docBiałe i zielone miejsca pracy w kontekście inteligentnych
download 
Reklamacja Transkrypt
Białe i zielone miejsca pracy w kontekście inteligentnych
INTELIGENTNE SPECJALIZACJE POMORZA A „ ZIELONE” I „BIAŁE” MIEJSCA PRACY Maciej Dzierżanowski Gdańsk 2014 r. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Spis treści Streszczenie ................................................................................................................................ 2 Wprowadzenie: Priorytety unijne w zakresie „zielonych” i „białych” miejsc pracy i sposób ich uwzględnienia w projekcie Regionalnego Programu Operacyjnego.................................. 43 Opis wyników analizy: Proces definiowania inteligentnych specjalizacji regionu ................... 8 Wnioski i rekomendacje ........................................................................................................... 12 Metodologia i źródła informacji ............................................................................................... 14 Streszczenie Ekspertyza została przygotowana na potrzeby dyskusji w ramach Pomorskiej Sieci Tematycznej ds. wysokiego poziomu zatrudnienia. Kontekstem dla tej dyskusji są unijne priorytety w zakresie tworzenia „zielonych” i „białych” miejsc pracy (jako istotny element strategii Europa 2020), prace w zakresie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa pomorskiego na lata 2014-2020 oraz realizowany w regionie proces wyboru inteligentnych specjalizacji. Zadaniem dla ekspertyzy była odpowiedź na pytanie, na ile realizowany w regionie proces definiowania priorytetowych specjalizacji gospodarczych daje możliwość realizacji priorytetów unijnych w zakresie tworzenia „zielonych” i „białych” miejsc pracy. Innymi słowy przedmiotem analizy było to, na ile priorytet wspierania tego typu miejsc pracy ma szansę być priorytetem autonomicznym, wynikającym z potrzeb regionu, wizji rozwojowych formułowanych przez środowiska gospodarcze i naukowe oraz ewolucji struktury gospodarczej. Jednocześnie weryfikowany był zakres wsparcia dla „zielonych” i „białych” miejsc pracy w projektowanym Regionalnym Programie Operacyjnym. Przeprowadzone analizy wskazują, iż projektowany RPO w szerokim zakresie wspiera rozwój „zielonych” i „białych” miejsc pracy. Co więcej szereg propozycji inteligentnych specjalizacji, które w przypadku województwa pomorskiego mają wyznaczać priorytety dla interwencji publicznej nie tylko w obszarze badań, rozwoju i innowacji (B+R+I), ale szerzej w ramach różnych priorytetów RPO, wpisuje się w kierunek rozwoju „zielonej” i „białej” gospodarki. Jest to o tyle istotne, że różne przedsięwzięcia – np. w zakresie kształcenia kadr – będą miały lepsze umocowanie w realnych potrzebach podmiotów gospodarczych, o ile wybrane ostatecznie inteligentne specjalizacje obejmą kierunki rozwoju związane z „zieloną” i „białą” gospodarką. Tym niemniej funkcjonowanie partnerstw, które zgłosiły propozycje inteligentnych specjalizacji w powyższym zakresie wskazuje na pewien potencjał, a także grupę podmiotów, z którymi można definiować potrzeby w zakresie rozwoju „zielonych” i „białych” miejsc pracy. Analiza zapisów projektu RPO wskazuje, iż w przypadku szeregu działań (priorytetów inwestycyjnych) można byłoby wzmocnić ich ukierunkowanie na rozwój „zielonych” i „białych” miejsc pracy. W szczególności dotyczy to priorytetów inwestycyjnych RPO związanych z rozwojem kształcenia zawodowego, szkoleń dla przedsiębiorców, czy 2 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego specjalistycznych usług wsparcia dla przedsiębiorstw. W przypadku tych priorytetów brakuje bezpośrednich wskazań na istotność (tudzież preferencje) dla przedsięwzięć związanych z rozwojem „zielonych” i „białych” miejsc pracy, tudzież kompetencji w tym zakresie. Analizując sposób umiejscowienia priorytetów związanych z rozwojem „zielonych” i „białych” miejsc pracy, należy także zwrócić uwagę, iż w odniesieniu do różnego rodzaju usług wsparcia projekt RPO generalnie zakłada tzw. podejście popytowe do ich definiowania. Biorąc pod uwagę całokształt interwencji w ramach RPO należy spodziewać się, że pojawi się również popyt na różnego rodzaju wsparcie dla tworzenia „zielonych” i „białych” miejsc pracy. Tym niemniej można rozważyć bardziej wyraźne wprowadzenie wskazań na istotne znaczenie tudzież priorytetowy charakter przedsięwzięć w tym zakresie, także jako element działań ukierunkowanych na zwiększanie świadomości. W odniesieniu do stymulowania „białych” miejsc pracy należy zauważyć, że w projekcie RPO dostrzega się przede wszystkim kwestie dostępności do profilaktyki i systemu opieki zdrowotnej pod kątem wskaźników zatrudnienia (tj. osób pozostających poza rynkiem pracy z uwagi na brak dostępności). Dopiero w drugiej kolejności pojawia się myślenie o tzw. białej gospodarce jako sektorze, który może generować nowe miejsca pracy, w tym możliwości zatrudnienia dla osób biernych zawodowo, które mają pod opieką osoby zależne (dzieci, seniorów, osoby niepełnosprawne itp.). W tym ostatnim zakresie istotne znaczenie może mieć m.in. system uznawania kwalifikacji osób dorosłych zdobytych poza formalnym systemem kształcenia. Na koniec warto jeszcze zauważyć, iż inwestowanie w działania na rzecz „zielonych” i „białych” miejsc pracy niesie za sobą także określone ryzyka przeinwestowania. Przykładowo rozwój energetyki ze źródeł odnawialnych jest w dużym stopniu warunkowany systemowym wsparciem publicznym, które w Polsce – pomijając fundusze strukturalne – jest stosunkowo słabe. Realne zapotrzebowanie na kadry w tym segmencie „zielonej” gospodarki może być niższe niż popyt generowany przez programy edukacyjne zasilane ze środków publicznych. Z drugiej strony wydaje się, że popyt na kwalifikacje w zakresie oszczędnego gospodarowania zasobami (w tym w zakresie efektywności energetycznej) powinien być stosunkowo wysoki i naturalny. Jeżeli chodzi o rozwój kadr dla „białej” gospodarki, to pojawia się ryzyko braku zainteresowania lub importu kadr powodowane brakiem odpowiednich środków publicznych i prywatnych na finansowanie usług opiekuńczych i zdrowotnych. Biorąc pod uwagę ograniczenia budżetowe istotnym elementem polityki w zakresie zapewnienia kadr dla „białej” gospodarki może być odpowiednia polityka imigracyjna połączona z ofertą odpowiednio ukierunkowanego kształcenia. 3 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wprowadzenie: Priorytety unijne w zakresie „zielonych” i „białych” miejsc pracy i sposób ich uwzględnienia w projekcie Regionalnego Programu Operacyjnego Komisja Europejska przywiązuje duże znaczenie do stymulowania rozwoju tzw. zielonych i białych miejsc pracy. Znaczenie pierwszej ze wspomnianych grup wynika z konieczności przestawienia gospodarki globalnej na tory zrównoważonego rozwoju – tj. zmniejszenia presji na środowisko naturalne i klimat oraz zapewnienia odnawialnych źródeł energii. Obecność „białych” zawodów w gronie zawodów pożądanych w przyszłości jest z kolei efektem procesów demograficznych tj. starzenia się społeczeństwa. Procesy te generują rosnący popyt nie tylko na lekarzy i pielęgniarki, ale także na rehabilitantów, ratowników medycznych, opiekunów (asystentów) osoby starszej itp. Komisja Europejska definiuje zielone miejsca pracy jako wszelkie miejsca pracy, które są zależne od środowiska naturalnego, bądź zostały stworzone, zamienione lub przekształcone (pod względem ekologizacji kwalifikacji, metod pracy, profilu stanowisk itd.) w procesie przechodzenia w kierunku bardziej ekologicznej gospodarki. Zwykle są one postrzegane jako miejsca pracy bezpośrednio związane z obszarem ochrony środowiska, sektorami obejmującymi takie działalności jak: ochrona powietrza, gleby, wód, krajobrazu, zarządzanie odpadami, oczyszczanie ścieków. Konieczność przestawienia gospodarki globalnej na tory zrównoważonego, czy też trwałego rozwoju jest wyzwaniem, które wiąże się z koniecznością generalnego ograniczenia wpływu człowieka na środowisko. Oczywiście stan idealny wydajnej, opartej o energetykę odnawialną oraz bezodpadowej i nie zanieczyszczającej otoczenia gospodarki jest utopią. Ujęcie pragmatyczne polega na uwzględnieniu działań, które powinny utrzymywać/przywracać jakość środowiska, jak również ograniczać negatywny wpływ na ekosystem (efektywność energetyczna, materiałowa, oszczędzanie wody, minimalizowanie ilości odpadów). Działania te mogą być obecne w niemalże każdym rodzaju działalności gospodarczej: rolnictwie, budownictwie, wytwarzaniu, badaniach i rozwoju, administracji publicznej, czy usługach wpisując się w całe niemal spektrum działalności gospodarczej. De facto można przyjąć, że zielone miejsca pracy będą występować przekrojowo w różnych sektorach gospodarki. Wzrost zapotrzebowania na „białe” miejsca pracy i generalnie wzrost popytu na usługi sektora medycznego wynika przede wszystkim ze zmieniającej się struktury wiekowej. W najbliższych latach dynamicznie rosnąć będzie liczba osób starszych. Prognozy demograficzne GUS wskazują, iż należy spodziewać się gwałtownego i skokowego przyrostu seniorów. Co istotne, przyrost ten będzie obserwowany już w najbliższych latach. Obecnie liczba ludności w wieku 65 lat i więcej sięga w województwie pomorskim 310 tys. osób. W 2020 r. grupa ta powiększy się o 73 tys. osób do 383 tys., by w latach następnych ulec zmniejszeniu do 372 tys. w 2025 r. oraz 341 tys. w 2030 r. Już za 6 lat liczba ludności w wieku 65+ będzie wyższa od obecnie obserwowanej o niemal 20 proc. Efektem będzie dynamiczny wzrost popytu na usługi „białego sektora”. 4 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytety unijne w zakresie „zielonych” i „białych” miejsc pracy mają wyraźne przełożenie na projektowany Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego (RPO WP). Jednocześnie tematyczny zakres oraz logika interwencji RPO WP są zdeterminowane Strategią Rozwoju Województwa Pomorskiego oraz zapisami sześciu Regionalnych Programów Strategicznych (RPS). Należy podkreślić, że dwa z tych RPS-ów dotyczą bezpośrednio zagadnień związanych z „zielonymi” i „białymi” miejscami pracy, a mianowicie RPS w zakresie energetyki i środowiska (Ekoefektywne Pomorze) oraz ochrony zdrowia (Zdrowie dla Pomorzan). Jeżeli chodzi o stymulowanie rozwoju „zielonej” gospodarki, to w pierwszej kolejności należy zauważyć, że projekt RPO przewiduje skierowanie na działania z zakresu zwiększenia efektywności energetycznej i wykorzystania OZE 22% alokacji EFRR, w tym w ramach 10. osi priorytetowej ‘Energia’ ok. 253 mln euro. W ramach tej osi przewiduje się realizację następujących priorytetów inwestycyjnych: • 4.3 ‘Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym’, • 4.1 ‘Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych’, • 4.5 ‘Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu’ Wśród działań, które niewątpliwie będą generowały miejsca pracy przewiduje się m.in.: • projekty wdrożeniowe (budynki, OZE, modernizacja systemów ciepłowniczych), • audyty energetyczne, • plany zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe; strategie/plany gospodarki niskoemisyjnej, • działania informacyjno-edukacyjne, służące zwiększaniu świadomości oraz kształtowaniu i umacnianiu postaw użytkowników końcowych w zakresie efektywności energetycznej, a także wpływu produkcji ciepła na jakość powietrza oraz ograniczania niskiej emisji. Nie przewiduje się natomiast wprost interwencji ukierunkowanej na program kształcenia kadr w tym zakresie. W projekcie RPO można także znaleźć preferencje dla projektów B+R i inwestycyjnych z zakresu technologii przyczyniających się do oszczędności surowców i energii oraz ograniczenia emisji szkodliwych substancji do środowiska. W pierwszej osi priorytetowej dotyczy to tylko priorytetu inwestycyjnego 1.2. Nie ma tego zastrzeżenia w priorytecie 1.1., w którym możliwe będzie finansowanie rozwoju infrastruktury jednostek B+R. Zastrzeżenia tego nie ma także w odniesieniu do inwestycji podstawowych mikro i małych przedsiębiorstw w ramach priorytetu 3.3. ‘Wspieranie tworzenia i poszerzania zaawansowanych zdolności w zakresie rozwoju produktów i usług’ dla 2 osi priorytetowej ‘Przedsiębiorstwa’. Tymczasem w przypadku inwestycji profilowanych podkreśla się, że wspierane będą także inwestycje i 5 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego rozwiązania organizacyjne (w tym wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego) służące redukcji wodo-, surowco-, materiało- transporto- i energochłonności procesów produkcyjnych, m.in. dzięki zastosowaniu ekoinnowacji i wykorzystaniu nowych źródeł energii. Z punktu widzenia stymulowania rozwoju „zielonych” miejsc pracy istotne znaczenie ma także 11. oś priorytetowa RPO ‘Środowisko’, w ramach której przewiduje się wydatkowanie 142 mln euro. W ramach tej osi przewiduje się wspieranie szeregu przedsięwzięć, które niewątpliwie będą generować nowe miejsca pracy, w tym: • systemów zagospodarowania oraz oczyszczania wód opadowych i roztopowych, • infrastruktury selektywnego zbierania odpadów komunalnych, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego itp., • instalacji odzysku, w tym recyklingu poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych, • zbierania i zagospodarowania odpadów ulegających biodegradacji, • odzysku komunalnych osadów ściekowych, • oczyszczania ścieków w aglomeracjach, • uzdatniania wody pitnej oraz ograniczania strat wody, w tym przebudowy sieci wodociągowej, • systemów monitoringu jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Ponadto przewiduje się również przedsięwzięcia dotyczące edukacji ekologicznej oraz zwiększania świadomości na rzecz zrównoważonego rozwoju i przeciwdziałania zmianom klimatu, w tym przedsięwzięcia związane z rozwojem systemów przetwarzania i udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie w skali regionalnej oraz tworzeniem centrów edukacyjnych. Zakładane są także działania informacyjno-edukacyjne w zakresie zapobiegania powstawania odpadów, właściwego postępowania z odpadami oraz odzysku i recyklingu, szczególnie w zakresie efektów podejmowanej interwencji. Nie przewiduje się natomiast wprost interwencji ukierunkowanej na program kształcenia kadr w tym zakresie. W zakresie „zielonej” gospodarki istotne znaczenie będzie miała jeszcze 9. oś priorytetowa RPO ‘Mobilność’. Przewiduje się w niej między innymi finansowanie działań przyczyniających się do ograniczenia emisji generowanej przez transport, zwłaszcza w miejskich obszarach funkcjonalnych oraz redukcję negatywnego wpływu transportu na środowisko (patrz: przedsięwzięcia takie jak inteligentne systemy transportowe, transport rowerowy itp.). Jeżeli chodzi o „białe” miejsca pracy, to należy zwrócić uwagę na 7. oś priorytetową w RPO ‘Zdrowie’ (126 mln euro). W ramach priorytetu inwestycyjnego 9.1. przewiduje się inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną (w tym rozwój poradni specjalistycznych oraz ośrodków rehabilitacji i zintegrowanej opieki długoterminowej). W ramach finansowania krzyżowego przewiduje się także podnoszenie kompetencji i kwalifikacji zawodowych kadr świadczących usługi zdrowotne. Z kolei priorytet inwestycyjny 2.3. zakładający wzmocnienie 6 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zastosowań technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) m.in. w obszarze e-zdrowia przewiduje usługi telemedyczne i projekty związane z podnoszeniem kwalifikacji kadry z zakresu nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia oraz wdrażanych usług. W ramach tego priorytetu inwestycyjnego zrealizowane zostanie przede wszystkim przedsięwzięcie strategiczne zidentyfikowane w ramach RPS w zakresie ochrony zdrowia dotyczące wdrożenia systemów e-zdrowia w podmiotach leczniczych świadczących specjalistyczne usługi zdrowotne, dla których organem założycielskim jest samorząd województwa. Należy także zwrócić uwagę na 6. oś priorytetową RPO ‘Integracja’ (134 mln euro). W ramach priorytetu inwestycyjnego 9.7 przewiduje się ułatwianie dostępu do niedrogich, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym (w tym placówki wsparcia dziennego przeznaczonego dla dzieci i młodzieży, osób z niepełnosprawnościami oraz seniorów). Zakłada się także tworzenie międzysektorowych zespołów opieki nad osobami z chorobami przewlekłymi oraz kształcenie kadr opieki nad osobami niesamodzielnymi i sprawującymi pieczę zastępczą. Projekty w tym zakresie powinny obejmować także działania na rzecz aktywizacji społecznozawodowej opiekunów osób zależnych. W ramach 6. osi priorytetowej mamy także priorytet inwestycyjny 9.8. przewidujący wspieranie gospodarki społecznej i przedsiębiorstw społecznych, które niewątpliwie mogą generować nowe miejsca pracy w zakresie „białej” gospodarki. Nie bez znaczenia dla rozwoju „białych” miejsc pracy może być także 8. oś priorytetowa RPO ‘Konwersja’, a w szczególności priorytet inwestycyjny 8.2 ‘Wspieranie wzrostu gospodarczego sprzyjającego zatrudnieniu poprzez rozwój potencjału endogenicznego jako elementu strategii terytorialnej dla określonych obszarów, w tym poprzez przekształcanie upadających regionów przemysłowych i zwiększenie dostępu do określonych zasobów naturalnych i kulturalnych oraz ich rozwój’. W ramach tego priorytetu zakłada się stymulowanie przedsiębiorczości na obszarach problemowych i przewiduje – obok produktów turystycznych – rozwój infrastruktury sportowo-rekreacyjnej oraz o charakterze uzdrowiskowym. Preferowane mają być projekty uwzględniające potrzeby grup defaworyzowanych i wykluczonych – m.in. osób starszych i osób z niepełnosprawnościami. Należy także zwrócić uwagę na priorytet inwestycyjny 8.10 ‘Aktywne i zdrowe starzenie się’ w ramach 5. osi priorytetowej ‘Zatrudnienie’. Wsparcie w ramach tego priorytetu będzie ukierunkowane na realizację kompleksowych programów zdrowotnych o zasięgu co najmniej ponadlokalnym, obejmujących profilaktykę, diagnostykę i promocję zdrowia, ukierunkowanych w szczególności na: wykrywanie chorób cywilizacyjnych będących istotnym problemem zdrowotnym regionu, zapobieganie występowaniu chorób zawodowych ograniczających aktywność zawodową, zapobieganie niepełnosprawności i uwzględnianie potrzeb osób z niepełnosprawnościami oraz wydłużenie okresu aktywności zawodowej. Realizowane będą również kompleksowe programy zdrowotne dostosowane do potrzeb poszczególnych grup pracowników lub grup zawodowych. W ramach kompleksowych 7 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego projektów możliwe będzie m.in. podnoszenie kompetencji i kwalifikacji zawodowych kadr medycznych. Opis wyników analizy: Proces definiowania inteligentnych specjalizacji regionu Proces definiowania inteligentnych specjalizacji regionu ma istotne znaczenie dla określenia priorytetów polityki regionalnej, w tym alokowania funduszy strukturalnych w latach 20142020. Wynika to po pierwsze z warunkowości ex ante zdefiniowanej przez Komisję Europejską, która zastrzegła, że środki na B+R+I w ramach pierwszego celu tematycznego mają być wydatkowane wyłącznie na przedsięwzięcia wpisujące się w wybrane, inteligentne specjalizacje regionalne. Ważniejsza jest jednak druga okoliczność, wynikająca z przyjętej w Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego oraz odpowiednio w projekcie Regionalnego Programu Operacyjnego zasady koncentracji i koordynacji różnych strumieni finansowania wokół wybranych inteligentnych specjalizacji. Zgodnie z zapisami zawartymi w Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego do roku 2020, Samorząd Województwa Pomorskiego zobowiązał się do uruchomienia mechanizmu identyfikacji i weryfikacji obszarów aktywności gospodarczej, które mogą decydować o przyszłej pozycji konkurencyjnej regionu. Mechanizm ten umożliwi koncentrację interwencji i jej elastyczne dostosowywanie do zmieniających się uwarunkowań rynkowych, w tym międzynarodowych. Strategia pomorskich inteligentnych specjalizacji polega na określeniu priorytetów gospodarczych w obszarze badań, rozwoju i innowacji (B+R+I) oraz skupieniu inwestycji na obszarach zapewniających zwiększenie wartości dodanej gospodarki i jej konkurencyjności na rynkach zagranicznych. Inteligentne specjalizacje mają przyczyniać się do transformacji pomorskiej gospodarki poprzez jej unowocześnienie, przekształcenie strukturalne, zróżnicowanie produktów i usług oraz tworzenie innowacyjnych rozwiązań społeczno-gospodarczych. Inteligentne specjalizacje Pomorza są wyłaniane w ramach konkursu, czyli procesu stricte oddolnego, w ramach którego wszystkie zainteresowane środowiska gospodarcze i naukowe mogą zgłosić propozycje inteligentnych specjalizacji. W obecnym momencie jesteśmy po pierwszym etapie konkursu, na który zgłoszono 28 wstępnych propozycji inteligentnych specjalizacji. Ostateczne propozycje będą składane do końca listopada 2014 r., przy czym zakłada się również powtarzalność realizowanego konkursu. Na etapie składania finalnych aplikacji na inteligentne specjalizacje Pomorza poszczególne partnerstwa są między innymi zobowiązane do przedstawienia strategii oraz planu działań rozwojowych istotnych dla danej specjalizacji. Projekty horyzontalne (np. w zakresie kształcenia, infrastruktury B+R, czy wyspecjalizowanych usług wsparcia IOB) zgłoszone przez partnerstwa, które uzyskają status inteligentnej specjalizacji (pozytywna ocena Komisji konkursowej + decyzja Zarządu Województwa) będą następnie negocjowane w procesie uzgadniania tzw. Porozumień na rzecz rozwoju inteligentnych specjalizacji. Projekty te będą później priorytetowo traktowane w systemie alokacji środków z Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO). 8 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Spośród 28 zgłoszonych propozycji inteligentnych specjalizacji, 13 mniej lub bardziej bezpośrednio dotyczy „zielonych” oraz „białych” miejsc pracy. Są to (w nawiasach podano liczbę partnerów oraz lidera partnerstwa zgłaszającego daną inteligentną specjalizację): • Innowacyjne Budownictwo Smart E+ (12/BKEE) Specjalizacja ta zakłada rozwój budownictwa zero- oraz plus- energetycznego, zwracając uwagę, że jednym z wyzwań stojących przed współczesną cywilizacją jest niska efektywność energetyczna obiektów budowlanych. Jak szacuje agencja Frost & Sullivan ponad 40% światowego zużycia energii elektrycznej przypada właśnie na budynki. Generalnie specjalizacja zakłada rozwój technologii budowlanych, systemów zarządzania i wytwarzania energii oraz systemów zarządzania jakością powietrza wewnętrznego. W skład potencjalnej specjalizacji wchodzą firmy i podmioty z Bałtyckiego Klastra Ekoenergetycznego, Gdańskiego Klastra Budowlanego, Klastra KlimaPomerania, Pomorskiego Klastra Mieszkaniowego i inne. Sprzedaż firm klastrowych w 2012 i 2013 roku wyniosła 2.6 mld PLN. Zatrudnienie na koniec 2013 – 6000 osób. Średnio 30% przychodów stanowi sprzedaż zagranicę. • Energia Plazmowa Gazyfikacja Odpadów w Procesie Plazmowym (10/APO Energy) W ramach specjalizacji zakłada się wytwarzanie podzespołów oraz usług do odzysku energii z wszelkich rodzajów odpadów. Potencjał dla rozwoju tej specjalizacji tworzą małe i średnie firmy przemysłowo-wytwórcze z branż: mechanika, chemia, elektronika, energetyka, a także jednostki badawcze. • Energetyka Prosumencka (22/Fundacja Poszanowania Energii) W ramach specjalizacji zakłada się inicjowanie i prowadzenie przedsięwzięć w sferze wytwarzania i instalowania urządzeń składających się na energetykę prosumencką, zakładającą mikrogeneracje energii głównie na własne potrzeby z wykorzystaniem źródeł odnawialnych. Obecnie występuje coraz większa potrzeba rozproszenia źródeł energii oraz tworzenia niezależnych wysp energetycznych. W tę tendencję wpisuje się energetyka prosumencka z mikroźródłami energii, w tym opartymi na OZE. • Inteligentne Sieci Energetyczne (19/Energa) W ramach proponowanej specjalizacji zakłada się realizację przedsięwzięć w zakresie integracji procesów wytwarzania, przesyłu, dystrybucji, użytkowania i magazynowania energii elektrycznej oraz zarządzania popytem. Rozwój nowoczesnych technologii zapewniających wzrost parametrów jakościowych energii elektrycznej oraz niezawodności pracy sieci. Także odpowiedź na nowe potrzeby klientów. Rozwiązania na pograniczu energetyki i teleinformatyki oraz elektrotechniki. 9 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego • Gospodarcze wykorzystanie zasobów morza – przemysł offshore (28/CTO) Jednym z elementów tej specjalizacji – obok rozwiązań i technologii wspierających eksploatację podmorskich złóż ropy naftowej i gazu ziemnego - ma być morska energetyka wiatrowa. Zrealizowanie krajowych potrzeb rozwojowych morskiej energetyki wiatrowej w pełnym wymaganym zakresie w tym projektowanie, budowę i eksploatację morskich farm wiatrowych w polskiej wyłącznej strefie ekonomicznej na Bałtyku. • IS Mobilność Elektryczna (34/Klaster Logistyczno-Transportowy) Rozwój produkcji i eksploatowania pojazdów napędzanych elektrycznie takich jak: statki szczególnego przeznaczenia (promy, holowniki, jednostki pomocnicze dla platform wiertniczych i wiatraków morskich, wycieczkowce), samochody osobowych, autobusy, ciężarówki, lokomotywy, śmieciarki, traktory i inne pojazdy rolnicze oraz rowery wspomagane elektrycznie. • Innowacyjne technologie w profilaktyce, diagnostyce i terapii chorób cywilizacyjnych (49/Polpharma) Celem nadrzędnym specjalizacji jest rozwój konkurencyjnych technologii, produktów i terapii odpowiadających na potrzeby współczesnego społeczeństwa. Społeczeństwo to starzeje się. 63% populacji osób w wieku 60+ choruje jednocześnie na trzy lub więcej chorób przez co ich zapotrzebowanie na usługi prozdrowotne jest do sześciu razy większe niż pozostałej grupy w populacji. Jednocześnie choroby cywilizacyjne są przyczyną 85% zgonów w Europie. • Badania naukowe, profilaktyka, terapia i edukacja w obszarze chorób cywilizacyjnych (35/Fundacja Sport na Zdrowie) Specjalizacja zakłada rozwój produktów i usług służących profilaktyce i leczeniu chorób cywilizacyjnych, w tym systemów monitoringu i teleopieki. Bazuje na licznych uzdrowiska, których potencjał można wykorzystywać przez cały rok. Źródła solankowe mogą służyć nie tylko do kąpieli leczniczych, ale również jako surowiec do produkcji leków. Ponadto lokalizacja i dostępność transportowa Pomorza sprzyja rozwojowi turystyki medycznej. • Projektowanie, badanie i wdrażanie innowacyjnych materiałów urządzeń i metod leczenia niewydolności układu krążenia – epidemii XXI wieku (6/CTO) Proponowana specjalizacja doprowadzić ma do rozwoju w regionie jednostki leczniczej o profilu kardiologicznym i kardiochirurgicznym osiągającej bardzo dobre wyniki leczenia chorych z niewydolnością serca dzięki wyspecjalizowanemu zapleczu naukowo – badawczemu i wytwórczemu oraz wdrażaniu rezultatów skojarzonego ze specjalizacją programu badań i rozwoju. Planuje się między innymi rozwój badań przedklinicznych in vivo na modelu zwierzęcym. • Materiały wielofunkcjonalne, nanomateriały wytwarzania dla potrzeb medycyny i środowiska (11/PG) i innowacyjne technologie 10 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Myślą przewodnią proponowanej specjalizacji jest rozwój zaawansowanych biomateriałów oraz technologii wytwarzania produktów medycznych na nich opartych. Przewiduje się m.in. wzrost liczby pacjentów zaopatrywanych w tańsze implanty – 65% osób w kategorii wiekowej ponad 65 lat potrzebuje implantów ortopedycznych, a w niewątpliwie potrzebne implanty stomatologiczne zaopatrywana jest w Polsce jedynie co dwunasta osoba. Wzrost zapotrzebowania na nowe produkty spowoduje konieczność co najmniej podwojenia liczby studentów na kierunkach Inżynieria Materiałowa i Inżynieria Mechaniczno-Medyczna w specjalnościach biomateriały. Zapotrzebowanie na produkty wytwarzane tylko metodą druku 3D wymagać będzie znacznego wzrostu liczby zatrudnionych, przy czym będą to stanowiska wysokospecjalistyczne. W ślad za tym będzie szedł wzrost zatrudnienia w klinikach zajmujących się implantacją, przedsiębiorstwach protetycznych itd. Ważnym elementem będzie tworzenie nowych firm. • Innowacyjna e-turystyka XXI wieku (w tym turystyka zdrowotna) (23/GOT) Proponowana specjalizacja przewiduje m.in. koordynację działań sektora turystyki medycznej i rozwój jej nowych produktów, połączoną z promocją tej formy turystyki na krajowym i zagranicznym rynku turystycznym oraz wdrożeniem innowacyjnych rozwiązań ICT w tym sektorze z udziałem partnerów medycznych, środowisk naukowych, sektora turystycznego. Na świecie każdego roku ok. 5 mln osób podróżuje w celach medycznych, zaś polski rynek usług medycznych jest wart według różnych szacunków nawet 800 mln zł. Na Pomorzu wyraźnie widoczna jest silna dynamika rozwojowa sektora medycznego (wzrost sprzedaży usług na poziomie ok. 15%). Popyt na usługi generują głównie turyści ze Skandynawii. • Zrównoważone gospodarcze wykorzystanie zasobów morza (17/UG) W ramach proponowanej specjalizacji przewiduje się m.in. opracowanie nowych form wykorzystania i użytkowania zasobów morskich (błękitna biotechnologia, zrównoważona modułowa akwakultura, hodowla omułków w celu uzyskania wartościowej biomasy i zwalczania zanieczyszczenia wód). Zakłada się także opracowanie innowacyjnych technik w celu efektywnej i bezpiecznej dla środowiska morskiego eksploracji i eksploatacji jego zasobów biologicznych, mineralnych oraz przestrzeni morskiej i działanie na rzecz implementacji podejścia ekosystemowego. • Smart Port & City (25/ZMPG) W ramach specjalizacji przewiduje się m.in. działania na rzecz ochrony środowiska poprzez zachowania efektywne energetycznie oraz procesy związane z optymalizacją zużycia energii elektrycznej (OZE). Zakłada się poprawę efektywności energetycznej obiektów kubaturowych infrastruktury portowej poprzez zastosowanie zintegrowanych technologii opartych na pompach ciepła, systemach wentylacji z odzyskiem, instalacjach PV oraz oświetlenia LED. Zakłada się także wprowadzanie rozwiązań ekologicznych w transporcie (np. holownik z ekologicznym napędem hybrydowym). 11 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wnioski i rekomendacje Przeprowadzone analizy wskazują, iż projektowany Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego w szerokim zakresie wspiera rozwój „zielonych” i „białych” miejsc pracy. RPO WP przewiduje finansowanie przedsięwzięć w zakresie efektywności energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii, ochrony środowiska i oszczędnego gospodarowania zasobami, a także rozwoju systemu opieki zdrowotnej i społecznej. Co więcej szereg propozycji inteligentnych specjalizacji, które w przypadku województwa pomorskiego mają wyznaczać priorytety dla interwencji publicznej nie tylko w obszarze badań, rozwoju i innowacji (B+R+I), ale szerzej w ramach różnych priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego, wpisuje się w kierunek rozwoju „zielonej” i „białej” gospodarki. Jest to o tyle istotne, że różne przedsięwzięcia (np. w zakresie kształcenia kadr) będą miały lepsze umocowanie w realnych potrzebach podmiotów gospodarczych, o ile wybrane ostatecznie inteligentne specjalizacje obejmą kierunki rozwoju związane z „zieloną” i „białą” gospodarką. Tym niemniej funkcjonowanie partnerstw, które zgłosiły propozycje inteligentnych specjalizacji w powyższym zakresie wskazuje na pewien potencjał, a także grupę podmiotów, z którymi można definiować potrzeby w zakresie rozwoju „zielonych” i „białych” miejsc pracy. Analiza zapisów projektu Regionalnego Programu Operacyjnego wskazuje, iż w przypadku szeregu działań (priorytetów inwestycyjnych) można byłoby wzmocnić ich ukierunkowanie na rozwój „zielonych” i „białych” miejsc pracy. W szczególności dotyczy to priorytetów inwestycyjnych RPO związanych z rozwojem kształcenia zawodowego, szkoleń dla przedsiębiorców, czy specjalistycznych usług wsparcia dla przedsiębiorstw. W przypadku tych priorytetów brakuje bezpośrednich wskazań na istotność (tudzież preferencje) dla przedsięwzięć związanych z rozwojem „zielonych” i „białych” miejsc pracy tudzież kompetencji w tym zakresie. Formalnie w priorytetach inwestycyjnych RPO dotyczących kształcenia zawodowego (10.3. bis ‘Zwiększenie dopasowania systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy’ oraz 10.4. ‘Inwestycje w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie poprzez rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej’) w ramach 4. osi priorytetowej ‘Kształcenie zawodowe’ nie wskazuje się na priorytety związane z kształceniem pod „zielone” i „białe” miejsca pracy. Jednocześnie zakłada się jednak uwzględnienie w przedsięwzięciu strategicznym Samorządu Województwa, które ma być realizowane w ramach tej osi priorytetowej, potrzeb inteligentnych specjalizacji regionu. Także w priorytecie inwestycyjnym 8.5 ‘Dostęp do zatrudnienia dla osób poszukujących pracy i osób biernych zawodowo, w tym długotrwale bezrobotnych oraz oddalonych od rynku pracy, także poprzez lokalne inicjatywy na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników’ w ramach 5 osi priorytetowej ‘Zatrudnienie’ brakuje wyraźnego wskazania na realizację projektów ukierunkowanych na przekwalifikowanie pod kątem „zielonych” i „białych” miejsc pracy. W kierunkowych zasadach wyboru projektów wskazuje się natomiast 12 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na możliwość zastosowania konkurencyjno-negocjacyjnego trybu wyboru przedsięwzięć, w tym uzgodnionych w ramach inteligentnych specjalizacji regionu. Brak takiego ukierunkowania widoczny jest także w priorytecie inwestycyjnym 8.9 ‘Przystosowanie pracowników, przedsiębiorstw i przedsiębiorców do zmian’. Wsparcie w ramach tego priorytetu ma być realizowane w oparciu o popytowy model świadczenia wysokiej jakości usług, w którym przedsiębiorcy będą decydować o rodzaju, formie i zakresie usług, z jakich skorzystają. Interwencja realizowana będzie m.in. poprzez wdrożenie kompleksowej i zindywidualizowanej oferty wsparcia pracodawców (poprzedzonej diagnozą potrzeb), w tym w zakresie identyfikacji i analizy potrzeb szkoleniowych oraz późniejszej realizacji procesu szkolenia, specjalistycznego doradztwa, mentoringu oraz coachingu. Podobny brak ukierunkowania jest także widoczny w priorytecie inwestycyjnym 3.4. zakładającym wsparcie dla rozwoju specjalistycznych usług doradczych IOB, które z zasady również mają być dostosowane do popytu zgłaszanego przez przedsiębiorstwa. Komentując powyższe braki należy zauważyć – w szczególności w odniesieniu do planowanej interwencji w obszarze kształcenia zawodowego – że w ramach niezależnego procesu definiowane są potrzeby regionalne, które przełożą się na ukształtowanie planowanego przedsięwzięcia strategicznego Samorządu Wojewódzkiego w tym zakresie. Ponadto, wspomniane przedsięwzięcie strategiczne powinno uwzględniać także potrzeby wybranych inteligentnych specjalizacji Pomorza, wśród których z dużym prawdopodobieństwem znajdą się kierunki rozwoju związane z „zieloną” i „białą” gospodarką. Zgodnie z oczekiwaniami partnerstwa zgłaszające propozycje inteligentnych specjalizacji powinny także zdefiniować niezbędne przedsięwzięcia rozwojowe np. w zakresie kształcenia, infrastruktury badawczo-rozwojowej, czy usług wsparcia instytucji otoczenia biznesu. W przypadku pozytywnej oceny komisji konkursowej ds. wyboru inteligentnych specjalizacji i decyzji Zarządu Województwa propozycje tego typu projektów horyzontalnych będą przedmiotem dalszych uzgodnień i negocjacji. Analizując sposób umiejscowienia priorytetów związanych z rozwojem „zielonych” i „białych” miejsc pracy należy także zwrócić uwagę, iż w odniesieniu do różnego rodzaju usług wsparcia projekt RPO generalnie zakłada tzw. podejście popytowe do ich definiowania. Biorąc pod uwagę całokształt interwencji w ramach RPO należy spodziewać się, że pojawi się również popyt na różnego rodzaju wsparcie dla tworzenia „zielonych” i „białych” miejsc pracy. Tym niemniej można rozważyć bardziej wyraźne wprowadzenie wskazań na istotne znaczenie tudzież priorytetowy charakter przedsięwzięć w tym zakresie, także jako element działań ukierunkowanych na zwiększanie świadomości. Należałoby także rozważyć konsekwentne wprowadzenie pewnych preferencji np. w odniesieniu do priorytetu inwestycyjnego 1.1. (analogicznie jak dla priorytetu 1.2.), czy inwestycji podstawowych w ramach priorytetu 3.3. (analogicznie jak dla inwestycji profilowanych). W odniesieniu do zapisów I osi priorytetowej powstaje pytanie, czy nie powinniśmy generalnie stymulować prac badawczo-rozwojowych, które przyczyniałyby się do rozwiązywania problemów zdrowotnych trawiących społeczność Pomorza (analogicznie do wskazania na badania w 13 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zakresie technologii zasobooszczędnych). Brak wskazań na priorytety, tudzież istotność działań w zakresie rozwoju „zielonych” i „białych” miejsc pracy, można zauważyć także w priorytecie inwestycyjnym 8.5 ‘Dostęp do zatrudnienia dla osób poszukujących pracy i osób biernych zawodowo, w tym długotrwale bezrobotnych oraz oddalonych od rynku pracy, także poprzez lokalne inicjatywy na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników’, priorytecie 8.9 ‘Przystosowanie pracowników, przedsiębiorstw i przedsiębiorców do zmian’, czy priorytecie 8.7 ‘Praca na własny rachunek, przedsiębiorczość i tworzenie przedsiębiorstw, w tym innowacyjnych mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw’. W odniesieniu do stymulowania „białych” miejsc pracy należy zauważyć, że w projekcie RPO dostrzega się przede wszystkim kwestie dostępności do profilaktyki i systemu opieki zdrowotnej pod kątem wskaźników zatrudnienia (tj. osób pozostających poza rynkiem pracy z uwagi na brak dostępności). Dopiero w drugiej kolejności pojawia się myślenie o tzw. białej gospodarce jako sektorze, który może generować nowe miejsca pracy, w tym możliwości zatrudnienia dla osób biernych zawodowo, które mają pod opieką osoby zależne (dzieci, seniorów, osoby z niepełnosprawnościami itp.). W tym ostatnim zakresie istotne znaczenie może mieć m.in. system uznawania kwalifikacji osób dorosłych zdobytych poza formalnym systemem kształcenia. Na koniec warto jeszcze zauważyć, iż inwestowanie w działania na rzecz „zielonych” i „białych” miejsc pracy niesie za sobą także określone ryzyka przeinwestowania. Przykładowo rozwój energetyki ze źródeł odnawialnych jest w dużym stopniu warunkowany systemowym wsparciem publicznym, które w Polsce – pomijając fundusze strukturalne – jest stosunkowo słabe. Realne zapotrzebowanie na kadry w tym segmencie „zielonej” gospodarki może być niższe niż popyt generowany przez programy edukacyjne zasilane ze środków publicznych. Z drugiej strony wydaje się, że popyt na kwalifikacje w zakresie oszczędnego gospodarowania zasobami (w tym w zakresie efektywności energetycznej) powinien być stosunkowo wysoki i naturalny. Jeżeli chodzi o rozwój kadr dla „białej” gospodarki, to pojawia się ryzyko braku zainteresowania lub importu kadr powodowane brakiem odpowiednich środków publicznych i prywatnych na finansowanie usług opiekuńczych i zdrowotnych. Biorąc pod uwagę ograniczenia budżetowe istotnym elementem polityki w zakresie zapewnienia kadr dla „białej” gospodarki może być odpowiednia polityka imigracyjna połączona z ofertą odpowiednio ukierunkowanego kształcenia. Metodologia i źródła informacji Ekspertyza została przygotowana w oparciu o analizę danych zastanych (desk research). W analizie wykorzystano następujące publikacje i pierwotne źródła informacji: • • Exploiting the employment potential of green growth, Commission Staff Working Document, Strasbourg 18.04.2012, SDW (2012) 92 final Green jobs: Towards decent work in a sustainable, low-carbon world, UNEP 14 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego • • • • • • • • • • Pomorski Barometr Zawodowy, raport końcowy 2013, Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku Pracując dla klimatu, zielone miejsca pracy w Polsce, Greenpeace. Produkty i usługi przyjazne dla osób starszych – szansa na rozwój społecznogospodarczy, Sprawozdanie podsumowujące, Polska, 29-30 października 2012 r. Promoting greek jobs throughout the crisis: a nahdbook of best practicies in Europe, EEO Review, EC, April 2013 Raport z badania zrealizowanego w ramach Programu Rozwoju Lokalnego i Zatrudnienia (LEED) Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) (przekład z języka angielskiego, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym, Wrzesień 2011). Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020, 27 marca 2014 Sprawozdanie z konferencji pt. „Jobs for Europe” Bruksela 6 i 7 września 2012, Kancelaria Senatu, Sprawozdanie nr 68/2012 Tarkowski M., Susmarski P. ekspertyza pt. Białe miejsca prac w województwie pomorskim - stan obecny i perspektywy www.inteligentnespecjalizacje.pomorskie.eu Zielone miejsca pracy. Sprawdzone rozwiązania dla Europy, Grupa Zielonych/Wolny Sojusz Europejski (Parlament Europejski), Bruksela kwiecień 2014 (www.greennewdeal.eu/greenjobs) 15 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
