Leworęczność – źródło troski czy radości rodziców?

Zdaniem specjalistów
Wydaje się, że obecnie leworęczność u dziecka nie jest już
postrzegana tak negatywnie jak kilkadziesiąt lat temu.
Nie znaczy to jednak, że przestała być tematem
budzącym wiele kontrowersji. Dzisiaj specjaliści
nie zastanawiają się nad tym, jak skutecznie zniechęcić
dziecko do używania lewej ręki, ale nad tym, jak skutecznie wesprzeć dziecko leworęczne w jego rozwoju.
Agnieszka Pasternak
Leworęczność – źródło
troski czy radości rodziców?
Mimo to, wielu rodziców leworęcznych dzieci nadal obawia się,
że ich maluch może napotykać w przyszłości problemy wynikające z leworęczności. Praktycy nie zaprzeczają, że leworęczne
dziecko może doświadczać różnych trudności w szkole. Pokazują jednak inne niż pół wieku temu oblicze tych trudności. Przede
wszystkim zaś koncentrują się na formułowaniu konkretnych
wskazówek, w jaki sposób pomóc dziecku leworęcznemu.
Kształtowanie się lateralizacji
Według Bogdanowicz (1989) pierwsze objawy dominacji stronnej ręki można zaobserwować już w III kwartale pierwszego roku życia dziecka. Praworęczność pojawia się zazwyczaj
w wieku 2-3 lat, leworęczność później – w wieku 3-4 lat. Ostatecznie dominacja jednej z rąk ustala się w pierwszym roku nauki w szkole, kiedy dziecko zaczyna pisać (6-7 lat). Jednostronna lateralizacja czynności ruchowych (ręka i noga) wykształca
się między 12-14 r.ż. Przewaga stronna oka i ucha (percepcyjna) kształtuje się później niż dominacja ręki i zazwyczaj jest już
ustalona około 9-10 r.ż. W 10 r.ż. ustala się półkula dominująca
dla mowy.
Tradycyjnie mówi się o lateralizacji jednorodnej – prawostronnej lub lewostronnej oraz o lateralizacji niejednorodnej – skrzyżowanej lub nieustalonej. Lateralizacja skrzyżowana to taka,
gdzie na przykład w zakresie oka i ręki dominują na przemian
prawa ręka i lewe oko lub lewa ręka i prawe oko. Lateralizacja nieustalona to taka, gdzie przewaga stronna kończyny
lub narządu zmysłu jest bardzo słabo zaznaczona lub w ogóle nieuchwytna. W odniesieniu do lateralizacji ręki mówimy
wówczas o oburęczności. Wyróżnia się oburęczność pierwotną oraz wtórną. Oburęczność pierwotna występuje wówczas,
gdy dziecko ma obie ręce mniej sprawne w porównaniu z dominującymi rękami osób praworęcznych lub leworęcznych.
Słabsza jest wówczas zdolność współpracy, czyli koordynacji
38
blizejprzedszkola.pl
obu rąk, pojawia się osłabienie ogólnej koordynacji ruchowej,
trudności w odwzorowywaniu figur geometrycznych i liter,
w różnicowaniu liter o podobnych kształtach.
Oburęczność wtórna, inaczej nabyta, jest pozytywnym zjawiskiem, jeśli trening przeprowadza się po 9 r.ż. (gdy ośrodki
mowy w mózgu są ustalone), np. przy uprawianiu konkretnego sportu czy nauce zawodu. Oburęczność wtórna jest negatywna, jeśli powstała w wyniku przeuczania dziecka pierwotnie leworęcznego (zazwyczaj) na prawą rękę – wtedy żadna
z rąk nie jest wystarczająco sprawna (Bogdanowicz, 1989).
Uważa ona, że lateralizacja lewostronna nie jest zaburzeniem
lateralizacji, gdyż zazwyczaj nie towarzyszą jej szczególne
trudności. O zaburzeniach lateralizacji mówimy w przypadku lateralizacji niejednorodnej: skrzyżowanej lub nieustalonej. Lateralizacja jednorodna (jednostronna) kształtuje się do
12-13 r.ż. i dlatego nie można pewnie mówić o zaburzeniach
lateralizacji u dzieci młodszych, wykazujących lateralizację
niejednorodną.
Lateralizacja – skłonność funkcjonalna parzystych
narządów ruchu i organów zmysłów, przejawiająca się
dominacją czynnościową jednej ręki, nogi, oka, ucha;
dominacja ta ujawnia się w czynnościach wykonywanych tylko przez jeden organ, jak też w czynnościach
wykonywanych obiema parzystymi organami, w których jeden pełni rolę wiodącą, a drugi wspomagającą.
Lateralizacja jest uwarunkowana dominacją jednej półkuli mózgowej lub tego ośrodka w półkuli mózgowej,
który stanowi neurofizjologiczne podłoże czynności
danego organu.
(źródło: „Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku” Tom II,
Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa, 2003.)
Jeśli dziecko jest pierwotnie obustronne i ten stan utrzymuje się po 13-14 r.ż., jest to
sygnał niedorozwoju centralnego układu nerwowego albo uszkodzenia mózgu i daje
widocznie negatywne konsekwencje w szkole (trudności w czytaniu i pisaniu), jak
również w życiu codziennym (zaburzona koordynacja ruchowa, mniejsza sprawność
manualna).
Sygnałem opóźnienia w rozwoju lateralizacji jest sytuacja, gdy lateralizacja nie jest
ukształtowana u dziecka powyżej 10 r.ż. Zatem u 6-latka z lateralizacją nieustaloną nie
rozpoznajemy opóźnienia w rozwoju lateralizacji. Jednak jeśli u 6-7-latka idącego do
szkoły ręka dominująca nie ustaliła się, mówimy o zwolnieniu tempa kształtowania
się lateralizacji.
Według Weber (2007) obecnie koncepcja ogólnej jednostronnej lateralizacji człowieka jako
jedynej prawidłowej już nie obowiązuje. Zajmując się badaniem lateralizacji ręki, nie wiążemy tego z dominacją oka oraz ucha czy nogi (dominacja nogi kształtuje się w wieku
szkolnym i ma niewiele związku z pisaniem).
Obserwacja rozwoju ręczności u dziecka
Poniżej przedstawiono kilka propozycji oceny lateralizacji u dziecka, którą rodzic
może wstępnie przeprowadzić w domu, zaś wychowawca w przedszkolu. Obserwację
należy przeprowadzać dyskretnie, tak aby dziecko nie domyślało się naszej intencji.
Najlepiej, gdy wykonuje się ją podczas samodzielnej, spontanicznej zabawy dziecka.
 RĘKA:
» Do 4 r.ż.: wskazywanie przedmiotów, chwytanie przedmiotów, uderzanie w przed-
mioty, rzucanie piłką, trzymanie ołówka.
Obserwację rozwoju ręczności można uzupełnić o zbadanie przewagi stronnej oka,
ucha i nogi. Należy jednak pamiętać, że dominacja nogi oraz narządów zmysłu kształtuje się stosunkowo później niż przewaga ręki.
M
A
L
EK
R
śrub, budowanie z klocków, nawlekanie igły i szycie, rozdawanie kart, krojenie
nożem, czyszczenie zębów, czesanie się grzebieniem, wrzucanie korali do buteleczki, wkładanie kołeczków do otworów, wkładanie klucza do kłódki i przekręcanie, pokazywanie: jak wysoko dosięgniesz?, obrysowywanie koła raz jedną, potem
drugą ręką (porównujemy tempo i precyzję).
A
» Od 4 do 8 r.ż.: toczenie koła, rzucanie i chwytanie piłki, jedzenie łyżką, wkręcanie
 OKO: zaglądanie do kalejdoskopu, patrzenie przez lunetę (powtarza się kilkakrotnie), zaglądanie przez dziurkę od klucza, patrzenie na mały przedmiot przez niewielki
otwór wykonany w środku kartki.
 UCHO: nasłuchiwanie tykania zegarka (dziecko zbliża ucho do zegarka leżącego
przed nim na stole), podsłuchiwanie przez drzwi, odwracanie głowy w stronę osoby
stojącej za dzieckiem, wypowiadającej jego imię.
 NOGA: wchodzenie po schodach lub na krzesło, ściąganie buta, kopanie jak najwyżej,
kopanie jak najmocniej piłki, celowanie do bramki, gra w klasy (Bogdanowicz, 1989).
Profilaktyka
Jak mają zachowywać się rodzice, gdy dziecko używa naprzemiennie obu rąk i nie
można jednoznacznie ustalić, która ręka dominuje?
» Podawać przedmioty w środkowej linii ciała, tak by dziecko w naturalny sposób
określiło swoją praworęczność lub leworęczność.
» Podczas malowania, rysowania nie wymuszać używania przez dziecko jednej
ręki (prawej), pozwolić malować obiema rękami.
» Nie wydawać wartościujących ocen ręki, tworzyć atmosferę akceptacji i zrozu-
mienia dla oburęczności lub leworęczności dziecka, nie dopuścić, by czuło się
krytykowane, napiętnowane za używanie lewej ręki – każdy rodzaj takiego oddziaływania jest ingerowaniem w naturalny rozwój mózgu dziecka.
» Bacznie obserwować tendencje do częstszego wyboru jednej ręki przez dziecko
podczas codziennej zabawy i nie narzucać mu swojej woli (Weber, 2007).
blizejprzedszkola.pl
39
Zdaniem specjalistów
Kiedy należy szukać pomocy u specjalisty?
Do poradni psychologiczno-pedagogicznej warto zgłosić dziecko, które przed pójściem do szkoły, w wieku od 4,5 do 5,5 lat:
» nadal posługuje się równie często obiema rękami (pisze
i rysuje na przemian raz jedną, raz drugą ręką) lub nieznacznie częściej i niepewnie używa lewej ręki;
że ucho, w porównaniu do oka, posiada więcej bezpośrednich
połączeń nerwowych z ośrodkami w mózgu zaangażowanymi
między innymi w czynności czytania i pisania oraz mowę.
Zaburzenia, które mogą być spowodowane nieuzasadnionym przestawianiem dziecka leworęcznego na prawą rękę
(za: Healey, 2004; Weber, 2007):
 PIERWOTNE
» jego rysunki są wyraźnie niekształtne, figury i obiekty
» Zaburzenia pamięci (przy zwiększonej ilości materiału
» cyfry i litery oraz symbole są pisane często w formie lu-
» Zaburzenia koncentracji uwagi – szybkie męczenie się.
gubią swój wzorcowy kształt;
strzanych odbić lub przekręcone o 90°, rzadko mieszczą się w liniaturze;
» dziecko z powodu wielu niepowodzeń bardzo niechęt-
nie pisze i rysuje;
» zręczność ruchowa dziecka jest wyraźnie osłabiona.
Czy wolno przeuczać na prawą rękę?
Pomocą w znalezieniu odpowiedzi na to trudne pytanie mogą
być kryteria mówiące o tym, kiedy na pewno nie powinno się
przeuczać dziecka leworęcznego na prawą rękę (za: Bogdanowicz, 1989):
1. Rozwój poznawczy dziecka mieści się na poziomie upośledzenia umysłowego (poczynając od upośledzonych
umysłowo w stopniu lekkim).
2. Dziecko jest silnie zlateralizowane lewostronnie; leworęczność jest cechą rodzinną (genetyczną) lub z dużym
prawdopodobieństwem jest wynikiem uszkodzenia
mózgu.
3. Nie przeuczamy oburęcznego dziecka do pisania ręką
prawą, jeśli sprawność motoryczna tej ręki jest obniżona.
4. Gdy u dziecka występują zaburzenia emocjonalne, w tym
zaburzenia mowy w postaci jąkania.
5. Dziecko daje wyraźne sygnały, że preferuje pisanie lewą
ręką.
Wchwili obecnej odchodzi się od dostrzegania zależności między skrzyżowaną lateralizacją w zakresie ręki i oka, a występowaniem specyficznych trudności w nauce. Zwraca się natomiast uwagę na dominację stronną ucha. Ustalono bowiem,
do nauki).
» Problemy z czytaniem i pisaniem.
» Chwiejność orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
» Zaburzenia mowy – jąkanie, zacinanie.
» Problemy z małą motoryką.
» Problemy emocjonalne (moczenie nocne).
 WTÓRNE
» Poczucie niskiej wartości, niepewność, wycofanie, nad-
mierna kompensacja poprzez zwiększony wysiłek, zachowania przekorne i krnąbrne, moczenie nocne i obgryzanie paznokci, problemy emocjonalne.
Trudności dziecka leworęcznego
Pismo lustrzane (zwierciadlane), które może pojawiać się u pięciolatków i jest naturalną, rozwojową tendencją, u dzieci leworęcznych często utrzymuje się dłużej. Dzieci leworęczne i oburęczne cechują się częściej: zaburzeniami w sferze percepcyjnej,
mniejszą sprawnością motoryczną, deficytami w rozwoju koordynacji obu rąk, brakiem orientacji w schemacie własnego ciała
oraz dezorientacją w przestrzeni (mylenie stron – prawej i lewej).
Takie dzieci mają w konsekwencji częściej trudności w opanowaniu umiejętności czytania (dysleksja) i pisania (dysortografia,
dysgrafia) (Bogdanowicz, 1989).
Dziecko poddane wnikliwej obserwacji rodziców i wychowawców w przedszkolu może uzyskać właściwą pomoc w przezwyciężaniu owych trudności. Proponuje się objęcie dziecka zajęciami kompensacyjnymi, a w zależności od rodzaju problemów,
jakich doświadcza, mogą to być:
» zajęcia logopedyczne – dla dzieci z trudnościami w roz-
woju mowy,
» terapia pedagogiczna – wspomaganie osób z trudnoś-
ciami w uczeniu się,
Leworęczność – statystyki:
» Osoby leworęczne stanowią około 10%-15% populacji.
» Leworęczność częściej występuje u mężczyzn niż u ko-
biet.
» Wśród mistrzów szachowych, artystów, architektów,
» terapia przez pracę – rehabilitacja dla dzieci z opóź-
nieniami lub zaburzeniami w rozwoju motorycznym
(Healey, 2004).
Pomoc dla dziecka leworęcznego
matematyków, więcej jest osób leworęcznych niż praworęcznych.
Pomocy możemy udzielić zarówno w domu, jak i w szkole:
» Osoby leworęczne częściej niż praworęczne mają trud-
nia – chwyt trójpunktowy (palec środkowy, wskazujący
i kciuk) – dzieci używają grubych trójkątnych kredek
oraz nasadek na ołówki i pióra/długopis – nasadkę
można kupić lub zrobić w domu z modeliny;
ności w nauce.
» Osoby leworęczne częściej zapadają na choroby układu
odpornościowego, autoimmunologiczne, są bardziej
podatne na uzależnienia (Bragdon, Gamon, 2006).
» ćwiczenie prawidłowego uchwytu narzędzia do pisa-
» w ławce dwuosobowej dziecko siedzi z lewej strony;
» światło pada z prawej strony;
40
blizejprzedszkola.pl
Bliżej Przedszkola

6.105 czerwiec 2010
» pomoce do nauki kładzione są z lewej strony na biurku,
Akceptacja swojej odmienności
» osoba demonstrująca kolejne etapy wykonywania czyn-
Aby pomóc zaakceptować dziecku swoją odmienność należy:
biurko może mieć szuflady z lewej strony;
ności (składanie czegoś z papieru, przewlekanie nitki,
szycie) siedzi naprzeciwko dziecka;
» Wyjaśnić dziecku naturalne podłoże leworęczności w pro-
sty, obrazowy sposób, przedstawiając leworęczność, jako
indywidualną cechę osoby, zdolność, jaką jest obdarowane dziecko.
» przy nauce wycinania nożyczkami rysujemy spiralkę
z kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara,
w kierunku od wewnątrz na zewnątrz;
» Przywołać przykłady znanych osób leworęcznych oraz
» skomplikowane instrukcje obrazkowe można skopiować
szczególnych uzdolnień typowych dla osób leworęcznych, np. zdolności twórcze – muzyczne, plastyczne,
bardzo dobra wyobraźnia przestrzenna, wielomodalny proces myślenia, unikalne zdolności sportowe (atak
z lewej strony pola na boisku).
na folię, obrócić i ponownie skopiować, tak by dziecko
otrzymało czytelną dla siebie sekwencję ruchów podczas wykonywania kolejnych czynności; alternatywną
jest zeskanowanie materiału i obrócenie go zwierciadlanie przy pomocy programu komputerowego;
» Przeprowadzić rozmowę na temat leworęczności w mi-
» przygotowując do nauki pisania stosujemy ćwiczenia
łej atmosferze, z dziećmi w grupie w przedszkolu.
rozmachowe, aktywizujące całą rękę, z zachowaniem
kierunku pisania od lewej do prawej strony;
» Mieć świadomość, że swoją leworęczność dziecko przyj-
muje, jako osobistą cechę, zatem wszelkie zastrzeżenia
do niej traktuje jako odrzucenie swojej osoby (Healey,
2004; Weber, 2007).
» ćwiczenie prawidłowego trzymania pióra, ułożenia dło-
ni oraz zeszytu – demonstracja przez rodzica, systematycznie i cierpliwie, aż wykształci się nawyk (od kilku
tygodni do kilku miesięcy);
Wracając na koniec do pytania postawionego w tytule, jako
osoba leworęczna, przychylam się do stwierdzenia: dziecku
leworęcznemu potrzebne są w równiej mierze i troska, i podziw rodziców.
» ułożenie zeszytu pod odpowiednim kątem – prawy
dolny róg zeszytu ok. 30° w dół, czyli w stronę ruchu
wskazówek zegara (podkładka do pisania z zaznaczonym kątem nachylenia kartki – kreską, paskiem materiału naklejonym na podkładce); zeszyt nieco na lewo
do środkowej linii ciała;
Troska, o to by zapewnić mu właściwą pomoc w przezwyciężaniu trudności, jakie napotyka w związku ze swoją leworęcznością, o rozwijanie jego indywidualnych zdolności. Podziw, gdy rodzic dostrzega jak zaskakująco sprytnie dziecko
leworęczne adaptuje się do wymagań otoczenia, jak genialnie
i wytrwale pracuje lewą ręką, żyjąc na co dzień w świecie
osób praworęcznych.
» blat stolika delikatnie nachylony w stronę dziecka;
przedramiona swobodnie leżą na powierzchni stołu;
» szczególna ostrożność podczas używania przez dziec-
ko sprzętu elektrycznego i narzędzi ogrodniczych zaprojektowanych dla praworęcznych osób – dziecko nie
będzie intuicyjnie wiedziało, jak się nimi posługiwać;
■
» ćwiczenia do nauki pisania z obustronnym wzorem i za-
znaczonym kierunkiem pisania: tata …………… tata
psycholog
Bibliografia:
Bogdanowicz, M., (1989). Leworęczność u dzieci. Warszawa, Wyd. WSiP.
Bragdon, A. D., Gamon D., (2006). Kiedy mózg pracuje inaczej. Gdańsk, Wyd. GWP.
Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku Tom II, (2003), Warszawa, Wydawnictwo
Akademickie „Żak”.
HealeynJ. M., (2004). Leworęczność. Jak wychowywać leworęczne dziecko w świecie ludzi praworęcznych. Gdańsk, GWP.
Weber S., (2007). Dziecko leworęczne. Poradnik. Warszawa, wyd. PZWL.
» komputer: myszka dla osób leworęcznych albo zamiast
myszki uniwersalny trackball (specjalna kulka) lub touchpad (płytka dotykowa); skonfigurowanie właściwości myszy – przestawienie funkcji klikania na przycisk
po prawej stronie; w przypadku klawiatury warto przyzwyczaić dziecko do korzystania z wersji standardowej;
R
Agnieszka Pasternak
EK
L
A
M
A
komplet książek do nauki czytania Odimienną Metodą Ireny Majchrzak za 59 zł!
 Odimienna Metoda Nauki Czytania Ireny Majchrzak jest zgodna z nową
podstawą programową wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych.  W skład kompletu wchodzi podręcznik
Opowieści sowy część I i II, ćwiczenia Gry czytelnicze część I i II oraz
książka Opowieści ortograficzne.  Przy zamówieniu minimum 15 kompletów koszty wysyłki pokrywa sprzedawca, a w prezencie otrzymasz gratis trzy kolejne numery miesięcznika BLIŻEJ PRZEDSZKOLA. 
zamówienia przyjmuje sklep internetowy BlizejEdukacji.pl
blizejprzedszkola.pl
41
tel. 12 257 43 35, e-mail: [email protected]