Postulaty rzemiosła dotyczące rozwoju kształcenia zawodowego

P
rzez ostatnie lata poświęcaliśmy za mało uwagi
szkolnictwu zawodowemu. Jeszcze w tym roku
minister
edukacji
rozpocznie
program
odbudowy szkolnictwa zawodowego wspólnie z
przedsiębiorcami.
– z expose premier rządu RP Ewy Kopacz, 3.11.2014 r.
Forum Edukacji Zawodowej i Gospodarki
Warszawa, dnia 26 listopada 2014 r. - ZWIĄZEK RZEMIOSŁA POLSKIEGO
Postulaty rzemiosła
dotyczące rozwoju kształcenia zawodowego
Rozwój gospodarki opartej na wiedzy stanowi główny warunek poprawy
konkurencyjności polskich przedsiębiorstw. Powszechnie wiadomo, że wymaga to znacznej
poprawy kwalifikacji ogólnych i zawodowych polskiego społeczeństwa. Edukację zawodową
zarówno młodzieży, jak i dorosłych uznać należy za najwyższy priorytet rozwoju społecznogospodarczego Polski. Ograniczenia kształcenia i faktyczna degradacja szkolnictwa
zawodowego wzbudzają poważne zastrzeżenia. Ignorują one, bowiem realia rynku pracy i
doświadczenia najbardziej rozwiniętych krajów Europy. Polska potrzebuje dobrze
przygotowanych absolwentów szkół wyższych, ale także więcej wysoko kwalifikowanych
rzemieślników, techników i robotników, którzy umożliwią osiągnięcie wysokiej
produktywności i usług.
W ocenie środowiska rzemieślniczego jest wiele problemów, które utrudniają
powiązanie rynku pracy ze sferą edukacji, w tym ofertą edukacyjną rzemiosła w zakresie
kształcenia wykwalifikowanych kadr dla gospodarki. Rzemiosło buduje trwały kapitał
społeczny i gospodarczy, pielęgnując przy tym tradycje i korzystając z doświadczeń pokoleń
patrzy w przyszłość. Jakość, niepowtarzalność, pasja, elastyczność, kreatywność,
innowacyjność na miarę potrzeb firmy i jej klientów, relacje mistrz-uczeń, szacunek dla
pracy, otwartość na potrzeby społeczności lokalnych – to jego wizytówka i misja.
Związek Rzemiosła
kształcenia zawodowego:
Polskiego
przedstawia
następujące
postulaty
dotyczące
Upowszechnienie systemu kształcenia dualnego, z faktyczną rolą dla organizacji
pracodawców, jako gwarantów jakości tego procesu oraz prawnym zdefiniowaniem
takiej formy kształcenia zawodowego.
Zmiany w systemie kształcenia zawodowego nie mogą mieć wyłącznie charakteru
koniunkturalnego, wynikającego z nowej perspektywy finansowej – to ona jest szansą na to
by utrwalić i wzmocnić dobrze funkcjonujące rozwiązania i rozszerzać je na inne sektory
gospodarki.
Działania organizacji rzemiosła dotyczące angażowania pracodawców do udziału w
kształceniu zawodowym, aby jak najlepiej przygotowywać absolwentów szkół zawodowych
aktywnego uczestnictwa w rynku pracy nie są planowane, one są przez rzemiosło aktualnie
realizowane. Liczymy na to, że lepsze przygotowanie adeptów przyczynia się także do
rozwoju ich talentów, a w konsekwencji także do wzrostu innowacyjności gospodarki.
str. 1
Dlatego uzasadnione jest umiejscowienie tego systemu w centrum dualnego kształcenia
zawodowego i jednoznaczne potwierdzenie roli izb rzemieślniczych i cechów w tym procesie.
Związek Rzemiosła Polskiego wyraża przekonanie o potrzebie gruntowania w
systemie prawa polskiego kształcenia zawodowego, organizowanego równolegle w szkole i
u pracodawcy. Pojęcie „kształcenia dualnego” jest obecnie przywoływane w ramach dyskusji
publicznych często w sposób nieuprawniony, bez uwzględnienia podstawowego elementu,
jakim jest nauka bezpośrednio u pracodawcy równolegle (przemiennie) z kształceniem
teoretycznym. Taka sytuacja wskazuje na potrzebę pilnego wprowadzenia zmian
legislacyjnych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie praktycznej nauki
zawodu, gdzie w sposób jednoznaczny zostanie określone, iż dualne kształcenie dotyczy
uczniów szkół zawodowych, którzy zajęcia praktyczne mają zorganizowane u pracodawców
na bazie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Taka forma organizacji ma też
istotny wpływ na relacje czasu, jaki jest przeznaczany na kształcenie teoretyczne i
praktyczne u pracodawcy.
Niewłaściwe pojmowanie kształcenia dualnego może doprowadzić do jego wypaczenia i
doprowadzić do wdrażania w Polsce „rozmytego” systemu edukacji zawodowej, co
uniemożliwi poprawę jego efektywności.
Wdrażania zaleceń UE dotyczących wzmacniania kształcenia jako instrumentu walki
z bezrobociem – powinno odbywać się bez marginalizowania sprawdzonego w Polsce i
docenianego w Europie systemu dualnej nauki zawodu realizowanej z udziałem rzemiosła
oraz potwierdzania kwalifikacji zawodowych w trybie egzaminów czeladniczych i
mistrzowskich.
Obecnie rzemiosło oferuje młodzieży i dorosłym praktyczną naukę zawodu w naturalnym
środowisku pracy, zapewniając im mocną pozycję na polskim i zagranicznych rynkach pracy.
Rzemieślnicy zatrudniają w celu przygotowania zawodowego ponad 76 tysięcy uczniów - to
ogromne wsparcie dla Państwa, tak w wymiarze organizacyjnym jak i finansowym.
Pozytywne efekty tej formy kształcenia zawodowego osiągane są dzięki wypracowanej przez
lata formule wsparcia rzemieślników szkolących uczniów przez organizacje rzemiosła. Rola
nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego młodocianych pracowników, mająca
na celu pomoc nie tylko szkolących rzemieślników, ale także młodzieży uczącej się w
rzemiośle, przypisana jest organizacjom rzemiosła w trybie ustawy.
Biorąc pod uwagę doświadczenia innych krajów realizujących dualne kształcenie zawodowe
takie pośrednictwo jest istotnym ogniwem wspomagającym budowanie współpracy
pracodawców ze szkolnictwem. Baza blisko 25 tysięcy rzemieślników, średnio
zatrudniających trzy osoby, którzy dzisiaj aktywnie i skutecznie uczestniczą w procesie
szkolenia zawodowego to poważny potencjał.
Dzisiejsza epoka to czas intensywnych zmian, ale nie powinny one prowadzić do osłabiania
tego, co wypracowano z ogromnym zaangażowaniem społecznym i co dzisiaj możemy
określić, jako dorobek polskiego systemu edukacji. Szkolenie zawodowe z udziałem
rzemiosła (dualna formuła) jest modelem, który potrafi elastycznie odpowiadać na zmiany
gospodarcze i dlatego współpraca polskiego rzemiosła ze szkolnictwem zawodowym jest
dzisiaj obiektem żywego zainteresowania także krajów UE.
str. 2
Kwalifikacje: świadectwo czeladnicze i dyplom mistrzowski w krajowym systemie
kwalifikacji zawodowych
Z niepokojem obserwujemy pomijanie w dyskusjach społecznych na temat systemu
egzaminów państwowych, kierowanych przez resort edukacji, ścieżki potwierdzania
kwalifikacji zawodowych przed komisjami egzaminacyjnymi izb rzemieślniczych. Takie
podejście kształtowane w regionach wskutek coraz częstszych komentarzy o
konkurencyjności państwowych ośrodków egzaminacyjnych, jakimi są OKE i izby
rzemieślnicze powoduje niezdrową atmosferę – podkreślaną oficjalnym stanowiskiem MEN
wyartykułowanym w opinii do założeń nowelizacji ustawy o promocji zatrudnienia i
instytucjach rynku pracy (tam resort o konkurencji ze strony izb rzemieślniczych mówi
wprost). Antagonizowanie takiej sytuacji uważamy za nieuzasadnione.
Rzemiosło z mocy prawa - ustawy o rzemiośle zajmuje się formalnym potwierdzaniem
kompetencji i wiedzy zawodowej nabywanej w różnych kontekstach nauki tj. nauki formalnej,
poza formalnej i nieformalnej. To nie jest konkurencja, ale wypełnianie mapy kwalifikacji
oczekiwanych na rynku pracy.
Związek Rzemiosła Polskiego zdecydowanie opowiada się za tym, aby Zintegrowany
System Kwalifikacji z mocy obowiązującego prawa przyjął kwalifikacje czeladnika i mistrza
na analogicznych warunkach, jak kwalifikacje uzyskiwane na bazie ustawy o systemie
oświaty i ustawy o szkolnictwie wyższym.
Ścieżka uzyskiwania kwalifikacji zawodowych w postaci: świadectw czeladniczych i
dyplomów mistrzowskich w efekcie egzaminów przeprowadzanych przez komisje
egzaminacyjne izb rzemieślniczych, jest sprawdzonym rozwiązaniem wpisującym się w
kulturę polskich i europejskich kwalifikacji zawodowych.
Kwalifikacje czeladnika i mistrza wydawane są w ramach systemu prawa, bowiem ich
ramy prawne określił Sejm RP oraz Minister Edukacji Narodowej. Ta ścieżka jest mocno
ugruntowana nie tylko w systemie prawa (pozostaje w ciągłości od 1933 r.), ale także
posiada bardzo bogate zaplecze organizacyjne i merytoryczne.
Koncepcja, iż jedynie kwalifikacje wydawane na bazie ustawy o systemie oświaty i ustawy o
szkolnictwie wyższym będą automatycznie wpisywane do ZSK - pozostaje w sprzeczności
z celem i ideą tworzenia Polskiej Ramy Kwalifikacji Zawodowych. Środowisko pracodawców
i organizacja rzemiosła negatywnie odnosi się do takiego rozwiązania i postuluje, aby w
kolejnych pracach nad ustawą uwzględnić ustawę o rzemiośle oraz rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej.
Dla przedstawionych kwalifikacji: czeladnika i mistrza, które można uzyskać w 127
zawodach rzemieślniczych – warunki i zasady ich uzyskiwania już zostały określone przez
Sejm i właściwego ministra, także w odniesieniu do części merytorycznej tych kwalifikacji.
Zgodnie z ze zmianami w systemie kształcenia zawodowego standardy wymagań
egzaminacyjnych zostały napisane w języku efektów uczenia się, a więc dokonano adaptacji
zasad wynikających z modernizacji.
Podstawą prawną systemu egzaminów czeladniczych i mistrzowskich
przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne powołane przez izby rzemieślnicze jest
ustawa z dnia 22 marca 1989 roku o rzemiośle (Dz. U. Nr 112, poz. 979 z 2002. – tekst
jednolity ze zm.) oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 września 2012.
w sprawie egzaminu czeladniczego, egzaminu mistrzowskiego oraz egzaminu
sprawdzającego, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych (Dz.
U. z 2012. poz. 1117). Dokument ten określa szczegółowe warunki i tryb powołania komisji
oraz przeprowadzania egzaminów, a także warunki dopuszczenia do egzaminu.
str. 3
Cechą charakterystyczną izbowych egzaminów jest ich otwartość i dostępność dla różnych
grup kandydatów, tj. zarówno młodocianych absolwentów nauki zawodu u rzemieślnika, jak
też osób dorosłych, poszukujących możliwości potwierdzenia kwalifikacji nabytych w drodze
pracy zawodowej i przygotowania teoretycznego.
W roku 2013 do egzaminów czeladniczych przystąpiło blisko 32 tysiące osób, z
których 30.122 uzyskało świadectwa czeladnicze, a do egzaminów mistrzowskich prawie 5
tys. osób, z czego 4.773 uzyskało dyplomy mistrzowskie.
Izby rzemieślnicze, na mocy w/w regulacji prawnych ,wydają Suplementy Europass do
świadectw czeladniczych i dyplomów mistrzowskich we wszystkich zawodach, w których
komisje egzaminacyjne przeprowadzają egzaminy czeladnicze i mistrzowskie. Suplementy
uzyskiwane są od marca 2013 r. w języku polskim i angielskim i zgodnie z zaleceniem KE są
wydawane bezpłatnie.
Związek Rzemiosła Polskiego dokonuje legalizacji świadectw czeladniczych i dyplomów
mistrzowskich przeznaczonych do obrotu prawnego z zagranicą. W 2013 roku dokonano
legalizacji 1539 dokumentów. Należy zaznaczyć, że kwalifikacje czeladnika i mistrza
wpływają na zwiększenie mobilności polskich obywateli i ułatwiają im podejmowanie pracy,
wynagradzanej stosownie do rodzaju i poziomu posiadanych kwalifikacji.
ZRP opowiada się za tworzeniem Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, ale z
równoważnym uznaniem kwalifikacji zawodowych, które funkcjonują w systemie prawa i
które znajdują uznanie na rynkach gospodarczym i pracy w kraju i zagranicą. Takie
podejście ma istotne znaczenie dla pozycji naszych obywateli na europejskim rynku pracy i
nie tylko.
Po zakończeniu nauki w zasadniczej szkole zawodowej możliwość kontynuowania
nauki w technikum uzupełniającym.
Z perspektywy okresu wdrażania zmian w systemie edukacji zawodowej, likwidacja
uzupełniających techników, stanowi wymuszoną zmianę naturalnej ścieżki kształcenia
zawodowego absolwentów zasadniczych szkół zawodowych. Ta grupa młodzieży może
kontynuować naukę jedynie w kierunku kształcenia ogólnego w liceach dla dorosłych, a nie
w szkole zawodowej. Likwidacja możliwości kontynuowania nauki w technikach
uzupełniających oznacza dalszą deprecjację kształcenia zawodowego.
Ten typ szkoły dla młodzieży z dobrze wykształtowanymi umiejętnościami
praktycznymi (technicznymi) był dobrym pomostem do uzupełnienia wiedzy ogólnej i
zawodowej, w celu przejścia przez maturę do wyższej uczelni technicznej. Likwidacja tej
ścieżki rozwoju zawodowego, w naszej ocenie,
negatywnie rzutuje na poziom
przygotowania młodzieży podejmującej naukę na uczelniach wyższych – zwłaszcza
politechnicznych. Dlatego też proponujemy powrót w strukturze szkół ponadgimnazjalnych
do technikum uzupełniającego. Odpowiadając na argument, że ta forma cieszyła się
mniejszym zainteresowaniem – proponujemy pozostawić tę możliwość w szkołach
niepublicznych, ale gwarantując im możliwość uzyskania uprawnień szkoły publicznej.
Pozwoli to na elastyczne tworzenie oferty edukacyjnej w regionie zgodnej z potrzebami
młodzieży i lokalnego rynku pracy.
Wzmocnienie rangi zasadniczej szkoły zawodowej
W ustawie o systemie oświaty wyodrębnia się zasadniczą szkołę zawodową, jako
odrębny rodzaj wykształcenia, co utrwala marginalizację tego typu szkoły. Zasadnicza szkoła
str. 4
zawodowa przewidziana jest do trzyletniego okresu kształcenia (tak jak LO i absolwenci
mogą uzyskać, zarówno świadectwo ukończenia szkoły, jak też dokument potwierdzający
kwalifikacje zawodowe w postaci dyplomu potwierdzającego kwalifikacje lub świadectwa
czeladniczego. Nie ma uzasadnienia, aby ten rodzaj szkoły nie był średnim wykształceniem
podobnie, jak tego typu szkoły są zaliczane do kategorii średniego wykształcenia w innych
krajach np. Niemcy, Austria.
Jednym z głównych haseł, dotyczących reformy, głoszonych przez resort edukacji
było doprowadzenie do tego, aby szkoła zawodowa stała się „szkołą pozytywnego wyboru”.
W ocenie środowiska i organizacji rzemiosła przyjęte w ustawie definicje rodzajów
wykształcenia: podstawowe, gimnazjalne, zasadnicze zawodowe i średnie (w tym technika, a
więc także zawodowe) nie wpływają na poprawę wizerunku, lecz utrwalą „stygmat” na
zasadniczych szkołach zawodowych. ZSZ powinny mieścić się w ramach definicji:
„wykształcenie średnie”, a nie stanowić wyodrębnionego rodzaju.
Absolwenci tego typu szkół w głównej mierze zasilają kadry pracownicze
przedsiębiorców prowadzących działalność w sferze usług i wytwarzania, bowiem większość
zawodów istotnych z punktu widzenia potrzeb tego sektora gospodarczego, przewidziana
jest do kształcenia w zasadniczych szkołach zawodowych.
Równe traktowanie, w kontekście finansowania, szkół niepublicznych z uprawnieniami
szkół publicznych ze szkołami publicznymi
Niezrozumienie budzi zróżnicowane podejście do finansowania zawodowych szkół
prywatnych (o charakterze publicznym), gdzie placówka otrzymuje środki dopiero po
wyedukowaniu ucznia (pieniądze zamiast „za uczniem” idą dopiero „za absolwentem”)
względem szkół publicznych, które otrzymują subwencje „z góry”.
W ustawie o systemie oświaty przyjęto, iż szkoły prowadzone, nie przez jednostkę
samorządu terytorialnego, lecz przez osobę prawną lub osobę fizyczną, które podejmują się
organizacji kwalifikacyjnych kursów zawodowych mogą otrzymać dotację tylko za tych
uczniów, którzy zdali egzamin potwierdzający kwalifikację zawodową, w sytuacji gdy takiego
warunku nie postawiono szkołom prowadzonym przez jednostki samorządu terytorialnego.
Jakość kształcenia mierzona jest efektami uczenia, które ocenia się w procesie egzaminu, a
zasada finansowania powinna na równi dotyczyć wszystkich szkół, które działają zgodnie z
przepisami ustawy. Wszystkie szkoły poddawane są tej samej procedurze oceny. Takie
podejście tworzy uprzywilejowana sytuację dla szkół JST, a więc godzi zasadę równości
podmiotów.
Na przykładzie Rzemieślniczych Szkół Zawodowych można stwierdzić, że rozwój
szkół niepublicznych jest ważnym determinantem tworzenia elastycznej oferty edukacyjnej w
regionie oraz budowania ścisłych relacji pomiędzy szkołą, pracodawcami oraz repetującymi
ich organizacjami, co ma istotny wpływ na dopasowanie kształcenia zawodowego do potrzeb
rynku pracy.
Wzmocnienie systemu przygotowania zawodowego i potwierdzania kwalifikacji
zawodowych w rzemiośle, tj. przeprowadzania egzaminów mistrzowskich,
czeladniczych i sprawdzających przez izby rzemieślnicze, poprzez umożliwienie
realizacji projektów systemowych w ramach EFS przez Związek Rzemiosła Polskiego
w nowej perspektywie na lata 2014-2020
System szkolenia i potwierdzania kwalifikacji zawodowych w rzemiośle posiada blisko
100-letnią tradycję. Przez wiele lat swojego funkcjonowania wypracował dobry model
str. 5
realizacji przygotowania zawodowego i przeprowadzania egzaminów czeladniczych
i mistrzowskich. Organizacje rzemiosła stanowią istotne ogniwo funkcjonującego w Polsce
systemu formalnego potwierdzania kwalifikacji zawodowych, który podlega modyfikacji wraz
ze zmianami prawnymi i gospodarczymi. Przed komisjami izb rzemieślniczych jest możliwość
potwierdzenia kwalifikacji zawodowych również w zawodach, które nie występują w
klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, ale mających znaczenie dla rynku pracy i
gospodarki. Dotyczy to m.in. zawodów unikatowych, artystycznych, mniej popularnych, ale
również potrzebnych, występujących tylko w klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby
rynku pracy. W zawodach tych rzemiosło prowadzi naukę w systemie pozaszkolnym i
potwierdza również kwalifikacje zawodowe.
Dla zapewnienia dobrego funkcjonowania tego systemu również w przyszłości
konieczne jest doskonalenia jakości realizacji tych działań. Będzie to możliwe, m. in. poprzez
umożliwienie Związkowi Rzemiosła Polskiego realizacji projektów systemowych w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego w nowej perspektywie na lata 2014-2020.
Ponawiamy, wcześniej zgłoszone do resortu edukacji, postulaty środowiska
rzemieślniczego wraz z argumentacją związane z usprawnieniem systemu edukacji
zawodowej w Polsce, które dotyczą następujących kwestii:
1. Wprowadzenia obowiązku zatrudniania profesjonalnych doradców zawodowych w
gimnazjach.
2. Przyspieszenia procedur związanych z wprowadzeniem nowych zawodów.
3. Wprowadzenia tytułu pomocnika czeladnika.
4. Wprowadzenia
na
listę
zawodów
szkolnictwa
zawodowego
zawodów
rzemieślniczych, w których możliwa jest nauka u pracodawców - rzemieślników.
5. Wprowadzenia regulacji umożliwiających realizację kursów dokształcających w
klasach wielozawodowych zasadniczych szkół zawodowych w formie e-learningu.
6. Wprowadzenia regulacji umożliwiających wydawanie świadectw ukończenia
zasadniczej szkoły zawodowej osobom, które ukończyły szkołę przed 1999 r.
7. Wprowadzenia regulacji umożliwiającej zawieranie umów o pracę w celu
przygotowania zawodowego z osobami, które ukończyły w danym roku gimnazjum i
mają ukończony 18 rok życia.
PREZES
Jerzy Bartnik
Warszawa, 26 listopada 2014 r.
str. 6