Moje dziecko jest leworęczne

Moje dziecko jest leworęczne
Lateralizacja to inaczej stronność ciała, a więc większa sprawność jednej strony ciała od
drugiej, która nie ogranicza się wyłącznie do pracy rąk, choć najwyraźniej zaznacza się
właśnie w czynnościach manualnych. Występuje ona również w przypadku nóg oraz
parzystych narządów zmysłu, zwłaszcza oczu. Najczęściej skupiamy się na obserwowaniu,
która ręka dominuje u dziecka. Pierwsze objawy dominacji ręki można zaobserwować już u
niemowlęcia, począwszy od ok. 6-7 miesiąca życia dziecka.
Przewaga jednej ręki nad drugą staje się wyraźna u wielu dzieci około 4 roku życia. Zwykle
na przełomie wieku przedszkolnego i szkolnego ustala się lateralizacja czynności ruchowych
rąk, która ostatecznego kształtu nabiera w wieku 12-14 lat.
„ Asymetria funkcjonowania półkul mózgowych rozwija się w ciągu życia dziecka. W
kolejnych okresach rozwoju układu nerwowego dochodzi do ustalenia w mózgu lokalizacji
poszczególnych funkcji”. Ze względu na krzyżowanie się większości szlaków nerwowych
łączących mózg z narządami zmysłów i ruchu, czynności i funkcje powiązane są z półkulami
w następującym porządku: prawa półkula kieruje pracą lewej strony ciała, a lewa półkula
odpowiada za funkcjonowanie narządów po prawej stronie.
Oprócz asymetrycznej przewagi funkcjonalnej jednej z półkul mózgowych może wystąpić
sytuacja jej braku, co ma miejsce, gdy żadna z półkul nie wykazuje wyraźnej przewagi,
dominacja wówczas nie występuje, obie półkule działają jakby ekwiwalentnie.
Wyróżniamy następujące rodzaje lateralizacji:

jednorodna – prawostronna (przejawia się dominacją prawej ręki, oka i nogi, świadczy
o dominacji półkuli lewej) lub lewostronna (przejawia się dominacją lewej ręki, oka i
nogi, świadczy o dominacji półkuli prawej);

niejednorodna (inaczej zwana skrzyżowaną) – polega na wyraźnej czynnościowej
przewadze narządów ruchu i zmysłu, ale nie po tej samej stronie, a po obu stronach
ciała;

nieustalona – brak ustalonej dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu.
Zaburzenia procesu lateralizacji jako przyczyna
trudności i niepowodzeń szkolnych
Nieprawidłowa lateralizacja i leworęczność mogą być źródłem różnych trudności dziecka.
Szczególnie negatywny wpływ na naukę ma skrzyżowanie lateralizacji w zakresie oka i ręki,
ponieważ utrudnia kształtowanie się koordynacji wzrokowo- manualnej.
Trudności dziecka leworęcznego
Lateralizacja lewostronna utrudnia dziecku funkcjonowanie, ponieważ większość urządzeń
technicznych oraz przedmiotów codziennego użytku jest przeznaczona dla osób
praworęcznych. Dziecko leworęczne znajduje się zazwyczaj w sytuacji o wiele trudniejszej
niż jego praworęczni rówieśnicy. Szczególnie początki nauki szkolnej, przede wszystkim zaś
początki nauki pisania bywają trudne, a nawet szokujące. Najczęściej w klasie I szkoły
podstawowej dziecko leworęczne różni się od swoich kolegów. Odrębność ta połączona jest z
kłopotami i trudnościami technicznymi, a nierzadko z zaburzeniami utrudniającymi naukę
czytania i pisania. Sprawą niezmiernie ważną jest „ wybór ręki”, którą dziecko leworęczne ma
pisać. Jeśli okaże się, że lateralizacja lewostronna jest pełna, tzn. dominuje nie tylko lewa
ręka, ale też noga i oko, dziecko nie powinno mieć kłopotów z nauką pisania, czytania,
określania kierunków. Podczas rysowania czy pisania u dzieci leworęcznych mogą jednak
pojawić się problemy.
Zaburzenia stwierdzone u dzieci lewostronnych uznaje się za skutek zmuszania ich do
posługiwania się prawą ręką, co wywołuje tzw. konflikt dominacji ( uaktywnienie ośrodków
w półkuli niedominującej ). Należy podkreślić, że dzieci leworęczne przestawiane na „ siłę”
wykazują różne zaburzenia osobowości. Możemy zauważyć u nich płaczliwość, lękliwość,
ataki złości, agresji. Zaburzenia nerwicowe objawiają się jąkaniem, moczeniem nocnym.
Utrwala się w nich niechęć do przedszkola, szkoły. Często obserwuje się nadpobudliwość
psychomotoryczną.
Problemy psychologiczne są skutkiem niewłaściwej postawy otoczenia wobec
leworęczności. Przejawia się ona nadmiernym zainteresowaniem i ochroną dziecka, bądź też
zmuszaniem do wykonywania czynności prawą ręką, czy wreszcie wyśmiewaniem,
przezywaniem, np. przez kolegów. Takie zachowania mogą negatywnie wpływać na
samoocenę dziecka, obniżać poczucie jego wartości, prowadzić do kompleksów, nieśmiałości,
a nawet lękliwości, nasilającej się w nowych sytuacjach ( obawa przed reakcją nieznanego
otoczenia, niepewność) Może to prowadzić do kształtowania się postawy wycofującej.
Leworęczność jest zjawiskiem złożonym i ma wielorakie aspekty. Decyzja o
„przestawianiu” dziecka na prawą rękę wymaga więc wzięcia pod uwagę wielu różnych
czynników. Próby przeuczania mogą być podejmowane w przypadku dzieci oburęcznych i o
słabej przewadze ręki lewej; dzieci u których sprawność ruchowa prawej ręki jest
prawidłowa.
Nigdy nie przeuczamy na prawą rękę dzieci:

zlateralizowanych lewostronnie

wczesnej sile dominacji lewej ręki

lewoocznych - dąży się do jednorodnej ( po tej samej stronie ciała) lateralizacji oka i
ręki

upośledzonych umysłowo

małej sprawności ręki prawej

akceptujących swoją leworęczność

jąkających się
Wśród wielu szczególnych zasad postępowania z dzieckiem leworęcznym najważniejszym
jest prawo dziecka leworęcznego do posługiwania lewą ręką. Postępowanie z dzieckiem
leworęcznym nie jest równoznaczne z przestawieniem go na rękę prawą, ale powinno
uwzględnić pomoc w przygotowaniu dziecka do nauki pisania zgodnie z jego możliwościami.
Czynność pisania tradycyjnie wykonywana prawą ręką w kierunku od strony lewej ku prawej,
zazwyczaj sprawia dziecku leworęcznemu problemy.
Sposób pisania lewą ręką jest odmienny. Leworęcznemu dziecku trzeba więc dodatkowo
ułatwić naukę:
Psychologowie zalecają stosowanie następujących zasad:
1. Właściwa postawa wobec leworęczności; zapobieganie wytworzeniu się aury odmienności,
czy poczucia bycia gorszym od innych.
2. Trafna decyzja co do dalszego postępowania z dzieckiem leworęcznym. Próby przeuczania
na prawą rękę mogą być podejmowane w przypadku dzieci oburęcznych i o słabej przewadze
ręki lewej; dzieci oburęcznych i jednocześnie prawoocznych; dzieci prawidłowo rozwiniętych
umysłowo, wykazujących dobrą sprawność ruchową prawej ręki i nie przejawiających
zaburzeń mowy i zaburzeń emocjonalnych oraz przy pełnej akceptacji przeuczania przez
samo dziecko.
3. Prawidłowa postawa ciała dziecka podczas pisania;

obie stopy oparte o podłogę, przedramiona o stół, plecy wyprostowane do pionowej
linii kręgosłupa, głowa i górna część tułowia pokrywają się z osią kręgosłupa,

tułów znajduje się w pewnej odległości od ławki,

sąsiad z ławki siedzi po prawej stronie dziecka leworęcznego (w rzędzie środkowym),

światło ustawione z przodu lub z prawej strony.
4. Właściwe ułożenie zeszytu; zeszyt oddalony od ciała i od brzegu ławki w celu oparcia
całego przedramienia piszącej ręki, ułożony ukośnie z nachyleniem w prawą stronę, nieco na
lewo od osi ciała,
5. Prawidłowy sposób trzymania pióra; zanim dziecko zacznie pisać piórem (szybko
schnącym) powinno uporać się z opanowaniem techniki pisania posługując się ołówkiem;

ołówek ujęty w odległości ok. 3cm od końcówki piszącej, leży na przednim członie
środkowego palca, pomiędzy kciukiem i lekko zgiętym palcem wskazującym,

ręka trzymająca pióro znajduje się w odległości ok. 2cm od powierzchni papieru.
6. Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka i przedramienia;

dłoń wraz z nadgarstkiem stanowi przedłużenie przedramienia,

brzeg dłoni, nadgarstka i ramię opierają się cały czas o stół i zeszyt, przesuwając się
podczas pisania,

koniec ołówka skierowany na lewe przedramię

przedramię ułożone mniej więcej prostopadle do liniatury zeszytu,

dłoń i palce z ołówkiem znajdują się poniżej liniatury zeszytu.
7. Organizacja ruchów pisania;

dbanie o prawidłowe odtwarzanie kształtów liter poprzedzone kreśleniem linii
pionowych i poziomych,

kształcenie umiejętności płynnego przesuwania ręki od lewej do prawej krawędzi
zeszytu,

wdrażanie do utrzymywania dłoni i ramienia na zeszycie, unoszenia tylko ołówka w
celu postawienia znaku diakrytycznego i przejścia do pisania następnego wyrazu,

trening pozostawiania łokcia w tym samym miejscu podczas przenoszenia ręki do
drugiej linijki,

przestrzeganie zasady pisania od strony lewej w kierunku osi ciała, lecz bez jej
przekraczania.
8. Kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego;

uświadomienie dziecku własnego napięcia mięśniowego,

wdrażanie do świadomego kontrolowania napięcia mięśniowego,

kształcenie umiejętności aktywizacji określonej grupy mięśni uczestniczących w danej
czynności ruchowej.
Istnieje szereg ćwiczeń, które pozwalają leworęcznym usprawnić proces pisania. Nie można
jednak zapomnieć, że postępowanie z dzieckiem leworęcznym należy rozumieć jako
świadome, uzgadnianie współdziałania rodziców, nauczyciela i dziecka.
W procesie wdrażania prawidłowych ruchów podczas pisania należy zwrócić uwagę na
dbanie o prawidłowe zapisywanie liter, trening w zakresie płynnego przesuwania ręki od
lewej do prawej krawędzi zeszytu, wdrażanie dziecka, aby podczas pisania dłoń i przedramię
cały czas były oparte o zeszyt, a tylko pióro było unoszone ku górze, w czasie przesuwania
ręki z końca jednej linijki do początku następnej, łokieć powinien być oparty o ławkę, a tylko
dłoń i przedramię przesuwają się. Należy dbać o to, aby dziecko kontrolowało i regulowało
własne napięcie mięśniowe, aby ograniczało się ono do aktywizacji tylko tych mięśni, które
uczestniczą w danej czynności ruchowej. Sprawne zapisywanie tekstu jest wynikiem
współdziałania obu rąk. Zatem usprawniać należy także kończynę pomocniczą, która
przytrzymuje zeszyt, przesuwa go do góry w trakcie pisania, co umożliwia stabilność ręki
piszącej.
Duże znaczenie ma dobra współpraca ręki i oka podczas pisania. Należy usprawniać
współdziałanie czynności ruchowych lewej ręki i oka po tej samej stronie, usprawniać rękę po
stronie dominującego oka, umożliwiać stałe śledzenie wzrokiem czynności pisania przez
dziecko. Dzieci te wkładają duży wysiłek w pisanie, który powoduje nadmierne napięcie
mięśniowe (dzieci wówczas są przygarbione, schylają głowę zbyt nisko lub ją przekrzywiają).
Należy wyrabiać właściwą postawę ciała dziecka leworęcznego podczas pisania, co jest
istotne ze względów zdrowotnych.
Ponieważ dzieci leworęczne męczą się w czasie pisania, wskazane jest stosowanie przerw i
ćwiczeń relaksujących ręce, np. wymachy, kurczenie i rozkurczanie mięśni dłoni. Tolerujemy
ponadto wolniejsze tempo pracy tych dzieci i niższy poziom graficzny. Nigdy też nie
podkreślamy ich „inności”. Dzieci leworęczne zmuszane do pisania prawa ręką unikają tych
czynności. Jeżeli mamy dziecko o lateralizacji jednostronnej lewostronnej, zaakceptujmy to i
pomóżmy mu również to zaakceptować.
Dla bezproblemowej nauki czytania i pisania większe znaczenie ma prawostronna dominacja
w zakresie oczu, niż to, czy dziecko jest prawo- czy leworęczne. U dzieci z dominacją lewego
oka ruchy gałek ocznych mają tendencję do kierowania się od strony prawej do lewej i
dlatego popełniają one bardzo typowe błędy w czytaniu.
U dzieci takich należy wytworzyć odruch wodzenia wzrokiem od strony lewej do prawej.
Najlepsze efekty daje czytanie tekstów z tzw. przysłoną. Przysłaniamy cały tekst, aby wzrok
dziecka nie był rozbiegany i „zmuszamy” je do wodzenia wzrokiem za przesuwanym w
prawo paskiem papieru ( trudniejsze wyrazy uczymy czytać sylabicznie).
Jako że lateralizacja jest integracyjnym procesem rozwoju – również i na tym polu możemy
wspomagać rozwój naszego dziecka. Oto kilka prostych zabaw, ćwiczeń, dzięki którym dzieci
lepiej poznają i będą różnicować stronę lewą od prawej, będą swobodniej orientować się w
schemacie własnego ciała oraz w kierunkach przestrzennych, a także mogą doskonalić
percepcję wzrokową i koordynację wzrokowo – ruchową, oraz zdolności manualne.
1. Orientacja w schemacie ciała:

podaj mi proszę zabawkę, która leży po lewej stronie, dotknij prawego ucha, pokaż
lewe oko, co widzisz po swojej prawej stronie, itp.;

zdalnie sterowany miś: dziecko bawi się misiem, a my wskazujemy mu drogę do
skarbu: misiu, idź dwa kroki w lewo, teraz prosto, a teraz skręć w prawo i idź aż do
poduszki, zobacz – co jest za poduszką?;

chwytanie/rzucanie piłki raz lewą, raz prawą ręką (ze wskazaniem).
2. Percepcja wzrokowa:

układanki, puzzle, rozcinanki, które składamy z elementów w całość;

zauważanie różnic i podobieństw pomiędzy podobnymi ilustracjami, zdjęciami;

układanie wg wzoru; komponowanie własnych wzorów;

zabawy plasteliną, ciastoliną – modelowanie.
3. Koordynacja wzrokowo-ruchowa:

kreślenie w powietrzu kształtów geometrycznych, liter, cyfr;

kreślenie linii poziomych, pionowych, ukośnych, kształtu koła;

rysowanie tzw. leniwej ósemki;

rysowanie, malowanie na dużych arkuszach;

wypełnianie konturów;

rysowanie po śladzie – tzw. ćwiczenia grafomotoryczne;

obrysowanie, rysowanie z wykorzystaniem szablonów wewnętrznych i zewnętrznych;

malowanie palcami, z wykorzystaniem obu rąk;

wycinanie nożyczkami;

nawlekanie korali, makaronu, słomek, itp.
4. Zdolności manualne:

wydzieranki papierowe;

nawijanie nici na szpulkę;

zbieranie małych elementów, np. grochu, koralików – np. segregowanie wg koloru itp.
Wspomniane ćwiczenia grafomotoryczne, które rozwijają koordynację wzrokowo – ruchową
oraz precyzję ręki można odnaleźć w takich opracowaniach, jak np.

"Lewa ręka rysuje i pisze. Ćwiczenia przygotowujące do pisania dla dzieci
leworęcznych”, M. Bogdanowicz, M. Różyńska – opracowanie polecane przez
pedagogów nie tylko dla dzieci leworęcznych, ale dla każdego dziecka
przygotowującego się do podjęcia trudu nauki pisania;

Ćwiczenia rozwijające sprawność ruchową ręki i koordynację wzrokowo – ruchową,
H. Tymichova.
Obie przytoczone pozycje opatrzone są wstępem metodycznym i zawierają wiele ciekawych
obrazków do obrysowywania bez odrywania ręki.
Chcąc pomóc dziecku leworęcznemu w normalnym funkcjonowaniu w grupie, klasie,
domu- powinniśmy stwarzać jak najwięcej sytuacji sprzyjających rozwojowi dziecka.
Powinniśmy je wspierać, usprawniać i pod żadnym pozorem nie krytykować. Aby jednak
praca z dzieckiem leworęcznym przyniosła oczekiwane efekty musi być kontynuowana w
domu rodzinnym dziecka.
Jeżeli zauważamy, że nasze dziecko:

posługuje się sprawnie obiema rękami – na przemian pisze, rysuje ręką lewą i prawą,
nie preferując żadnej z nich;

cechuje słaba sprawność manualna, której może towarzyszyć ogólna niezręczność
ciała;

ma trudności w orientacji w stronach swojego ciała;

ma trudności w określaniu kierunków przestrzennych
możemy podejrzewać zaburzenia w procesie lateralizacji.
Dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym można przeprowadzić badanie w oparciu o
test i obserwację, za pomocą których pedagog czy psycholog poradni może sprawdzić rodzaj i
stopień lateralizacji dziecka, a także podpowiedzieć szczegółowe propozycje odnośnie
ćwiczeń i zabaw wspomagających ten ważny proces.
Sławni leworęczni muzycy to np. Ludwig van Beethoven, Niccolo Paganini, Jimmy Hendrix,
Paul McCartney, Ringo Starr, Bob Dylan i Sting. Do słynnych leworęcznych malarzy należą
Leonardo da Vinci, Michał Anioł Buonarotti, Eduard Manet i Pablo Picasso.
Wybitni leworęczni uczeni to m.in. Albert Einstein, Friedrich Nietzsche. W historii było też
wielu leworęcznych polityków, m.in. Ronald Reagan, George Bush senior i Bill Clinton.
BIBLIOGRAFIA:
1. Bogdanowicz M. Leworęczność u dzieci. Warszawa 1992, WSiP
2. Bogdanowicz M: „Lewa ręka rysuje i pisze. Ćwiczenia przygotowujące do pisania dla
dzieci leworęcznych „ Gdańsk 2003, HARMONIA
3. Czajkowska I., Herda K. Zajęcia korekcyjno- kompensacyjne w szkole. Warszawa 1989,
WSiP S.A.
4. Maruszewski M. Mózgowe mechanizmy zachowania ( w:)Psychologia .red. Tomaszewski T.
Warszawa 1975, PWN
5. Spionek H. Dziecko leworęczne. Warszawa 1964, Nasza Księgarnia
6. Grabowska A., Leworęczność-praworęczność, CMPP-P MEN, Warszawa 2000
7. Spionek H. Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa 1985, PWN
8. Szurmiak M. Podstawy reedukacji uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu. Warszawa
1987, WSiP
9. Healey Jane M., „LEWORĘCZNOŚĆ. Jak wychować leworęczne dziecko w świecie ludzi
praworęcznych”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
10. Hermann-Josef Zoche , „Czym jest leworęczność i jak z nią żyć”, Świat Książki 2003