Melancholia – depresja jak je przeżyć rzecz o literaturze

Melancholia – depresja
jak je przeżyć
rzecz o literaturze
Julia Kristeva
Czarne słońce
Depresja:
- reakcja na cierpienie
związane ze
zranieniem i stratą
- uruchamia
nieprzepracowane
traumy
- jest mechanizmem
odraczającym
nienawiść i pragnienie
dominacji
• „Filozofować to uczyć
się umierać” =
• depresja jest
manifestacją filozofii
• ma charakter
narcystyczny
• ma charakter
ateistyczny
• przejawia się w
melancholii
Melancholia a filozofia
• Arystoteles, Problemy:
Melancholia rodzi się z patologii(Hipokrates)
- „wielkimi mężami kieruje czarna żółć”
- melancholia wypływa z „gorączki” oraz z
kontrolowanej interakcji przeciwstawnych
energii = gr. mesotes: piana (morze, wino,
sperma)
- jest naturą filozofa, jego ethos
Melancholia od Arystotelesa
FILOZOF =
NADMIAR CZŁOWIECZEŃSTWA =
MELANCHOLIK
Melancholia – w średniowieczu
1) nawiązanie do starożytności
melancholia + Saturn = planeta ducha i myśli
(sztuka)
*Melancholia Durera (1514)
2) teologia chrześcijańska
smutek, „znękane serce” = grzech
*Boska komedia, Dante
Melancholia/Depresja
Zespół melancholijno-depresyjny
(w psychiatrii, Freud):
- nie leczony prowadzi do śmierci
(samobójstwo)
- leczone lekami antydepresynjnymi
- różne typy depresji:
*psychotyczna, neurotyczna, lękowa,
pobudliwa, spowolniona, agresywna
Melancholia:
przyczyny, przebieg
* STRATA matczynego obiektu (Freud)
- I faza: zatracenie umiejętności rozumienia
symboli (chwilowe lub chroniczne)
- II faza: nadmiernego pobudzenia
- osłupienie melancholijne (szok)
→ rytm
fazy wyczerpania i fazy podniecenia
podmiot nie działa,
udaje trupa,
udaje samobójstwo
brak akceptacji
dla utraconego
obiektu
niezdolność
elementu
znaczącego do
zapewnienia
kompensacyjnego wyjścia
ze stanu wycofania
Cierpienie depresyjne:
I. (Freud i in.)
- skrywana agresja
wobec utraconego
obiektu
- umieszczenie obiektu
w sobie:
→ uwewnętrznienie
→ projekcja
→ autoagresja
II. (po Freudzie)
Osobowość narcystyczna:
- smutek jako znak
zranionego
niekompletnego
pustego „ja” pierwotnego
- smutek zastępuje obiekt
- samobójstwo to akt
zespolenia ze smutkiem
RZECZ utracona
MECHANIZM re-akcji na stratę:
(źle przepracowana) żałoba po RZECZY
Przygodne miłostki
Strata
Rozczarowanie
Leczące: pierwotne utożsamienie z Ojcem
historii (rzecz erotyczna)
•„U melancholika pierwotna
tożsamość jest zbyt krucha,
by potwierdzić inne tożsamości
symboliczne, dzięki którym
mogłaby stać się obiektem
pragnienia”
* „Rzecz melancholijna” odsuwa
od przepracowania utraty
DLATEGO:
SUBLIMACJA
Muzyka
Rytm
Semantyczna wieloznaczność
FORMA która składa ZNAKI
pozwala panować nad RZECZĄ
•
•
•
•
Pojawienie się Rzeczy
= pojawienie się analności
ale:
Melancholik nie potrafi uaktywnić swojej
analności do odgraniczenia i oddzielenia
Melancholik zatapia się w analności
Analność jest dla melancholika nośnikiem
rozkoszy, ponieważ łączy się z Rzeczą
pierwotną
Rzecz i „ja” oznacza upadek: wchodzenie
w przyganiczny element „ja” →rozkosz
→nienazywalne i niewidoczne
strata & trauma
tanatos
Freud: melancholia narcystyczna =
utrata wszystkich powiązań
libidalnych
patologiczne rozwiązanie:
* „masochizm pierwotny” (1957) =
zaburzenia pozwalające na
akceptację popędu śmierci (agresji,
destrukcji)
melancholia narcystyczna
wyrazem
tanatosa
• Nad-Ja melancholika = „kultura popędu śmierci”
melancholijne oderotyzowanie
→ czy jest zaprzeczeniem zasady przyjemności?
→ czy raczej ma charakter erotyczny?
Rozszczepione Ja
- przerwane związki erotyczne
(wg. Melanie Klein, 1946)
• Wynika z popędowej • Wynika z dezintegracji i
nie-integralności
lęku, który powoduje
hamującej jednolitość
schizoidalną fragmentację
Ja
• Niezdolność do
sekwencyjności, np.
brak pamięci
Dążenie do dezintegracji
jako wyrazu popędu śmierci:
reakcja tanatyczna, wobec
tanatycznego zagrożenia
Schizoidalna fragmentacja
=
radykalne wyobrażenie pokawałkowania
Problemy z WIĘZIĄ
Melancholia
(zahamowanie, spowolnienie brak ciągłości)
=
inne wyobrażenie dezintegracji więzi
UCZUCIE depresyjne (melancholijne)
- pojawia się po wyprowadzeniu popędu śmierci
na zewnątrz
&
- jest obroną przed rozpadem na kawałki
Smutek
droga do scalenia uczuciowej spójności „ja”
&
ochrona przed samobójstwem
samobojstwo?
• to ponowne zespolenie z pierwotnym
brakiem spójności, śmiertelnym, ale też
radosnym, „oceanicznym”
Schizoidalne pokawałkowanie
-obrona przed śmiercią
↑
dążenie do dezintegracji
jako wyrazu popędu śmierci
pod presją lęku
przed byciem zniszczonym
od środka
Depresja – obrona przed śmiercią
bez schizoidalnego pokawałkowania
↓
obrona przed lękiem
przed obiektem erotycznym
(nie znosi Erosa, woli być z Rzeczą)
↓
brak ochrony przed Tanatosem
*Psychoza narcystyczna i melancholia rodzi się z lęku przed
utratą obiektu – lęku przed zatratą siebie jako obiektu
podmiot mówiący
reaguje na cierpienie
(na nieprzyjemności)
• poprzez defensywny
rozpad na kawałki
• poprzez
zatrzymanie
czynności
(spowolnienie,
odrzucenie
sekwencyjności,
neutralizację
elementów
znaczących)
fundamentalny
sytuują się na granicy świata
zwierzęcego i symbolicznego
NASTRÓJ
depresji
zdradza człowieka,
który stracił
nadzieję
reakcja na traumy
nie może być sprowadzony
do wyrazu znakowego lub
werbalnego
smutek =
psychiczna
reprezentacja
przesunięć
energetycznych
szansa na osiągnięcie równowagi
dominuje nawet w
chorobie dwuafektywnej
biegunowej
Nastrój
• „uogólnione przeniesienie” (E. Jacobson),
które naznacza każde zachowanie i
wszystkie systemy znaków (od
motoryczności aż po wysłowienie i
idealizację), nie utożsamiając się z nimi i
ich nie dezorganizując
• reprezentacja uczuć o charakterze
fluktuacyjnym, więc nie krzepnie w
znakach np. werbalnych
• zapis (instcription) ; (najbardziej pierwotny
zapis wewnętrznych i zewnętrznych
wydarzeń)
• energetyczne pęknięcie
• prowadzi do modalności znaczeniowości
(signifiance) która jest warunkiem
wstępnym rejestru wyobrażeniowego i
symbolicznego (albo wyobraża rozpad)
• charakteryzuje się różnorodnością, paletą i
misternością przez co przeżywanie go
stanowi oznakę człowieczeństwa
• jego świadectwem jest twórczość literacka
Twórczość literacka
•
•
•
•
świadectwo przeżywania człowieczeństwa
przekształca uczucia w rytmy, znaki, formy
przygoda ciała i znaków
komunikuje wyczuwaną przez czytelnika
rzeczywistość uczuciową przez
semiotyczne i symboliczne
Jak osiągamy poziom ZNAKÓW?
Proces oddzielenia:
(wg. Hanny Segal)
• przedmiot którego BRAK (stan braku)
↓
Stwarzanie lub wykorzystanie istniejących
przedmiotów oraz symboliczne ekwiwalenty
tego, czego brak, wokalizy
↓
Wyjście od pozycji depresyjnej poprzez próbę
oznaczenia smutku, pochłaniającego dziecko
= tworzenie w swoim „ja” elementy obce
wobec świata zewnętrznego
↓
„Smutek nawiązuje więź z tą utraconą lub
przesuniętą zewnętrznością”
↓
Człowiek staje wobec elementów
ekwiwalentnych – symboli
↓
Zwycięstwo nad smutkiem
Zwycięstwo nad smutkiem
możliwe jest dzięki:
• zdolności „ja” utożsamiania się
(= falliczne/symboliczne)
nie z obiektem utraconym, ale z instancją
trzeciego rodzaju – z Ojcem, formą,
schematem i jest warunkiem pozycji
zaprzeczenia/maniakalnej
(zastępującej depresję):
„nie straciłam, wspominam i oznaczam przez
ZNAKI to, co oddzieliło się ode mnie”
OJCIEC?
•
•
•
•
•
trzecia instancja (nie „ja” i nie „ty”)
figura wyobrażeniowa
ojciec osobistej prehistorii
zapewnia pierwotną identyfikację (Freud)
odgrywa rolę ojca edypalnego w Prawie
symbolicznym
Scalenie dwóch obliczy ojcostwa:
abstrakcyjny i arbitralny ZNAK komunikacji
łączy się z uczuciowym
znaczeniem pierwotnych utożsamień
język człowieka cierpiącego
na depresję może otrzymać
żywy sens
w więzi z innymi
symbol – ustanawia się dzięki negacji straty
odrzucenie symbolu tworzy psychiczny zapis bliski nienawiści
i chęci dominacji nad utraconym obiektem
przejawy:
puste miejsca wypowiedzi, wokalizacja, rytmy, sylaby słowne,
które tracą życie, by potem zyskać nowy układ nadany przez
analityka (=psychoanalityka = interpretatora)
• „ja” rozszczepione, fantazmat, fikcja
tekst, wypowiedź, literatura
lęk przed śmiercią
Konstrukcje
wyobrażeniowe
*Erotyczna agresywność
wobec ojca
*Wstręt wobec ciała matki