dr Krzysztof Kafel

Konferencja realizowana w ramach projektu pn. „Natura 2000 – naszą szansą”
realizowanego przez Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku dofinansowanego
przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie
dr Krzysztof Kafel
Różnorodność biologiczna a programy nauczania szkół
(Płock – 14-15 stycznia 2014)
W listopadzie 1988 Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych
(UNEP) powołał grupę roboczą ekspertów, którym powierzono zbadanie potrzeby
zawarcia międzynarodowej umowy w zakresie ochrony bioróżnorodności. W maju
1989 powołano grupę, która miała zająć się stroną techniczną i prawną takiego
przedsięwzięcia. Konwencja o różnorodności biologicznej (ang. Convention on
Biological Diversity, w skrócie CBD) – umowa międzynarodowa sporządzona
5 czerwca 1992 roku na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro określająca zasady
ochrony, pomnażania oraz korzystania z zasobów różnorodności biologicznej.
Konwencja weszła w życie 29 grudnia 1993 roku. Państwa ratyfikujące konwencję
zobowiązują się do dokonania własnych ocen różnorodności biologicznej oraz do
opracowania i wdrożenia strategii jej ochrony. Polska ratyfikowała ten dokument 18
stycznia 1996 r. W Polsce konwencja weszła w życie 19 grudnia 1996.
Art. 13. Konwencji głosi iż umawiające się strony będą: propagowały ważność
i potrzebę podjęcia działań niezbędnych do ochrony różnorodności biologicznej oraz
do podniesienia świadomości społecznej za pomocą środków masowego przekazu,
a także do umieszczenia tych zagadnień w programach edukacyjnych;
Na spotkaniu w dniu 25 stycznia 2002 r. w Sztokholmie ministrowie edukacji
państw nadbałtyckich przyjęli dokument Agenda 21 dla Edukacji w Regionie Morza
Bałtyckiego – Bałtyk 21 E. Zgodnie z zapisami dokumentu, wszystkie kraje
nadbałtyckie będą wprowadzać problematykę zrównoważonego rozwoju do swoich
systemów oświatowych, do szkolnictwa wyższego oraz będą wspierać nieformalny
sektor edukacji w tym zakresie (media, organizacje pozarządowe).
Zgodnie z przyjętym dokumentem zrównoważony rozwój regionu oznacza:

bezpieczne i zdrowe życie obecnych i przyszłych pokoleń;

oparcie współpracy na zasadach demokracji, otwartości i aktywnego
uczestnictwa, zarówno na poziomie lokalnym jak i regionalnym;

zachowanie
i
podtrzymywanie
różnorodności
krajobrazowej
i biologicznej;
1
Konferencja realizowana w ramach projektu pn. „Natura 2000 – naszą szansą”
realizowanego przez Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku dofinansowanego
przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie
W znowelizowanej w 2003 r. ustawie o systemie oświaty wprowadzono zapis:
„system oświaty zapewnia w szczególności ... upowszechnianie wśród dzieci
i młodzieży wiedzy o wiedzy o zasadach zrównoważonego rozwoju oraz
kształtowanie postaw sprzyjających jego wdrażaniu, w skali lokalnej, krajowej
i globalnej”
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w
sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia
ogólnego w poszczególnych typach szkół, zawiera wiele zapisów odnoszących się do
zrównoważonego rozwoju oraz zachowania różnorodności biologicznej. Postawa
programowa wychowania przedszkolnego lub podstawa programów kształcenia
ogólnego to zestawy celów, treści nauczania i umiejętności opisanych w formie
ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które
powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego oraz
zadania wychowawcze szkoły, uwzględniane odpowiednio w programach
wychowania przedszkolnego i programach nauczania oraz umożliwiające
ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych.
Oto przykłady zapisów podstawy programowej odnoszące się w sposób
pośredni i bezpośredni do problematyki różnorodności biologicznej
Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:
 wymienia rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach przyrodniczych,
np. na polu, na łące, w lesie;

wie, jakie warunki są potrzebne do rozwoju zwierząt (przestrzeń życiowa,
bezpieczeństwo, pokarm) i wzrostu roślin (światło, temperatura, wilgotność);

potrafi wymienić zmiany zachodzące w życiu roślin i zwierząt w kolejnych
porach roku; wie, w jaki sposób człowiek może je chronić i pomóc im, np. przetrwać
zimę.
2
Konferencja realizowana w ramach projektu pn. „Natura 2000 – naszą szansą”
realizowanego przez Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku dofinansowanego
przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie
Szkoła podstawowa:
Uczeń
 podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym
w pracowni przyrodniczej, i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi;

rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające
substancje trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania
z nimi.
 zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na
rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności.
 wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, wskazuje na mapie
parki narodowe, podaje przykłady rezerwatów przyrody, pomników przyrody i
gatunków objętych ochroną, występujących w najbliższej okolicy;
Szkoły ponadgimnazjalne - Przedmiot: biologia
Postawa wobec przyrody i środowiska
Uczeń rozumie znaczenie ochrony przyrody i środowiska oraz zna i rozumie zasady
zrównoważonego rozwoju; prezentuje postawę szacunku wobec siebie i wszystkich
istot żywych, środowiska; opisuje postawę i zachowanie człowieka odpowiedzialnie
korzystającego z dóbr przyrody i środowiska, zna prawa zwierząt oraz analizuje swój
stosunek do organizmów żywych i środowiska.
Różnorodność biologiczna Ziemi.
Uczeń:
 wymienia główne czynniki geograficzne kształtujące różnorodność gatunkową
i ekosystemową Ziemi (klimat, ukształtowanie powierzchni), podaje przykłady
miejsc charakteryzujących się szczególnym bogactwem gatunkowym;
 przedstawia wpływ zlodowaceń na rozmieszczenie gatunków (rola ostoi w
przetrwaniu
gatunków
w
trakcie
zlodowaceń,
gatunki
reliktowe
jako
świadectwo przemian świata żywego); podaje przykłady reliktów;
 wyjaśnia rozmieszczenie biomów na kuli ziemskiej, odwołując się do
zróżnicowania czynników klimatycznych;
3
Konferencja realizowana w ramach projektu pn. „Natura 2000 – naszą szansą”
realizowanego przez Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku dofinansowanego
przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie
 przedstawia wpływ człowieka na różnorodność biologiczną, podaje przykłady
tego wpływu (zagrożenie gatunków rodzimych, introdukcja gatunków obcych);
 uzasadnia konieczność zachowania starych odmian roślin uprawnych i ras
zwierząt hodowlanych jako części różnorodności biologicznej;
 uzasadnia
konieczność
stosowania
ochrony
czynnej
dla
zachowania
wybranych gatunków i ekosystemów.
Zalecane ćwiczenia, wycieczki i obserwacje.
Uczeń wykonuje następujące ćwiczenia lub dokonuje obserwacji:
 na
wycieczce
do
ogrodu
zoologicznego,
botanicznego
lub
muzeum
przyrodniczego zaznajamia się z problematyką ochrony gatunków ginących;
 na wycieczce do najbliżej położonego obszaru chronionego zapoznaje się
z problematyką ochrony ekosystemów.
4