 29 września 1990 r.,

Umowa między Rządem RP i Rządem Republiki Francuskiej o
zatrudnieniu pracowników sezonowych, z dnia 20 maja 1992 r.

Umowa między Rządem RP i Rządem Wielkiego Księstwa Luksemburga
w sprawie wymiany stażystów, z dnia 29 października.

Oświadczenie Ministra Pracy RP i Federalnego Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej RFN z dnia 8 grudnia 1990 r., stwarzająca możliwość indywidualnego
zatrudniania się Polaków u pracodawców niemieckich,

Umowa między Rządem RP i Królestwem Belgii w sprawie zatrudnienia
stażystów, z dnia 4 października 1990 r.
Wyjazdy polskich pracowników do pracy za granicę w oparciu o powyższe umowy
realizowane są na podstawie bezpośredniego imiennego wskazania danego pracownika przez
pracodawcę zagranicznego .Procedura jest następująca:
 firma występuje z wnioskiem o zatrudnienie konkretnego pracownika
polskiego do właściwego dla niej urzędu pracy.
 po wydaniu pozytywnej decyzji (zgody na zatrudnienie), dokumenty
przekazywane są do Departamentu Migracji Zarobkowej Krajowego Urzędu Pracy w
Warszawie i dalej do wojewódzkiego urzędu pracy, właściwego dla miejsca zamieszkania
pracownika.
Osobnym
problemem
jest
wprowadzanie
przez
UE
równych
wynagrodzeń
pracowników miejscowych i obcokrajowców. Urzeczywistnianie tej zasady napotyka opory
wynikające z unijnych obaw o napływ taniej siły roboczej z Europy Środkowej. Obawy te na
razie skutecznie eliminują konkurencję pracowników z tych krajów.44
W przypadku Polski istnieje ryzyko, że w związku z zasadą swobodnego przepływu
siły roboczej można, staniemy się krajem eksportującym pracowników, szczególnie
wykwalifikowanych. Wynika to z dysproporcji w płacach u nas i w krajach UE i poziomu
bezrobocia w naszym kraju. Dysproporcje te zostały pokazane w punkcie 1.1.
44
Ibidem
33
Można co prawda liczyć na złagodzenie bezrobocia i zmniejszenie obciążeń budżetu z
tytułu wypłaty zasiłków dla bezrobotnych. Polscy przedsiębiorcy mogliby natomiast
skorzystać, zatrudniając pracowników, którym udało się podnieść kwalifikacje lub uzyskać za
granicą rzadkie na naszym rynku pracy umiejętności. Przyczyniłoby się to do poprawy
konkurencyjności polskich firm, tak ważnej w obliczu integracji z Unią.
Niestety należy się również liczyć z kosztami wyjazdów pracowników wysoko
wykwalifikowanych, co jest tym bardziej prawdopodobne, że w Unii Europejskiej popyt na
pracę nisko kwalifikowaną spada.
Każde państwo Unii Europejskiej ma swoje własne procedury zatrudniania
pracowników. Nie ma jednolitego systemu charakterystycznego dla Unii. Najbardziej
rygorystyczne zasady przyjmowania pracowników z "nowej Unii" ma Austria, której przepisy
mówią, że obcokrajowcy mogą stanowić tam jedynie 8 proc. siły roboczej kraju. Wiele
państw stosuje zasadę, że przyjęcie pracowników-obcokrajowców może nastąpić jedynie w
przypadku, gdy nie ma chętnych na dany rodzaj pracy wśród obywateli tego kraju. Innymi
słowy, pracodawca, który chce zatrudnić obcokrajowca, najpierw musi udowodnić, że wśród
bezrobotnych rodaków nie ma takiego specjalisty, który mógłby wykonywać dany zawód.
Z drugiej strony, kraje Unii Europejskiej uważają bezrobocie za problem społecznogospodarczym na tyle poważny , że będą starały się chronić swoje rynki pracy. Należy się
więc liczyć z faktem, że niektóre kraje będą domagać się długich okresów przejściowych na
wprowadzenie zasady swobody przepływu osób.
34
Rozdział II. Źródła i skala bezrobocia w wybranych krajach Unii
Europejskiej
Wydatki na ochronę socjalną wynoszą w krajach Wspólnoty średnio blisko 25 %
PKB. Najmniej wydają Portugalczycy, najwięcej natomiast
Holendrzy. Co szósty
mieszkaniec Unii żyje w stanie ubóstwa - jego dochody są niższe od 50 proc. średniego
dochodu osiąganego przez ludność poszczególnych państw Unii.
Bezrobocie w krajach Piętnastki wynosi średnio 9 proc. Najwyższe jest w Hiszpanii 22 proc; najniższe w krajach Beneluxu i w Austrii. Koszty pracy kształtują się rozmaicie, w
zależności od kraju - np. Grek zarabia zwykle jedną trzecią sumy, którą dostaje Niemiec45.
Dla porównania stopa bezrobocia w Polsce w latach 1990-200546 została zaprezentowana
poniżej ( wg danych Głównego Urzędu statystycznego).
Tabela 1. Stopa bezrobocia w Polsce w latach 1990-2005 (bezrobocie rejestrowane)
lata
styczeń luty
marze kwiecie
c
ń
maj
czerwie
c
lipiec
sierpie wrzesie październi listopa grudzie
ń
ń
k
d
ń
1990 0,3
0,8
1,5
1,9
2,4
3,1
3,8
4,5
5
5,5
5,9
6,5
1991 6,6
6,8
7,1
7,3
7,7
8,4
9,4
9,8
10,5
10,8
11,1
12,2
1992 12,1
12,4 12,1
12,2
12,3 12,6
13,1
13,4
13,6
13,5
13,5
14,3
1993 14,2
14,4 14,4
14,4
14,3 14,8
15,4
15,4
15,4
15,3
15,5
16,4
1994 16,7
16,8 16,7
16,4
16,2 16,6
16,9
16,8
16,5
16,2
16,1
16
1995 16,1
15,9 15,5
15,2
14,8 15,2
15,3
15,2
15
14,7
14,7
14,9
1996 15,4
15,5 15,4
15,1
14,7 14,3
14,1
13,8
13,5
13,2
13,3
13,2
1997 13,1
13
12,6
12,1
11,7 11,6
11,3
11,0
10,6
10,3
10,3
10,3
1998 10,7
10,6 10,4
10,0
9,7
9,6
9,5
9,6
9,7
9,9
10,4
1999 11,4
11,9 12,0
11,8
11,6 11,6
11,8
11,9
12,1
12,2
12,5
13,1
2000 13,7
14,0 14,0
13,8
13,6 13,6
13,8
13,9
14,0
14,1
14,5
15,1
2001 15,7
15,9 16,1
16,0
15,9 15,9
16,0
16,2
16,3
16,4
16,8
17,5
18,1
18,2 18,2
17,9
17,3 17,4
17,5
17,5
17,6
17,5
17,8
18,0
20,1
20,2 20,1
19,9
19,2 19,4
19,4
19,5
19,5
19,5
19,7
20,0
18,6
18,7 18,6
18,3
17,9 17,7
17,7
17,6
17,5
17,4
17,6
18,0
9,6
2002
*
a)
b)
2003
*
45
46
http://euro.pap.com.pl/cgi-bin/europap.pl?grupa=2&ID=15
Udział zarejestrowanych bezrobotnych w cywilnej ludności aktywnej zawodowo
35
a)
20,6
20,7 20,6
20,3
19,8 19,7
19,6
19,5
19,4
19,3
19,5
20,0
2004 20,6
20,6 20,5
19,9
19,5 19,4
19,3
19,1
18,9
18,7
18,7
19,1
2005 19,5
19,4 19,3
b)
Źródło: http://www.stat.gov.pl/dane_spol-gosp/praca_ludnosc/stopa_bezrobocia/
*) Dane prezentowane w wariancie:
a) opracowane zostały z wykorzystaniem wyników Powszechnego Spisu
Rolnego przeprowadzonego w 1996 r.,
b) w wariancie b) wykorzystano wyniki Narodowego Spisu Powszechnego
Ludności i Mieszkań oraz Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonych w
2002 r.
Stopa bezrobocia na dzień 30 marca 2005r. - 19,3 %. Wartość wskaźnika stopy
bezrobocia w poszczególnych województwach przedstawiono na mapie poniżej.
Rysunek 2. Statystyka bezrobocia – województwa. Stan na dzień 28.02.2005r.
Źródło: http://www.bezrobocie.net/
Dane te warto porównać z wartościami stopy bezrobocia
z pozostałych krajów
unijnych. Aby nie były to dane oderwane od rzeczywistości poszczególnych krajów,
36
wskaźniki te zaprezentowano na tle takich wartości jak liczba mieszkańców poszczególnych
krajów i ich obszar .
Średnie bezrobocie w piętnastu krajach Unii Europejskiej wynosi 8%.
Tabela 2. Średnie bezrobocie w piętnastu krajach Unii Europejskiej w 2004r.
Kraj
Ludność
Obszar (km 2 )
Bezrobocie (%)
» Austria
8139299
83849
4,4
» Belgia
10182034
30514
8,5
» Dania
5340000
43094
6,1
» Finlandia
5183545
3381005
8,9
» Francja
59303800
551500
9,4
» Grecja
10626000
131944
9,4
» Hiszpania
39470000
504879
11,2
» Holandia
16122638
41526
4,5
» Irlandia
3900000
70280
4,5
» Luksemburg 442972
2586
4,0
» Niemcy
82087361
357021
9,3
» Portugalia
9918040
92391
6,8
» Szwecja
8911296
449964
6,4
58830000
244820
5,1
57298000
301230
8,5
»
Wielka
Brytania
» Włochy
Źródło: Państwa w Unii Europejskiej, Puls Biznesu,
http://www.pb.pl/content.aspx?sid=6664&guid=cd70c22b-110b-427f-b3bb03c44208fd5a
Według danych GUS, bezrobocie w krajach Unii w porównaniu z Polską przedstawia
się jak na poniższym diagramie.
37
Rysunek 3. Bezrobocie w krajach Unii w porównaniu z Polską
Źródło:www.gus.pl
Stopa bezrobocia w krajach Unii Europejskiej w poszczególnych latach 1995-2000 została
przedstawiona poniżej. Jak widać ulegała ona cały czas systematycznemu obniżaniu. Na tle
innych krajów Polska została zaznaczona kolorem białym i wyłamuje się ona z ogólnej
tendencji europejskiej.
Rysunek 4. Stopa bezrobocia w krajach Unii Europejskiej w poszczególnych latach
1995-2000
Źródło: www.tvp.pl/pulsbiznesu
Jak widać, mimo iż w Unii Europejskiej bezrobocie jest uznawane za poważny
problem społeczny, jest ono
mniej więcej trzykrotnie niższe niż w Polsce. Nawet w
regionach Polski, gdzie ma ono najniższy poziom i tak jest nieporównywalnie wysokie.
Nasuwa to zatem wniosek, że w ramach wspólnego rynku nadmiar siły roboczej z Polski
38
będzie odpływał do krajów unijnych, gdyż każdy rynek dąży w naturalny sposób do
uzyskania stany równowagi między podażą a popytem.
Wiele krajów europejskich osiągnęło w różny sposób sukcesy w walce z bezrobociem.
Istniało jednak zawsze kilka elementów wspólnych: dobra polityka makroekonomiczna,
koordynacja polityki społecznej, fiskalnej i zatrudnienia, decentralizacja negocjacji
płacowych oraz wzrost elastyczności rynku pracy.
O krajach Unii Europejskiej mówi się często, że mają spore problemy z rynkiem
pracy i nie są dobrym przykładem dla innych, zwłaszcza w porównaniu ze Stanami
Zjednoczonymi, uważanymi zawsze za wzorzec sukcesu w walce z bezrobociem. Jednak
należy wziąć pod uwagę, sytuacja we Wspólnocie jest zróżnicowana, a część krajów potrafiła
ostatnio bardzo efektywnie zwiększyć zatrudnienie. Jeśli porównać to z polskimi
osiągnięciami (rys. 4) widać, że unijna strategia zatrudnienia sprawdza się również jako
całość, bo stopa bezrobocia w całej Unii w zasadzie nie przekracza obecnie 9 %.
2.1. Bezrobocie w Wielkiej Brytanii
Wielka Brytania jest krajem wielonarodowościowym, zamieszkanym przez 4 gł. grupy
nar., zachowujące wiele odrębności etnicznych i kulturowych. Anglicy stanowią ok. 76%
ogółu ludności, Szkoci - 9%, Irlandczycy - 4% i Walijczycy - ok. 5%; w Szkocji, Walii i
Irlandii Pn. Oprócz języka ang., są używane języki celt. Liczba osób posługujących się
językiem szkoc., walijskim i irl. systematycznie maleje. Około 6% mieszkańców Wielkiej
Brytanii to imigranci z krajów eur. (Żydzi, Włosi, Polacy), z Azji (Indusi - najliczniejsi wśród
ludności napływowej, Pakistańczycy, Arabowie, Cypryjczycy), Afryki (gł. Wsch.) i Ameryki
Środk. był związany z rozpadem imperium bryt. Od pocz. lat 90. zwiększa się liczba
imigrantów z Hongkongu i RPA. Większość Brytyjczyków to chrześcijanie; 1990 anglikanie
(wyznawcy nar. Kościoła anglik.) stanowili 20,2% ogółu wierzących, prezbiterianie
(członkowie prezbiteriańskiego Kościoła szkoc.) - 14,2%, katolicy (najliczniejsi w Szkocji i
Irlandii Pn.) - 21,4%, ponadto metodyści (5,3%) i baptyści (2,6%); wsród ludności
napływowej dominują muzułmanie (10,9% ogółu wierzących), sikhowie (4,3%) i hindusi
(1,5%); ok. 16% ludności nie określa przynależności wyznaniowej. Postępujący proces
starzenia się społeczeństwa (ok. 19% ludności w wieku do 14 lat, ponad 65% w wieku 15-64
lata i ok. 16% w wieku powyżej 64 lat - 1991), spowodowany jest niskim przyrostem
naturalnym i wydłużającym się czasem życia (mężczyźni 73 lata, kobiety 78 lat). W
39
strukturze płci występuje liczebna przewaga kobiet nad mężczyznami (104 kobiet na 100
mężczyzn).
Władze Wielkiej Brytanii w celu walki z bezrobociem zdecydowały się na głębokie
reformy systemu podatkowego i polityki socjalnej. Znacząco obniżono i uproszczono podatek
dochodowy od osób fizycznych, zlikwidowano podatek od zysków kapitałowych, obniżono
podatek od zysków przedsiębiorstw. W zamian zwiększono podatki pośrednie, głównie VAT.
Podobnie jak w USA, w Wielkiej Brytanii istnieje ujemny podatek dochodowy od osób
fizycznych, mający zwiększać motywację do podejmowania pracy. Zasiłek dla bezrobotnych
uniezależniono od dochodów. Jego wysokość zależy jedynie od wieku i sytuacji rodzinnej
bezrobotnego. Skrócono też o połowę czas jego wypłacania - obecnie wynosi pół roku47.
Ponadto istnieje wiele specjalnych programów mających stanowić dodatkowe bodźce
do szukania pracy,: np.: wypłaty pewnych kwot w gotówce w momencie znalezienia pracy po
długim okresie bezrobocia, zwrot kosztów dojazdu na rozmowę kwalifikacyjną czy pożyczki
na podnoszenie kwalifikacji. Reformy w Wielkiej Brytanii nie były jednak łatwe. Kosztem
większej elastyczności rynku pracy jest wzrost niepewności zatrudnienia (obecnie jest to
problem 75 - 85 proc. pracujących, niezależnie od poziomu kwalifikacji) oraz istotne
zwiększenie nierówności zarobków48.
Rząd Wielkiej Brytanii podejmuje
ciągle działania mające na celu zwiększenie
zatrudnienia. Do ostatnich inicjatyw należy plan stworzenia 5 tys. nowych miejsc zatrudnienia
w branży IT, będący próbą przywrócenia do pracy osób od dawna bezrobotnych. Inicjatywa ta
nosi nazwę Ambicja: IT W jej ramach rząd pokryje koszty szkoleń informatycznych dla
ponad 7,5 tys. osób.
W drugiej fazie programu firmy, takie jak Microsoft, Cisco Systems czy British
Telecommunications, stworzą 5 tys. nowych miejsc pracy, oferując zarobki na poziomie 1520 tys. GBP (21-28 tys. USD) rocznie.
Szkolenia będą oferowane w pierwszej kolejności osobom pozbawionym pracy przez
ostatnie 1,5 roku, młodym ludziom pozostającym bez pracy przez ostatnie pół roku lub dłużej
oraz rodzicom samotnie wychowującym dzieci.
Zdaniem G Browna kanclerza skarbu Wielkiej Brytanii, w ciągu najbliższych pięciu
lat 90% wszystkich stanowisk będzie wymagać posiadania umiejętności z dziedziny
technologii informatycznych. Dla porównania, w tym roku umiejętności takie wymagane są na
70% stanowisk, w roku 1992 - na zaledwie 25%. Celem programu Ambicja: IT jest
47
48
http://www.bezrobocie.net/ue_wyjazd.php
www.rzeczpospolita.pl
40
umożliwienie osobom bezrobotnym znalezienia zatrudnienia w firmach, które mają problemy
z rekrutacją wyszkolonych techników ze znajomością technologii informatycznych. Popyt na
tych ostatnich wzrośnie w ciągu następnych trzech lat o 25% .
Rząd brytyjski zamierza również udostępnić wybranym grupom szeroko- i
wąskopasmowy dostęp do Internetu, możliwość komunikacji satelitarnej oraz platformy
umożliwiające odbiór telewizji cyfrowej. Osoby, które otrzymają odpowiedni sprzęt, mogą
także liczyć na szkolenia i wsparcie techniczne ze strony organizatorów inicjatywy Ambition:
IT. Będą też dysponować dostępem do specjalnie zaprojektowanej strony internetowej,
mającej na celu zachęcanie uczestników programu do wykorzystania możliwości nauki i
poszukiwania pracy za pośrednictwem Internetu.
Rząd brytyjski funduje także komputery dla 12 tys. szkół i domów w środowiskach
marginesu społecznego w całej Wielkiej Brytanii, co ma celu zmniejszenie podziałów
tworzących się w społeczeństwie informacyjnym49.
2.2. Walka z bezrobociem w Holandii
W Holandii aktywnych zawodowo jest 6,6 miliona mężczyzn i kobiet, z czego około
2/3 zatrudnionych jest w sektorze usług, 25% w przemyśle, a 5% w rolnictwie. Sektor usług
jest, podobnie jak we wszystkich krajach zachodnich, jednym z ważniejszych sektorów
gospodarki. Świadczone usługi przez firmy holenderskie poza granicami Niderlandów,
generują ponad połowę holenderskiego PKB (Produktu Krajowego Brutto).
Przedsiębiorstwa handlowe i transportowe nastawione są przede wszystkim na świadczenie
usług za granicą. Głównym obszarem aktywności firm oferujących usługi dla biznesu (np.
usługi komputerowe, biura pośrednictwa pracy, księgowość), sektora komunikacyjnego oraz
banków i firm ubezpieczeniowych pozostaje wciąż jeszcze rynek wewnętrzny50.
W Holandii walkę z wysokim bezrobociem udało się wygrać przy pełnym
przyzwoleniu społecznym na rządowe reformy i na zwolnienie tempa wzrostu płac. Dzięki
temu między początkiem lat 80. a połową 90. bezrobocie spadło z ponad 10 proc. do około 6
proc. Eksperci są zdania, że holenderskie sukcesy są w dużej mierze wynikiem szybkiego
rozpowszechnienia się pracy w niepełnym wymiarze godzin. W 1996 roku taką pracę
wykonywało prawie 40 proc. zatrudnionych, ponad dwa razy więcej niż w Niemczech.
49
Popiołek E. , Rządowy program Ambicja: IT w Wielkiej Brytanii,
http://www.jobuniverse.pl/artykuly/8220.html
50
www.uwoj.wroc.pl/zalaczniki/rynek_uslug_w_NL.pdf
41
Wzrost zatrudnienia nie wynika jednak wyłącznie z innego podziału istniejącej puli miejsc
pracy. Także liczba osób zatrudnionych w pełnym wymiarze godzin rośnie. Jest to między
innymi efekt reform w postaci obniżenia wydatków państwa i podatków, a także
ustabilizowania waluty (jeszcze przed wejściem Holandii do strefy euro). Ważnym
elementem holenderskiej strategii gospodarczej jest polityka umiarkowanego wzrostu płac,
zaakceptowana przez pracodawców i związki zawodowe. W Holandii bardzo popularne jest
również tzw. elastyczne zatrudnienie - okresowe lub o zmiennym czasie pracy, bez
standardowej umowy o pracę. Dzięki temu bezrobocie jest tu niskie pomimo wysokich
podatków i składek ubezpieczeniowych, hojnych zasiłków dla bezrobotnych, a także silnej
ochrony prawnej przed zwolnieniami. Udowadnia to, że możliwe jest ograniczenie liczby
osób bez pracy przy zachowaniu tzw. państwa dobrobytu51.
Od wstąpienia do Unii Polaków obowiązuje dwuletni okres przejściowy, który
uniemożliwia im swobodne podejmowanie pracy w Holandii. Jeszcze w tym roku rząd
Holandii oceni zasadność wprowadzenia okresu przejściowego.
Jeśli stwierdzi, że nie
musimy się obawiać polskich pracowników, wtedy rynek pracy w Holandii zostanie otwarty.
2.3. Dania
Duński rynek pracy jest stosunkowo zamknięty dla pracowników z innych krajów.
Podobnie jak w innych krajach skandynawskich bezrobocie jest bardzo niskie, utrzymuje się
na poziomie około 5%. Duński tydzień pracy wynosi ok. 35 godzin dla kobiet , natomiast dla
mężczyzn 41 godzin. Różnica w tygodniowym czasie pracy wynika z polityki, jaką Dania
prowadzi wobec rodziny. Krótszy czas pracy umożliwia kobietom pogodzenie życia
zawodowego z rodzinnym52.
W Danii spadek bezrobocia nie był efektem jednolitej strategii zatrudnienia, ale
złożyły się na niego trzy niezależne przyczyny: zmniejszająca obciążenia fiskalne reforma
systemu podatkowego, reforma polityki zatrudnienia oraz polityka umiarkowanego wzrostu
płac mimo szybkiego wzrostu gospodarczego. Reforma podatków zakładała zmniejszenie
podatku dochodowego oraz wprowadzenie bodźców do inwestowania. Zmiany w polityce
zatrudnienia polegały na stworzeniu programów aktywizacji bezrobotnych, redystrybucji
pracy za pomocą programów urlopowych oraz systemu wcześniejszych emerytur.
Organizacje zarówno pracodawców, jak i pracobiorców są tu bardzo silne, a
negocjacje płacowe odbywają się na każdym szczeblu. Rząd interweniuje w ostateczności, ale
51
52
www.gazetaprawna.pl
42
jego reakcje bywają zdecydowane. Niezbyt silna jest za to prawna ochrona przed
zwolnieniami. Nie ma też żadnych ograniczeń co do nadgodzin lub pracy w niepełnym
wymiarze godzin53.
Poziom zabezpieczenia socjalnego jest tu wysoki, sięga równowartości około 20 proc.
PKB rocznie. Okres wypłacania zasiłku należy do najdłuższych w Europie i wynosi pięć lat.
Jego poziom natomiast to 90 proc. poprzednich dochodów. we wszystkich krajach OECD jest
niższy. Również wydatki na politykę rynku pracy należą tu do najwyższych w Europie - w
1997 roku odpowiadały 5,8 proc. PKB. Duńska strategia zatrudnienia jest kosztowna, ale
także przynosi pożądane efekty54.
53
54
Ibidem
http://www.rzeczpospolita.pl/serwisy/
43
Rozdział III. Instrumenty przeciwdziałania bezrobociu w Unii
Europejskiej
Europejski Fundusz Społeczny ( w skrócie EFS, ang. European Social Fund - ESF)
jest najważniejszym instrumentem Unii Europejskiej w zakresie przeciwdziałania bezrobociu
i rozwoju zasobów ludzkich. Zadania Europejskiego Funduszu Społecznego precyzuje
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1784/1999/WE. Zgodnie z nim działania
w ramach EFS powinny być zorientowane na zapobieganie i przeciwdziałanie bezrobociu
oraz na rozwijanie potencjału kadrowego i integrację społeczną rynku pracy. Rozporządzenie
1784/99 określa również obszary wsparcia w ramach, których koncentruje się pomoc EFS
oraz definiuje kryteria kwalifikujące do objęcia pomocą strukturalną55.
Jego celem jest wsparcie rozwoju społeczno-gospodarczego i spójności Unii
Europejskij poprzez inwestycje w kapitał ludzki.
Europejski Fundusz Społeczny działa w ramach czterech filarów polityki
zatrudnienia56:
1. Poprawa zatrudnialności (employability), które opiera się na działaniach na rzecz
zwiększenia szans obywateli do znalezienia i utrzymania pracy.
2. Rozwój przedsiębiorczości (entrepreneurship) obejmujący działania na rzecz
powstawania i ułatwienia warunków prowadzenia przedsiębiorstwa.
3. Promocja potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw ( adaptability), czyli
ułatwienie warunków prowadzenia przedsiębiorstw i działania na rzecz rozwoju potencjału
przedsiębiorstw do tworzenia miejsc pracy, uelastycznienie rynku pracy.
4. Promocja równości szans (equal opportunities) obejmująca działania na rzecz
zapewnienia równego dostępu obywateli do rozwoju osobistego na rynku pracy, zwłaszcza na
rzecz zapewnienia równości kobiet i mężczyzn.
Wyróżnia się pięć obszarów wsparcia , jakie udziela Europejski Fundusz Społeczny
57
:
1. Aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu.
W ramach tego obszaru znajdują się: aktywizacja zawodowa bezrobotnych
bezrobotnych osób zagrożonych utratą pracy, przeciwdziałanie bezrobociu, zwłaszcza
55
http://www.efs.gov.pl/
http://www.europa.korba.pl/pieniadze/fundusze_strukturalne/
57
Ibidem
56
44
długookresowemu wśród młodzieży. Formy przeciwdziałania to np. szkolenia, staże,
poradnictwo, tymczasowe zatrudnienie.
2. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu.
Są to działania na rzecz takich grup jak niepełnosprawni, „trudna młodzież”,
repatrianci, uchodźcy, więźniowie. Dąży się do promowania równości dostępu do rynku
pracy.
3. Kształcenie ustawiczne.
Ten obszar obejmuje promocję i doskonalenie szkoleń zawodowych i umiejętności
zawodowych oraz podnoszenie kwalifikacji. Popiera się uzupełnianie braków w edukacji i
powszechne kształcenie dorosłych. Jego formy to np. kursy zawodowe i językowe.
4. Doskonalenie kadr gospodarki (promocja potencjału adaptacyjnego) oraz rozwój
przedsiębiorczości.
Jednym aspektem jest kształcenie zasobów ludzkich w firmach już istniejących, drugim
– pomaganie osobom rozpoczynającym działalność gospodarczą.
5. Równość szans. Integracja i reintegracja kobiet na rynku pracy.
Działania w ramach tego obszaru nakierowane są na zwiększenie uczestnictwa i
dostępu kobiet do rynku pracy. Dąży się do eliminacji wszelkich form dyskryminowania,
finansuje działania dodatkowe, jak np. opieka nad dziećmi.
Ponadto, w ramach EFS wspierane są kwestie horyzontalne (wspólne dla całego
obszaru Unii i jej poszczególnych członków) dotyczące rozwoju lokalnego, równości szans,
rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz zrównoważonego rozwoju58.
Podejmowane działania z zakresu rozwoju lokalnego mają przyczynić się, między
innymi, do wzmocnienia więzi wewnętrznej wspólnot lokalnych, poprawy jakości życia
społeczności oraz zwiększenia zaangażowania mieszkańców i władz lokalnych w rozwój
społeczno-gospodarczy regionu poprzez realizację działań opartych na zasadzie partnerstwa.
Kwestia równości szans stanowi istotny element wszystkich realizowanych działań.
Odnosi się ona w szczególności do promowania równych szans kobiet i mężczyzn na rynku
pracy, do wyrównywania szans edukacyjnych i szans na rynku pracy osób narażonych na
wykluczenie społeczne, osób zamieszkałych na terenach wiejskich i zaniedbanych oraz osób
niepełnosprawnych.
Rozwój
społeczeństwa
informacyjnego
oznacza
działania
skierowane
na
podwyższenie poziomu technologicznego poprzez podnoszenie umiejętności korzystania z
nowoczesnych
technik
informacyjno-komunikacyjnych,
aktualizowanie
wiedzy
o
45
nowoczesnych formach zarządzania i organizacji pracy oraz podwyższanie poziomu
wykształcenia społeczeństwa.
Instrumenty , za pomocą których działa Europejski Fundusz Społeczny to, m.in.:
-
kształcenie i szkolenie zawodowe,
-
tworzenie nowych źródeł zatrudnienia,
-
zindywidualizowane doradztwo (coaching),
-
subsydiowanie zatrudnienia,
-
-poradnictwo, doradztwo zawodowe, pośrednictwo,
-
dotacje dla starterów.
Pomoc obejmuje przykładowo inicjatywy w dziedzinach59:
* organizacji szkoleń rozwijających umiejętności zawodowe zwiększające
możliwości pracowników na rynku pracy,
* ulepszania systemów powszechnego kształcenia oraz dostosowywania ich do
zapotrzebowania na rynku pracy,
* kształcenia kadr, ekspertów i personelu dydaktycznego,
* wspierania pośrednictwa pracy, doradztwa i informacji zawodowej,
* wspierania tworzenia nowych miejsc pracy, w szczególnosci zatrudnienia w
sektorze malych i średnich przedsiębiorstw,
* wyrównywania szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy, walkę z dyskryminacją
zawodową,
* pracy na rzecz grup defaworyzowanych,
* badań naukowych,
* promocji nowych technologii,
* pomocy technicznej.
Europejski Fundusz Społeczny współfinansuje w Polsce60:
1. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich
2. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego
Polska po wstąpieniu do UE, może również (w przedziale lat 2004-2006) otrzymać
pomoc od Europejskiego Funduszu Społecznego w wysokości 2-3 mld euro. Do korzystania z
tych funduszy należy się jednak przygotować. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej już w
1998r. stworzyło Departament Programów Przedakcesyjnych i Strukturalnych, który jest
58
http://www.efs.gov.pl/
http://www.fs.ngo.pl/labeo/app/cms/x/16922
60
Ibidem
59
46
odpowiedzialny za całokształt przygotowań do EFS. W styczniu 2000 Rada Ministrów
przyjęła „Narodową Strategię Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich 2000-2006”, która
może stanowić bazę dla programowania działań EFS.
Realizacji
Europejskiej
Strategii
Zatrudnienia
i
wytycznych
służy
także
współfinansowana z EFS Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL. Inicjatywa ta jest poświęcona
przeciwdziałaniu dyskryminacji i nierówności na rynku pracy.
Inicjatywa Wspólnotowa Equal jest częścią strategii Unii Europejskiej na rzecz
stworzenia większej liczby lepszych miejsc pracy i zapewnienia szerokiego do nich dostępu i
ma na celu testowanie i popieranie – w drodze współpracy transnarodowej – nowych
sposobów zwalczania wszystkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy, zarówno
wobec osób zatrudnionych, jak i poszukujących pracy. EQUAL obejmuje także działania na
rzecz społecznej i zawodowej integracji osób ubiegających się o azyl.
Program ten stanowi uzupełnienie narodowej strategii zatrudnienia. Equal stwarza
możliwości identyfikacji i przewidywania zmian na rynku pracy, jak też wyposaża w nowe
narzędzia monitorowania, zapobiegania i rozwiązywania wykrytych problemów. Ogólne
zasady wdrażania obejmują:
1.) Podejście tematyczne (Thematic approach)
2.) Partnerstwa na rzecz Rozwoju (Development Partnerships – DPs)
3.) Zaangażowanie grup dyskryminowanych (Empowerment)
4.) Współpraca transnarodowa (Transnational co-operation)
5.)
Innowacyjność (Innovation)
6.) Adaptacja rezultatów do głównego nurtu polityki (Mainstreaming)
Te zasady określają zarówno sposób wdrażania Inicjatywy Equal, jak też stanowią
kryteria zawiązywania Partnerstw na rzecz Rozwoju.
W programie EQUAL znajduje odzwierciedlenie dziewięć tematów priorytetowych,
podzielonych na pięć grup. Są to61:
 Zdolność do zatrudnienia, który obejmuje:
1. Ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy celem promowania rynku pracy
otwartego dla wszystkich.
2. Zwalczanie rasizmu i ksenofobii w miejscu pracy.
 Przedsiębiorczość:
3. Zapewnienie powszechnego dostępu do tworzenia biznesu
61
taka punktacja może dziwić, lecz jest to sposób numerowania ogólnie przyjęty w literaturze, źródło:
http://www.equal.gov.pl
47
4.
Umocnienie „gospodarki społecznej” (tzw. trzeciego sektora), w szczególności
usług na
rzecz społeczności lokalnych oraz poprawa jakości miejsc pracy „gospodarce
społecznej”.
 Zdolności przystosowawcze
5. Wspieranie kształcenia się przez całe życie i integracyjnych form organizacji pracy
sprzyjających zatrudnianiu i utrzymywaniu zatrudnienia osób doznających dyskryminacji i
nierówności na rynku pracy.
6. Wspieranie zdolności przystosowawczych przedsiębiorstw i pracowników do zmian
struktu­ral­nych w gospodarce oraz wykorzystania technologii informatycznej i innych
nowych technologii.
 Równość szans dla kobiet i mężczyzn
7.
Godzenie życia rodzinnego i zawodowego, jak również ponowna integracja
mężczyzn i kobiet, którzy opuścili rynek pracy, poprzez wdrażanie bardziej elastycznych i
efektywnych form organizacji pracy oraz działań towarzyszących.
8.
Ograniczenie nierówności w traktowaniu płci [gender gap] i przeciwdziałanie
segregacji zawodowej [job desegregation].
 Osoby ubiegające się o azyl (status uchodźcy)
9. Pomoc w integracji osób ubiegających się o status uchodźcy.
Zależnie od statusu urzędowego danej osoby ubiegającej się o azyl – co jest sprawą
niezwykle złożoną, z istotnymi różnicami pomiędzy państwami członkowskimi – pomoc może
dotyczyć nowych sposobów ułatwiania dostępu do rynku pracy lub zapewnienia szkolenia
tym, których wnioski zostały odrzucone, zanim opuszczą oni kraj.
W ramach każdej dziedziny tematycznej program EQUAL będzie finansował cztery
działania62:
 Działanie 1: tworzenie Partnerstw na rzecz Rozwoju i współpraca transnarodowa;
 Działanie 2: realizacja programów działania Partnerstw na rzecz Rozwoju;
 Działanie 3: tworzenie sieci tematycznych, upowszechnianie wzorów dobrej
praktyki i oddziaływanie na politykę państwa;
 Działanie 4: pomoc techniczna wspierająca działania 1, 2 i 3.
Program Equal działa już z powodzeniem w innych krajach Wspólnoty. Za przykład
nich posłuży jego realizacja w Finlandii63.W wyniku analizy sytuacji na rynku pracy w
62
63
Ibidem
Ibidem
48
kontekście dyskryminacji i nierówności fińskie Ministerstwo Pracy zdecydowało się na
wybór następujących działań:
1.
Priorytet: Zdolność do bycia zatrudnionym (38% środków)
Działanie 1. Umożliwienie wejścia i powrotu na rynek pracy tym, którzy mają z tym
problemy.
Celem działania jest znalezienie metody zwalczania wykluczenia społecznego i
zwiększenia zaangażowania w odniesieniu do osób długotrwale bezrobotnych, najstarszych
osób w wieku produkcyjnym, młodzieży z problemami w nauce, osób zagrożonych
wykluczeniem społecznym (m.in. samotnych, niepełnosprawnych, imigrantów, mniejszości
etnicznych). Działanie uwzględnia różnice na rynku pracy wynikające z lokalizacji
Partnerstwa, tj. sytuację obszarów wiejskich, centrów wzrostu gospodarczego, wielkich miast.
Działanie 2. Zwalczanie rasizmu i ksenofobii na rynku pracy.
Celem działania jest polepszenie warunków zatrudnienia dla imigrantów i
tradycyjnych mniejszości etnicznych we współpracy z partnerami społecznymi i sektorem
przedsiębiorczości.
2.
Priorytet: Przedsiębiorczość (20 % środków)
Działanie 1. Wzmocnienie gospodarki społecznej (trzeciego sektora), w szczególności
usług sektora użyteczności publicznej w kontekście polepszenia jakości miejsc pracy.
Celem działania jest stworzenie strategii rozwoju gospodarki społecznej na poziomie
krajowym (rozwój ducha przedsiębiorczości, przedsiębiorstw i warunków działania
przedsiębiorstw w trzecim sektorze).
3.
Priorytet: Adaptacyjność (30 % środków)
Działanie 1. Wsparcie zdolności
przystosowawczych
przedsiębiorstw i ich
pracowników do strukturalnych zmian gospodarczych przy wykorzystaniu informacji i
nowych technologii.
Celem działania jest rozszerzenie zastosowania technologii informacyjnych do
utrzymania i kreowania nowych miejsc pracy (programy szkoleniowe i plany działań dla MŚP
i ich pracowników, którzy nie spełniają warunków odpowiadających zapotrzebowaniom
społeczeństwa informacyjnego i gwałtownej internacjonalizacji życia zawodowego).
4.
Priorytet: Równe szanse kobiet i mężczyzn (10 % środków)
Działanie 1. Niwelowanie różnic płci i segregacji zawodowej w tradycyjnym podziale
pracy.
Celem działania jest testowanie nowych metod i rozwiązań modelowych służących
eliminacji nierówności kobiet i mężczyzn w dostępie do zawodów i stanowisk.
49
5.
Priorytet (2 % środków): Integracja społeczna i zawodowa osób ubiegających
się o status uchodźcy.
Grupami docelowymi są zarówno imigranci ubiegający się o status uchodźcy, jak i
rodowici obywatele państwa. Zapoznanie obywateli z sytuacją i problemami imigrantów
polepszy stosunki etniczne w społeczeństwie.
Budżet Inicjatywy Equal w Finlandii wynosi 68 mln Euro na cały okres
programowania. Zaplanowano, że w pierwszej rundzie (tj. w konkursie projektów na lata
2001 – 2003) zostanie wybranych około 30 Partnerstw na rzecz Rozwoju.
50
Zakończenie
Po przeanalizowaniu danych zawartych w niniejszej pracy nasuwają się pytaniae: W
jaki sposób członkostwo w UE może wpłynąć na sytuację na rynku pracy?
Punktem wyjścia do otrzymania odpowiedzi na te pytania jest zastanowienie się na ile
Unia Europejska zajmuje się sprawami związanymi z polityką zatrudnienia i polityką
społeczną. Unia powinna być przecież organizacją międzynarodową, która przede wszystkim
troszczy się o zapewnienie pracy obywatelom jej państw członkowskich. Celem zasadniczym
działań
każdego
państwa
na
świecie
jest
dążenie
do
pełnego,
racjonalnego
i swobodnie wybieralnego zatrudnienia, co oznacza, że każde państwo ma obowiązek walczyć
z bezrobociem. Nie wszystkim jednak państwom udaje się tego dokonać w praktyce. Takie
zapisy znajdują się także w Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy. Prawo Unii
Europejskiej dopowiada do tych fundamentów z jednej strony konieczność wspierania
„wykwalifikowanej, wyszkolonej i zdolnej do adaptacji siły roboczej”. To nakłada na państwa
członkowskie UE obowiązek uruchomiania takich działań w zakresie polityki zatrudnienia,
które promować będą aktywne formy walki z bezrobociem ze szczególnym naciskiem na
tworzenie ofert edukacyjnych, które umożliwiają stałe dostosowanie umiejętności
pracowników do potrzeb rynkowych.
Jak zatem w praktyce wyglądają działania krajowe i europejskie w zakresie polityki
zatrudnienia i jak to może wpłynąć na sytuację przeciętnego Polaka na rynku pracy? Przede
wszystkim Polska jako jeden z krajów członkowskich UE, od 1 maja 2004 roku powinna
realizować narodową strategię zatrudnienia w oparciu o europejskie filary w tym obszarze,
którymi są:

szczególny nacisk na osiąganie pełnej zdolności zatrudnienia zwłaszcza grup
prawdopodobnie mających trudności (kobiety, osoby długotrwale bezrobotne, młodzież,
absolwenci szkół i uczelni, osoby niepełnosprawne);

promocja
przedsiębiorczości,
czyli
samodzielnego
prowadzenia
działalności
gospodarczej;

dążenie do osiągania pełnej zdolności adaptacyjnej i mobilności (dostosowanie
umiejętności pracownika do wymagań rynku pracy i świadomość konieczności
poszukiwania pracy nie tylko w swoim miejscu zamieszkania)

wyrównywanie szans na rynku pracy poprzez zakaz dyskryminacji kogokolwiek ze
względu na płeć, stopień sprawności fizycznej, pochodzenie społeczne czy orientację
seksualną.
51
Wiele działań w tym zakresie zostało już przez nasz kraj podjętych. Oprócz
dostosowania założeń krajowej polityki zatrudnienia, istotnym elementem działań
wspólnotowych jest działający na obszarze wszystkich państw członkowskich system
informacyjny o nazwie Europejskie Systemy Zatrudnienia (ESZ), na który składają się
struktury krajowych instytucji pośrednictwa pracy. Od 1 maja tego roku polskie urzędy pracy
i niepubliczne agencje pośrednictwa pracy będą włączone w ten system na takich samych
zasadach jak ich europejskie odpowiedniki. To oznacza, że wszystkie oferty pracy
oraz informacje o warunkach socjalnych w przyszłym miejscu pracy będą udostępniane
zainteresowanym w tym samym czasie, co w pozostałych państwach członkowskich. Unia
Europejska w zakresie koordynacji polityki zatrudnienia nie reguluje instrumentów polityki
krajowej w zakresie systemów świadczeń socjalnych. Wspiera z kolei aktywne formy walki z
bezrobociem poprzez programy edukacyjne (Socrates, Leonardo da Vinci, Młodzież) oraz
Europejski Fundusz Społeczny (jeden z czterech Funduszy Strukturalnych), które realizują
instytucje oświatowe, szkoleniowe oraz instytucje rynku pracy. Z programów edukacyjnych
Polska korzysta już od 1998 roku, a z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz pozostałych
Funduszy Strukturalnych – od 1 maja 2004 roku.
Najbardziej doraźnym jednak środkiem i interesującym dla przeciętnego obywatela
jest kwestia swobodnego przepływu osób, w ramach którego obywatele państw
członkowskich mogą wyjeżdżać do innego państwa i podejmować tam pracę bez żadnych
ograniczeń, a także korzystać z gwarancji socjalnych w zakresie równego traktowania,
warunków zatrudniania oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Podstawą podejmowania pracy
w innym państwie członkowskim jest uznawanie polskich kwalifikacji zawodowych. Tę
kwestię reguluje prawo wspólnotowe w przypadku zawodów takich jak lekarze, pielęgniarki,
prawnicy i nauczyciele, które figurują na liście tzw. zawodów regulowanych . To oznacza, że
polskie dyplomy zawodowe są uznawane bez żadnych przeszkód na terenie całej UE.
Zawody, które nie znalazły się na liście ministerialnej są objęte standardowymi procedurami,
polegającymi
na
weryfikacji
umiejętności
poświadczonych
dyplomem
w
drodze
przeprowadzonych przez właściwą instytucję w danym państwie tzw. testów umiejętności lub
skierowania na staż adaptacyjny.
Dla polskich absolwentów i bezrobotnych istotna jest nie tylko informacja na temat
reguł podejmowania pracy za granicą, ale też dostęp do możliwości stwarzanych przez
fundusze strukturalne UE, które będą dostępne od 1 maja 2004 roku. Dwa fundusze –
Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – mają za
zadanie
współfinansować
projekty z
zakresu
aktywnych
form
wspierania
walki
52
z bezrobociem, integrację i reintegrację grup społecznych szczególnego ryzyka (długotrwale
bezrobotni, niepełnosprawni, młodzież, kobiety), wspieranie przedsiębiorczości poprzez
edukację, a także dostosowanie ofert placówek oświatowych i szkoleniowych do wymagań
rynku pracy. Wśród proponowanych form wsparcia znajdują się szkolenia specjalistyczne dla
bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem, pośrednictwo w poszukiwaniu pracy, kształcenie
ustawiczne, tworzenie czasowych ośrodków opieki nad dziećmi w ramach projektów
szkoleniowych dla kobiet, staże dla uczniów, studentów i absolwentów szkół średnich
i wyższych, a także studia podyplomowe dla kadr zarządzających małych i średnich
przedsiębiorstw.
W praktyce widać, że podejmuje się wiele działań mający na celu aktywną walkę z
bezrobociem, które są współfinansowane ze środków unijnych, tak więc akcesja jest sporą
szansą dla polskiego rynku pracy. Minęło jednak jeszcze zbyt mało czasu, aby odczuć
wyraźne zmiany. Dopiero w ciągu ostatnich 12 miesięcy poziom bezrobocia zaczął się
stabilizować i w niewielkim stopniu spadać. Jest to pozytywny sygnał, gdyż na przestrzeni
ostatniej blisko dekady cały czas rósł. Konieczność dostosowania się przez państwo do
prowadzenia polityki prozatrudnieniowej, zmusza nasze rządy do zajęcia się wreszcie tym
poważnym problemem społecznym, zamiast utrzymywania na siłę określonej wysokości
wskaźników, na których społeczeństwu zupełnie nie zależy.
53
Bibliografia
Literatura:
1) ABC Unii Europejskiej.Polityka zatrudnienia Unii Europejskiej, Przedstawicielstwo
Komisji Europejskiej w Polsce, Warszawa 2004,
2) Analiza i ocena wpływu integracji Polski z Unią Europejską w sferze społecznoekonomicznej, Raport Podzespołu Zadaniowego nr 29 powołanego przez KIE (Rządowe
Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa styczeń 1998)
3) Biała Księga. Polska - Unia Europejska. Opracowania i Analizy. Seria: Gospodarka,
Urząd Rady Ministrów, Biuro ds. Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, Wwa 1993:
4) CASE - Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych przygotowało wspólnie z Programem
Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) Raport o Rozwoju Społecznym. Polska
2004 -W Trosce o Pracę
5) Cztery swobody, czyli jak funkcjonuje Jednolity Rynek Unii Europejskiej, praca zbiorowa,
Biblioteczka przedsiębiorcy, Fundacja na Rzecz Uniwersytetu Śląskiego i Rozwoju
Samorządności Wśród Młodzieży, Katowice 2004
6) Edukacja w zmieniającym się społeczeństwie, Wyd. MEN
7) Europejski fin de siécle - przeobrażenia struktur międzynarodowych, Włodzimierz Anioł,
Wydawnictwo Naukowe Scholar
8) Europejskie prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, red. Ludwika Florek, Instytut Pracy i
Spraw Socjalnych, W-wa 1996
9) Europejskie prawo pracy w polskiej perspektywie, Roger Blanplain, Maria Matey, Instytut
Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1993
10) FrąckiewiczL. ,Polityka społeczna, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1998,
11) Glikman R., M. Kabaj, "Ciągłość i transformacja gospodarki", Key Text, w-wa 1997,
54
12) GolinowskaS.Polityka społeczna. Koncepcje-instytucje-koszty, POLTEXT, Warszawa
2000,
13) Kłos B., Zrewidowana Europejska Strategia Zatrudnienia, Biuro Studiów i Ekspertyz
Kancelarii Sejmu, Informacja nr 974, lipiec 2003
14) Nowy ład pracy w Polsce i w Europie, red. Maria Matey, Fundacja Promocji Prawa
Europejskiego, Wydawnictwo Naukowe Scholar
15) Podstawowe dokumenty Rady Europy z dziedziny polityki społecznej, Fundacja Promocji
Prawa Europejskiego, Wydawnictwo Naukowe Scholar
16) Polityka społeczna wobec reform. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej
Ustronie Wielkopolskie , czerwiec 2003” Akademia Ekonomiczna Katowice, Katowice
2003
17) Polskie prawo pracy w okresie transformacji w oświetleniu praw wspólnotowego, red.
Henryk Lewandowski, Fundacja Promocji Prawa Europejskiego, Wydawnictwo Naukowe
Scholar
18) Popiołek E. , Rządowy program Ambicja: IT w Wielkiej Brytanii,
http://www.jobuniverse.pl/artykuly/8220.html
19) Prawo zabezpieczenia społecznego w Europie i w Polsce, Fundacja Promocji Prawa
Europejskiego, Wydawnictwo Naukowe Scholar
20) Raport na temat rezultatów negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii
Europejskiej” z 17 grudnia 2002 r. Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa
styczeń 2003 r.,
21) RatyńskiW., Problemy i dylematy polityki społeczej w Polsce, Difin, Warszawa 2003,
22) RatyńskiW., Problemy i dylematy polityki społeczej w Polsce, Difin, Warszawa 2003, str.
12-13.
55
23) Rezultaty negocjacji o członkostwo Polski w Unii Europejskiej i wstępna ocena ich
skutków gospodarczo-społecznych , Raport Rządowego Centrum Studiów Strategicznych,
Warszawa styczeń 2003 r., rozdział V
24) Sadowski Z., Wach T., Leksykon pracy, bezrobocia i zabezpieczenia społecznego,
Poradnik 154, Warszawa 2003,
25) Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 24 kwietnia 2004 roku
(Dz. U. Nr 99 poz. 1001).
26) ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy(Dz. U. Nr 99 z 2004r., poz.
1001 )
27) Wejście do Unii Europejskiej a wzrost gospodarczy, tłumienie bezrobocia i poprawa
warunków bytowych ludności, Raport nr 23, Rada Strategii Społeczno-Gospodarczej przy
Radzie Ministrów, Warszawa 1997
28) Zbiorowe stosunki pracy w perspektywie integracji europejskiej, red. Wiesława Kozek,
Fundacja Promocji Prawa Europejskiego, Wydawnictwo Naukowe Scholar
Strony www:
1) http://euro.pap.com.pl/cgi-bin/europap.pl?grupa=2&ID=15
2) http://www.bezrobocie.net/ue_wyjazd.php
3) http://www.efs.gov.pl/
4) http://www.efs.gov.pl/
5) http://www.equal.gov.pl
6) http://www.europa.korba.pl/pieniadze/fundusze_strukturalne/
7) http://www.fs.ngo.pl/labeo/app/cms/x/16922
8) http://www.gazetaprawna.pl
9) http://www.rzeczpospolita.pl
56
10) http://www.rzeczpospolita.pl/serwisy/
11) http://www.uwoj.wroc.pl/zalaczniki/rynek_uslug_w_NL.pdf
57