Artykuł 06 (Mleczko_Januszewski).indd

NR 33
AN TRO PO MO TO RY KA
2006
STRUKTURA OBCIĄŻENIA TRENINGOWEGO
A POZIOM ROZWOJU FUNKCJONALNEGO
I MOTORYCZNEGO MŁODYCH PIŁKARZY
W TRZYLETNIM CYKLU SZKOLENIA
THE LEVEL OF TRAINING BALLAST OF THE YOUNG
FOOTBALL PLAYERS DURING THE THREE-YEAR
TRAINING PERIOD CONTRARY TO THE DEVELOPMENT
OF THEIR FUNCTIONAL AND MOTOR DEVELOPMENT
Edward Mleczko*, Jerzy Januszewski**, Renata Błyszczuk***
*** prof. dr hab., Katedra Teorii i Metodyki Lekkiej Atletyki AWF, Kraków, al. Jana Pawła II 78
*** prof. dr hab., Katedra Teorii Metodyki i Sportu AWF, Kraków, al. Jana Pawła II 78
*** mgr Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Tarnów, ul. Mickiewicza 8
Słowa kluczowe: Sprawność motoryczna, obciążenie treningowe, młodzi piłkarze, analiza
kanoniczna
Key words: Motor fitness, the training balast, the young football players, the canonical
analysis
Wstęp. Badania nad efektywnością szkolenia sportowego dzieci i młodzieży mają w Polsce długą tradycję.
Wnioski z nich wynikające przeważnie były oparte na uogólnieniach pojedynczych obserwacji lub eksperymentów, w których uczestniczyły grupy osobników trenujących i nietrenujacych.. Najczęściej z pomocą prostych
metod statystycznych wykazywano skuteczność stosowanego obciążenia treningowego w zakresie stymulacji
poziomu sprawności motorycznej i specjalnej. W niewielkim zakresie wykorzystywano do opracowania zebranych materiałów, oprócz analizy czynnikowej, wielozmiennowe modele statystyczne. We własnych badaniach
ciągłych podjęto próbę wykorzystania jednej z najbardziej złożonych metod statystycznych, nazywanych analizą
kanoniczną.
Cel badań. Celem badań własnych była ocena skuteczności pracy nad kształtowaniem poziomu rozwoju
sprawności motorycznej pod wpływem zastosowanego obciążenia treningowego dzieci, które zakwalifikowano
do szkolenia w klasach sportowych o profilu piłki nożnej.
Materiał i metody. Przedmiotem obserwacji ciągłych była grupa 50 chłopców z Tarnowa. Zostali oni zakwalifikowani w wieku 11 lat do V klasy sportowej o profilu piłka nożna. Zastosowano w niej autorską koncepcję treningu sportowego. Dokumentację wykonania zadań szkoleniowych (realizację struktury rzeczowej), wynikających
z planu etapowego rozwoju sportowego dzieci (struktury czasowej), prowadził w specjalnych dziennikach zajęć
trener. Dodatkowo każdy uczeń otrzymał notesik treningowy, w którym odnotowywał (w sposób bardzo prosty)
obecność na zajęciach oraz orientacyjny czas realizacji ćwiczeń. W ten sposób uzyskano dane o zrealizowanym
obciążeniu treningowym przez każdego ucznia klasy sportowej w strefach informacyjnej oraz energetycznej. Na
zakończenie każdego roku szkolnego przeprowadzono trzykrotnie (w czerwcu) pomiar sprawności motorycznej.
Badano ją testem Eurofit. Dodatkowo uwzględniono pomiar maksymalnego poboru tlenu zmodyfikowanym przez
Januszewskiego [24] testem Margarii i wsp. [27] .Do opracowania zależności między zmienną niezależną oraz
zmiennymi zależnymi zastosowano zasygnalizowaną we wstępie analizę kanoniczną. Do jej przeprowadzenia
wykorzystano pakiet programu komputerowego STATISTICA.
-
-
-
-
STRESZCZENIE • SUMMARY
-
– 69 –
Edward Mleczko, Jerzy Januszewski, Renata Błyszczuk
Wyniki. Wyniki badań własnych nad wpływem obciążenia treningowego na poziom sprawności motorycznej
młodych piłkarzy z klas sportowych, które uzyskano dzięki zastosowanej analizie kanonicznej, wykazały w trzech
latach obserwacji (2000-2003) wiele „ukrytych, złożonych zależności ”, pozwalających odpowiedzieć na pytania
o zakres i kierunek determinacji pomiędzy zbiorami zmiennych, zawierających kilka zmiennych niezależnych
(obciążenie treningowe) i zmiennych zależnych (struktura sprawności). Wgląd w strukturę złożonej determinacji,
przeprowadzany dzięki ww. analizie statystycznej w trakcie realizacji wieloletniego procesu szkolenia, okazał
się pomocny w kontroli procesu treningowego i jego korygowaniu.
Wnioski. W świetle uzyskanych wyników badań trudno uważać realizowaną koncepcję treningową za
optymalną dla osiągania pożądanych efektów w zakresie stymulowania rozwoju sprawności motorycznej dzieci
w wieku 11-13 lat, uprawiających piłkę nożną w zorganizowanym systemie szkolenia sportowego. Metoda
analizy korelacji kanonicznej może być cennym narzędziem ułatwiającym i obiektywizującym proces kontroli
treningowej.
Introduction. The research on the effectiveness of motor fitness sports training of children and the youth
has a long tradition in Poland. Simple statistical methods were frequently used to show the effectiveness of the
applied training load in the range of motor fitness stimulation. Multivariable statistical models were used only to
a small extent to analyse the collected material. In the author’s own continuous research an attempt was made
to apply one of the most complex statistical methods, the so called canonical analysis.
Aim of the work. The aim of the authors’ own research was to evaluate the effectiveness of the work to
modify the level of motor fitness development influenced by the applied training load of children who had been
accepted for sports training in sports classes with a football profile.
Material and Methods. A group of 50 boys from Tarnów were under constant observation. At the age of 11
they were admitted to the 5th sports grade with a football profile. The documentation of the training task accomplishment (completion of mater-of-fact structure), resulting from the stage plan of children’s sports development
(time structure) was recorded in the special register by the coach. Additionally, every student kept a training record
where the presence and approximate exercise completion time were noted down in a simple way in special tables.
In this way all the data was obtained on the realised training load by each student from the sports class in the
information and energetic areas. At the end of the school year, in June, the motor fitness was measured three
times. The Eurofit test was used to measure it and a measurement of the maximum oxygen intake was taken into
consideration carried out by the use of Margaria and co-workers’ test [27], which was modified by Januszewski
[26]. To work out the dependence between a non-dependent variable a) training load in the information area b)
training load in the energetic area (realised up to the moment of motor fitness measurement) and dependent
variable – a complex of motor abilities and physical efficiency indexes – a canonical analysis was applied. The
analysis was conducted using the STATISTICA computer programme.
Results. authors’ own research results concerning the influence of the training load on the level of young
football players’ motor fitness, obtained from canonical analysis, revealed, in a three-year observation period,
a great number of ‘hidden, complex dependences’, which enabled the authors to provide an answer to the question
regarding the range and direction of determination between sets of variables, containing several non-dependent
variables (training load) and dependent ones (fitness structure). The insight into a complex determination structure,
carried out due to the above mentioned statistical analysis applied in a multi-year training period, turned out to
be extremely helpful to control and correct the training process.
Conclusion. In the light of the research results a realised training conception cannot be treated as the optimum one to achieve the desired results concerning the motor fitness stimulation of children, aged 11-13, training
football in the organized sports training system. Canonical correlation analysis can be treated as a precious tool
making the training control easier and more objective.
Pomimo bardzo długiej już historii badań nad treningiem dzieci i młodzieży i wypracowania odpowiednich koncepcji szkoleniowych, a także powstania
wartościowych syntez dorobku badań empirycznych, których wyniki dały podstawę do opracowania programów metodycznych, nie wszystkie kwestie zostały do końca wyjaśnione. Nadal najsłabiej
jest rozwiązany problem wartości prognostycznej
cech tworzących model mistrza, a także zagadnie-
nie ich wytrenowalności [1]. Wiele kontrowersji budzi sposób stymulacji rozwoju mistrzostwa sportowego wyselekcjonowanych osobników na różnych
etapach ich szkolenia sportowego. Jak wiadomo,
wytrenowalność jest bardzo złożonym osobniczym
problemem [2]. Warunkuje go szereg czynników.
Wśród nich cztery można uważać za dominujące:
wiek, genotyp osobnika, odziedziczalność oraz siła
i jakość bodźca obciążeniowego. W działalności
praktycznej ich połączenie jest zadaniem niezwykle trudnym. Należy jednak zwrócić uwagę, że nie-
-
-
-
-
Wstęp
-
– 70 –
zależnie od metod postępowania, efekt szkolenia
sportowego jest zawsze wypadkową oddziaływania wielu bodźców. Jak dotąd, tylko w nielicznych
pracach badawczych wskazuje się na konieczność
uwzględnienia ww. obiektywnych praw w interpretacji wyników badań empirycznych, prowadzonych
na trenujących osobnikach w młodszych okresach
ontogenezy [3, 4, 5].
Dotychczas w naszym kraju do rzadkości należały prace, w których określono związki pomiędzy
charakterem treningu sportowego a rozwojem wyników na kolejnych etapach rozwoju mistrzostwa
sportowego. W Polsce dawno temu udało się Sozańskiemu [6] w pełni rozwiązać zasygnalizowany
problem w badaniach grupy młodych sportowców,
którzy osiągnęli poziom mistrzowski. Wydaje się, że
obecnie istnieją możliwości, pokonania trudności
w oszacowaniu obciążeń treningowych, rozumianych jako skumulowany zespół bodźców środowiskowych, wywołujących adekwatne do potrzeb zmiany w organizmie zawodników. Osiągnięto znaczny
postęp w pracach zmierzających do wypracowania
jednolitego sposobu pomiaru i rejestracji obciążeń
treningowych [7, 8]. Jego zaleta tkwi w możliwości
opracowania danych za pomocą programów komputerowych. Z powodzeniem stosuje się go do analizy obciążeń treningowych, realizowanych przez
wysoko kwalifikowanych sportowców. Jak dotąd,
w bardzo małym stopniu jest on wykorzystywany do
rozwiązania zagadnień dotyczących dokumentacji
i analizy obciążeń treningowych na etapie wszechstronnego i ukierunkowanego treningu dzieci. Najczęściej w tego rodzaju pracach obciążenie odnosi
się tylko do jednej jego składowej, jaką jest objętość
treningu.
Według doniesień amerykańskich pozytywne
efekty u dzieci przynosił trening o objętości wahającej się między 6-12 godzin tygodniowo [9].
Z obserwacji poczynionych w naszym kraju można
sądzić, że objętość powyżej 15 godzin tygodniowo
powodowała już nadmierne przeciążenie młodego
organizmu [10, 11]. Jeszcze w innych publikacjach
znaleźć można informacje, że właściwie zorganizowane szkolenie dzieci mogło mieć pożądany wpływ
na szybkość uczenia się techniki sportowej i rozwój
predyspozycji koordynacyjnych [12, 13, 14, 15, 16,
17].
W wyżej wymienionych, przyczynkowych badaniach nie zwrócono uwagi na problem dokumentowania i opracowywania danych o obciążeniach
treningowych dzieci wyselekcjonowanych do uprawiania piłki nożnej. Jak dotąd, nie podjęto się monitorowania w dłuższym czasie objętości i intensywności treningu uczniów szkolonych w zorganizowa-
nym systemie klas sportowych. Godzi się podkreślić,
że do rzadkości należą badania ciągłe osobników
uprawiających piłkę nożną w młodszych okresach
ontogenezy [16,17]. Wnioski z nich wynikające przeważnie były oparte na uogólnieniach pojedynczych
obserwacji lub eksperymentów, w których uczestniczyły grupy osobników trenujących i nietrenujacych. [12-14]. Najczęściej z pomocą prostych metod
statystycznych wykazywano skuteczność stosowanego obciążenia treningowego w zakresie stymulacji poziomu wspomnianej sprawności motorycznej
lub specjalnej [18]. W niewielkim zakresie wykorzystywano do opracowania zebranych materiałów,
oprócz analizy czynnikowej [19], wielozmiennowe
modele statystyczne [20,21,22] . We własnych badaniach ciągłych podjęto próbę wykorzystania jednej
z najbardziej złożonych metod statystycznych, nazywanych metodą analizy kanonicznej [23].
Cel badań
Celem badań własnych była ocena skuteczności
pracy nad kształtowaniem poziomu rozwoju sprawności motorycznej pod wpływem zastosowanego
obciążenia treningowego dzieci, które zakwalifikowano do szkolenia w klasach sportowych o profilu
piłka nożna.
Pytania badawcze
Czy zastosowaną koncepcję obciążenia treningowego młodych piłkarzy, w trzyletnim okresie ich szkolenia sportowego, można uważać za optymalną ze
względu na osiągnięte efekty w zakresie stymulacji
poziomu rozwoju sprawności motorycznej?
Hipotezy badawcze
Założono, że w zorganizowanym systemie szkolenia na każdym jego etapie zostanie zastosowany
adekwatny do potrzeb rozwijającego się organizmu
poziom obciążenia treningowego, który wywoła pożądane zmiany adaptacyjne. Potwierdzeniem tego
będzie wykazanie w analizie kanonicznej:
1. wysokiego zakresu determinacji zbioru zmiennych niezależnych względem zbioru zmiennych
zależnych (miara – współczynnik determinacji
i korelacji kanonicznej);
2. wysokiego wkładu zmiennych empirycznych do
zmiennych kanonicznych, prezentujących optymalny model ich dopasowania (wagi kanoniczne);
3. określonych wskaźników analitycznych, informujących o tym, które zmienne spośród nieza-
-
-
-
-
Struktura obciążenia treningowego a poziom rozwoju funkcjonalnego i motorycznego młodych piłkarzy...
-
– 71 –
Edward Mleczko, Jerzy Januszewski, Renata Błyszczuk
kanoniczną. Do jej przeprowadzenia wykorzystano
pakiet programu komputerowego STATISTICA.
Materiał i metody badań
Wyniki badań i dyskusja
Przedmiotem obserwacji ciągłych była grupa 50
chłopców z Tarnowa. Zostali oni zakwalifikowani
w wieku 11 lat do V klasy sportowej o profilu piłka nożna. Zastosowano w niej autorską koncepcję
treningu sportowego. Opracował ją i był odpowiedzialny za jej realizację trener I klasy, etatowo
związany z klubem sportowym. Przewidywała ona
udział dzieci - w wymiarze 6 godzin tygodniowo
– w zajęciach sportowych, które odbywały się na
obiektach klubu sportowego. Oprócz tego uczniowie przez 2 godziny tygodniowo brali udział w obowiązujących zajęciach wychowania fizycznego, prowadzonych w szkole podstawowej i w gimnazjum.
Poza tym uczestniczyli początkowo w rozgrywkach
międzyklasowych oraz turniejach na szczeblu powiatu (osiągając najwyższe lokaty w swojej kategorii
wiekowej). Później niektórzy z nich byli powoływani
do reprezentacji szkoły, uczestniczącej w wojewódzkich turniejach piłkarskich .
Dokumentację zadań szkoleniowych (realizację struktury rzeczowej), wynikających z planu
etapowego rozwoju sportowego dzieci (struktury
czasowej), prowadził w specjalnych dziennikach
zajęć trener. Dodatkowo każdy uczeń otrzymał notesik treningowy, w którym odnotowywał (w sposób
bardzo prosty) obecność na zajęciach oraz orientacyjny czas realizacji ćwiczeń. Takie informacje były
zbierane comiesięcznie przez współautorkę niniejszego doniesienia. Stanowiły one przedmiot analizy
oraz opracowania struktury obciążeń treningowych
według koncepcji Śledziewskiego [24] oraz Sozańskiego i Śledziewskiego [8]. W ten sposób uzyskano
dane o zrealizowanym obciążeniu treningowym
przez każdego ucznia klasy sportowej w strefach
informacyjnej oraz energetycznej.
Na zakończenie każdego roku szkolnego przeprowadzono trzykrotnie (w czerwcu) pomiar sprawności
motorycznej. Badano ją testem Eurofit [25]. Dodatkowo uwzględniono pomiar maksymalnego poboru tlenu
zmodyfikowanym przez Januszewskiego [26] testem
Margarii i wsp. [27] Zakres przeprowadzonych pomiarów zamieszczono w tabeli 1 oraz na rycinie 1.
Do opracowania zależności między zmienną
niezależną i obciążeniem treningowym w strefie
informacyjnej oraz energetycznej (zrealizowanym
do momentu badań sprawności motorycznej)
a zmiennymi zależnymi (kompleksem zdolności motorycznych oraz wskaźnikiem wydolności fizycznej)
zastosowano zasygnalizowaną we wstępie analizę
Poziom sprawności motorycznej w I, II i III roku
szkolenia a skuteczność obciążenia treningowego
w strefie informacyjnej i energetycznej młodych
piłkarzy
W tabeli 1 zaprezentowano wyniki analizy ww. metody statystycznej. W analizie „kanonu”, czyli podstawowego kierunku zależności, szukaliśmy nowej
funkcji najlepiej dopasowanej (reprezentującej) do
dwóch zbiorów zmiennych [28]. W celu określenia
zakresu równoczesnego wpływu zmiennych niezależnych (X = struktura obciążenia w strefie energetycznej i informacyjnej) na zbiór zmiennych zależnych (Y = elementy sprawności motorycznej) można wykorzystać współczynnik korelacji kanonicznej
i determinacji. Jak wiadomo, współczynnika tych
powiązań nie można interpretować w taki sposób,
jak np. korelację Pearsona i korelacje wielokrotne.
Jest to wskaźnik pomocniczy („techniczny”), który
informuje o tym, w jakim stopniu udało się maksymalnie skorelować parę zmiennych niezależnych
kanonicznych ze zbioru zmiennych niezależnych
i zależnych. Jego wartość rzutuje na stopień zaufania do współczynnika determinacji, który mówi
o zakresie ( procencie) wariancji całkowitej, wyjaśnianej w ramach przyjętego modelu analizy.
Wyniki tych badań wskazują, że tylko dla pierwszej zmiennej kanonicznej ww. wskaźnik syntetyczny
jest wysoki i dlatego będzie on przedmiotem analizy.
Jego istotności statystycznej nie stwierdzono tylko
w drugim badaniu i to w przypadku oceny zależności między pomiarami sprawności motorycznej
a obciążeniem w strefie energetycznej (CR=0,53)
i informacyjnej (CR=0,43). W tym przypadku świadczy to, że był źle dobrany model albo brak było
rzeczywistego powiązania między rozpatrywanymi
zbiorami. Przekładając to na język treningu sportowego należy przypuszczać, że brane pod uwagę
elementy obciążenia treningowego nie posiadały
większego znaczenia dla osiągania poziomu sprawności motorycznej badanych, adekwatnego do
obciążenia. W dużym stopniu upewnia nas o tym
współczynnik determinacji (R2c). W ww. badaniu,
kiedy w modelu uwzględniono zmienne obciążenia
w strefie energetycznej, jego wartość osiąga 28% ,
a kiedy przedmiotem zainteresowania jest obciążenie w strefie informacyjnej, nie przekracza 19%.
Poza tym zwraca uwagę bardzo niska wartość wskaźnika redundancji cząstkowej (czyli sumy nadmiaru
-
-
-
-
leżnych i zależnych (x, y) są najsilniej powiązane
i tworzą zależności funkcjonalne.
-
– 72 –
4
2
zwis na dr¹¿ku /
strength of arm
miêœnie brzucha /
abdominial force
VO2 max
bieg wahad³owy /
backward and forward run
bieg 10x5 m /
shuttle run
6
si³a statyczna /
static force
skok w dal /
broad jump
Z4 / V4
Z3 / V3
8
Z2 / V2
10
Z1 / V1
Struktura obciążenia treningowego a poziom rozwoju funkcjonalnego i motorycznego młodych piłkarzy...
I badanie /
research I
0
II badanie /
research II
–2
III badanie /
research III
–4
–6
–8
1
0
zwis na dr¹¿ku /
strength of arm
miêœnie brzucha /
abdominal force
VO2 max
bieg wahad³owy /
backward and forward run
bieg 10x5 m /
shuttle run
si³a statyczna /
static force
skok w dal /
broad jump
2
S / S - speciale
3
W / V-versatile
–10
I badanie /
research I
II badanie /
research II
III badanie /
research III
–1
–2
–3
–4
Ryc. 1. Wagi kanoniczne zmiennych z obszaru sprawności motorycznej i zmiennych reprezentujących obciążenia treningowe z zakresu
strefy informacyjnej i energetycznej
wszystkich zmiennych kanonicznych). W związku
z tym, uwzględniając ogół zmiennych kanonicznych
w ww. przypadku, przeciętny procent wyjaśnianej
wariancji – w branym pod uwagę zbiorze zmiennych, przy określonym drugim zestawie – zmiennych wynosił tylko 6%.
Podjęte działania przez trenera po uzyskaniu
wyników badań doprowadziły do zmiany koncepcji.
W trzecim badaniu wyraźnie poprawiły się współczynniki korelacji kanonicznej i determinacji w relacji sprawność motoryczna – obciążenie w strefie
informacyjnej CR = 0,76 (R2c = 58%) i w strefie energetycznej CR = 0,87 (R2c = 76%). Można było sadzić
o lepszym dopasowaniu treningu do pożądanego
modelu efektów treningowych w zakresie kształtowania sprawności motorycznej. O jego efektywności
-
-
-
-
Fig. 1. Canonical scales of variables from motor fitness area and variables representing the training load in energetic and in informative area
-
– 73 –
Edward Mleczko, Jerzy Januszewski, Renata Błyszczuk
Tabela 1. Wyniki analizy kanonicznej
Table 1. The results of the canonical analysis
Sprawność motoryczna / Motor fitness
Badania / Research
I
Strefa energetyczna / Energetic zone
1 zmienna jednego zbioru / 1 one set variable
III
Z1
–0,12
3,86
–0,45
Z2
–2,26
1,41
9,13
Z3
2,15
–4,83
0,97
Z4
1,20
0,32
–8,95
Korelacje kanoniczne / Canonical correlations
0,74*
0,53
0,87
Redundancja całkowita / Total redundancy
13,74%
6,88%
23,40%
Redundancja drugiego zbioru / Second set redundancy
9,59%
4,36%
5,41%
Współczynnik determinacji / Determination coefficient
54%
28%
76%
1 zmienna jednego zbioru / 1 one set variable
V1
Skok w dal / Broad jump
Siła statyczna / Static force
Bieg 10x5 m / 10 x 5 m shuttle run
Bieg wahadłowy / Backward and forward run
0,32
–0,41
-0,46
–0,72
0,10
0,09
0,05
–0,04
–0,02
0,63
0,33
0,43
-0,17
0,01
0,66
Mięśnie brzucha / Abdominal force
0,55
0,24
0,62
Zwis na drążku / Strength of arm
0,01
0,46
–1,29
0,44
–3,25
–1,43
2,30
0,03
0,43
0,76*
VO2 max
1 zmienna jednego zbioru / 1 one set variable
Strefa informacyjna / Information zone
II
U1
U1
W-Wszechstronne / V-Versatile
S-Specjalne / S-Special
Korelacje kanoniczne / Canonical correlations
0,71*
Redundancja całkowita / Total redundancy
–1,03
10,29%
3,38%
11,38%
Redundancja drugiego zbioru / Second set redundancy
9,21%
2,75%
7,49%
Współczynnik determinacji / Determination coefficient
51%
19%
58%
1 zmienna jednego zbioru / 1 one set variable
V1
Skok w dal / Broad jump
-0,29
0,32
Siła statyczna / Static force
0,44
0,60
0,18
Bieg 10x5 m / 10 x 5 m shuttle run
0,02
–0,26
–0,45
-0,58
–0,37
–0,79
0,14
0,09
–0,70
–0,62
–0,55
–0,47
0,01
–0,42
–0,79
Bieg wahadłowy / Backward and forward run
VO2 max
Mięśnie brzucha / Abdominal force
Zwis na drążku / Strength of arm
–0,16
* Korelacja istotna statystycznie
Jakość składowych struktury obciążenia
treningowego i sprawności motorycznej w trzech
latach szkolenia młodych piłkarzy w świetle
w wyników analizy kanonicznej
W analizie kanonicznej wiele ważnych informacji dostarczają nam wagi kanoniczne. Im więk-
sza ich bezwzględna wartość, tym większy wkład
(dodatni lub ujemny) danej zmiennej do zmiennej
kanonicznej [28]. Aby ułatwić porównanie między
analizowanymi parametrami, zostały one poddane wystandaryzowaniu na średnią (0) i odchylenie
standardowe (1).
Jak wynika z danych przestawionych w tabeli 1 oraz z wyników zaprezentowanych na rycinie
1, w modelu obciążenia w strefie energetycznej –
sprawność motoryczna, największy wkład ze zbioru
zmiennych tego obciążenia (U1) w I i III roku treningów wniosły ćwiczenia angażujące tlenowy i beztlenowy mechanizm przemian metabolicznych: Z2,
-
-
-
-
świadczyć mógł jednak udział poszczególnych składowych obciążenia i badanego zakresu sprawności
motorycznej w zmiennych kanonicznych. W badaniach własnych starano się taki problem rozwiązać
z wykorzystaniem wag kanonicznych
-
– 74 –
Struktura obciążenia treningowego a poziom rozwoju funkcjonalnego i motorycznego młodych piłkarzy...
zbioru sprawności motorycznej (V1) do zmiennej
kanonicznej – podobnie jak w poprzednim przypadku – można stwierdzić, że występuje duże zróżnicowanie wag kanonicznych w poszczególnych
badaniach. Najczęściej najwyższe ich bezwzględne
wartości posiadały zmienne charakteryzujące zdolności siłowe i wytrzymałościowe, a najniższe (z wyjątkiem ostatniego badania) - zdolności zwinnościowe. W związku z powyższym można sądzić, że
realizowane obciążenie w strefie informacyjnej nie
sprzyjało, szczególnie w pierwszych dwóch latach
szkolenia, rozwojowi pożądanego poziomu zdolności motorycznych. Dopiero po zmianie koncepcji szkoleniowej w trzecim roku obserwacji można
doszukać się pozytywnych skutków treningowych.
Warto zaznaczyć, że były one m.in. rezultatem dyskusji podjętej przez trenera z prowadzącymi obserwacje naukowe.
Wnioski
1. Wyniki badań własnych nad wpływem obciążenia treningowego na poziom sprawności motorycznej młodych piłkarzy z klas sportowych,
które uzyskano dzięki zastosowanej analizie kanonicznej, wykazały w trzech latach obserwacji
(2000-2003) wiele „ukrytych, złożonych zależności ”, pozwalających odpowiedzieć na pytania
o zakres i kierunek determinacji pomiędzy zbiorami zmiennych, zawierających kilka zmiennych
niezależnych (obciążenie treningowe) i zmiennych zależnych (struktura sprawności).
2. Wgląd w strukturę złożonej determinacji, przeprowadzany dzięki ww. analizie statystycznej
w trakcie realizacji wieloletniego procesu szkolenia, okazał się pomocny w kontroli procesu
treningowego i jego korygowaniu.
3. W świetle uzyskanych wyników badań trudno
uważać realizowaną koncepcję treningową za
optymalną dla osiągania pożądanych efektów
w zakresie stymulowania rozwoju sprawności
motorycznej dzieci w wieku 11-13 lat, uprawiających piłkę nożną w zorganizowanym systemie
szkolenia sportowego.
4. Metoda analizy korelacji kanonicznej może być
cennym narzędziem ułatwiającym i obiektywizującym proces kontroli treningowej.
-
Z3, Z4. W drugim badaniu obniżyła się wartość wagi
kanonicznej tylko zmiennej Z4 (ćwiczenia angażujące beztlenowy, niekwasomlekowy metabolizm
mięśniowy), a wzrosło znaczenie środków o bardzo
niskiej intensywności Z1. (Był to najsłabiej dopasowany model powiązań zmiennych zależnych z niezależnymi). Ogólnie należy stwierdzić, że we wszystkich badaniach ujawnił się duży wkład większości
stosowanych środków treningowych do zmiennej
kanonicznej. Był to więc pod tym względem bardziej trening wszechstronny niż specjalistyczny. Jakie były jego efekty w postaci osiągnięć w poziomie
sprawności motorycznej?
Uwzględniając bezwzględne wartości wag kanonicznych w zespole drugim V1, należy stwierdzić,
że wysoki wkład do zmiennych kanonicznych posiadały głównie parametry empiryczne, prezentujące poziom zdolności siłowych (głównie kończyn
dolnych i tułowia) oraz zdolności wytrzymałościowych. Najsłabszy wkład we wszystkich badaniach
miały zdolności siłowe kończyn górnych oraz – co
można uznać za zaskakujące – zdolności zwinnościowe (bieg 10 x 5 m). Byli to przecież potencjalni
piłkarze, u których potencjał zwinnościowo-szybkościowy jest bardzo ważny! W związku z tym trudno
byłoby wysoko ocenić efekt wytrenowania struktury
sprawności motorycznej.
Jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli 1 i na rycinie 1, sygnalizowana wcześniej zmiana koncepcji treningowej w III roku treningu nie
przyniosła pożądanych skutków w zakresie zmiany
struktury potencjału sprawnościowego młodych piłkarzy. Wzrósł jedynie wskaźnik wkładu tych samych
zmiennych zależnych do zmiennych kanonicznych.
Taką sytuację odzwierciedlały współczynniki korelacji kanonicznej i determinacji. Nadal najniższą
wartość wagi kanonicznej posiadał pomiar zdolności zwinnościowo-szybkościowych (bieg 10 x 5 m).
Powyższe informacje zostały przekazane trenerowi
zawodników.
Biorąc pod uwagę drugi model zmiennych niezależnych (U1) – obciążenie treningowe w strefie
informacyjnej i zależnych (V1)– sprawność motoryczną, to daje się zauważyć wysoki wkład ćwiczeń
specjalnych w pierwszym badaniu oraz ćwiczeń
ogólnych w badaniu drugim i trzecim (tab. 1, ryc.
1). Następnie porównując udział zmiennych ze
[1]
[2]
Sozański H, Zaporożanow WA: Kierowanie jako czynnik
optymalizacji treningu. Warszawa, RCMSzKFiS, 1993.
Szopa J, Mleczko E, Żak S: Podstawy antropomotoryki
Kraków-Warszawa, . PWN, 1996.
[3]
[4]
-
-
-
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
-
– 75 –
Sozański H: Sport dzieci i młodzieży – poglądy i kontrowersje. Sport Wyczynowy; 1981; 8-9.
Szopa J, Śrutowski A: Próba odrębnego oszacowania efektów doboru wstępnego oraz zwiększonej
Edward Mleczko, Jerzy Januszewski, Renata Błyszczuk
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
[28]
-
-
-
-
[15]
aktywności ruchowej w przebiegu rozwoju somatycznego, funkcjonalnego i sprawności motorycznej
uczniów klas sportowych między 11 a 14 rokiem życia.
Wydawnictwo Monograficzne, Kraków, AWF, 1990;
41.
Zaporożanow W, Sozański H:. Dobór i kwalifikacja do
sportu. Warszawa, COS – RCMSzKFiS. Biblioteka Trenera, 1997.
Sozański H: Zróżnicowanie rozwoju sportowego
młodocianymi zawodników w zależności od rodzaju
treningu. Warszawa, AWF, 1986.
Sozański H, Śledziewski D (red.): Technologia dokumentowania i opracowania danych o obciążeniach
treningowych. Warszawa, RCMSzKFiS, Biblioteka
Trenera, 1988.
Sozański H, Kosmol A, Śledziewski D: Komputerowe
opracowanie danych obciążeniach treningowych.
Piłka nożna – przykłady analizy obciążeń; w Sozański H,
Śledziewski D (red.): Obciążenia treningowe dokumentowanie i opracowanie danych. Warszawa, Biblioteka
Trenera, RCMSKFiS, 1995: 262-283.
Malina RM: Wpływ ćwiczeń fizycznych na niektóre
tkanki, rozmiary i funkcje organizmu w trakcie rozwoju
osobniczego. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1980; 1.
Ziemilska A, Sozański H: Sport dzieci i młodzieży; w
II Kongres Naukowy Kultury Fizycznej. Wydawnictwo
CPBO nr 08.16 . Z warsztatów badawczych. Warszawa,
AWF, 1987.
Ziemilska A: Wpływ intensywnego treningu gimnastycznego na rozwój somatyczny i dojrzewanie dzieci. AWF,
Warszawa, 1981.
Zimmerman K: Trening zdolności koordynacyjnych
u młodych sportowców w wieku 15-16 lat; w Sozański
H, Ziemilska A (red.): Sport wyczynowy dzieci i młodzieży – krytyka i obrona. Z warsztatów badawczych.
Warszawa, AWF, 1984; 61- 74.
Szopa J, Szczepanik M: Wpływ ukierunkowanego
treningu na rozwój predyspozycji koordynacyjnych
oraz szybkość leczenia się ruchów u młodych siatkarzy.
Wydawnictwo Monograficzne, Kraków, AWF, 1993.
Waade B, Chróścielewski J, Przybylski S: Dynamika
zmian poziomu koordynacji ruchowej u dzieci w czteroletnim okresie wstępnego szkolenia pływackiego;
w Migasiewicz J, Zatoń K (red.): Sport pływacki i lekkoatletyczny w szkole. Wrocław, AWF, 2001.
Stępiński M, Zwierko T, Florkiewicz B, Dębicka J: Wpływ
maksymalnych wysiłków szybkościowych na zmiany poziomu sprawności technicznej u młodocianych piłkarzy
nożnych; w Tyka A, Z. Szyguła, W Gawroński (red.): Tre-
-
– 76 –
ner piłki nożnej – wybrane zagadnienia z teorii i praktyki
treningu sportowego. Medicina Sportiva, 2004; 8: 1.
Gargula L: Wpływ rocznego ukierunkowanego treningu
koordynacyjnego na zmianę poziomu wskaźników koordynacyjnych i technicznych u wysokokwalifikowanych
zawodników w wieku 15-16 lat; w Tyka A, Szyguła
Z, Gawroński W (red.): Trener piłki nożnej – wybrane
zagadnienia z teorii i praktyki treningu sportowego.
Medicina Sportiva, 2004; 8, 1.
Stępiński M: Wpływ szkolenia wstępnego na rozwój
zdolności motorycznych oraz efektywność nauczania
techniki piłkarskiej u chłopców między 11a 13 rokiem
życia. Praca doktorska, Katowice, AWF, 2005.
Tyka A, Szyguła Z, Gawroński W: Medicina Sportiva.
Wydanie specjalne, 2004; 8, 1: 201-260.
Januszewski J. Mleczko E. Analiza czynnikowa w świetle badań porównawczych. Antropomotoryka, 2003; 25:
25-38.
Pruski L: Matematyczne i komputerowe metody optymalizacji taktyki sportowej. Warszawa, Instytut Sportu:
1984; 5.
Ryguła I (red.) Diagnostyka przygotowania zawodników
do gry w piłkę nożną. Katowice, AWF, 1988.
Ryguła I (red.) Elementy teorii, metodyki, diagnostyki
i optymalizacji treningu sportowego. Katowice, AWF,
2000.
Brzeziński J (red) Wielozmiennowe modele statystyczne
w badaniach psychologicznych. PWN, Warszawa-Poznań, 1987.
Śledziewski D: Piłka nożna; w Sozański H, Śledziewski
D (red.): Obciążenia treningowe, dokumentowanie i
opracowanie danych. Warszawa, RCMSKFiS, Biblioteka
Trenera, 1995: 169-178.
Eurofit. European Test of Physical Fitness. Council of
Europe Committee for the Development of Sport,
Strasbourg, 1993.
Januszewski J: Pomiar zdolności wysiłkowej dziewcząt i chłopców w wieku szkolnym zmodyfikowanym
testem Margarii. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1981;
1: 3-12.
Margaria R, Aghemo P, Rowelli E: Indirect determination of maximal O2 consuption in man. Journal Applied
Physiology, 1965; 20: 1070.
Nosol CzS: Interpretacja zależności między zbiorami
zmiennych w ramach modelu analizy kanonicznej;
w Brzeziński J (red): Wielozmiennowe modele statystyczne w badaniach psychologicznych. Warszawa-Poznań, PWN, 1987: 152-170.