Pdf version

ARTYKUŁY ORYGINALNE
Mastocyty tryptazo- i chymazododatnie jako
potencjalny czynnik rokowniczy u chorych
na chłoniaka Hodgkina
Tryptase- and chymase-positive mast cells as possible prognostic factor in patients with
Hodgkin’s lymphoma
Barbara Rygoł1, Sławomira Kyrcz-Krzemień2, Jacek Pająk3, Piotr Konicki3, Elżbieta Kowal3, Teresa Gasińska1
1
Klinika Chorób Wewnętrznych i Chemioterapii Onkologicznej, Śląska Akademia Medyczna, Katowice
2
Katedra i Klinika Hematologii i Transplantacji Szpiku, Śląska Akademia Medyczna, Katowice
3
Katedra i Zakład Patomorfologii, Śląska Akademia Medyczna, Katowice
Streszczenie: Cele. Celem pracy było określenie związku między aktywnością mastocytów tryptazododatnich
(MCD-T) i chymazododatnich (MCD-C) a dynamiką procesu chorobowego u pacjentów z chłoniakiem Hodgkina.
Pacjenci i metody. Materiał badawczy stanowiły utrwalone w parafinie preparaty węzłów chłonnych pobrane od
72 chorych leczonych w Klinice Chorób Wewnętrznych i Chemioterapii Onkologicznej Śląskiej Akademii
Medycznej w Katowicach w latach 1990–2002. Badana grupa składała się z 44 mężczyzn i 28 kobiet w wieku 15–73 lat (śr. 36,5). Stosunek mężczyzn do kobiet wynosił 1,57:1. W próbkach wyróżniono 5 typów
histologicznych chłoniaka Hodgkina według klasyfikacji WHO. W badanej grupie całkowity czas przeżycia (overall
survival – OS) wynosił 3–169 miesięcy (śr. 64,5), a czas przeżycia wolny od objawów choroby (disease free
survival – DFS) wynosił 4–167 miesięcy (śr. 44,8). Materiał tkankowy oceniano histologicznie za pomocą
standardowego barwienia hematoksyliną i eozyną oraz odczynów immunohistochemicznych z użyciem
monoklonalnych przeciwciał. Do wizualizacji użyto zestawów ABC kit. Zabarwione preparaty oglądano
w powiększeniu x100 w celu znalezienia miejsc o największej koncentracji mastocytów, a następnie
w powiększeniu x200, dokonując oceny gęstości MCD-T i MCD-C w 10 wybranych polach widzenia
o powierzchni 0,152, a następnie obliczano średnią z 10 pól. Za reakcję dodatnią MCD-T i MCD-C uznano
wyraźny odczyn cytoplazmatyczny o charakterze ziarnistym. Wyniki. Największą średnią gęstość MCD-T i MCD-C
odnotowano w postaci NS (nodulor sclerosis), najmniejszą zaś w LD (lymphocyte depleted). Stwierdzono istotną
statystycznie różnicę pomiędzy MCD-T w postaci NS i LD (p = 0,0002). W badanej grupie największą gęstość
MCD-T i MCD-C stwierdzono w III stopniu zaawansowania, najmniejszą zaś w IV stopniu, nie wykazano jednak
statystycznie istotnych zależności między gęstościami MCD-T i MCD-C a stopniem zaawansowania klinicznego
oraz wiekiem i płcią. W badaniu oceniano OS w zależności od typu histologicznego. Najdłuższy całkowity czas
przeżycia stwierdzono w grupie z postacią MC (mixed cellularity), znacznie gorszy z postacią NS. Wnioski.
Gęstość mastocytów tryptazododatnich i chymazododatnich w analizowanej grupie chorych na chłoniaka
Hodgkina wykazuje związek z typem histologicznym. Zwiększona gęstość mastocytów tryptazododatnich
w postaci NS może mieć wpływ na gorsze rokowanie.
Słowa kluczowe: chłoniak Hodgkina, chymaza, mastocyty, rokowanie, tryptaza
Abstract: Aim of the study was to reveal potential prognostic factors in Hodgkin’s lymphoma (HL) patients by
means of assessment of the influence of mast cells on clinical characteristics of the disease. Patients and
methods. Paraffin-fixed lymph node biopsies taken from the group of 72 patients treated for Hodgkin’s
lymphoma in the Department of Internal Medicine and Oncological Chemotherapy of Silesian Medical Academy
in Katowice from 1990 to 2002. The analyzed group consisted of 44 men (age 16-73, mean 39.2) and 28 women
(age 15-73, mean 36.5) presenting with 5 histological types of HL according to WHO classification. Overall
survival (OS) for the group ranged from 3 to 169 month (mean 64.5) while disease-free survival (DFS) was from 4 to 167 months (mean 44.8). Tryptase and chymase-positive mast cell density was assessed in order to correlate
it with histological type, staging, sex and age of patients. Tissue specimens were immunohistochemically stained
for mast cell tryptase and counted at 200x magnification. Tryptase-positive mast cell density (MCD-T) was
assessed in 10 randomly selected fields and the score was averaged. Results. The highest density of MCD-T and
Mastocyty tryptazo- i chymazododatnie jako potencjalny...
27
ARTYKUŁY ORYGINALNE
MCD-C was observed in NS type while the lowest characterized LD. A statistically significant difference in MCD-T
was noted between NS and LD (p=0.0002). Despite the fact that increased density of MCD-T and MCD-T was
observed in stage III and the lowest in stage IV of the disease, no correlation was found between MCD and stage,
sex or age. Overall survival was assessed in correlation with histological type and showed to be longest in MC
and worst in NS type. Conclusions. Tryptase and chymase-positive mast cell density is related to histological
type of Hodgkin’s lymphoma. Increased mast cell density correlates with worse prognosis in patients with HL.
Keywords: chymase, Hodgkin’s lymphoma, mast cells, prognosis, tryptase
WPROWADZENIE
Pierwsze opisy chłoniaka Hodgkina, nazywanego do niedawna ziarnicą złośliwą, sporządził w 1832 roku. Thomas
Hodgkin, który na podstawie obrazu sekcyjnego rozpoznał
u 7 chorych uogólnioną limfadenopatię i splenomegalię, a następnie przedstawił hipotezę nowotworowego charakteru tej
choroby [1]. W 1865 roku Wilks, a w 1878 Greenfield opisali
zmiany histologiczne, zwracając szczególną uwagę na zajęcie
węzłów chłonnych przez proces o charakterze przewlekłego
odczynu zapalnego z towarzyszącym włóknieniem i obecnością
licznych komórek wielojądrzastych. Typowe cechy komórek
określili w roku 1889 Sternberg i Reed w roku 1902; opisali
oni wielkość oraz wygląd wielopłatowych jąder komórkowych
i prominentnych jąderek. Obecność komórek Hodgkina, Reeda
i Sternberga stała się obowiązkowym kryterium rozpoznania ziarnicy złośliwej, zwanej obecnie chłoniakiem Hodgkina
[2,3]. W chłoniaku Hodgkina wyróżnia się 2 główne podtypy
(klasyfikacja według WHO z 1999 r.): chłoniak Hodgkina
guzkowy – postać z przewagą limfocytów – LP (nodular
lymphocyte predominant Hodgkin lymphoma – NLPHL) oraz klasyczny chłoniak Hodgkina (classical Hodgkin lymphoma – CHL)
z postaciami: stwardnienie guzkowe (NS I, NS II) (nodular
sclerosis classical Hodgkin lymphoma – NSCHL), postać mieszana
(MC; mixed cellularity classical Hodgkin lymphoma – MCHL), bogaty w limfocyty (LR; lymphocyte-rich classical Hodgkin lymphoma – LRCHL) oraz zanik limfocytów (LD; lymphocyte-depleted
classical Hodgkin lymphoma – LDCHL) [4].
Chłoniak Hodgkina występuje z częstością 2–3,5 przypadków/100 000 osób rocznie, stanowiąc 8–12% wszystkich
nowotworów układu chłonnego [5]. Pomimo długoletnich
wieloośrodkowych badań etiologia chłoniaka Hodgkina nie
została wyjaśniona. Wiele wskazuje na istotną rolę czynników
infekcyjnych i środowiskowych, a także predyspozycji genetycznej w patogenezie chłoniaka Hodgkina [6-8]. Pierwotnie
sądzono, że chłoniak Hodgkina ma początek wieloogniskowy,
obecnie zakłada się początek jednoogniskowy, podkreślając, że
pierwotna lokalizacja pozawęzłowa należy do rzadkości.
Adres do korespondencji:
dr med. Barbara Rygoł, Klinika Chorób Wewnętrznych i Chemioterapii Onkologicznej,
Śląska Akademia Medyczna, ul. Reymonta 8, 40-029 Katowice, tel.: 600-28-28-96,
fax: 032-256-48-73, e-mail: [email protected]
Praca wpłynęła: 02.03.2007. Przyjęta do druku: 22.03.2007.
Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Pol Arch Med Wewn. 2007; 117 (1-2): 27-32
Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2007
28
Zmiany patologiczne w chłoniaku Hodgkina różnią się
od występujących w innych nowotworach złośliwych unikatowym składem komórkowym ze względu na zdecydowaną mniejszość nowotworowych komórek Hodgkina, Reeda
i Sternberga, stanowiących zaledwie 0,1–2,0% całego nacieku
ziarniczego [1]. Większość stanowi otoczenie nienowotworowe, w skład którego wchodzą tzw. komórki odczynowe, takie
jak limfocyty, histiocyty, granulocyty, komórki plazmatyczne,
fibroblasty i komórki tuczne. Wraz z progresją nowotworu ich
odsetek zmniejsza się na korzyść komórek Hodgkina oraz komórek Reeda i Sternberga.
W licznych doniesieniach przedstawia się zależności między obrazem histologicznym chłoniaka Hodgkina a objawami
klinicznymi i dynamiką procesu chorobowego. Niejednoznaczne są opinie dotyczące wartości rokowniczej poszczególnych
parametrów podścieliska w chłoniaku Hodgkina. Niezmiernie
istotne wydaje się określenie mechanizmów warunkujących
wzajemne interakcje elementów utkania podścieliska zmienionych chorobowo węzłów chłonnych oraz ich wpływu na metabolizm tkanki nowotworowej. W ostatnich latach zwrócono
uwagę na udział komórek tucznych w regulacji metabolizmu
nowotworu i wykazano bezpośredni związek pomiędzy ich
wzmożoną aktywnością a progresją choroby. Prawdopodobnym podłożem tego zjawiska może być interakcja między
receptorem CD-30, obecnym w komórkach Hodgkina oraz
komórkach Reeda i Sternberga, a ligandem CD-30L, charakterystycznym dla tryptazododatnich komórek tucznych
[9,10]. W badaniach in vitro wykazano stymulację komórek
Hodgkina, Reeda i Sternberga przez mastocyty na zasadzie
reakcji CD-30–CD-30L. Wydaje się, że zjawisko to odgrywa
istotną rolę również in vivo, nie wyklucza się jednak udziału
innych mediatorów wydzielanych przez mastocyty, takich jak
IL-9 i IL-13 [11].
Celem pracy było określenie związku między aktywnością
mastocytów tryptazo- i chymazododatnich a dynamiką procesu chorobowego u pacjentów z chłoniakiem Hodgkina.
PACJENCI I METODY
Materiał badawczy stanowiły utrwalone w parafinie preparaty węzłów chłonnych pobrane od 72 chorych leczonych
w Klinice Chorób Wewnętrznych i Chemioterapii Onkologicznej Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach w latach
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (1-2)
ARTYKUŁY ORYGINALNE
Tabela. Charakterystyka kliniczna badanej grupy
Histologia
n
M
K
Objawy –
grupy B
LP
3
3
0
3
NS
26
11
15
23
MC
LR
23
7
15
5
8
2
18
4
Stopień
zaawansowania
Odpowiedź
na leczenie
Liczba
zmarłych
2 – III
PR-2
3
8,1 ±3,4
2,8 ±0,2
1 – IV
NR-1
4 – II
CR-6
15
10,2 ±2,8
5,6 ±2,2
11 – III
PR-7
11 – IV
NR-13
6
7,9 ±2,7
3,9 ±1,8
0
6,5 ±2,1
3,9 ±1,5
8
4,1 ±1,3
2,3 ±1,4
5 – II
CR-15
14 – III
PR-3
4 – IV
NR-5
1–I
CR-4
3 – II
PR-3
MCD-T ±
odchylenie
standardowe
MCD-C ±
odchylenie
standardowe
1 – III, 2 – IV
LD
13
10
3
11
1 – II
CR-4
2 – III
PR-1
10 – IV
NR-8
CR – całkowita remisja, K – kobiety, LD – lymphocyte depletion, LP – nodular lymphocyte predominant, LR – lymphocyte-rich, M – mężczyźni,
MC – mixed cellularity, MCD-C – średnia gęstość mastocytów chymazododatnich, MCD-T – średnia gęstość mastocytów tryptazododatnich,
NR – brak remisji, NS – nodular sclerosis, PR – częściowa remisja
1990–2002. Badana grupa składała się z 44 mężczyzn i 28
kobiet w wieku 15–73 lat (śr. 36,5). Stosunek mężczyzn do
kobiet wynosił 1,57:1. W próbkach wyróżniono 5 typów histopatologicznych chłoniaka Hodgkina według klasyfikacji
WHO: typ LP – nodular lymphocyte predominant (n = 3), typ NS
– nodularsclerosis (n = 26), typ MC – mixed cellularity (n = 23),
typ LR – lymphocyte-rich (n = 7) oraz typ LD – lymphocyte depleted (n = 13). Charakterystykę kliniczną badanej grupy
przedstawiono w tabeli. U pacjentów nie stwierdzono chorób
alergicznych, autoimmunologicznych ani rozrostowych. W badanej grupie całkowity czas przeżycia (overall survival – OS)
wynosił 3–169 miesięcy (śr. 64,5), a czas przeżycia wolny od
objawów choroby (disease free survival – DFS) 4–167 miesięcy
(śr. 44,8). Zmarło 32 chorych. W leczeniu I linii stosowano
następujące schematy: MOPP (nitrogranulogen, winkrystyna,
prokarbazyna, prednizon) lub COPP (cykofosfamid, winkrystyna, prokarbazyna, prednizon) u 43 chorych, MOPP/ABV
(doksorubicyna, bleomycyna, winblastyna) lub COPP/ABV
u 24 chorych i ABVD (doksorubicyna, bleomycyna, winblastyna, dakarbazyna) u 5 chorych. Całkowitą remisję (CR) uzyskano u 29 (40,3%) chorych, częściową (PR) u 16 (22,2%),
a brak remisji (NR) u 27 (37,5%).
Materiał tkankowy poddano ocenie histopatologicznej ze
standardowym barwieniem hematoksyliną i eozyną oraz odczynami immunohistochemicznymi z użyciem monoklonalnych przeciwciał Novocastra (Anti-Human-Mast Cell Tryptase i Anti-Human-Mast Cell Chymase) w celu oznaczenia aktywności tryptazy i chymazy w ziarnistościach komórek tucznych. Do wizualizacji użyto zestawów ABC kit (Novocastra).
Zabarwione preparaty początkowo oglądano w 100-krotnym
Mastocyty tryptazo- i chymazododatnie jako potencjalny...
powiększeniu w celu znalezienia miejsc o największej koncentracji mastocytów tryptazododatnich (MCD-T) i chymazododatnich (HCD-C). Na kolejnym etapie wyniki barwień immunohistochemicznych oceniano z użyciem mikroskopu Nikon
Labophot 2 w 200-krotnym powiększeniu w celu oceny mastocytów tryptazo- i chymazododatnich. W każdym przypadku mastocyty tryptazo- i chymazododatnie zliczano w 10 wy­branych polach widzenia o powierzchni 0,152, a następnie obliczano średnią z 10 pól. Za reakcję dodatnią dla mastocytów
tryptazododatnich (MCD-T) i chymazododatnich (MCD-C)
uznano wyraźny odczyn cytoplazmatyczny o charakterze ziarnistym, zgodnie z instrukcją producenta przeciwciała.
Analizę statystyczną przeprowadzono w programie Statistica 6.0. W celu zbadania różnic między średnimi gęstościami
MCD-T i MCD-C w podgrupach definiowanych według typu
histopatologicznego i stopnia zaawansowania wykorzystano
testy analizy wariancji (ANOVA) oraz test Kruskalla i Wallisa. Różnice między średnimi gęstościami mastocytów MCD-T
i MCD-C w poszczególnych badanych grupach analizowano
z użyciem testu post hoc RIR Tukeya. Analizę przeżycia wykonano przy użyciu krzywych Kaplana i Meiera. Krzywe zostały skonstruowane dla przedziałów wartości średnich gęstości
MCD-T poniżej i powyżej 10,0 oraz gęstości MCD-C odpowiednio poniżej i powyżej 6,0. Wartość 10,0 i 6,0 przyjęto na
podstawie analizy rozkładu danej zmiennej w badanej grupie.
Do porównania dwóch krzywych przeżycia zastosowano test
F Coxa. W badaniu oceniano OS w zależności od typu histologicznego. Krzywe skonstruowano dla typu NS, MC i LD.
Typów LP i LR nie uwzględniono ze względu na uniemożliwiający analizę rozkład zmiennej czasu przeżycia. Do porównania
29
ARTYKUŁY ORYGINALNE
Ryc. 1. Mastocyty tryptazododatnie – typ NS (nodular sclerosis).
Barwienie Mast Cell Tryptase, powiększenie x200
że w jednostkowym polu widzenia mastocyty tryptazododatnie
występują w większych skupiskach niż chymazododatnie. Liczba mastocytów tryptazododatnich w polu widzenia wynosiła 2–
64, natomiast mastocytów chymazododatnich 2–48. Zaobserwowano, że mastocyty tryptazo- i chymazododatnie występują
w największych skupiskach w typie NS. W całej grupie średnia
gęstość MCD-T wynosiła 7,9 ±0,8, a MCD-C 4,2 ±0,5. Największą średnią gęstość MCD-T odnotowano w typie NS (10,2)
(ryc. 1), najmniejszą zaś w typie LD (4,1) (ryc. 2). Analogicznie
dla MCD-C: 5,6 w typie NS i 2,3 w typie LD. Stwierdzono istotną statystycznie różnicę między gęstością mastocytów tryptazododatnich w typie histopatologicznym NS i LD
(p = 0,0002). W badanej grupie największą średnią gęstość
MCD-T i MCD-C stwierdzono w III stopniu zaawansowania,
najmniejszą zaś w stopniu IV, nie wykazano jednak statystycznie istotnej zależności pomiędzy średnimi gęstościami MCD-T
i MCD-C a stopniem zaawansowania klinicznego oraz wiekiem i płcią.
Wyniki analizy przeżycia
W badaniu oceniano OS oraz DFS w zależności od liczby
mastocytów MCD-T i MCD-C. W badanej grupie nie stwierdzono statystycznie istotnych zależności między OS a gęstością
mastocytów MCD-T (p = 0,1) i MCD-C (p = 0,2) oraz między DFS a gęstością mastocytów MCD-C (p = 0,3). Zależność
DFS od gęstości mastocytów tryptazododatnich wykazywała
tendencję do istotności statystycznej (p = 0,06) (ryc. 3).
W badaniu oceniano OS w zależności od typu histopatologicznego. Wykazano statystycznie istotną różnicę między
3 krzywymi Kaplana i Meiera (p = 0,01). Najdłuższy całkowity czas przeżycia stwierdzono w grupie z typem MC, znacznie
gorszy z typem NS. Zwraca uwagę zbieżna częstość zgonów
osób z typem NS i LD w początkowym okresie choroby. Obliczone prawdopodobieństwo 10-letniego przeżycia chorych
z typem NS wynosi 40%, w przypadku typu MC zaś 60%
(ryc. 4).
Ryc. 2. Mastocyty tryptazododatnie – typ LD (lymphocyte depleted).
Barwienie Mast Cell Tryptase, powiększenie x400
trzech krzywych przeżycia i obliczenia statystyki testu wykorzystano procedurę Mantela.
WYNIKI
Ocena gęstości mastocytów
W badanej grupie oceniono mastocyty rozproszone w podścielisku nowotworowo zmienionych węzłów chłonnych. Największe zagęszczenie mastocytów stwierdzono wzdłuż naczyń
krwionośnych, w pasmach kolagenu w przypadku typu NS
oraz w ogniskach martwicy i w ich pobliżu. Zaobserwowano,
30
OMÓWIENIE
Wartość rokownicza poszczególnych parametrów histomorfologicznych w chorobie Hodgkina jest szeroko omawiana w piśmiennictwie [11-13]. Liczne prace dotyczą zależności
między obrazem histologicznym zmian ziarniczych a dynamiką procesu chorobowego, objawami klinicznymi i wynikami
badań laboratoryjnych [14,15]. W ostatnich latach podejmowano również próby oceny przydatności klinicznej pojedynczych parametrów histomorfologicznych, zarówno wśród komórek zmienionych nowotworowo, jak i towarzyszących im
elementów podścieliska [9,16,17]. Wydaje się, że niezmiernie
istotne dla poznania wspomnianych powyżej zależności jest
określenie mechanizmów warunkujących wzajemne interakcje
elementów utkania zmienionego chorobowo węzła chłonnego
oraz ich wpływ na metabolizm tkanki nowotworowej. Udo-
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (1-2)
ARTYKUŁY ORYGINALNE
Mastocyty tryptazo- i chymazododatnie jako potencjalny...
skumulowany odsetek przeżywających Kaplana i Meiera
kompletne ucięte
skumulowany odsetek przeżywających
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0
20
40
poniżej
60
80 100 120 140 160 180 200
czas
powyżej
Ryc. 3. Krzywe przeżycia wolnego od choroby (DFS) w zależności
od średniej gęstości mastocytów tryptazododatnich
skumulowany odsetek przeżywających Kaplana i Meiera
kompletne
ucięte
1,0
skumulowany odsetek przeżywających
skonalenie i coraz powszechniejsze wykorzystywanie badań
immuno­histochemicznych i molekularnych doprowadziło do
opisania szeregu zjawisk o cechach regulacji autokrynnej i parakrynnej, zachodzących pomiędzy zmienionymi nowotworowo komórkami a towarzyszącymi im elementami podścieliska
[9,10,18]. System ten, oparty na wzajemnych sprzężeniach
zwrotnych, wpływa na wzrost i różnicowanie komórek nowotworowych oraz tworzenie odczynów tkankowych, zarówno w utkaniu węzła chłonnego, jak i w odległych tkankach.
Szczegółowe poznanie tych procesów i stworzenie możliwości
ingerencji w nie na poziomie komórkowym może się stać przełomem w diagnostyce, rokowaniu i terapii zarówno chłoniaka
Hodgkina, jak i innych chorób rozrostowych układu limfatycznego.
Szczególną rolę w biologii chłoniaka Hodgkina przypisuje się mastocytom, przede wszystkim należącym do subpopulacji tryptazododatnich [19]. Pionierskie badania Molina
i wsp. [9,20] z lat 2001 i 2002 wykazały obecność licznych
MCD-T w podścielisku nowotworowo zmienionych węzłów
chłonnych. Przeprowadzona ocena ekspresji ligandu CD30-L
na poszczególnych elementach podścieliska wykazała, że
MCD-T sta­nowią najliczniejszy typ komórek wykazujących
ekspresję CD30-L, co wskazuje na ich bezpośrednie zaangażowanie w regulację metabolizmu komórek Hodgkina, Reeda
i Sternberga. Ponadto w badaniu in vitro wykazano stymulację komórek Hodgkina, Reeda i Sternberga przez MCD-T.
W dalszych badaniach autorzy wykazali związek ekspresji
tryptazy w komórkach tucznych z podtypem NS chłoniaka
Hodgkina, w którym większy naciek mastocytów tryptazododatnich korelował z gorszym czasem przeżycia wolnego od
choroby (DFS) [20].
W przeprowadzonym badaniu analizą objęto zarówno
subpopulacje mastocytów tryptazo-, jak i chymazododatnich.
Rola mastocytów chymazododatnich w procesie regulacji
wzrostu komórek Hodgkina, Reeda i Sternberga nie została
dotychczas opisana. Obserwowano ich współwystępowanie
z komórkami tryptazo­dodatnimi; w wielu badaniach obie
subpopulacje traktowane są jako jedna grupa MCD-T [18].
W badanym materiale we wszystkich typach histopatologicznych odnotowano większą średnią gęstości MCD-T w stosunku do MCD-C we wszystkich podgrupach. Stwierdzono
ponadto, że zarówno mastocyty tryptazododatnie, jak i chymazododatnie najliczniej występowały w typie NS chłoniaka
Hodgkina. Ich średnie gęstości wynosiły odpowiednio 10,2
dla MCD-T i 5,6 dla MCD-C. Mniejszą ich średnią gęstość
odnotowano w typie LP, MC i LR. Wyraźne zmniejszenie średniej gęstości zarówno MCD-T, jak i MCD-C zaobserwowano
natomiast w typie LD (4,1 dla MCD-T i 2,3 dla MCD-C).
Wykazano statystycznie istotną różnicę pomiędzy średnimi
gęstościami MCD-T w typach histopatologicznych NS i LD.
Podobnie było w przypadku MCD-C – również stwierdzono
istnienie znamiennej statystycznie różnicy pomiędzy średnimi
gęstościami MCD-C dla typów histopatologicznych NS i LD.
W badanej grupie nie wykazano natomiast statystycznie istotnej zależności pomiędzy średnimi gęstościami mastocytów
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
-0,1
0
20
grupa 1
40
60
80 100 120 140 160 180 200
czas
grupa 2
grupa 3
Ryc. 4. Krzywe przeżycia całkowitego (OS) dla typu NS, MC, LD
MCD-T i MCD-C a wiekiem i płcią badanych oraz stopniem
zaawansowania klinicznego.
W badaniu oceniano OS oraz DFS w zależności od średniej
gęstości MCD-T i MCD-C. Nie wykazano statystycznie istotnych różnic między OS i DFS a gęstością MCD-T i MCD-C.
Zależność DFS od gęstości MCD-T wykazywała tendencję do
istotności statystycznej (p = 0,06). Wynik ten może wskazywać
na potencjalną wartość zwiększonej gęstości MCD-T jako niekorzystnego czynnika rokowniczego w chłoniaku Hodgkina,
wskazana jest jednak jego ostrożna interpretacja.
31
ARTYKUŁY ORYGINALNE
W porównaniu z cytowanymi wcześniej pracami Molina
i wsp. [9,20] nie uzyskano tak jednoznacznych wyników. Wydaje się, że prawdopodobna przyczyna rozbieżności wynika
z liczebności badanych grup (123 i 72 przypadki). Do uzyskania pełnej wiarygodności konieczne jest przeprowadzenie prospektywnych badań obejmujących większe grupy pacjentów.
W związku z zaobserwowaną zależnością występowania
największej średniej gęstości MCD-T typu NS przeprowadzono analizę krzywych przeżycia Kaplana i Meiera w zależności
od typu histopatologicznego i stwierdzono krótszy czas całkowitego przeżycia w typie NS. Określone prawdopodobieństwo
przeżycia 10 lat u chorych z typem NS wynosiło 40%, w przypadku typu MC zaś 60%. Wynik ten (podobnie jak podany
wcześniej) sugeruje, że zwiększona gęstość MCD-T typu NS
może mieć wpływ na gorsze rokowanie w tej grupie chorych.
Wyniki tego badania należy potraktować jako wstęp do
dalszych obserwacji. W kolejnym badaniu planowane jest zebranie większej grupy chorych i weryfikacja stwierdzonych
zależności. Potwierdzenie w tych badaniach obserwacji i wyników analiz przedstawionych w niniejszym opracowaniu dałoby
podstawę do modyfikacji obowiązujących standardów postępowania w chłoniaku Hodgkina.
13. Glimelius I, Molin D, Armini R, et al. Bulky disaese is the most important prognostic
factor in Hodgkin’s lymphoma stage IIB. Eur J Haematol. 2003; 71: 327-333.
14. Poppema S. The diversity of the immunohistochemical staining pattern of SternbergReed cells. J Histochem Cytochem. 1980; 28: 788-791.
15. Küppers R, Klein U, Schwering I, et al. Identification of Hodgkin and Reed-Sternberg
cell-specific genes by gene expression profiling. J Clin Invest. 2003; 111: 529-539.
16. Aldinucci D, Poletko D, Nanni P, et al. Hodgkin and Reed-Sternberg cells express
functional c-kit receptors and interact with primary fibroblasts from Hodgkin disease-involved lymph nodes through soluble and membrane-bound stem cell factor.
Br J Haematol. 2002; 118: 1055-1064.
17. Axdorph U, Porwit-Macdonald A, Grimfors G, et al. Tissue eosinophilia in relation to
immunopathological and clinical characteristics in Hodgkin’s disease. Leuk Lymph.
2001; 42: 1055-1065.
18. Kangamo A, Takai S, Pawankar R. Regulation of chymase production in human mast
cell progenitors. J Allergy Clin Immunol. 2000; 106: 321-328.
19. Rygoł B, Kyrcz-Krzemień S, Pająk J. Udział mastocytów w patogenezie wybranych
schorzeń układu chłonnego. Pol Arch Med Wewn. 2003; 110 (9): 1051-1055.
20. Molin D, Edström A, Glimelius I, et al. Mast cell infiltration correlates with poor
prognosis in Hodgkin’s lymphoma. Br J Haematol. 2002; 119: 122-124.
WNIOSKI
Gęstość mastocytów tryptazo- i chymazododatnich w analizowanej grupie chorych na chłoniaka Hodgkina wykazuje
związek z typem histologicznym. Zwiększona gęstość mastocytów tryptazododatnich w postaci NS może mieć wpływ na
gorsze rokowanie.
PIŚMIENNICTWO
1. Mioduszewska O. Patologia chłoniaków i ziarnicy złośliwej. Pol J Patol. 1998; 49:
97-105.
2. Hjalgrim H, Askling J, Rostgaard K, et al. Hodgkin’s lymphoma. New Engl J Med.
2003; 14: 1324-1332.
3. Küppers R, Schwering I, Bräuninger A, et al. Biology of Hodgkin’s lymphoma. Ann
Oncol. 2002; 13 (suppl 1): 11-18.
4. Juszczyński P, Czyż J, Kalinka E, et al. Klasyfikacja histopatologiczna i czynniki prognostyczne w chłoniaku Hodgkina. Acta Haematol Pol. 2003; 34: 433-436.
5. Juszczyński P, Czyż J, Kalinka E, et al. Etiopatogeneza chłoniaka Hodgkina. Acta
Haematol Pol. 2003; 34: 277-286.
6. Diehl V, Thomas R, Re D. Part II: Hodgkin’s lymphoma – diagnosis and treatment.
Lancet 2004; 5: 19-26.
7. Jarret R, Krajeński A, Nagus B, et al. The Scotland and Newcastle epidemiological
study of Hodgkin’s disease: impact of histological review and EBV status on incidence estimates. J Clin Pathol. 2003; 56: 811-818.
8. Josting A, Raemarkers J, Diehl V, et al. New concepts for relapsed Hodgkin’s disease. Ann Oncol. 2002; 13 (suppl 1): 116-117.
9. Molin D, Fischer M, Xiang Z, et al. Mast cell express functional CD30-ligand and are
the predominant CD30L-positive cells in Hodgkin’s disease. Br J Haematol. 2001;
114: 616-623.
10. Hsu P, Hsu S. Autocrine growth regulation of CD30 ligand in CD30-expressing ReedSternberg cells; distinction between Hodgkin’s disease and anaplastic large cell
lymphoma. Lab Invest. 2000; 80: 1111-1119.
11. Fischer M, Bijman M, Molin D, et al. Increased serum levels of interleukin-9 correlate
to negative prognostic factors in Hodgkin’s. Lymph Leuk. 2003; 17: 2513-2516.
12. Kadin M, Agnarsson B, Ellingsworth L, Newcom S. Immunohistochemical evidence
of role for transforming growth factor beta in the pathogenesis of nodular sclerosing
Hodgkin’s disease. American J Pathol. 1990; 136: 1209-1214.
32
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (1-2)