Dziecko nadpobudliwe w wieku przedszkolnym

Dziecko nadpobudliwe w wieku przedszkolnym wychowanie w domu i w przedszkolu.
Dziecko nadpobudliwe w wieku przedszkolnym - wychowanie w domu i w przedszkolu.
Rodzice wielokrotnie stają w sytuacji trudnej, takiej, gdy ich dziecko sprawia kłopoty
wychowawcze. Szczególnie wiele takich sytuacji spotyka rodziców dzieci nadpobudliwych
psychoruchowo. Dzieci te wyróżniają się określonym zespołem cech zachowania, które są
przejawem bardzo małej zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania.
Prawidłowo funkcjonujący układ nerwowy odznacza się dużą siłą procesu pobudzania i
hamowania oraz wysokim stopniem równowagi obu tych procesów a także średnim stopniem
ich ruchliwości. Zakłócenia przebiegu procesów nerwowych uniemożliwiają prawidłową
regulację zachowania dziecka, stają się przyczyną dezorganizacji jego czynności
psychicznych, utrudniają efektywne działanie oraz przystosowanie się do warunków i
wymagań otoczenia.
Najczęściej występującymi zaburzeniami dynamiki procesów nerwowych są:
-nadpobudliwość psychoruchowa
-zahamowanie psychoruchowe.
Jak twierdzi H. Spionek z nadpobudliwością psychoruchowa mamy do czynienia wtedy, gdy
dochodzi do powstania przewagi procesów pobudzania nad procesem hamowania. Jeżeli w
fazie największego wzrostu mózgu występują jakieś przeszkody, mogą one doprowadzić do
zmniejszenia się liczby połączeń nerwowych oraz spowolnić niezbędne biochemiczne procesy
dojrzewania.
To może zaburzyć dynamikę procesów nerwowych, wpłynąć na opóźnienie kształtowania się
mowy, pisania, czytania oraz myślenia.
W piśmiennictwie światowym używane są dwie nazwy:
- wg Klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (ADHD)- Zespół
Nadpobudliwości Psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi
- wg Światowej Organizacji Zdrowia międzynarodowej klasyfikacji chorób (ICD–10) –
Zespół Hiperkinetyczny czyli zaburzenia nadpobudliwości psychoruchowej.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) charakteryzuje się odmienną pracą mózgu,
która uniemożliwia dziecku kontrolowanie swoich zachowań w sferze uwagi, ruchów i
emocji. Dziecko nadpobudliwe ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania,
przeważają z kolei procesy pobudzania. Mózg takich dzieci bombardowany jest różnymi
informacjami, których nie umie odfiltrować, czyli wybrać najważniejszej w danej sytuacji.
Dlatego dzieci te szybko się rozpraszają, wszystko jest dla nich ciekawe. Słyszą zarówno głos
pani w sali przedszkolnej jak i głos ptaków, hałas przejeżdżającego autobusu.
Ich mózg jest bombardowany przez wszystkie te bodźce naraz. I z tym dziecko ma problemy
– nie potrafi wybrać najważniejszego.
O zespole nadpobudliwości psychoruchowej mówimy wtedy jeżeli początek zaburzenia
występuje nie później niż w wieku siedmiu lat, a jego objawy utrzymują się przez co najmniej
6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem
rozwoju dziecka. Cechą charakterystyczną zespołu jest występowanie trwałych wzorców
zachowania a przejawiających się przede wszystkim jako:
• zaburzenia koncentracji uwagi
• nadmierna impulsywność
• nadruchliwość
Aby mówić o nadpobudliwości dziecko musi mieć objawy stale lub niemal stale, (choć o
różnym nasileniu) w przedszkolu, w domu, na podwórku.
Psychologowie i lekarze wymieniają różne przyczyny nadpobudliwości psychoruchowej,
zaliczają do nich:
-uszkodzenia ośrodkowego układu płodowego w okresie jego kształtowania się
(okres płodowy o okołoporodowy)lub i później, spowodowane przez takie czynniki jak;
alkohol, narkotyki, choroby przebyte w czasie ciąży, zatrucia ciążowe, niewłaściwe
odżywianie się, urazy mechaniczne, urazy lub niedotlenienie dziecka w czasie porodu,
poważne choroby oraz urazy czaszki w wieku dziecięcym np. zapalenie opon mózgowych,
wypadki połączone ze wstrząsem mózgu itp.)
Nadpobudliwość dziecięca jest najczęściej skutkiem korelacji niekorzystnych czynników
biologicznych z czynnikami społecznymi, takimi jak:
1. niewłaściwa postawa rodzicielska ,postawa rygorystyczna : groźby, kary ograniczenia
obciąża jego system nerwowy
2. postawa niekonsekwentna (często uwarunkowana od humoru dorosłego, nastroju, która raz
jest czuła, raz oschła, raz pobłażliwa, innym razem krzyczy i karze za najdrobniejsze
uchybienia).
3. niekonsekwentne postępowanie, stawianie różnych wymagań: przez matkę innych przez
ojca innych, są to sprzeczne polecenia).dziecko jest zdezorientowane , nie wie jak
postępować.
4. atmosfera domowa pełna napięć i konfliktów, niezrównoważenie emocjonalne dorosłych.
5. brak zaspokajania podstawowych potrzeb psychicznych dziecka
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej przekazywany jest dziedzicznie. Badania naukowe
w wielu krajach wykazały, że przypadłość ta występuje często u krewnych (32-50%),
rodzeństwa (35%), rodziców (40%).
Objawy ADHD są widoczne już we wczesnym dzieciństwie. Niemowlak ma kłopoty z
zaśnięciem, często się budzi, niespokojnie ssie pierś, dostaje ataków płaczu i wtedy zanosi się
aż do bezdechu. Noszone na rękach wykonują obroty wokół własnej osi, w wózku nie siedzą,
lecz podskakują i usiłują z niego wyjść.
Przy nauce chodzenia napina wszystkie mięśnie, staje na palcach. Wpada na domowe sprzęty,
nie potrafi dłużej bawić się jedną zabawką, już po dwóch łyżkach zupy chce zejść z krzesełka.
Łatwo wpada w złość.
W okresie przedszkolnym dzieci nadpobudliwe psychoruchowo preferują zabawy ruchowe z
elementem gonitwy i siłowania. Często doznają urazów, gdyż nie potrafią właściwie ocenić
odległości i nie panują w pełni nad własnym ciałem. To z kolei jest dla nich źródłem
frustracji, która wyrażają atakami wściekłości lub rozpaczy.
Mają kłopoty z zapamiętywaniem szczegółów, z trudnością uczą się nowych słówprzekręcają je lub mylą z innymi podobnie brzmiącymi(np. na okno mówią oko).Nie są w
stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć w przedszkolu, lub w czasie
wykonywania jakiejś czynności( np. w czasie gier)Na zajęciach często jednak wyrywają się z
odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości, często mają kłopoty z
zaczekaniem na swoją kolej, przerywają lub przeszkadzają innym.
Nie potrafią usiedzieć w miejscu –posadzone na chwilę machają rękami i nogami. Podczas
oglądania filmów podskakują, klaszczą wybiegają z pokoju, często zmieniają kanały
telewizyjne. Określane są mianem wiercipięty i niezdary. Na skutek zaburzonej koordynacji
ich ruchy są niezgrabne i nieekonomiczne. Występują trudności w łapaniu i kopaniu piłki jak
również w nauce jazdy na rowerze. W sferze motoryki małej dzieci maja kłopoty z wiązaniem
sznurowadeł, zapinania guzików, często brzydko rysują ich prace są
wymięte i poplamione. Nie potrafią opanować umiejętności ładnego pisania.
Dodatkowo mogą pojawić się ruchy związane z wyładowaniem tej potrzeby takie jak: ssanie
palca, obgryzanie paznokci, zabawa włosami czy tez tiki nerwowe czyli nagłe i mimowolne
wyładowania ruchowe różnych grup mięśniowych nie podlegające kontroli np.: zaciskanie
powiek, unoszenie brwi , grymasy twarzy lub podrzucanie ramion. Jeżeli występują u dzieci
przedszkolnych świadczą o poważnych zaburzeniach emocjonalnych.
Większość dzieci trafia do specjalisty dopiero w szkole podstawowej. Na ogół z etykietą
„trudne”. Objawy tej ,,trudności’’ zawsze są podobne: dziecko nie kontroluje własnej
impulsywności, nie potrafi się skoncentrować, jest pobudzone ruchowo. Ma problemy z
odnalezieniem swojego miejsca w grupie, nie osiąga sukcesów w nauce, zyskuje opinię złego
ucznia.
Dziecko z ADHD w domu to ogromne wyzwanie dla rodziców. Wymaga stałej opieki,
cierpliwości, wspierania, a przede wszystkim umiejętności wychowawczych. Tymczasem
rodzice na ogół obwiniają siebie samych lub winę przypisują dziecku. I albo pozwalają mu na
wszystko, albo nieustannie kontrolują i krytykują, co z kolei obniża poczucie jego własnej
wartości.
Główne zasady postępowania z dzieckiem nadpobudliwym
psychoruchowo w wieku przedszkolnym
1. Ustalenie norm i reguł postępowania, które pomogą panować dziecku nad
swą impulsywnością.
2. W kontakcie z dzieckiem osoba dorosła powinna kontrolować swoje emocje,
nie wolno jej reagować gwałtownie wybuchowo.
3. Należy stwarzać poczucie bezpieczeństwa i dać dziecku do zrozumienia, że
jest kochane.
4. Należy postępować konsekwentnie ,stawiać jasne granice co dziecku wolno a
czego nie może wykonać.
5. Szczególne znaczenie ma dla dzieci nadpobudliwych psychoruchowo stały
rozkład dnia o jasnej strukturze : odpowiednią i tę sama porę wstawania,
zabaw ruchowych najlepiej na świeżym powietrzu, oglądania telewizji, snu.
6. Przed snem wskazane jest wprowadzenie zabaw relaksacyjnych i
wyciszających takich jak słuchanie bajek opowiadań wierszy spokojnej
muzyki lub rozmowa z rodzicami.
7. Należy ograniczyć czas oglądania telewizji ,wyeliminować programy o treści
agresywnej z dużym ładunkiem emocji i szybka akcją.
8. Nie zmuszać dziecka do jedzenia czegoś co mu stanowczo nie smakuje lub
do noszenia garderoby która mu się nie podoba.
9. Ważne jest aby docenić wysiłek dziecka, często je chwalić jeśli coś
wykonuje samodzielnie i dobrze, oraz zachęcić je do dalszej pracy.
10. W rozmowie z dzieckiem wydawać krótkie, konkretne polecenia, zamiast
długich wywodów, np. zamiast „znowu zrobiłeś bałagan w pokoju,
porozrzucałeś wszystkie zabawki –trzeba mówić; pokój, zabawki upewnić
się czy dziecko usłyszało; proszę powtórz”. Można podzielić zadania na
etapy wskazując konkretną czynność np.; samochodziki ustaw na półce,
klocki do pudełka, gdyż czasami dziecko chce to zrobić ale nie wie jak.
Czynności te wykonujemy razem z dzieckiem w początkowej fazie potem
kontrolujemy jak zostały wykonane .
11. Warto zorganizować dziecku w domu kącik plastyczny gdzie będzie mogło
rozwijać twórczą ekspresję i odreagować napięcie, proponowane zabawy to
malowanie, lepienie, wycinanie. Ważne jest aby swoją postawą rodzice
zachęcali do takiej twórczości, zadbali o to aby rysunek czy wycinanka była
doprowadzone do końca, miejsce posprzątane a praca znalazła się na
wystawie (wyznaczonym miejscu w domu).
12. Koncentrację dziecka rodzice mogą rozwijać poprzez zabawę w teatrzyk
używając zabawek, które dziecko posiada w domu.
13. Do kształcenia spostrzegawczości i zręczności manualnej wykorzystać
możemy edukacyjne gry komputerowe.
W jaki sposób możemy nagradzać dziecko nadpobudliwe psychoruchowo za dobre
postępowanie?
1. Pochwała – słowa uznania za dobrze wykonaną pracę lub właściwe zachowanie
wypowiedziane życzliwym tonem, potwierdzone przytuleniem i serdecznym wyrazem
twarzy.
2. Umieszczanie nalepek lub serduszek na kartce umieszczonej w widocznym miejscu za
dobre zachowanie – zachęca do dobrego zachowania.
Można obok serduszka wpisać za co ono jest, potem pokazać to komuś z rodziny.
Lista niebezpiecznych słów, nie należy ich używać przy wychowywaniu
-Ty nigdy!
-Ty zawsze!
-Nie wolno!
-Zabraniam!
-Musisz natychmiast
-Ja ci każę!
Wpływ przedszkola na dziecko nadpobudliwe
Z badań H. Nartowskiej wynika, że pobyt dzieci nadpobudliwych w przedszkolu jest dla nich
korzystny. Program edukacyjny bogaty w gry i zabawy ruchowe, zajęcia muzyczne i
plastyczne słuchanie bajek i wierszy sprzyja zdobywaniu
Umiejętności współżycia w grupie, rozwojowi koncentracji, pozwala rozładować potrzebę
ruchu a także hamować nadmierną ruchliwość.
Stworzenie możliwości korekcji zachowań dzieci nadpobudliwych psychoruchowo w
warunkach przedszkolnych może odbywać się poprzez:
-odpowiednie postępowanie z dzieckiem
-dobry kontakt z rodzicami
-udział dzieci w zajęciach o charakterze psychoedukacyjnym
-współpracę z psychologiem
Rady dla rodziców posiadających dzieci nadpobudliwe psychoruchowo
1. Wydając polecenie mówiąc do dziecka koniecznie nawiąż z nim kontakt
wzrokowy. Polecenia powinny być krótkie i konkretne najlepiej dotyczące
jednej sprawy. (np. ułóż kredki, posadź misie na półce), komunikat
posprzątaj pokój jest dla nadpobudliwego malucha zbyt trudna do
zrozumienia.
2. Baw się razem z dzieckiem prostymi układankami puzzlami. Czytaj bajki
krótkie i zachęcaj dziecko do opowiedzenia ich treści.
3. Ograniczaj możliwości rozpraszania się – proponuj jedną zabawkę, nie
włączaj bajki w czasie posiłku ani głośnej muzyki w czasie zabawy.
4. Zwracaj się bezpośrednio do dziecka, ograniczaj mu czas wyznaczając
konkretne zadania ( zwłaszcza gdy maluch znajduje się w grupie
rówieśników zadbaj o stały, dość szczegółowy i konsekwentny rozkład dnia .
5. Atmosfera w domu powinna być spokojna i życzliwa.
6. Rozwiązujcie problemy związane z dzieckiem bez stosowania agresji i kar
fizycznych.
7. Zapewnij dziecku dużo ruchu na świeżym powietrzu.
8. Proponuj mu zabawy, w których może odnieść sukces i czerpać przyjemność
z samego przebiegu zabawy .
9. Zachęcaj dziecko do rysowania, malowania palcami, pędzlem, lepienia z
plasteliny budowania z klocków.
10. Słuchaj z dzieckiem spokojnej muzyki.
11. Ogranicz dziecku oglądanie telewizji i zabawę grami komputerowymi.
WSKAZANIA DLA RODZICÓW DZIECI NADPOBUDLIWYCH PSYCHORUCHOWO
W WIEKU
SZKOLNYM
1. Należy ustalić normy postępowania, które pomogą panować
dziecku nad swoją impulsywnością.
2. Zawsze należy stwarzać poczucie bezpieczeństwa i dać dziecku do
zrozumienia, że się je kocha, ale jest się konsekwentnym i
wymagającym.
3. Należy być konsekwentnym w ustalaniu reguł, obowiązków i w
karceniu.
4. Osoba dorosła powinna kontrolować swoje emocje w kontakcie z
dzieckiem, nie wolno jej reagować gwałtownie , wybuchowo.
5. Wymagania stawiamy w sposób klarowny, aby dziecko znało
swoje obowiązki i wiedziało jak ma się zachować w danej
sytuacji.
6. Obowiązki domowe powinny być dostosowane do jego możliwości.
Każdy przejaw chaosu eliminuje się, a chwali się za dobre
wykonanie zadania oraz docenia się trud włożony w pracę choćby
dziecko wykonało ją mniej dokładnie.
7. Ważne jest, aby dzienny rozkład zajęć dziecka był uporządkowany,
miał jasna strukturę: odpowiednią i tę samą porę wstawania,
oglądania telewizji oraz snu.
8. Należy ograniczyć czas oglądania telewizji, wyeliminować
programy o treści agresywnej z dużym ładunkiem emocji i szybką
akcją.
9. Przy odrabianiu lekcji eliminuje się dodatkowe bodźce, które
mogą rozpraszać ( radio, zabawki na biurku).
10. Nie zmuszać dziecka do jedzenia czegoś, co mu stanowczo nie
smakuje lub do noszenia garderoby, która mu się nie podoba.
11. Dziecko musi otrzymywać krótkie komunikaty: zamiast: „Znowu
nie schowałeś swojej kurtki do szafy ile razy mam ci powtarzać”
– trzeba mówić ,, schowaj kurtkę” lub „kurtka ’’i upewnić się czy
dziecko usłyszało poprzez stwierdzenia ,,proszę powtórz’’.
12. Warto nauczyć się odczytywać sygnały ostrzegawcze dziecka poprzedzające wybuch.
Spokojnie interweniować, aby uniknąć wybuchu, przez odwrócenie uwagi lub spokojnie
omówić konflikt.
13. W sytuacji konfliktowej nie należy zostawiać dziecka zbyt długo w napięciu
emocjonalnym, np. odsyłać je do własnego pokoju, odraczać karę. Rozwiązanie konfliktu
powinno nastąpić zaraz po sytuacji konfliktowej.
14. Należy codziennie poświęcić trochę czasu na rozmowę i wspólną zabawę .
15. Opiekunowie powinni też odnosić się do dziecka z wyrozumiałością i cierpliwością,
ponieważ jego zachowanie nie wynika ze złości, ale braku umiejętności kontrolowania swego
zachowania.
16. Kary fizyczne są niedopuszczalne. Jeżeli dziecko rzeczywiście zasłużyło na karę należy ją
zrealizować niezwłocznie po przewinieniu. Kara odroczona daje efekt negatywnego
wzmocnienia i pogarsza zachowanie dziecka.
17. Należy wyznaczyć dla dziecka osobny pokój lub część pokoju jako jego własny teren,
oraz miejsce do nauki, przed którym znajduje się czysta ściana, pozbawiona dodatkowych
elementów czy dekoracji.
18. Nieraz warto na jakiś czas przestać się nim zajmować – nie po to by je ukarać, lecz by
zarówno sobie, jak i jemu dać czas na ochłonięcie.
19. Zawsze rozmawiaj z dzieckiem tak, by przykuć jego uwagę- często zwracaj się do niego
po imieniu, patrz mu w oczy i używaj prostych słów..
20. Warto pamiętać o następującej maksymie: ,,Mów, co myślisz, myśl co mówisz i rób, co
obiecujesz zrobić’’ przy postępowaniu z dzieckiem nadpobudliwym.
Nadpobudliwość dziecka może powodować:
 Trudności w dostosowaniu się do wymagań nauczycieli
 Kłopoty w podporządkowaniu się regulaminowi szkolnemu
 Niekorzystne relacje między uczniem i nauczycielem
 Zagrożenie pozytywnych stosunków z kolegami
Opracowując program pracy z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo, należy pamiętać, że
proces uwagi jest wrażliwy na pewne czynniki:
 Stopień podobieństwa bodźców
 Trudność zadania
 Brak wprawy
 Doświadczenie
 Zagrożenie i niepokój
 Uprzedzenia i roztargnienie
 Nuda
 Przyzwyczajenie do określonego bodźca
Przykładowe formy terapii zajęciowej:
 Stemplowanie, kopiowanie, kalkowanie lub odrysowywanie figur geometrycznych
 Kredkowanie, wycinanie figur a następnie układanie z nich układanek
 Kolorowanie obrazków
 Rysowanie i malowanie różnymi technikami; malowanie pędzlem, gąbką, szmatką,
dziesięcioma palcami
 Wycinanie, wydzieranki z papieru
 Modelowanie w glinie, plastelinie
 Praca ze słomy, przeplatanki z kolorowych pasków papieru
 Wykonywanie ozdób i przedmiotów użytkowych z masy papierowej np. broszki, maskotki,
korale, kwiaty, pudełka, zabawki
 Ozdoby ze sznurka, kory drzewnej, żołędzie, kasztanów
 Loteryjki obrazkowe
 Tkactwo i hafciarstwo
WSKAZÓWKI DO PRACY NAUCZYCIELI Z DZIEĆMI NADPOBUDLIWYMI
PSYCHORUCHOWO W WIEKU SZKOLNYM
1. Na początku września należy ustalić reguły zachowania na lekcji.
2. Reguły powinny być proste, napisane np. na planszy.
3. Dopilnuj by dziecko przypomniało sobie reguły przed rozpoczęciem każdej aktywności.
4. Używaj jednoznacznych, spokojnych poleceń a nie próśb.
5 .W pracy z dzieckiem nadpobudliwym należy zachować spokój i
rozsądek. Nie można pozwolić by niepokój i nadruchliwość
dziecka udzielała się nauczycielowi. Jest to warunek niezbędny.
6. Należy wybrać mu miejsce w klasie, zwykle mówi się że uczeń
powinien siedzieć w pierwszej ławce jak najbliżej nauczyciela ale
nie zawsze się to sprawdza.
7. Uporządkować mu miejsce pracy (pusta ławka, nie rozpraszające
uwagi otoczenie).
8. Należy tolerować takie zachowania dziecka, które nie zaburzają
pracy w klasie – tzn. w obrębie ławki, nie odwracające uwagi
innych uczniów.
9. Nadruchliwość ucznia można wykorzystywać prosząc o
przyniesienie kredy, wytarcie tablicy – będzie to forma
rozładowania nadruchliwości i forma dowartościowania ucznia.
10 Gdy widać, że uczeń jest rozproszony, nieuważny należy zwrócić
mu uwagę dotknięciem, bezpośrednim zwróceniem się do niego.
11. Chwaląc dziecko poklep je po plecach, pogłaskaj po głowie.
12. Stosuj krótkie przerywniki w czasie lekcji – ćwiczenia poza ławką
będą korzystne dla całej klasy.
13. Po zajęciach ruchowych należy zastosować ćwiczenia wyciszające
np. relaksację lub ćwiczenia manualne: lepienie z plasteliny,
kolorowanie.
14. Zachowania ucznia, które są dla nauczyciela i/lub klasy
zdecydowanie nie do przyjęcia powinny być spisane w osobnym
dzienniczku w celu oceny stopnia ich uciążliwości i
intensywności (dla oceny medycznej), nie zaś w celu ukarania
dziecka.
15. Należy chwalić dziecko jak najczęściej nawet za osiągnięcia,
które wydają się nam oczywiste (samodzielnie napisana praca
klasowa).
16. Wszelkie uwagi wobec zachowania i pracy ucznia nie powinny
ranić jego uczuć, godności, upokarzać zwłaszcza w obecności
innych dzieci czy dorosłych.
17. W czasie prowadzenia lekcji należy opowiadać z entuzjazmem w
napięciu czasami przesadą oraz przeplatać nudne zadania
ciekawszymi.
18. Dziecko nadpobudliwe powinno pracować jednorazowo nad
mniejszymi partiami materiału, należy zmniejszyć obciążenie
programowe ucznia.
19. Polecenia dotyczące lekcji powinny być krótkie, ważniejsze
fragmenty akcentowane słownie, np. ,,uwaga’’ ,,to ważne’’
przydatne są proste diagramy, tabele.
20. W czasie sprawdzianów, samodzielnej pracy uczeń może mieć
trudności w zorganizowaniu sobie pracy – ustaleniu planu zadań i
realizowaniu go – należy mu pomóc podsuwając kolejne punkty
pracy.
21. Uczeń, który ma trudności z pamięciowym opanowaniem
materiału np. z historii, przyrody powinien mieć możliwość
przygotowania materiału w postaci punktów (kto?, co?, gdzie?
kiedy? co z tego wynikło?) także z całą klasą
Opracowała:
pedagog
mgr Angelika Wincenciak
Literatura:
1.