ROZWÓJ TERYTORIALNY LUKSEMBURGA

Marek SOBCZYŃSKI
ROZWÓJ TERYTORIALNY LUKSEMBURGA
Wielkie Księstwo Luksemburga naleŜy obok Andory, Liechtensteinu, San Marino i Wysp
Normandzkich do reliktów europejskiego systemu feudalnego. Nie zmienia tego fakt, iŜ jest
Luksemburg jednocześnie nowoczesnym państwem zachodnioeuropejskim o wysokim poziomie
stopy Ŝyciowej mieszkańców.
W końcu kwietnia 1990 r. dokonało się w Luksemburgu ciekawe dla geografa politycznego
wydarzenie. Przeprowadzono mianowicie wymianę pogranicznych terenów z Francją. Do
Luksemburga włączono 8 000 m2 obszaru Francji, przylegającego do miasta Dudelange, które
rozwinęło się tak, iŜ osiągnęło juŜ granicę państwa (centrum leŜy ok.1,5-2 km od granicy z
Francją). W zamian Luksemburg przekazał Francji odpowiedni powierzchniowo fragment swego
terytorium w innym rejonie.
Nie byłoby w tym wydarzeniu nic szczególnego, gdyby nie fakt, iŜ jest to pierwsza w Europie
zmiana granic państwowych od czasu uchwalenia w 1975 r. w Helsinkach, w ramach KBWE
zasady nienaruszalności granic w Europie. Poprzednia zmiana tego typu miała na naszym
kontynencie miejsce w grudniu 1971 r., gdy dokonano wymiany enklaw pomiędzy NRD i
Berlinem Zachodnim.
Omówiony fakt, mimo pozornie lokalnego znaczenia nabiera w tym świetle rangi
ogólnoeuropejskiej. Oznacza bowiem, Ŝe jest dopuszczalna zmiana granicy międzypaństwowej w
Europie za obopólną zgodą stron zainteresowanych. Takie postawienie sprawy otwiera drogę do
korekty wielu granic, wystarczy tylko wymusić na stronie słabszej (najlepiej ekonomicznie)
dobrowolność zmiany. MoŜna sobie juŜ wyobrazić, Ŝe ZSRR wymusi na Litwie oddanie Kłajpedy
z zamianą na adekwatny powierzchniowo obszar na granicy z Białorusią, co odetnie Litwę od
Bałtyku. Przykłady takiej wymiany gnamy juŜ z naszej historii, gdy za 480 km2 zagłębia
węglowego otrzymaliśmy od ZSRR w 1951 r. podobny obszarowo fragment Bieszczadów.
Obszar dzisiejszego Luksemburga w staroŜytności wchodził w skład rzymskiej prowincji
Belgika, której centrum znajdowało się w Augusta Trewerorum (dziś Trewir w RFN, 21 km od
granicy luksemburskiej). Po 511 r. ziemie te znalazły się jako prowincja Austrazja w Królestwie
2
Franków a po jego rozpadzie w 845 r. znalazły się, wraz z Lotaryngią, w ramach Królestwa Italii.
Był to jednak związek epizodyczny i juŜ w 880 r. przyłączyło te ziemie Cesarstwo Rzymskie
(Niemcy), początkowo jako Górną Lotaryngię a od 965 r. juŜ jako odrębne księstwo. Wówczas
załoŜono takŜe miasto Luksemburg. W 1156 r. przeszło księstwo we władanie hrabstwa Namur a
w 1196 r. Limburga.
Największy w swych dziejach historycznych rozkwit Luksemburg osiągnął w XIV w. Władcy
Luksemburga zostali wówczas takŜe królami Czech, później odebrali Piastom księstwa śląskie,
władali równieŜ obszarem od Antwerpii po Brukselę, byli królami Węgier, elektorami
Brandenburgii wraz z Nową Marchią (po Wałcz), a w wiekach XIV - XV takŜe kilkakrotnie
cesarzami rzymskimi narodu niemieckiego. Dzięki jednemu z tych cesarzy - Karolowi IV (154678) stał się Luksemburg w 1554 r. księstwem. W tych czasach rozciągłość terytorialna księstwa
obejmowała obszar pomiędzy Hohes Venn, Metzem, Saarą i Ardenami.
Po 1441r. związki Luksemburga z Czechami zostały zerwane, a w 1445 r. przeszedł on we
władanie Burgundii. Po 1477 r. wraz z całymi Niderlandami dostał się Luksemburg pod
panowanie Austrii a w latach 1522-1555 hiszpańskiej linii Habsburgów.
Okresowo w 1542 r. całe księstwo i w 1552 r. jego południowa część znalazła się pod
okupacją francuską. Od 1609 r. zaczął się rozwijać w Luksemburgu przemysł hutniczy. Mocą
traktatu pirenejskiego pomiędzy Francją i Hiszpanią w 1659 r. południowe rejony Luksemburga
(Montmedy i Thionville) oddano Francji. Ostatecznie granicę luksembursko-francuską ustalono
w 1769 r. a dokonana obecnie zmiana dotyczy właśnie tych utraconych w XVIII w. przez
Luksemburg obszarów.
Realizując swą agresywną politykę, Ludwik XIV od 1678 r. okupował dwie trzecie
powierzchni Luksemburga a w okresie 1684-97 podporządkował sobie całe księstwo.
Luksemburg stał się umocnioną twierdzą graniczną.
W latach 1698-1715 ponownie trafiło księstwo w ręce hiszpańskie a mocą pokoju
utrechckiego z 1715 r. przekazane zostało Austrii.
W 1794 r. ponownie dostał się Luksemburg we władanie francuskie jako departament Foréts.
W wyniku ustaleń Kongresu Wiedeńskiego z 1815 r. podniesiono rangę monarchii
luksemburskiej do Wielkiego Księcia, łącząc je unią personalną z Niderlandami. Holenderski król
Wilhelm I był zarazem Wielkim Księciem Luksemburga, który wchodził w skład Związku
3
Niemieckiego. Twierdzę związkową w Luksemburgu obsadzili Prusacy.
Po zwycięstwie rewolucji belgijskiej w 1839 r. duŜą część walońskiego Luksemburga
włączono do Belgii. Rozwojowi gospodarczemu Luksemburga sprzyjał fakt włączenia księstwa w
1842 r. do niemieckiego związku celnego. Po rewolucji belgijskiej ponownie na tron powrócił
Wilhelm I i zaczął w Luksemburgu realizować proniemiecką politykę. Panujący w latach 1840-49
Wilhelm II dał podstawy nowoczesnej państwowości Luksemburga, w 1841 r. uchwalono
pierwszą konstytucję, w 1848 r. ustanowiono władzę parlamentarną.
WaŜne dla międzynarodowej pozycji Luksemburga było przyznanie mu w 1867 r. na
Kongresie Londyńskim neutralności i demilitaryzacji. Luksemburg stał się miastem otwartym,
fortyfikacje zburzono. Po śmierci Wilhelma III w 1890 r. wymarła niderlandzka dynastia. Na tron
wstąpił Adolf Nassau, który dał początek luksemburskiej linii panującej. Oznaczało to faktyczne
zerwanie unii personalnej z Holandią.
W okresie pierwszej wojny światowej zajęły księstwo wojska niemieckie, naruszając jego
neutralność. W 1919 r. Luksemburg zawarł unię celną i pocztową z Niemcami ale juŜ w 1921 r.
zastąpił ją podobną unią z Belgią poszerzaną o zagadnienia monetarne i kolejowe.
W okresie drugiej wojny światowej, pomimo neutralności Wielkiego Księstwa, 10 maja 1940
r. wojska niemieckie wkroczyły do .Luksemburga. Przyłączono kraj bezpośrednio do Rzeszy
(1942-44).
JuŜ w trakcie wojny rząd Luksemburga na wygnaniu zawarł pewne porozumienia z Belgią i
Holandią a 1 stycznia 1948 r. przystąpił do związku gospodarczego nazwanego Beneluks.
Wyciągnięto takŜe wnioski z dwukrotnego nieuszanowania neutralności Luksemburga i księstwo
przystąpiło do NATO zapewniając sobie w ten sposób ochronę swej wolności.
Luksemburg zawsze odgrywał w Europie znacznie większą rolę niŜ wynikająca z jego
potencjału gospodarczego lub terytorium. W wiekach XIV i XV tutaj koncentrowała się władza
nad wieloma krajami kontynentu. Podobna sytuacja powtórzyła się po drugiej wojnie światowej.
W Luksemburgu usadowiła się prekursorka EWG - wspólnota węgla i stali. Miasto to było
powaŜnym kandydatem do roli stolicy zjednoczonej Europy (obok Brukseli i Strasburga), W
Luksemburgu wreszcie mieści się europejskie centrum kongresowe w którym stale obradują
róŜne ciała administracyjne, polityczne, naukowe i gospodarcze naszego kontynentu.
Łódź 1990
4
Bibliografia.
A Short history of Luxembourg, Luxemburg 1979.
Die Stadt Luxemburg kurz dargestellt, Luxemburg 1978.
Kleine Enzyklopädie Weltgeschichte, Band 2, Leipzig 1981.
Le Centre Europeen de Kirchberg a Luxembourg, Luxemburg 1967.
The Government of the Grand Duchy of Luxembourg, Luxemburg 1981.
The Luxembourg Grand Ducal Family, Luxemburg 1980.