Paradoksalne skutki wartosciowania szczescia

Paradoksalne skutki wartościowania szczęścia
Ida D. Czarniecka, Katarzyna M. Glińska, Maciej T. Wika, Olga A. Szóstakiewicz
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Psychologii
ABSTRAKT
Wartościowanie szczęścia może przynosić skutki odwrotne do oczekiwanych, ponieważ im bardziej
ludzie cenią szczęście, tym bardziej prawdopodobne jest, że poczują się rozczarowani. We
wcześniejszym badaniu wykazano, że kobiety wartościujące szczęście w większym (lub mniejszym)
stopniu, wykazywały obniżone poczucie szczęścia w warunkach występowania stresu (Anderson,
Mauss, Savino, Tamir, 2011). W niniejszym badaniu chcieliśmy sprawdzić, czy osoby wysoko
wartościujące szczęście trudniej znoszą sytuacje wysokiego stresu, które nie stwarzają odpowiednich
warunków do poczucia szczęścia. Oczekiwaliśmy, że poziom wartościowania szczęścia będzie
stanowił moderator w relacji pomiędzy poziomem stresu a depresyjnością. Zestaw kwestionariuszy
zawierający Skalę Depresji CES-D, Skalę Satysfakcji z Życia, Skalę Pozytywnego i Negatywnego
Afektu, Skalę Odczuwanego Stresu, Skalę Pozytywnego i Negatywnego Doświadczenia, Skalę
Prosperowania, Skalę Wartościowania Szczęścia, został wypełniony przez 107 studentów w wieku od
19 do 26 lat (M=21.13; SD=1.76). Wykazaliśmy przy użyciu modelu regresji wielokrotnej istotną
zależność miedzy spostrzeganym stresem i poziomem wartościowania szczęścia a występowaniem
symptomów depresji.
Słowa kluczowe: depresja, wartościowanie szczęścia, pozytywny afekt, negatywny afekt, stres,
pozytywne doświadczenie, negatywne doświadczenie, prosperowanie.
WPROWADZENIE
Co do szczęścia to ma ono tylko tę użyteczność, że czyni możliwym nieszczęście. Marcel Proust (1871-1922)
Szczęście jest uznawane za kluczowe dla dobrostanu i zdrowia (Duckworth, Steen,
Seligman, 2005; Fredrickson, 1998; Lyubomirsky, King, Diener, 2005). W życiu codziennym
ludzie często zastanawiają się nad szczęściem i jego wpływem na zachowanie i postrzeganie
otaczającej rzeczywistości, więc ogólnie ludzie cenią sobie szczęście (Diener, 2000; Myers,
2000). Dlatego zagadnienie to jest tak często podejmowane.W ciągu ostatnich lat badania nad
szczęściem nabrały sporego tempa. Nie można jednak powiedzieć, ze szczęście jest dla
każdego tym samym lub, że każdy postrzega je tak samo. Przedkłada się to na to jak
wartościowane jest przez ludzi ich szczęście (Eid, Diener, 2001). O ile dla niektórzy ludzie
oczekują, że będą czuli się szczęśliwi od czasu do czasu, o tyle dla innych poczucie szczęścia
staje się jedną zgłównych życiowych wartości wokół której wytyczane są inne życiowe cele.
Współczesne badania wnikają w różnice w wartościowaniu szczęścia, a także jak oddziałują
one na samo szczęście i dobrostan. Eksperyment na którym opieraliśmy nasze badanie
(Mauss, Savino, Tamir, Anderson, 2010) ukazały istotność wartościowania szczęścia w
kształtowaniu dobrostanu człowieka.
Szczęście jest ogólnie uznawane za coś dobrego. Badania ujawniły, że szczęście
pomaga w dążeniu do celu, przyczynia się do nawiązywania więzi społecznych, poszerza
zakres uwagi i zwiększa dobre samopoczucie i zdrowie psychiczne. Jeśli samo szczęście jest
pozytywne, wnioskować można, że wartościowanie szczęścia również powinno oddziaływać
pozytywnie na człowieka. Zakłada się, że im bardziej ktoś ceni sobie szczęście, tym będzie
szczęśliwszy. Modele dążenia do celu (Mischel, Cantor, Feldman, 1996) raczej potwierdzają
takie założenie. Zgodnie z nimi system wartości ludzi determinuje to, co pragną oni osiągnąć,
a zatem i to, ku czemu powinni dążyć. Przyjmując takie wnioskowanie, wartościowanie
szczęścia powinno skutkować większym szczęściem.
Patrząc na to jednak z innej strony, pewne aspekty dążenia usilnego do celu mogą
prowadzić do negatywnych skutków wartościowania szczęścia. Przyjęte przez ludzi wartości
decydują nie tylko o tym co chcę się osiągnąć, ale także wyznaczają standardy zgodnie
z którymi osiągnięcia są oceniane (Carver, Scheier, 1981). W sytuacji, kiedy osoba wysoko
ceni sobie osiągnięcia sportowe i dąży do zdobywania tylko najwyższych miejsc, będzie
mocno rozczarowana w momencie, kiedy takie nie uzyska. W przypadku osiągnięć
sportowych, ktoś może być rozczarowany swoim wynikiem, ale nadal znajdować się wysoko
w klasyfikacji. Inaczej sprawa wygląda jeśli chodzi o szczęście. Ludzie, którzy wysoko cenią
szczęście wyznaczają sobie standardy, które są bardzo trudne do spełnienia, co sprawia, że
czują się oni rozczarowani - paradoksalnie im bardziej pragną szczęścia, tym mniej szczęśliwi
się czują.
Warto jednak zauważyć, iż kontekst również jest istotny. W przypadku, w którym
usłyszą oni uprzednio np. o wypadku przyjaciela, to nie będą rozczarowani poziomem
swojego dobrobytu. Z drugiej strony w sytuacji, kiedy człowiek ma wszelkie predyspozycje
do czucia się szczęśliwym jest większe prawdopodobieństwo, że będzie rozczarowany tym, że
nie czuje się szczęśliwy. Mauss i współpracownicy w swoim artykule dają na przykład
sytuację, kiedy osoba podczas własnego przyjęcia urodzinowego czuje się rozczarowana tym,
że nie czuje się szczęśliwa. Prawidłowe sformułowanie powinno zatem brzmieć tak: im wyżej
ludzie cenią szczęście, tym mniej prawdopodobne jest, iż je osiągną, zwłaszcza, gdy pozostaje
ono w ich zasięgu.
Do tej pory było niewiele badań dotyczących tego zagadnienia. Warto zwrócić jednak
uwagę na eksperyment opisany pobieżnie przez Schoolera i współpracowników (2003),
w którym badano ludzi poddanych sugestii, iż powinni „postarać się czuć tak szczęśliwymi,
jak to tylko możliwe” podczas słuchania odpowiednio wybranego utworu muzycznego.
Uczestnicy grupy eksperymentalnej zaznaczyli, że czują w mniej pozytywnym nastroju,
w porównaniu do grupy kontrolnej. Pomimo tego, że wyniki te były powiązane
z interesującym nas zagadnieniem, trudno jest ocenić, ponieważ były tylko pobieżnie opisane
z części rozdziału Schoolera i współpracowników. Poza tym, żeby stwierdzić wpływ
wartościowania szczęścia na jego odczuwanie, potrzebne jest badanie w różnych kontekstach
emocjonalnych, a nie tylko w jednym jak to się działo w eksperymencie Schoolera
i współpracowników.
Ponieważ
bardzo
mało
badań
zajmuje
się
ściśle
negatywnym
wpływem
wartościowania szczęścia na odczuwanie szczęścia, opierając się na eksperymencie Mauss,
Savino, Tamir, Anderson (2011) powtórzyliśmy jedno z badań tam opisanych. Dokonując
modyfikacji oryginalnego badania zbadaliśmy wpływ wartościowania szczęściana charakter
relacji pomiędzy spostrzeganym stresem adepresyjnością i zadowoleniem z życia. Na
podstawie teorii wartościowania szczęścia, oczekiwaliśmy, że u osób które wysoko
wartościują szczęście, wyższy poziom stresu będzie się wiązał z nasileniem symptomów
depresji. Natomiast u osób nisko wartościujących szczęście stres będzie w mniejszym stopniu
wiązał się z depresją.
METODA
Osoby badane i procedura
W badaniu udział wzięło 107 osób w wieku od 19 do 26 lat (M = 21,13, SD = 1,76).
Wśród nich 69% stanowiły kobiety. Uczestnicy badania byli rekrutowani wśród studentów
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Uniwersytetu Ekonomicznego oraz Politechniki
Poznańskiej. Ochotnicy wypełniali zestawkwestionariuszy, który otrzymywali przed
zajęciami. Braki w danych obejmowały łącznie 12 pozycji uzupełniono je metodą imputacji
EM(expectation-maximization) (Enders, 2001). Od każdego uczestnika badania uzyskano
pisemną zgodę na udział w badaniu.
Narzędzia
Badani wypełnili następujący zestaw kwestionariuszy:
Skala Pozytywnego i Negatywnego Afektu (Watson, Clark, Tellegen, 1988;
Kaczmarek, 2009). Narzędzie składa się z 20 przymiotników odnoszących się do stanów
afektywnych, po 10 dla pozytywnego i negatywnego afektu. Badani mieli ocenić w jakim
stopniu przymiotniki te odnosiły się do ich odczuć z ostatnich czterech tygodni. Przykładowe
pozycje testowe to: „zainteresowany/a”, „strapiony/a”. Do oceny służyła im pięciostopniowa
skala, od 1(„wcale lub nieznacznie”) do 5(„wyjątkowo mocno”). Rzetelność pomiaru skalą
pozytywnego afektu
wyniosła
Cronbacha = 0,85 a skali negatywnego afektu
Cronbacha = 0,89.
Kwestionariusz Depresji CES-D(Radloff,1977).Narzędzie składa się z 20 pozycji
testowych, mających formę zdań oznajmujących. Badani mieli za zadanie ocenić jak często
czuli lub zachowywali się w opisany sposób w przeciągu ostatniego tygodnia. Przykładowe
pozycje testowe to: „Patrzyłem/am z nadzieją i ufnością w przyszłość.”, „Czułem/am się
samotny/a.”. Do oceny służyła im czterostopniowa skala, od 0(„rzadko lub w ogóle nie krócej niż 1 dzień”) do 3 („przez większość czasu lub przez cały czas - 5-7 dni”). Rzetelność
skali w przeprowadzonym badaniu wyniosła Cronbacha = 0,94.
Skala Spostrzeganego Stresu (Cohen, Kamarck, Mermelstein, 1983).Narzędzie składa
się z 10 pozycji testowych mających formę pytań dotyczących myśli i odczuć. Badani mieli
za zadanie wskazać jak często w przeciągu ostatnich czterech tygodni czuli się w określony
sposób. Przykładowe pozycje testowe to:„Jak często w ciągu ostatniego miesiąca byłeś
przekonany, że jesteś w stanie poradzić sobie z problemami osobistymi?”, „Jak często w ciągu
ostatniego miesiąca stwierdzałeś, że nie radzisz sobie ze wszystkimi obowiązkami?”.Do służyła im
pięciostopniowa skala, od 0(„nigdy”) do 4(„zawsze”).Rzetelność skali w przeprowadzonym
badaniu wyniosła Cronbacha = 0,89.
Skala Satysfakcji z Życia (Diener, Emmons, Larson, Griffin, 1985; Juczyński, 2001).
Narzędzie składa się z 5 pozycji testowych, mających formę zdań oznajmujących,
dotyczących poziomu zadowolenia z życia jako całości. Przykładowe pozycje testowe to:
„Warunki mojego życia są doskonałe.”, „W życiu osiągnąłem najważniejsze rzeczy, które
chciałem.”.Używając siedmiostopniowej skali, od 1 („zupełnie się nie zgadzam”) do 7
(„całkowicie się zgadzam”), badani mieli wskazać na ile zgadzają się z pozycjami testowymi.
Rzetelność skali w przeprowadzonym badaniu wyniosła Cronbacha = 0,83.
Skala Wartościowania Szczęścia (Gruber, Mauss, Tamir, 2011).Narzędzie składa się
z 7 pozycji testowych, mających formę zdań oznajmujących, dotyczących tego, jak bardzo
osoba badana wartościuje szczęście.Przykładowe pozycje testowe to: „Jeśli nie czuję się
szczęśliwy/a, może coś jest ze mną nie tak.”, „Martwię się o moje szczęście nawet wtedy, kiedy czuję
się szczęśliwy/a.”. Używając siedmiostopniowej skali, od 1 („zdecydowanie się nie zgadzam”)
do 7 („zdecydowanie się zgadzam”), badani mieli wskazać na ile zgadzają się z pozycjami
testowymi. Rzetelność skali w przeprowadzonym badaniu wyniosła Cronbacha = 0,63.
WYNIKI
Tabela 1. Statystyki opisowe i korelacje pomiędzy mierzonymi zmiennymi
1
2
3
4
M
SD
1. CES-D
16,69
12,59
2. PANAS-pozytywny
29,51
6,90
-0,60*
3. PANAS-negatywny
22,85
7,96
0,81*
-0,47*
4. PSS
18,56
7,21
0,78*
-0,60*
0,81*
5. SWS
27,87
6,38
0,44*
-0,16*
0,39*
0,39*
6. SWLS
21,68
5,73
-0,56*
0,46*
-0,49*
-0,52*
*
5
-0,23**
p< 0,05, **p< 0,01
Statystyki opisowe i korelacje przedstawiono w Tabeli 1. Na podstawie analizy
korelacji przez porównywanie parami wszystkich użytych w badaniu skal stwierdziliśmy
bardzo wysoki związek między depresją a afektem negatywnym oraz depresją i
spostrzeganym stresem. W przypadku pozostałych skal, korelacja między wynikami
poszczególnych par testów jest umiarkowana bądź niska.
Model regresji wielokrotnej, w którym zmienną zależną było natężenie symptomów
depresji, predyktorem spostrzegany poziom stresu a moderatorem wartościowanie szczęścia
był istotny, F (3, 103) = 77,64, p < 0,001 i tłumaczył 69 % wariancji w zmiennej zależnej.
Zgodnie z oczekiwaniami zaszła istotna interakcja spostrzeganego stresu z wartościowaniem
szczęścia we wpływie na występowanie symptomów depresji, β = 0,06, t = 4,48, p< 0,001.
Interakcja ta wyjaśniała dodatkowe 6% wariancji, ΔR2= 0,059, F (1, 103) = 20,10, p< 0.001.
Stres związany był ze znacznie wyższym poziomem depresyjności u osób wysoko (+1 SD),
wartościujących szczęście, β = 1,69, t = 11,92, p< 0,001, niż w grupie osób nisko
wartościujących szczęście. β = 0,85, t = 6,18, p< 0,001.
6
W przypadku modelu, w którym zmienną zależną stanowiła satysfakcja z życia,
predykatorem, podobnie jak w poprzednim modelu, był spostrzegany poziom stresu a
moderatorem poziom wartościowania szczęścia był istotny, dając wartości F(3, 103) = 12,58,
p < 0,001 i tłumaczył 27 % wariancji w zmiennej poziom satysfakcji z życia. Wbrew naszym
przypuszczeniom sama interakcja spostrzeganego stresu z poziomem wartościowania
szczęścia we wpływie na poziom satysfakcji z życia okazała się nieistotna, uzyskując
istotność większą od zakładanego poziomu alfa. Ze względu na to wyniki te nie będą przez
nas przybliżane.
DYSKUSJA
Celem przeprowadzonego badania było sprawdzenie, w jaki sposób wysokie
wartościowanie szczęścia wpływa na relacje pomiędzy stresem a symptomami depresji i
satysfakcją z życia. Analizy przeprowadzone przy użyciu modelu regresji wielokrotnej
potwierdziły nasze założenia. Wyniki przeprowadzonych badań, pozwalają na potwierdzenie
postawionej przez nas hipotezy - za Mauss, Savino, Tamir, Anderson. O ile oryginalny
eksperyment badał więcej obszarów związanych bezpośrednio ze szczęściem – takich jak:
pozytywny i negatywny afekt, subiektywne poczucie dobrostanu, psychiczne samopoczucie,
symptomy depresji - , w naszym badaniu skupiliśmy się na wynikach związanych z
symptomami depresji, pozytywnym i negatywnym afektem oraz subiektywnym poczuciem
dobrostanu. Kolejnym aspektem, który różni nasze badania jest czynnik stresu – oryginalnie
badanie było przeprowadzone na grupie kobiet, które były w stanie stresu, z podkreśleniem,
że nie był to ciężki stres -, u nas niższy poziom stresu nie był warunkiem w analizie danych,
ponieważ braliśmy pod uwagę różne poziomy stresu. Ostatnią dużą różnicą jest to , że grupa
jaką badaliśmy skupiła się na studentach obu płci, a nie na kobietach w różnym wieku.
Rezultaty jakie otrzymaliśmy sugerują, że wysokie wartościowanie szczęścia, może
mieć negatywne konsekwencje dla psychologicznego funkcjonowania. Pod pewnymi
względami, można wręcz zasugerować, że występuje wręcz sytuacja przeciwna. Jak widać
przy występowaniu czynnika jakim jest stres im więcej jest wartościowane szczęście tym
większa skłonność do depresji.
Niestety, interakcje przeprowadzane ze zmienną poziom satysfakcji z życia okazały
się nieistotne. Świadczy to o tym, że wartościowanie szczęścia i poziom spostrzeganego
stresu nie różnicują grupy badanej. Wynika z tego, że poziom odczuwanej satysfakcji z życia
nie zależny od tego jak bardzo lub jak mało ktoś wartościuje szczęście.
Pomimo tego, że wyniki były częściowo zgodne z założoną hipotezą, to nie można
brać ich jako ostateczne potwierdzenie tego, że wartościowanie szczęścia może prowadzić do
zwiększonej predyspozycji do depresji. Badanie głównie oparte jest na korelacji, tak więc
może być poddawana różnym interpretacjom. Te rezultaty nie udowadniają, że każdy kto
wysoko wartościuje szczęście wpadnie w depresję, i z drugiej strony, nie każda osoba z
depresją musi od razu wysoko wartościować szczęście. Nie udowadnia to nawet tego, że
osoby nisko wartościujące szczęście nie wpadną w depresję. Badanie to pokazuje tylko, że
istnieje pewna korelacja miedzy czynnikami jakimi jest wartościowanie szczęścia, stres i
skłonność do depresji. Wiedząc o takiej zależności warto by pogłębić te badania i zbadać
bezpośredni wpływ wartościowania szczęścia na samo szczęście.
Należy także zauważyć, że wykonane przez nas badanie nie było wolne od błędów i
ma sporo miejsca na poprawę. Do słabych stron badania należała niższa, niż przy reszcie
zastosowanych kwestionariuszy rzetelność Skali Wartościowania Szczęścia – może to
wynikać również z zastosowanego przez nas tłumaczenia, któremu należałoby się przy
przyszłych badaniach jeszcze przyjrzeć. Badana grupa – studenci poznańskich uczelni
wyższych
–
jest
mimo
wszystko
dość
jednorodna,
wartościowe
mogłoby
być
przeprowadzenie badania na osobach w starszej kategorii wiekowej, a także bardziej
zróżnicowanych warunkach życiowych.
Literatura
Diener, E. (2000). The science of happiness and a proposal for a nationalindex. American
Psychologist, 55(1), 34–43.
Diener, E., &Biswas-Diener, R. (2008). Happiness: Unlocking the mysteries of psychological
wealth. Malden, MA: Blackwell Publishing.
Diener, E., Emmons, R. A., Larsen, R. J., & Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale.
Journal of Personality Assessment, 49(1), 71–75.
Eid, M., &Diener, E. (2001). Norms for experiencing emotions in different cultures: Interand intranational differences. Journal of Personality and Social Psychology, 81(5),
869–885.
Eid, M., & Larsen, R. J. (2008). The science of subjective well-being. New York: Guilford
Press.
Fredrickson, B. L. (1998). What good are positive emotions? Review of General Psychology,
2(3), 300–319.
Fredrickson, B. L., Cohn, M. A., Coffey, K. A., Pek, J., &Finkel, S. M. (2008). Open hearts
build lives: Positive emotions, induced through loving-kindness meditation, build
consequential personal resources. Journal of Personality and Social Psychology,
95(5), 1045–1062.
Frijda, N. H., &Mesquita, B. (1995). The social roles and functions of emotions. In S.
Kitayama& H. R. Markus (Eds.), Emotion and culture: Empirical studies of mutual
influence (pp. 51–87). Washington, DC: American Psychological Association.
Gilbert, D. T. (2006). Stumbling on happiness. New York: Knopf.
Herrington, A. N., Matheny, K. B., Curlette, W. L., McCarthy, C. J., &Penick, J. (2005).
Lifestyles, coping resources, and negative life events as predictors of emotional
distress in university women. Journal of Individual Psychology, 61(4), 343–364.
Kahneman, D., Diener, E., & Schwarz, N. (Eds.). (1999). Well-being: Then foundations of
hedonic psychology. New York: Russell Sage Foundation.
Kesebir, P., &Diener, E. (2008). In pursuit of happiness: Empirical answers to philosophical
questions. Perspectives on Psychological Science, 3(2), 117–125.
Lyubomirsky, S. (2008). The how of happiness: A practical approach to getting the life you
want. London: Sphere.
Lyubomirsky, S., King, L., &Diener, E. (2005). The benefits of frequent positive affect: Does
happiness lead to success? Psychological Bulletin, 131(6), 803–855.
Lyubomirsky, S., &Lepper, H. (1999). A measure of subjective happiness: Preliminary
reliability and construct validation. Social Indicators Research, 46(2), 137–155.
Mauss, I. B., Tamir, M., Anderson, C. L., &Savino, N. S. (2011). Can seeking happiness
make people unhappy? Paradoxical effects of valuing happiness. Emotion, 11(4), 807815.
Schooler, J. W., Ariely, D., &Loewenstein, G. (2003). The pursuit and assessment of
happiness may be self-defeating. In J. Carrillo & I. Brocas (Eds.), The psychology of
economic decisions (pp. 41–70). Oxford: Oxford University Press.
Schooler, J. W., &Mauss, I. B. (2010). To be happy and to know it: The experience and metaawareness of pleasure. In M. L. Kringelbach& K. C. Berridge (Eds.), Pleasures of the
brain (pp. 244–254). New York: Oxford University Press.
Schooler, J. W., & Schreiber, C. A. (2004). Experience, metaconsciousness, and the paradox
of introspection. Journal of Consciousness Studies, 11(7– 8), 17–39.
Shallcross, A. J., Troy, A. S., Boland, M., &Mauss, I. B. (2010). Let it be: Accepting negative
emotional experiences predicts decreased negative affect and depressive symptoms.
Behaviour Research and Therapy, 48, 921–929.