03. Źródła prawa po roku 1795

03. Źródła prawa po roku 1795
konspekt opracowany na podstawie:
1/ J. Bardach, Z. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, wyd. V, Lexis
Nexis 2003, s. 343-345, 472-473, 552-556.
2/ S. Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. II, Kraków 1998, 17-38.
3/ A. Korobowicz, W. Witkowski, Historia ustroju i państwa polskiego (1772-1918), wydanie
4, Wolters Kluwer, 2009, s
Konspekt jest pomocą dydaktyczną, nie zastępuje podręcznika, wykładu i ćwiczeń, w
szczególności nie zawiera wszystkich informacji zamieszczonych w zalecanym podręczniku.
Prawo sądowe – wiek wielkich kodyfikacji
•potrzeba zmian prawa, potrzeba kodyfikacji, wprowadzenia równości wobec prawa,
oświeceniowe idee zbudowane na zasadzie racjonalności
•wpływ zmian gospodarczych; oświeceniowa idea prawa natury o charakterze areligijnym,
racjonalnego na wzór procesów fizycznych i biologicznych
•prawo natury bezwzględne – nienaruszalne: „nienaruszalność własności, dotrzymywanie umów,
wynagrodzenie szkody, karalność czynów niedozwolonych”
•prawo natury względne – uwzględnia prawo miejscowe, jeśli jest zgodne z prawem
bezwzględnym
•prawo stanowione miało być zgodne z powyższymi
•XIX w. dominacja idei szkoły historycznej (historyczny rozwój prawa)
•zmiany w edukacji prawniczej
Idea kodyfikacji w epoce Oświecenia
1/ tworzenie prawa od nowa (łagodniej – zwolennicy względnego prawa natury)
2/ prawo w służbie dobru i szczęściu ogólnemu (niebezpieczeństwo drobiazgowych regulacji)
3/ niewzruszalna sprawiedliwość, wolność i równość
4/ ujednolicanie prawa
5/ prawo zupełne, kompletne, bez luk
6/ zwięzłość prawa, rezygnacja z kazuistyki
7/ przepisy ścisłe i precyzyjne
8/ rozgraniczenie prawa publicznego i prywatnego
9/ prawo prywatne: cywilne, handlowe, pracy; osobne kodeksy karne i cywilne materialne i
procesowe
Doktryna prawa cywilnego
- pozytywizm ustawowy (szkoła egzegezy): Francja w XIX w.
- pozytywizm naukowy (Niemcy): w oparciu o naukę, ponieważ do 1896 brak było jednolitego
kodeksu
- doktryna szkoły historycznej F.K. von Savigny
- nurt socjalny pod wpływem rozwoju gospodarki kapitalistycznej i trudną sytuacją robotników
(antyindywidualistyczny i antyliberany); prawo pracy, regulacje administracyjne; duża rola
orzecznictwa, w sprzeczności z abstrakcyjnymi koncepcjami pozytywistów
- koniec XIX w. naturalizm prawniczy w miejsce pozytywizmu:
•a/ jurysprudencja interesów (Rudolf Ihering) metoda teleologiczna w wykładni, dalej
zmodyfikowane przez pojęcie interesu w przypadku luki prawnej (domniemanie woli
ustawodawcy)
•b/ szkoła wolnego prawa w razie luki precedensy sędziego
Doktryna prawa karnego (1)
a/ kierunek humanitarny (Oświecenie)
•postulaty kodyfikacji, prawo powszechne i jednolite, równość wobec prawa;
•nullum crimen sine lege poenali anteriori (formalna definicja przestępstwa), pełna subiektywizacja
odpowiedzialności (zerwanie z odpowiedzialnością obiektywną za skutek) oraz indywidualizacja
(zerwanie z odpowiedzialnością zbiorową);
•racjonalizacja utylitarna (prewencja indywidualna i generalna) a nie metafizyczna czy na zasadzie
odwetu;
•zniesienie kar mutylacyjnych i kary śmierci (Józefina, Franciszkana, Landrecht)
b/ szkoła klasyczna
kwestie normatywne; analiza obowiązującego prawa, brak zainteresowania materialnymi źródłami
prawa; ścisła systematyka i terminologia w kodeksach; przestępstwo to zjawisko prawne a nie
społeczne; odpowiedzialność karna oparta na teorii autonomii woli podstawą wina sprawcy;
racjonalizacja odwetowa kary
•Immanuel Kant – teoria odwetu etycznego
•Georg Wilhelm Friedrich Hegel – teoria odwetu dialektycznego
•Anzelm Feuerbach – teoria przymusu psychologicznego
•Edmund Krzymuski (okres międzywojenny)
Doktryna prawa karnego (2)
c/ doktryny pozytywistyczne prawa karnego!
•zerwanie z Kantem i Heglem
•tryumf nauk szczegółowych
•wzrastająca przestępczość
szkoła antropologiczna – 70’ XIX Włochy (Cezare Lombroso); psychiatria, przestępstwo to zjawisko
przyrodnicze, przestępca z urodzenia, dziedziczenie popędu do zbrodni, cechy fizyczne; pojęcie winy
zastąpione „niebezpieczeństwem społecznym”; konieczność prewencji – szybko obalona koncepcja
szkoła socjologiczna – od 70’ XIX w.; F. von Liszt; Julian Makarewicz i Wacław Makowski; przestępstwo
to zjawisko społeczne; odrzucenie indeterminizmu, determinizm społeczny; nie czyn a osoba podlega
karaniu; kara to nie jest sprawiedliwa odpłata ale dostosowanie do osoby przestępcy; środki
zabezpieczające oparte na osobowości sprawcy; kodeks niemiecki 1871, polski 1932
d/ kierunek normatywny
kon. XIX w.-I poł. XX w.; Karol Ludwik Binding i Ernest Beling; przeciwko nurtom antropologicznym i
socjologicznym; przestępstwo – naruszenie posłuchu wobec państwa; ustawodawstwo jako
samodzielny byt normatywny, nieważne są kwestie pozaprawne – powrót do szkoły klasycznej; teoria
czynu – zgodnie z formalnymi przesłankami
Prawodawstwo w zaborze pruskim (1)
Okres monarchii absolutnej (do poł. XIX w.) [Witkowski, Korobowicz, s. 22-23]
Absolutne prawodawstwo króla pruskiego:
•ustawy
•edykty
•rozporządzenia (deklaracje, instrukcje, regulaminy)
•na terenie ziem zajęty patenty
Królewskie zarządzenia wykonawcze:
•obwieszczenia
•proklamacje
•zawiadomienia
Akty prawne w odpowiedzi na zapytania niższych urzędów i w sytuacjach szczególnych:
•reskrypty
•rozkazy gabinetowe
•Cyrkularze
Prawodawstwo w zaborze pruskim (2)
Dążenie do unifikacji prawa partykularnego
•1772 w Prusach Zachodnich uchylenie prawa polskiego, wprowadzenie Landrechtu wschodniopruskiego z
1721 r.
•29 III 1794 w Prusach Południowych wprowadzenie Powszechnego Prawa Krajowego dla Państw Pruskich
(PPK, Landrecht Pruski z 1794 r.) jako prawa subsydiarnego wobec prawa polskiego
•1797 Landrecht prawem zasadniczym w Prusach Południowych (wobec nieskodyfikowania prawa
prowincjonalnego), Nowowschodnich i Zachodnich
•1801 Prusy Wschodnie odrębne Wschodniopruskie Prawo Prowincjonalne
Cechy Landrechtu pruskiego (PPK z 1794)
•konserwatywny zbiór materialnego prawa sądowego i politycznego, kazuistyczny i bez systematyki
•19187 paragrafów, całokształt stosunków społecznych
•ok. 15000 prawo prywatne
•Kazuistyka, władca absolutny reguluje całokształt życia
•Język niemiecki, styl ciężki, trudno zrozumiałe
•Systematyka za Samuelem Pufendorfem, Ius nature et gentium (1672): człowiek jako jednostka i część
społeczeństwa cz. I prawa indywidualne (np. rzeczowe, spadkowe), cz. II prawa społeczne (rodzinne, karne,
polityczne, finansowe; stosunek jednostki do rodziny, gminy, kościoła, państwa)
Prawodawstwo w zaborze pruskim (3)
Królestwo Pruskie
1806 przegrana z Francją, potrzeba reform (Heinrich F. Karl von Stein i Karl August von Hardenberg):
1810 rada ministrów (Ministerstwo Państwa), kanclerz
oddzielenie administracji i sądownictwa; reforma administracji miejskiej, skarbu, wojska (1814 powszechny
obowiązek służby wojskowej), szkolnictwa
Gesetzstaat (państwo prawa, przewaga administracji nad prawami jednostki)
1848, 1850 konstytucje pruskie
dziedziczny król pruski, dwuizbowy parlament (izba panów i izba deputowanych) ale zasada konstytucyjnej
władzy monarchicznej (król prawo sankcji i ogłaszania ustaw), brak zasady suwerenności ludu
Ustawodawstwo: 1/ przez dwie izby parlamentu i króla; 2/ przez króla i podmioty przez niego delegowane
niewymagające formy ustawy; 3/ przez króla rozporządzenia z konieczności równe ustawom, potwierdzane
przez parlament
Rozporządzenia: wydaje król pod kontrola parlamentu, albo podstawowe akty normatywne albo akty
wykonawcze w ścisłym sensie, obie grupy pod kontrolą sądów administracyjnych w zakresie legalności
Wprowadzenie III-instancyjnego sądu administracyjnego
Reforma administracji terytorialnej
Uznanie w sferze prawa publicznego prawa zwyczajowego za źródło równe ustawie
Rechtstaat – państwo prawa: konstytucja, podział władzy, niezależna kontrola administracji, gwarancja
praworządności, świetna kadra administracyjna
Prawodawstwo w zaborze pruskim (4)
II Rzesza
Konstytucja Rzeszy z 1871: cesarz (dziedziczny król pruski), Rada Związku (Bundesrat – 61 miejsc, 17 Prusy, II
izba oraz niektóre funkcje wykonawcze), parlament (Reichstag, 397 miejsc, wybory powszechne – mężczyźni 25
lat, równe, tajne, bezpośrednie) i kanclerz (jednocześnie kanclerz Prus, brak odpowiedzialności polityczne i
parlamentarnej); 26 kraje federalne; kompetencje parlamentu enumeratywnie wyliczone, pozostałe w gestii
państw Rzeszy; cesarz nie ma prawa sankcji ustaw Rzeszy
Dzienniki ustaw
•Królestwo pruskie: 1810-1906 „Gesetzsammlung für die königlich-preußischen Staaten”
•Związek Niemiecki i II Rzesza: 1867-1871 „Bundes-Gesetzblatt“; po 1871 „Reischsgesetzblatt“
Prawodawstwo w zaborze pruskim (5)
Prawo prywatne
•1794 Allgemeines Landrecht für die Preußischen Staaten PPK – Landrecht Pruski; wpływ prawa rzymskiego; silne
prawo własności obok własności podzielonej; swoboda umów; rozwód
•1848 ogólnoniemiecka ordynacja wekslowa
•1868 ustawa o spółdzielniach
•1870 prawo autorskie na dziełach literackich
•1871 kodeks handlowy
•1876 prawo autorskie na dziełach sztuk plastycznych
•1896 BGB – kodeks cywilny niemiecki (wejście w życie w 1900 r.); wyodrębniona część ogólna będąca wynikiem
pandektystyki (Bernard Windschein); znakomita technika prawna ale trudny język; zasada równości, swobody umów,
brak uwzględniania elementów pozaprawnych; uelastyczniające klauzule generalne;
•1897 kodeks handlowy
•1897 ustawa hipoteczna
•1901 prawo autorskie
Prawo karne
•1794 Landrecht – kazuistyczny, słaba technika prawodawcza, niewyrażona zasada równości, kara zależy od pozycji
społecznej sprawcy, formalna definicja przestępstwa; zasada akcesoryjności podżegacza i pomocnika; w zakresie kar
teoria odstraszania; nulla poena sine lege; kara śmierci; utrzymane karcenie domowe;
•1851 kodeks karny pruski, opiera się na francuskim z 1810 i bawarskim z 1813, wysoki poziom techniki legislacyjnej;
formalna definicja przestępstwa; formalna równość wobec prawa; trójpodział: zbrodnie, występki, wykroczenia (za
kodeksem francuskim)
•1871 kodeks karny ogólnoniemiecki – trójpodział przestępstw, wzór 1851 r.; na ziemiach polskich do 1932 r.
Prawodawstwo w zaborze pruskim (6)
Prawo cywilne procesowe
•1793 Powszechna ordynacja sądowa dla Państw Pruskich – inkwizycyjne, pisemne, skomplikowane, głębokie
nowelizacje 1815, 1833, 1846 z ograniczeniem zasady śledczej i pisemności
•1877 procedura cywilna, zreformowana w 1892 w oparciu o kodeks francuski z 1806
Prawo karne procesowe
•1805 Pruska Ordynacja Kryminalna – po 1848 zreformowana pod wpływem kodyfikacji francuskiej z 1808 r.
•1877 procedura karna – nowoczesny proces mieszany
Prawodawstwo w zaborze austriackim (1)
•
•
•
•
•
•
Do 1848 monarchia absolutna: wydaje osobiście bilety odręczne i najwyższe postanowienia,
organy centralne jego upoważnienia wydają patenty, reskrypty, edykty, rezolucje; w Gubernium i
cyrkułach cyrkularze
Podział aktów cesarskich: zakres terytorialny oraz akty polityczne i sądowe
Od 1819 wydawanie urzędowych prowincjonalnych zbiorów prawa; 1819-1848 dla Galicji
Provinzial-Gesetzsammlung des Königreiches Galizien und Lodomerien, od 1827 bilingwiczny
4 III 1849 konstytucja oktrojowana, cesarz wyłączny prawodawca
31 XII 1851 patent cesarski: cesarz jedynym twórcą prawa; ustawy w formie patentów i
rozporządzeń, może upoważniać inne podmioty do ich wydawania
1860-1867 wprowadzanie ustroju konstytucyjnego – hierarchia źródeł prawa:
1/ następstwo tronu Sankcja Pragmatyczna 1713, Statut Familijny 1839 – cesarz jedynym
prawodawcą
2/ jednobrzmiące ustawy (od 1867) austriackie i węgierskie – ustawy parlamentów z
sankcją
cesarza
3/ Dyplom Październikowy (1860) i Patent Lutowy (1861) – zasady ustrojowe, od 1867
tylko w
Austrii
4/ ustawy zasadnicze ogólne i krajowe, wymagana sankcja cesarza, inicjatywa ustawodawcza
rząd oraz członkowie ciał przedstawicielskich; cesarskie rozporządzenia z konieczności w
naglącej potrzebie, zatwierdza parlament na najbliższej sesji
5/ rząd rozporządzenia wykonawcze na podstawie delegacji ustawowej
6/ rozporządzenia „miejscowe” organy samorządu powiatowego i gminnego w zakresie ich
spraw
Prawodawstwo w zaborze austriackim (2)
Prawo cywilne
•1797 Kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski – uchylenie prawa polskiego, elementy prawa natury
•1811 ABGB – Kodeks Cywilny Austriacki – autor Franciszek Zeiller, wyraz kompromisu, słabszy od Kodeksu Napoleona i
nie wywarł wpływu na inne prawodawstwa; brak kazuistyki, wysoki poziom techniki legislacyjnej; wpływ prawa
rzymskiego (systematyka) i prawa natury: równość podmiotów prawa, pełna własność, swoboda umów; nowelizacje w
latach 1914-1918
•Prawo karne
•1768 Teresiana (przestarzała, bez wpływów oświeceniowych, łagodniejsza od Constitutio Criminalis Carolina z 1532 r.)
•1787 Józefina „Powszechny kodeks karny o zbrodniach i karach” (doktryna humanitarna, wysoki poziom techniki
legislacyjnej, bez kazuistyki, prosty język; cz. I przestępstwa kryminalne popełniane tylko umyślnie, cz. II przestępstwa
„polityczne” lżejsze, podlegające władzom administracyjnym; pierwszy kodeks z formalną definicją przestępstwa;
subiektywizm, indywidualizm; podżegacz odpowiada niezależnie od sprawcy, usiłowania karane jak dokonanie; nulla
poena sine lege, zniesienie kary śmierci, podane minimum i maksimum kary, są także kary hańbiące)
•1796 Ustawa Karna Zachodniogalicyjska (zawiera także przepisy procesowe, ale brak przestępstw policyjnych, wysoki
poziom techniki prawodawczej, zasada powszechności, równości)
•1803 Franciszkana oparta w wielu miejscach na Józefinie; prawo materialne i procesowe; przedawnienie karania,
szeroko traktowana „zdrada główna”, przestępstwa przeciwko religii ponownie jako zbrodnie; kara śmierci;
•1852 kodeks karny – w zasadzie obszerna nowelizacja kodeksu z 1803; zbrodnie, występki i wykroczenia;
ustawodawstwo absolutystyczne ale wielokrotnie nowelizowany; obowiązywanie: w Polsce do 1932, w Austrii do 1974
Prawodawstwo w zaborze austriackim (3)
Prawo cywilne procesowe
•1781 Powszechna Ordynacja Sądowa (sądy cywilne, sprawy sporne, od 1784 w Galicji)
•1796/7 Ustawa sądowa dla Galicji Zachodniej (od 1807 też w Galicji Wschodniej); zawiera postępowania szczególne (upadłościowe,
wekslowe, górnicze); umożliwia pieniactwo
•1873 ustawa o postępowaniu w sprawach drobiazgowych – przyspieszenie i uproszczenie (Klein)
•1895 ustawa o procesie cywilnym, 1896 poszerzona o postępowanie egzekucyjne
Prawo karne procesowe
•unifikacja i kodyfikacja w Teresianie (razem z prawem materialnym)
•1787 ustawa – postępowanie w sprawach policyjnych
•1788 Powszechna Ordynacja Sądowa – postępowania w sprawach karnych; umocnienie inkwizycyjności
•połączenie z materialnym w Ustawie Karnej Zachodniogalicyjskiej i Franciszkanie
•1850 ustawa o postępowaniu karnym – nowoczesna, za wzorcem francuskim proces mieszany
•1853 zastąpienie ustawą nawiązującą do Franciszkany
•1873 nowa procedura karna (Glaser)
Dzienniki urzędowe
•Galicja przed autonomią: 1817 zbiór od 1772 w: Statutum Regni Galiciae et Lodomeriae cum Bukovina (łacina i niemiecki); 1827-1861
„Prowincjonalny Zbiór Praw”, 1861-1866 „Powszechny Dziennik Praw Krajowych”
•Galicja w dobie autonomii: 1866-1918 „Dziennik Praw i Rozporządzeń Krajowych Królestwa Galicji” (polski, niemiecki, ukraiński)
•Dziennik Cesarstwa: 1848-1918 „Dziennik Praw i Rządowy Cesarstwa Austriackiego” --> „Dziennik Powszechny Praw Państwa i Rządu” -->
„Dziennik Ustaw Państwa dla Królestw i Krajów w Radzie Państwa Reprezentowanych” w tłumaczeniach, także na polski
Księstwo Warszawskie
22 VII 1807 ustawa konstytucyjna (oktrojowana w Dreźnie), 89 art., tekst autentyczny francuski
Brak procedury zmiany konstytucji
Dekrety królewskie Fryderyka Augusta: prawodawcze i wykonawcze
Sejm: ustawy = prawa
Dziennik Urzędowy: 1808-1812 „Dziennik Praw”
prawo cywilne
•wprowadzono kodyfikacje francuskie: Kodeks Napoleona z 1804 od 1 I 1808, w Galicji Zachodniej 15 VIII 1810
(kodeks mistrzowski, systematyka wg prawa rzymskiego, laickie małżeństwo – krytykowane przez Kościół;
wykładnia teleologiczna), Kodeks Handlowy z 1807, kodeks procedury cywilnej z 1806 r.
prawo karne
•1807 przywrócenie dawnego prawa karnego, posiłkowo Landrecht z 1794 r.
•1809 łagodzenie surowego Landrechtu, kara pozbawienia praw politycznych oraz śmierci cywilnej
•w Galicji Zachodniej utrzymanie Franciszkany z 1803 r.
•W zakresie procedury ordynacja kryminalna procesowa z 1805 r.
Rzeczpospolita Krakowska (1)
Akty fundujące
•Traktat Dodatkowy z 3 V 1815 [Kongres Wiedeński]
•Akt Generalny Kongresu z 9 VI 1815 [zatwierdzenie Traktatu Dodatkowego]
Konstytucje
•3 V 1815 oktrojowana, część Traktatu Dodatkowego, 22 art.
•11 IX 1818 tzw. konstytucja rozwinięta, opracowana przez Komisję Organizacyjną (3 przedstawicieli państw
opiekuńczych, 3 z Rzeczpospolitej ale mianowanych przez te państwa)
•1833 nowa konstytucja, opracowana przez Komisję Reorganizacyjną, przewidziano najwyższą władzę
Konferencję Rezydentów
Komisja Organizacyjna (1815-1818) i Komisja Reorganizacyjna (1831-1833) uchwalały statuty dotyczące spraw
administracyjno-terytorialne, organizacji sądownictwa, organizacji Uniwersytetu Krakowskiego
Zgromadzenie Reprezentantów: ustawy = prawa sejmowe
Senat kolegialny: uchwały i rozporządzenia
Dzienniki urzędowe
•Dziennik Rozporządzeń Rządowych 1823 „Dziennik Praw Wolnego Miasta Krakowa”
•1846 (w czasie powstania) „Dziennik Rządowy Rzeczypospolitej Polskiej”
Rzeczpospolita Krakowska (2)
Prawo sądowe
•Dziedzictwo Księstwa Warszawskiego: Kodeks Napoleona (1804), procedura (1806), kodeks handlowy (1807),
austriacka Franciszkana – prawo karne materialne i procesowe (1803)
•1816 powołanie Komitetu Kodyfikacyjnego, lecz odrzucono projekty uwzględniające rozwiązania francuskie
•Nowelizacje prawa: prawo hipoteczne (1822, 1838, 1844); prawo opiekuńcze (1826, 1844)
•1844 prawo górnicze
Królestwo Polskie (1)
•
1817 utworzenie Ogólnej Komisji Prawodawczej, deputacja: cywilna, karna, procesowa
prawo cywilne
•
•
•
•
1818 ustawa hipoteczna – wysoki poziom merytoryczny i formalny, nawiązuje do polskich przepisów
przedrozbiorowych
1825 Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego – 521 art.; w miejsce I i III księgi Kodeksu Napoleona – prawo
osobowe małżeńskie charakter mieszany (wyznaniowa forma zawarcia, właściwe sądy świeckie), lepsza
sytuacja dzieci pozamałżeńskich, zniesienie instytucji śmierci cywilnej; 1836 prawo o małżeństwie – pełna
forma wyznaniowa
1869 prawo autorskie
1867 prawo patentowe
prawo karne (1)
•
1818 kodeks karzący – wzory pruski, francuski, zwłaszcza austriacki; rodzima terminologia prawnicza; brak
formalnej równości; trójpodział przestępstw (model francuski); formalna definicja przestępstwa osłabiona
zasadą analogii; wina umyślna (zamiar pośredni i bezpośredni; lekkomyślność) i nieumyślna (niedbalstwo);
zbrodnie tylko umyślne; bezkarność: brak bezprawności działania i brak winy; bezprawność: obrona
konieczna i stan wyższej konieczności; winę uchyla niepoczytalność; usiłowania karane jak dokonanie;
nulla poena sine lege, złagodzenie kar; kara śmierci, kara chłosty; kara śmierci cywilnej; bardzo ciężkie
więzienie warowne z przymusem pracy; po 1831 wprowadzono karę konfiskaty majątku i zesłania na
Syberię
Królestwo Polskie (2)
Prawo karne (2)
•1847 kodeks kar głównych i poprawczych oparty na analogicznym rosyjskim; kazuistyka; formalna definicja przestępstwa ale
także analogia; przestępstwa z działania i zaniechania, umyślne i nieumyślne; katalog okoliczności obciążających i łagodzących;
karanie – teoria odstraszania, kary główne (np. kara śmierci, 7 stopni kary ciężkich robót, kary zesłania) i poprawcze (np.
osiedlenie na Syberii; tutaj uwzględniany stan społeczny sprawcy); słabszy poziom kodyfikacyjny od Kodeksu karzącego
•1876 wprowadzono rosyjski kodeks karny z 1866, nowelizujący rosyjski kodeks z 1845 r.; liczne przestępstwa polityczne
•1915 wprowadzenie w Guberni Warszawskiej nowoczesnego kodeksu karnego tzw. Tagancewa z 1903 r. (część ogólna i
szczegółowa); szkoła klasyczna; nullum crimen sine lege poenali anteriori; trójpodział przestępstw; kazuistyka w części
szczegółowej; nowoczesny podział na dolus directus i dolus eventualis, wina nieumyślna to lekkomyślność i niedbalstwo; zbrodnia
tylko umyślna; karane usiłowanie
prawo cywilne procesowe
•obowiązuje kodeks francuski z 1806 r.
•1875 wprowadzenie kodeksu rosyjskiego z 1864
prawo karne procesowe
•po 1815 r. obowiązują kodeksy pruski i austriacki
•1875 wprowadzenie kodeksu rosyjskiego z 1864
Dzienniki urzędowe:
1816-1872 „Dziennik Praw Królestwa Polskiego”
Kraj Nadwiślański: od 1875 „Zbiór Praw”
Kodyfikacje: prawo rosyjskie
•
•
•
•
•
prace M. Sperańskiego
1835 45 tomów Pełnego Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego 1649-1825, później dalsze 2 pełne zwody
1835 Swod Zakonow – Zwód Praw Cesarstwa Rosyjskiego – 15 tomów, na podstawie Pełnego Zwodu
1840 na ziemiach zabużańskich wprowadzenie X tomu Zwodu Praw w miejsce III Statutu Litewskiego
prawo karne osobne kodeksy 1845 i 1903
Źródła prawa po 1918 roku (1)
Akty konstytuujące ustrój – wyszczególnienie
1918, 22 XI – dekret o najwyższej władzy reprezentującej Rzeczypospolitej Polskiej
1919, 20 II – Mała Konstytucja
1921, 17 III – Konstytucja Marcowa
1926, 2 II – Nowela Sierpniowa
1935, 23 IV – Konstytucja Kwietniowa
1952, 22 VII – Konstytucja tzw. stalinowska
1976 – Nowelizacja konstytucji z 1952 r.
Reforma prawa sądowego; Działalność Komisji Kodyfikacyjnej w II RP
- wielość systemów prawnych w 1918 r.
- zadanie unifikacji, kodyfikacji
- nieskuteczność parlamentu --> po 1926 rozporządzenia prezydenta, po 1935 dekrety prezydenta
- idea Komisji Kodyfikacyjnej; powołanie 3 VI 1919 (prezydent, 3x wiceprezydent, 40 członków; późniejsze modyfikacje satruktur);
1918-1922 mianuje Naczelnik Państwa, po 1922 prezydent
- Prezes Komisji: Ksawery Fierich 1919-1928; 1932-1939 Bolesław Pohorecki
- pozytywna ocena działania Komisji
Prawo karne
•11 VII 1932 kodeks karny (prace: Juliusz Makarewicz, Wacław Makowski, Aleksander Mogilnicki, Emil Rappaport)
•19 III 1928 kodeks postępowania karnego (prace: Edmund Krzymuski, A. Mogilnicki, E. Rappaport)
Źródła prawa po 1918 roku (2)
Prawo cywilne
problemy – rozbieżność prawa pozytywnego i poglądów doktryny
Prawo materialne – Uchwalone akty prawne
1924 prawo wekslowe i czekowe
1924 ustawa o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych (prawo patentowe)
1926 ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
1926 prawo międzynarodowe prywatne i prawo prywatne międzydzielnicowe (projekt z 1921 r.)
1926 prawo autorskie (Fryderyk Zoll)
1933 kodeks handlowy
1933 kodeks zobowiązań (Ernest Till, Roman Longchamps de Berier, Maurycy Allerhand, Aleksander Doliński, Kamil Stefko, Ignacy Koschembar-Łyskowski)
Prawo materialne – Prace niezakończone przed 1939 r.
1929 projekt osobowego prawa małżeńskiego Karol Lutostański (świecki)
1937 projekt prawa małżeńskiego majątkowego
1938 projekt prawa o stosunkach między rodzicami a dziećmi (Stanisław Gołąb)
1937 projekt prawa rzeczowego (Fryderyk Zoll, Jan Wasilkowski)
początkowe stadia prac nad prawem spadkowym
wstrzymanie prac nad częścią ogólną prawa cywilnego
Prawo procesowe
1930 kodeks postępowania cywilnego (wszedł w życie 1 I 1933 r.)
1932 przepisy o postępowaniu egzekucyjnym
1934 prawo upadłościowe i o postępowaniu układowym
niezakończone prace nad postępowaniem niespornym