Prezentacja prof. Ireny Kotowskiej

Irena E. Kotowska
Instytut Statystyki i Demografii
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Komitet Nauk Demograficznych PAN
Dlaczego nie czeka nas nowy „Baby Boom”?
Instytut Spraw Publicznych
Rodzina 500+
Czy czeka nas nowy „Baby Boom”?
Warszawa, 17.02.2016
1. Czynniki strukturalne:
nawet jeśli wzrośnie nieco dzietność, możemy się spodziewać jedynie
zmniejszenia przewidywanego spadku urodzeń a nie o „baby boom”
2. Czy wzrośnie dzietność?
W krótkim okresie (dwa – trzy lata) może dzietność nieco się zwiększyć ze
względu na zmianę kalendarza urodzeń (przesunięcie w czasie zamierzonych
urodzeń), ale nawet jeśli się tak stanie, to będzie to łączny efekt rozwiązań
wprowadzanych w ostatnich latach
Jednak:
- stopień realizacji zamierzeń prokreacyjnych i ich zmiana w latach 2010-2015
nakazuje ostrożne formułowanie oczekiwań
- rozpoznane bariery prokreacji wskazują na większe znaczenie stanu zdrowia i
trudności łączenia pracy z rodziną dla decyzji o dziecku
- wysokie koszty dzieci – bariera wskazywana przez gorzej i lepiej sytuowane
rodziny; znaczenie aspiracji konsumpcyjnych
3. Poprawa sytuacji dochodowej rodzin z dziećmi a znaczenie
czynników materialnych
Znacząca poprawa dochodowej rodzin współwystępuje ze
wskazywaniem znaczenia czynników materialnych dla decyzji o
dziecku
Czynniki te są wskazywane zarówno przez rodziny o niższych jak i
rodziny o wyższych dochodach
Analiza urodzeń dostarcza wskazań niejednoznacznych o wpływie
czynników materialnych
Wpływ liczby dzieci na poziom konsumpcji
Nie tylko obecny poziom konsumpcji, ale obawa o jego
obniżenie w przyszłości wskutek urodzenia się dziecka
może wpływać na nadawanie wysokiej rangi czynnikom
materialnym
1. Czynniki strukturalne: nawet jeśli wzrośnie nieco dzietność, możemy się
spodziewać jedynie zmniejszenia przewidywanego spadku urodzeń a nie
o „baby boom”
Zmiany liczby urodzeń i płodności w Polsce, 1950-2013
900
800
700
600
500
400
300
200
0
1950
1952
1954
1956
1958
1960
1962
1964
1966
1968
1970
1972
1974
1976
1978
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
2010
2012
2014
100
ogółem
miasto
wieś
Źródło: Roczniki Demograficzne, GUS
struktury wieku ludności a reprodukcja: negatywne momentum,
pułapka niskiej płodności
Płodność i urodzenia w latach 1950-2009
3,9
3,6
3,3
3,0
2,7
2,4
2,1
1,8
1,5
1,2
FR
TFR
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1 985
PL
1990
1995
2000
2005 2009
Urodzenia (w tys.)
900
800
700
FR
600
PL
500
400
300
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1 985
1990
1995
2000
2005 2009
Źródło: I.E.Kotowska, Evolving population age structures and their relevance for
demographic and social change , Kongres Statystyki Polskiej, Poznań, kwiecień 2012.
5
Przyszłe zmiany płodności i liczby urodzeń, 2010-2060,
POP20102010
2,1
900
2
800
1,9
1,8
700
TFR
1,7
FR
PL
500
1,5
1,4
400
1,3
300
1,2
2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060
FR
URODZENIA (w
600
1,6
PL
200
2010
2015
2020
2025
2030
2035
2040
2045
2050
2055
Przewidywane zmiany liczby kobiet w wybranych grupach wieku
2300000
15-19
30-34
20-24
35-39
25-29
15-19
1 600 000
2200000
1 400 000
FRANCJA
20-24
POLSKA
25-29
30-34
1 200 000
2100000
35-39
1 000 000
2000000
800 000
600 000
1900000
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
Źródło: I.E.Kotowska, Evolving population age structures and their relevance for demographic and
social change , Kongres Statystyki Polskiej, Poznań, kwiecień 2012.
60
6
2060
Czy wzrośnie dzietność?
W krótkim okresie (dwa – trzy lata) może dzietność nieco się zwiększyć
ze względu na zmianę kalendarza urodzeń (przesunięcie w czasie
zamierzonych urodzeń), ale nawet jeśli się tak stanie, to będzie to łączny
efekt rozwiązań wprowadzanych w ostatnich latach
Jednak: stopień realizacji zamierzeń prokreacyjnych i ich zmiana w latach
2010-2015 nakazuje ostrożne formułowanie oczekiwań
GGS - Rodziny i generacje - wyniki specjalnego badania przeprowadzonego w
2010/2011 (GGS 1) i w 2014/2015 (GGS 2) na tej samej grupie osób
GGS 1 - w pierwszej rundzie zbadano 19 987 osób w wieku 18-79 lat
GGS 2 - w drugiej rundzie zbadano 13894 osób w wieku 18-83 lat , w tym 12417 osób,
które brały udział w pierwszej rundzie (62%)
W jakim stopniu zrealizowane zostały zamierzenia osób planujących
urodzenie dziecka w ciągu 3 lat i tych, co nie planowali tego uczynić?
Realizacja zamierzeń prokreacyjnych
Kobiety i mężczyźni 20-39 lat (n=3254)
100%
80%
nie zostali rodzicami
60%
40%
47%
20%
0%
7%
11%
zdecydowanie nie
raczej nie
zostali rodzicami
24%
raczej tak
zdecydowanie tak
Intencje zadeklarowane w pierwszej rundzie badania:
Czy ma Pan(i) zamiar mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat?
Racjonalność decyzji prokreacyjnych – osoby zdecydowane na dziecko
w ciągu najbliższych trzech lat mają najwyższych odsetek realizacji
zamierzeń
I odmienność realizacji zamierzeń kobiet i mężczyzn w odniesieniu do
kolejności urodzenia
Odsetek osób, które zostały rodzicami według intencji zadeklarowanych w
2011 r.
Mężczyźni bezdzietni (n = 644)
Mężczyźni z 1 dzieckiem (n = 302)
100%
100%
80%
80%
60%
60%
40%
40%
48,9%
20%
56,0%
20%
25,8%
21,5%
0%
4,4%
5,7%
zdecydowanie
nie
raczej nie
0%
raczej tak
zdecydowanie
tak
34,7%
10,5%
zdecydowanie
nie
raczej nie
raczej tak
zdecydowanie
tak
Intencje w pierwszej rundzie badania: Czy ma Pan(i) zamiar mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat?
Kobiety bezdzietne (n = 531)
Kobiety z 1 dzieckiem (n = 516)
100%
100%
80%
80%
60%
60%
40%
40%
43,7%
20%
0%
7,9%
13,1%
zdecydowanie
nie
raczej nie
41,8%
20%
20,5%
15,7%
12,3%
zdecydowanie
nie
raczej nie
0%
raczej tak
zdecydowanie
tak
27,1%
raczej tak
zdecydowanie
tak
Czy zmieniły się zamierzenia prokreacyjne badanych między pierwszą i
GGS1 Intencje krótko- i długo-terminowe
drugą rundą?
kobiety i mężczyźni 20-39 lat
Intencje prokreacyjne w roku 2011 i 2015 (dane przekrojowe)
osoby bezdzietne
46%
1 dziecko
41%
53%
2 dzieci
12%
3 i więcej dzieci
15%
5%
32%
83%
7% 2%
0%
92%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
Zamierza
miećkrótkodziecko iwdługo-terminowe
ciągu najbliższych trzech lat
GGS2
Intencje
Zamierza mieć dziecko ale później
kobiety i mężczyźni 20-39 lat
Nie zamierza mieć (więcej) dzieci
osoby bezdzietne
38%
1 dziecko
9%
4%
90%
100%
2015 r. (n = 3355)
15%
13%
42%
87%
3 i więcej dzieci 2%3%
0%
80%
48%
45%
2 dzieci
13%
95%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Deklarowane intencje prokreacyjne w roku 2011 i 2015
GGS-2011 Intencje krótko- i długoterminowe
kobiety 20-39 lat (n = 3225)
osoby bezdzietne
52%
1 dziecko
2 dzieci
37%
49%
16%
11% 5%
0%
osoby bezdzietne
12%
35%
84%
3 i więcej dzieci 5%
40%
3 i więcej dzieci
60%
80%
41%
14%
8% 3%
43%
2%
95%
20%
40%
60%
Zamierza mieć dziecko ale później
Nie zamierza mieć (więcej) dzieci
Nie zamierza mieć (więcej) dzieci
GGS-2011 Intencje krótko- i długoterminowe
mężczyźni 20-39 lat (n = 2556)
42%
1 dziecko
2 dzieci
3 i więcej dzieci
44%
60%
15%
12% 6%
11%
0%
88,3%
20%
40%
60%
34%
1 dziecko
25,5%
2 dzieci
51%
48%
11%
10% 4%
100% 0%
15%
41%
85%
3 i więcej dzieci 3%
80%
100%
GGS-2015 Intencje krótko- i długoterminowe
mężczyźni 20-39 lat (n = 1442)
osoby bezdzietne
14,3%
81,5%
80%
Zamierza mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat
Zamierza mieć dziecko ale później
osoby bezdzietne
14%
88%
100% 0%
Zamierza mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat
44%
43%
1 dziecko
2 dzieci
94%
20%
GGS-2015 Intencje krótko- i długoterminowe
kobiety 20-39 lat (n = 1913)
96%
20%
40%
60%
80%
Zamierza mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat
Zamierza mieć dziecko w ciągu najbliższych trzech lat
Zamierza mieć dziecko ale później
Zamierza mieć dziecko ale później
100%
PERCEPCJA
NISKIEJ DZIETNOŚCI W POLSCE - DIAGNOZA SPOŁECZNA 2013
Jak Pan(i) sądzi, dlaczego obecnie ludzie w Polsce nie decydują się na
posiadanie dzieci?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
20 powodów, Ich ważność oceniana na skali:
niemożność zajścia w ciążę/poczęcia
1 – BARDZO WAŻNY POWÓD
dziecka (bezpłodność)
2 – WAŻNY POWÓD
ryzyko chorób genetycznych dziecka
3 – NIEZBYT WAŻNY POWÓD
trudne warunki materialne, brak pracy
4 - NIEWAŻNY POWÓD
lub niepewność zatrudnienia
5 – ZUPEŁNIE NIEWAŻNY POWÓD
trudność godzenia pracy i rodzicielstwa
przyszłość jest bardzo niepewna
niechętna dzieciom postawa
partnera/partnerki
• chęć robienia kariery zawodowej
zbyt krótki urlop macierzyński
• ze względu na łatwe sposoby
zbyt krótki urlop wychowawczy
zapobiegania ciąży
zbyt niski zasiłek na urlopie macierzyński • zbytnie odraczanie decyzji o posiadaniu
i/lub wychowawczym
dziecka
złe warunki mieszkaniowe
• dzieci przestały być potrzebne na starość
brak miejsc lub wysokie opłaty w
• wysokie koszty wychowania
żłobkach i przedszkolach
• brak odpowiedniego partnera/partnerki,
zagrożenia dla dzieci (np. narkomanią,
na którym/której można polegać
agresją, pedofilią itp)
• dzieci to zbyt duża odpowiedzialność
dzieci odbierają swobodę życiową
12
PERCEPCJA NISKIEJ DZIETNOŚCI
Korzystając z analizy głównych składowych wyodrębniono 4 grupy wskazywanych
powodów rezygnacji z posiadania dzieci
-
• Bariery wynikające ze
światopoglądu
(GRUPA 1)
• Bariery wynikające z
niedostatecznego wsparcia
rodzin przez politykę publiczną
(polityka rodzinna)
(GRUPA 2)
• Bariery wynikające z trudności
materialnych, braku pracy i
niepewności dotyczącej
przyszłości (trudności
materialne i niepewność)
(GRUPA 3)
• Bariery obiektywne
(GRUPA 4)
-
dzieci odbierają swobodę życiową
chęć robienia kariery zawodowej
łatwe zapobieganie ciąży
zbytnie odraczanie decyzji o dziecku
dzieci przestały być potrzebne na
starość
wysoki koszt wychowania
dzieci to zbyt duża odpowiedzialność
-
zbyt krótki urlop wychowawczy
zbyt niski zasiłek na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym
brak miejsc lub wysokie opłaty w żłobkach i przedszkolach
zagrożenia dla dzieci
zbyt krótki urlop macierzyński
- trudne warunki materialne, brak pracy lub niepewność
zatrudnienia
- trudności godzenia pracy i rodzicielstwa,
- złe warunki mieszkaniowe,
- brak miejsc lub wysokie opłaty w żłobkach i przedszkolach
- wysokie koszty wychowania
niemożność zajścia w ciążę
ryzyko chorób genetycznych dziecka
niechętna dzieciom postawa partnera
brak odpowiedniego partnera
13
POWODY REZYGNACJI Z DZIECI – RESPONDENCI W WIEKU 20-39 LAT
Wskazania na określone grupy powodów rezygnacji z dzieci według
liczby dzieci
Osoby posiadające jedno dziecko
Osoby bezdzietne
70,0
70,0
60,0
50,0
Najważniejszy powód
60,0
59,5
Jeden z trzech
51,2
40,0
50,0
50,0
41,7
30,0
20,0
20,0
10,0
10,0
1,0 6,8
GRUPA 1
GRUPA 2
Jeden z trzech
64,7
62,0
40,0
30,0
7,3 12,5
Najważniejszy powód
25,2
17,8
13,5
4,9 6,7
4,1
GRUPA 1
GRUPA 2
0,0
0,0
GRUPA 3
GRUPA 4
GRUPA 3
GRUPA 4
Osoby posiadające dwoje dzieci
• Bariery obiektywne główną
przeszkodą zostania rodzicem
80,0
70,0
60,0
Najważniejszy powód
Jeden z trzech
67,7 67,7
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
25,1
3,0 6,3
4,2 9,4
GRUPA 1
GRUPA 2
16,6
0,0
GRUPA 3
GRUPA 4
• Dla rezygnacji z drugiego i
trzeciego dziecka decydujące
znaczenie mają powody związane z
warunkami bytowymi, niepewnością
zatrudnienia, łączeniem pracy z
14
rodziną
ustalenia dotyczące barier wzrostu dzietności (dotyczące respondentów)
• znaczenie przeszkód obiektywnych (dla zostania rodzicem)
kobiety częściej niż mężczyźni powołują się na przyczyny obiektywne, których
znaczenie rośnie wraz z wiekiem respondentów
• duża rola przypisywana czynnikom materialnym ale poziom dochodów nie
różnicuje ocen dotyczących znaczenia trudności materialnych zarówno w percepcji
barier posiadania dzieci jak i bezpośrednio wskazywanych przeszkód
•
brak pracy jako przeszkoda zostania rodzicem i decyzji o kolejnym dziecku
• trudności łączenia pracy z rodziną ograniczają plany prokreacyjne kobiet,
szczególnie plany matek dotyczące drugiego dziecka
Konkluzja ogólna dotycząca barier posiadania dzieci:
osoby bezdzietne przeszacowują potencjalne koszty rodzicielstwa i powołują się na
przyczyny materialne niezależnie od poziomu dochodów
rodzice jednego dziecka trafniej oceniają swoją sytuację materialną - wskazują
częściej na trudne warunki bytowe, gdy znajdują się w niższych grupach
dochodowych
15
Zmiany realnych dochodów netto gospodarstw domowych według
wieku głowy gospodarstwa, próba panelowa 2009-2015, Diagnoza
Społeczna
Wiek głowy
gospodarstwa
25-34 lata
35-44 lata
45-59 lat
60 i więcej lat
Mężczyźni
Kobiety
Zmiana dochodów realnych netto na jednostkę ekwiwalentną
marzec 2009 –
marzec 2011
marzec 2011 –
2013
marzec 2013 –
marzec 2015
98,90
105,38
105,88
104,31
100,48
99,12
95,86
96,14
109,92
113,83
118,08
115,48
102,68
104,96
96,14
95,58
114,60
116,88
Wiek głowy
gospodarstwa
25-34 lata
35-44 lata
45-59 lat
60 i więcej lat
Mężczyźni
Kobiety
Współczynnik Giniego
2009
0,359
0,366
0,329
0,259
0,267
0,237
2011
0,306
0,354
0,318
0,258
0,260
0,240
2013
0,350
0,337
0,319
0,254
0,252
0,238
2015
0,270
0,331
0,285
0,254
0,256
0,236
• Poprawa sytuacji
dochodowej wszystkich
grup gospodarstw 20132015
• stopniowe zmniejszanie
się nierówności
dochodowych
szczególnie w latach
2013-2015
poprawa bardzo wyraźna
wśród gospodarstw
domowych osób z głową
gosp. w wieku 25-34 lata
 sytuacja materialna gospodarstw domowych według typów rodzin
Krzywe wzrostu dochodów realnych w latach 2005-2015 według typu rodziny
Stopa wzrostu
dochodu
180%
Małżeństwa bez dzieci
160%
Małżeństwa z 1
dzieckiem
Małżeństwa z 2 dzieci
140%
120%
100%
80%
Małżeństwa z 3 i więcej
dzieci
Rodziny niepełne
60%
40%
Poprawa sytuacji gospodarstw o
najniższych dochodach –
najszybszy wzrost
20%
Małżeństwa z dziećmi – wyraźna
poprawa w porównaniu do
małżeństw bez dzieci
0%
0
20
40
60
80
100
Kwantyl rozkładu dochodu
Relacja przeciętnych dochodów rodziny określonego typu i małżeństwa bezdzietnego
(w przeliczeniu na gospodarstwo domowe) [w %]
Małżeństwa
Małżeństwa
z1
z 2 dzieci
dzieckiem
Małżeństwa
Konkubinaty Konkubinaty
z 3 i więcej
bez dzieci
z dziećmi
dzieci
Rodziny
niepełne
2005
111
116
105
-
-
84
2015
125
129
133
129
115
78
Relatywnie najlepsza okazała się
sytuacja rodzin z 3 i więcej dzieci. W
tej grupie dochody wzrosły –
zależnie od pozycji w rozkładzie
dochodów – od 120 proc. do 140
proc.
Najmniej korzystna zmiana dla
rodzin niepełnych