Mariusz Gulczyński, Zwiastuny cywilizacji racjonalnego dostatku

vol. 29/2011 ISSN 1505-2192
Mariusz Gulczyński, Zwiastuny cywilizacji racjonalnego dostatku – Ekologiczne bariery wzrostu gospodarczego i Trzecia Wielka Depresja są postrzegane
najczęściej tylko jako zagrożenie. Twierdzę, iż mogą i winny być traktowane jako
szansa przezwyciężenia kryzysogennego modelu cywilizacji rozrzutności i militarnego ekspansjonizmu, przez wykreowanie i wdrażanie wyższego stadium
postępu: cywilizacji racjonalnego dostatku. Są już zwiastuny takiego wygrywania
kryzysu - nie tylko w wirtualnych pomysłach i projektach, lecz i w realu. Taki
postęp wymaga zmian nie tylko w ekonomice, lecz także w politycznych stosunkach
– demokratyzacji pojmowanej nie tylko jako prawo do współdecydowania, lecz
także jako obowiązek współodpowiedzialności za społeczne i ekologiczne skutki
decyzji ekonomicznych i politycznych.
Danuta Kabat-Rudnicka, Państwo w pułapce przeobrażeń postmodernistycznych – Dynamiczny charakter procesów przemian jaki obserwujemy we współczesnym świecie skłaniać musi do refleksji nad kondycją jednej z najtrwalszych
instytucji jaką jest państwo, które stanowiło dotąd centralną jednostkę w systemie
międzynarodowym. Przywykliśmy do niekwestionowania, dominującej roli państwa
jako głównego architekta i arbitra w sprawach zarówno wewnętrznych jak i międzynarodowych. Dominującej pozycji państwa nie zniszczyły ani wojny światowe
ani światowy kryzys gospodarczy. Obecnie porządek międzynarodowy oparty na
systemie państw narodowych zwany powszechnie jako westfalski zdaje się jednak
odchodzić w przeszłość za sprawą potężnych transformacji międzynarodowych
utożsamianych w pierwszym rzędzie z globalizacją. Wielopłaszczyznowy charakter
przemian dotyka podstawowych sfer współdziałania międzynarodowego i odbija
się w coraz większym stopniu na państwie, które traci stopniowo swoją omnipo-
326
Abstracts
tentną pozycję. Artykuł ukazuje jak pod wpływem wspomnianych procesów
przemian kształtują się nowe warunki funkcjonowania państwa i ulegają erozji
fundamentalne podstawy jego bytu narodowego, które tradycyjnie sprowadzały się
do przestrzeganych w stosunkach międzypaństwowych zasad: terytorialności
władzy państwowej, suwerenności państwa i jego zasadniczo laickiego charakteru.
Wszystkie one pod wpływem przemian ostatniego ćwierćwiecza napotykają znaczne
przeszkody w realizacji. Państwo ponowoczesne jest w związku z tym coraz mniej
autonomiczne w swoich działaniach i wystawione na trudności związane z funkcjonowaniem w warunkach zmieniającego otoczenia i niepewnej przyszłości. Nie
tylko złożony charakter komplikującego się systemu międzynarodowego ale także
fragmentaryzacja społeczeństwa narodowego sprawiają, że w czasach rosnących
zagrożeń zmniejsza się stabilność tradycyjnego oparcia jakie państwo miało zazwyczaj w bardziej homogenicznym zapleczu narodowym. W tej sytuacji pytanie
o przyszłość państwa narodowego staje się podstawą dla dociekań naukowych.
Marta Dorenda-Zaborowicz, Wpływ globalnych nierówności na stabilność
społeczeństwa globalnego – Artykuł porusza zagadnienie wpływu, jaki wywierają
globalne nierówności na stabilność społeczeństwa globalnego. Autorka stawia
pytanie o przyczyny zaistnienia globalnych nierówności, przedstawia związek
między globalizacją a istnieniem globalnych nierówności, a także związki między
funkcjonowaniem reguł wolnego rynku a powiększającą się nierównością między
Północą a Południem. Autorka sugeruje ponadto pewne rozwiązania problemu.
Jakub Potulski, Kierunki ewolucji współczesnej koncepcji państwa – Procesy
charakterystyczne dla przełomu XX i XXI w., a zwłaszcza proces globalizacji,
zmieniają istotę procesów społeczno-politycznych. Era globalizacji oznacza
konieczność wykreowania nowego typu dyskursywnych interpretacji i zastosowania nowych sposobów podejścia do współczesności, które stworzą możliwości jej
wyjaśniania czy zrozumienia. Dotychczasowe formy rzeczywistości społecznopolitycznej stanowiące przedmiot tradycyjnej refleksji poznawczej ulegają erozji
a wraz z nią nasza dotychczasowa wiedza o świecie traci na Z uwagi na zachodzące
zmiany w naukach społecznych postuluje się rewizję myślenia i podejść badawczych, tak, aby można było poddać analizie zjawiska związane z tak zwaną późna
nowoczesnością. W badaniach politologicznych ważną rolę zawsze odgrywało
państwo uznawane za ważny podmiot polityki, który kształtuje w istotnym stopniu
określoną rzeczywistość społeczno-polityczną, przeobrażając ją w kierunku zgodnym z własnym interesem i potrzebami. Część badaczy zwraca uwagę, iż obowią-
Abstracts
327
zujące we współczesnej nauce pojmowanie państwa zostało ukształtowane w epoce
przemysłowej i odnosi się do specyficznego typu organizacji państwowej jakim było
nowoczesne państwo narodowe. Zmiany cywilizacyjne powodują, iż dotychczasowe
definicje nie są już w stanie adekwatnie oddać rzeczywistej istoty współczesnej
organizacji państwowej. Dlatego też postuluje się odejście od dotychczasowych
koncepcji i poszukiwanie nowych koncepcji służących do wyjaśniania roli i znaczenia państwa w życiu społecznym. Teoria państwa ewoluuje starając się nadążyć
za gwałtownymi przemianami cywilizacyjnymi gdyż zmieniająca się rzeczywistość
społeczna domaga się nowej konceptualizacji. Ramy współczesnych dyskusji
o przemianach organizacji państwowej wyznaczają prace takich badaczy jak Pierre
Bourdieu, Urlich Beck, Manuel Castells, czy John Urry, które są dość odległe od
„ortodoksyjnych” sposobów definiowania i rozumienia istoty państwa.
Iwona Massaka, Muzyka jako narzędzie polityki pamięci – Polityka pamięci
jako operacja socjotechniczna polega na oddziaływaniu na pamięć zbiorową w taki
sposób, by określone treści związane z historią i wizerunkiem zbiorowości zostały
w niej ugruntowane, przedefiniowane lub usunięte. W ramach polityki tego rodzaju
rozpowszechniana jest taka wiedza i schematy interpretacyjne, które zgodne są
z wierzeniami lub/i zespołem idei odnoszących się do państwa, narodu i władzy
państwowej. Polityka pamięci ma na celu integrację społeczności wokół naczelnych
przyjętych w państwie wartości, a także wzmocnienie legitymacji władzy, a tym
samym uzyskania jak największego poparcia społecznego dla istniejącego porządku
politycznego. Wśród narzędzi polityki pamięci rozróżniono dźwiękowe, werbalne
i wizualne. Za pośrednictwem dźwięku, słowa (pisanego, mówionego i naddanego
muzyce) konstruowane są symbole, szeroko stosowane w politykach pamięci.
Symbole, jak i mity są typowym tworzywem rytuałów, które w politykach pamięci
odgrywają rolę kluczową celując w emocje zbiorowe. W ramach zabiegów socjotechnicznych przekształcają się w akty tożsamościowe i oznaczniki trwałości
struktury społecznej. Rytuały służą integracji i mobilizacji zbiorowości w nich
uczestniczącej jak również demonstracji władzy i ferowanego przez nią porządku
społecznego i politycznego. Wśród wszystkich narzędzi polityki pamięci wyróżniono muzykę jako fenomen o wartości silnie emotywnej, nastrojotwórczej,
o wysokim stopniu abstrakcyjności. Ta ostatnia cecha nadaje jej zdolność oznaczania (symbolizowania) dowolnie wybranych treści. Naturalne właściwości,
bogactwo stylistyczno-gatunkowe i sposób oddziaływania muzyki połączony
z wiedzą i doświadczeniem systemów sterujących czyni z niej wysoce efektywne
narzędzie polityki pamięci.
328
Abstracts
Stanisław Konopacki, Turcja i Unia Europejska – nowy etap wzajemnych
stosunków? – Turcja może przystąpić do Unii Europejskiej gdy tylkospełni wymóg
dostosowania się do europejskich zasad i prawa. Wedle władz tureckich, Ankara
jest gotowa w pełni przyjąć acquis communautaire do 2014 roku. Celem artykułu
jest uzasadnienie tezy, iż w tym kontekście gazociąg Nabucco, który ma doprowadzić kaspijski gaz przez Turcję do Bułgarii, Rumunii, Węgier i Austrii, ma niezwykle istotne znaczenie. Przez zbudowanie tego gazociągu Turcja może stać się
czwartym krajem tranzytowym dostawy tego surowca do Zachodniej Europy.
Ponadto, przystępując do Traktatu o Wspólnocie Energetycznej, jako równy
partner i ze wszystkimi z tego tytułu wynikającymi uprawnieniami, Ankara zyskuje
możliwość wzmocnienia swej pozycji i zaangażowania na swej drodze do członkostwa w UE.
Justyna Misiągiewicz, Bezpieczeństwo Turcji w późnowestfalskim systemie
międzynarodowym – Celem pracy jest przedstawienie specyfiki systemu późnowestfalskiego oraz analiza bezpieczeństwa Turcji w kontekście adaptacji do nowej
rzeczywistości międzynarodowej. Specyficzna pozycja tego państwa na arenie
międzynarodowej stanowi wyzwanie dla jego bezpieczeństwa nie tylko w wymiarze militarnym, ale również politycznym, kulturowym i gospodarczym.
Późnowestfalski system międzynarodowy jest ściśle związany z procesami globalizacji. W wyniku intensywnych przemian zachodzących w środowisku międzynarodowym, zmieniła się tradycyjna rola państwa. Podmioty niesuwerenne stają
się coraz bardziej aktywne i wpływowe. Organizacje terrorystyczne, czy korporacje
transnarodowe bez problemu przenikają granice państw będąc wyzwaniem dla ich
bezpieczeństwa. Państwo nie jest w stanie działać niezależnie, by stawić czoła takim
zjawiskom, jak nielegalna migracja, przestępczość zorganizowana, proliferacja
broni masowego rażenia, globalny kryzys międzynarodowy, czy brak bezpieczeństwa energetycznego. W tak nieprzewidywalnym i turbulentnym środowisku,
zmienia się również znaczenie pojęcia suwerenności. Uczestnictwo w organizacjach
międzynarodowych wynika z potrzeby współpracy między państwami oraz jest
odzwierciedleniem narastających współzależności międzynarodowych. Unia
Europejska jest specyficzną organizacją, która powoduje transformację funkcjonowania państw, które przekazują część swojej suwerenności na rzecz struktury
ponadnarodowej.
Turcja znajdując się w bardzo newralgicznym miejscu na mapie, jest szczególnie
wrażliwa na wszelkie zmiany zachodzące w jej środowisku zewnętrznym. Państwo
to bardzo wyraźnie doświadczyło przemian międzynarodowych związanych
Abstracts
329
z przejściem od zimnowojennego systemu bipolarnego do współczesnego, późnowestfalskiego. Turcja jest kluczowym elementem bezpieczeństwa międzynarodowego w Eurazji. Jest to państwo od wielu lat walczące z międzynarodowym terroryzmem, nielegalną migracją oraz zorganizowaną przestępczością. Prowadząc
zrównoważoną politykę zagraniczną, zgodnie z zasadą: „pokój w domu, pokój za
granicą,” Turcja próbuje utrzymywać i rozwijać poprawne stosunki ze swoimi
sąsiadami bliskowschodnimi i kaukaskimi. Państwo to ma ogromne znaczenie
strategiczne dla Europy i z tego powodu, może być bardzo wartościowym elementem tworzącej się Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (ESDP).
Bartłomiej Michalak, Przydatność metody indeksowej dla analizy relewancji partii politycznych – Celem artykułu jest krytyczny przegląd popularnych
technik badawczych (tzw. indeksów) wykorzystywanych do pomiaru różnych
parametrów systemów partyjnych pod kątem ich użyteczności w badaniu relewancji partii politycznych. Punktem wyjścia dla dalszych rozważań jest nominalna
koncepcja relewancji zaproponowana przez G. Sartoriego. W dalszej części podjęta
zostanie próba odpowiedzi na pytanie czy ta jakościowa metoda może zostać
w jakikolwiek sposób skwantyfikowana? W tym kontekście analizie poddane zostaną
takie wskaźniki jak: indeks efektywnej liczby partii, indeksy siły i relewancji rządowej. Artykuł wykazuje, że wbrew obawom wielu badaczy, politologia dysponuje
rozbudowanym zbiorem narzędzi umożliwiających dokonywanie precyzyjnych
i komparatystycznie przydatnych pomiarów danych empirycznych. Teoretyczna
koncepcja relewancji, wraz z jej jakościowym „testem”, w połączeniu z odpowiednio
dobranymi i skonfigurowanymi technikami ilościowymi gwarantują skuteczny
pomiar relewancji również na poziomie porządkowym, a nawet interwałowym.
Można zatem podejście to z powodzeniem nazwać „metodą indeksowa”.
Elżbieta Kużelewska, Holandia wobec problemu demokracji bezpośredniej –
casus Konstytucji dla Europy – System polityczny Holandii wyraźnie faworyzuje
demokrację przedstawicielską nad demokracją bezpośrednią. Głosowanie ludowe
w 2005 r. w sprawie ratyfikacji Konstytucji dla Europy było pierwszym (i ostatnim)
referendum ogólnokrajowym w Holandii. Decyzja o przyjęciu Traktatu konstytucyjnego w drodze referendum podyktowana była różnymi czynnikami, lecz
wynikała głównie z przekonania, że wyborcy podzielają stanowisko polityków
wobec potrzeby przyjęcia Konstytucji dla Europy. Tymczasem w referendum
Holendrzy odrzucili traktat. Celem artykułu jest ukazanie powodów odrzucenia
Traktatu konstytucyjnego Unii Europejskiej, a także próba odpowiedzi czy
330
Abstracts
o wyniku referendum zdecydowały postawy wyborców wobec Europy, czy raczej
postawy wobec partii politycznych i rządu.
Magdalena Musiał-Karg, Głosowanie internetowe w ujęciu teoretycznym
i praktycznym. Przykład Estonii (wybrane zagadnienia) – Głosowanie elektroniczne wzbudza w ostatnich latach duże zainteresowanie badaczy. Jednym z europejskich, a nawet światowych, liderów w zakresie wykorzystania e-głosowania
w procedurach wyborczych jest Estonia. Obywatele tego niewielkiego państwa od
2005 r. mają możliwość głosowania za pośrednictwem internetu przy okazji kolejnych państwowych wyborów. Celem podejmowanych rozważań jest ujęcie teoretyczne i empiryczne wykorzystania głosowania elektronicznego (które jest jednym
z instrumentów e-demokracji) w Estonii. Niniejszy tekst nie koncentruje się na
wszystkich aspektach związanych z doświadczeniami zastosowania e-voting,
a jedynie ogranicza się do analizy danych dotyczących frekwencji w poszczególnych
głosowaniach i odpowiedzi na pytanie o konsekwencje zastosowania e-głosowania
dla poziomu finalnej partycypacji w wyborach. W szczególności, analiza ma na
celu ustalenie, czy nowa forma głosowania może zwiększyć frekwencję wyborczą
w kolejnych elekcjach.
Beata Master, Uwarunkowania polskiej prezydencji w Unii Europejskiej
w 2011 r. – Prezydencja w Unii Europejskiej podkreśla i wyróżnia znaczenie
państwa w zintegrowanej Europie. Niemniej, ostatnie zmiany traktatowe pociągnęły
za sobą dość istotne zmiany w funkcjonowaniu tej instytucji. Zmianie uległo samo
rozumienie tego pojęcia, jej funkcje i metody działania, a to także wpłynęło bezpośrednio na kształt modeli. Jest to szczególnie ważne dla Polski, która w lipcu
2011 roku przejmie na pół roku przewodnictwo w Radzie. Nowe warunki działania
stanowią zarówno szansę, jak i wyzwanie. Artykuł przybliża oblicze prezydencji
i jej roli zarówno przed Traktatem z Lizbony, jak i bezpośrednio po nim oraz bada
możliwości działania, jakie po tych zmianach stoją przed państwami sprawującymi
prezydencję, w tym przede wszystkim Polską. Autorka analizuje uwarunkowania,
mocne i słabe strony tego państwa oraz ocenia proces przygotowań do sprawowania tej funkcji.
Waldemar Paruch, Marcin Rydel, Założenia strategiczne w koncepcji polityki
zagranicznej RP – analiza myśli politycznej Prawa i Sprawiedliwości – Artykuł jest
opracowaniem z zakresu myśli politycznej, polityki zagranicznej i stosunków
międzynarodowych. Przedmiotem badań były założenia strategiczne, przyjęte
Abstracts
331
przez PiS w koncepcji polityki zagranicznej Polski w pierwszej dekadzie XXI wieku,
realizowanej przez rząd Jarosława Kaczyńskiego w latach 2006–2007 oraz przez
prezydenta Lecha Kaczyńskiego w okresie 2005–2010. Zajęto się trzema kwestiami.
Po pierwsze – parydygmatem analizowania środowiska międzynarodowego,
właściwym dla myśli politycznej PiS. Po drugie – przesłankami oceny Niemiec
i Rosji, przy jednoczesnym wskazaniu na ich realistyczny charakter. Po trzecie –
celami strategicznymi w polityce zagranicznej Polski wyznaczonymi przez PiS.
Katarzyna Marzęda-Młynarska, Agencje ratingowe i ich rola w procesie wielopoziomowego zarządzania problemem globalizacji rynków finansowych – Przedmiotem artykułu jest rola agencji ratingowych w zarządzaniu problemami związanymi z globalizacją rynków finansowych, ze szczególnym uwzględnieniem
modelu zarządzania wielopoziomowego. Agencje ratingowe stały się ważnym
elementem procesu zarządzania problemami związanymi z globalizacją rynków
finansowych. Specyfika przedmiotu ich działania oraz funkcji regulacyjnych
wskazuje kierunek, w którym zmierzają poszukiwania nowych metod radzenia
sobie z wyzwaniami ery globalizacji. Rozszerzanie pola inicjatyw regulacyjnych na
nowych aktorów i nowe formy działania, jak np. działalność samoregulacyjną,
zasadniczo zwiększają elastyczność systemu międzynarodowego i jego dopasowanie do nowych wyzwań. A to z kolei prowadzi do wypracowywania w praktyce
nowego modelu zarządzania problemami kreowanymi przez procesy globalizacji –
modelu zarządzania wielopoziomowego.
Grażyna Strnad, Rozważania nad stosunkami japońsko-koreańskimi w kontekście historycznym, regionalnym i teorii stosunków międzynarodowych – Podejmując problematykę stosunków japońsko-koreańskich starano się przedstawić je
w trzech kontekstach: historycznym, bezpieczeństwa regionalnego w Azji Wschodniej po zimnej wojnie i teorii stosunków międzynarodowych. Od najdawniejszych
czasów historia stosunków między Japonią a Koreą naznaczona była aktami agresji i przemocy ze strony Japonii. W wyniku najazdu dokonanego przez Toyotomi
Hideyoshi (1592–1598) Korea na długie lata popadła w zapaść gospodarczą.
Japońska okupacja Korei (1910–1945) zapisała się w świadomości narodu koreańskiego jako okres prześladowań i eksterminacji. Pamięć o próbach wykorzenienia
tożsamości narodowej w okresie japońskich rządów kolonialnych jest ciągle obecna
wśród Koreańczyków. W 1948 roku na mapie politycznej świata pojawiły się dwa
państwa koreańskie, komunistyczna Północ i mające demokratyczne aspiracje
Południe. Wybuch wojny koreańskiej (1950–1953) był symbolem globalnego
332
Abstracts
konfliktu ideologicznego zimnej wojny. Podzielona Korea stała się głównym źródłem zagrożenia dla bezpieczeństwa regionalnego w Azji Wschodniej. Na skutek
mediacji Stanów Zjednoczonych doszło do podpisania w 1965 roku traktatu
normalizującego stosunki japońsko-koreańskie. Traktat ten umożliwił nawiązanie
stosunków dyplomatycznych między Japonią a Republiką Korei. Pomimo, że nie
zostały nawiązane oficjalne stosunki dyplomatyczne między Japonią a Koreańską
Republiką Ludowo Demokratyczną, w Japonii w 1955 roku zezwolono na utworzenie Związku Rezydentów Koreańskich. Jednakże antyjapońskie uprzedzenia
wynikające z negatywnych doświadczeń historycznych nadal stanowią źródło
napięć i kontrowersji między trzema państwami. W stosunkach Japonii z państwami koreańskimi miejsce szczególne zajmuje problem denuklearyzacji Półwyspu Koreańskiego. Istnieje bowiem realne niebezpieczeństwo wynikające z posiadania broni atomowej przez reżim północnokoreański. Prowadzone z przerwami
rozmowy sześciostronne nie przyniosły oczekiwanych efektów. Półwysep Koreański ciągle pozostaje miejscem regionalnego zagrożenia bezpieczeństwa. W niniejszym artykule stosunki japońsko-koreańskie są także rozpatrywane przez trzy
podejścia teoretyczne: neorealizm, neoliberalizm i neoklasyczny realizm.