Efektywność kosztowa sądownictwa powszechnego
Transkrypt
Efektywność kosztowa sądownictwa powszechnego
INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI Prof. dr hab. Andrzej Siemaszko Paweł Ostaszewski Efektywność kosztowa sądownictwa powszechnego Konsultacja: Dr Marek Marczewski Mgr Krzysztof Wasilewski Warszawa 2013 Spis treści Uwagi wprowadzające ................................................................................................ 3 I. Koszty sądów .......................................................................................................... 7 II. Dochody sądów .................................................................................................... 12 III. Sędziowie i pracownicy sądów ............................................................................ 16 III.1. Liczba pracowników przypadająca na sędziego............................................ 20 III.2. Uposażenia ................................................................................................... 23 IV. Sprawy w przeliczeniu na jednego sędziego ....................................................... 29 V. Koszty funkcjonowania sądów w przeliczeniu na jednego sędziego .................... 36 VI. Koszty funkcjonowania sądów w przeliczeniu na jedną załatwioną sprawę procesową ................................................................................................................ 39 VII. Czas trwania postępowania sądowego .............................................................. 42 VIII. Analizy korelacji ................................................................................................ 48 Podsumowanie ......................................................................................................... 50 2 Uwagi wprowadzające W opracowaniu prezentowane są informacje o różnych wymiarach efektywności poszczególnych jednostek sądownictwa powszechnego. Oparte są one na danych pochodzących z czterech podstawowych źródeł: 1) rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28, 2) rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu dochodów budżetowych RB-27, 3) rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70, 4) informacji o liczbie spraw załatwianych rocznie przez sądy uzyskanych z Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS. Podstawą analiz były dane statystyczne z lat 20092010. Dane te zostały uśrednione dla obu tych lat, w pojedynczych przypadkach, gdy występowały braki danych dla jednego roku, analizowano jedynie dane dla drugiego roku. Omawiane w opracowaniu zagadnienia zaprezentowano za pomocą podstawowych danych o kosztach, dochodach, liczbie pracowników i uposażeniach w poszczególnych sądach oraz przy wykorzystaniu kilku skonstruowanych wskaźników i współczynników statystycznych. Poniższe punkty zawierają szczegółowy opis stosowanych miar: 1. Koszty funkcjonowania sądów. Podstawowym wskaźnikiem wielkości nakładów finansowych na poszczególne sądy były: średnie wykonanie wydatków i zobowiązania sądu ogółem (bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek na cele mieszkaniowe sędziów i stanu spoczynku), obliczane w liczbach bezwzględnych na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28. Rozpatrywana była suma z pozycji „wykonanie wydatków” i „zobowiązania” dla działu Wymiar Sprawiedliwości – Jednostki Sądownictwa Powszechnego (bez Oświaty i Wychowania, czyli kosztów funkcjonowania ROD-K, Schronisk dla Nieletnich i Zakładów Poprawczych). Podstawowe rozpatrywane kategorie to: wynagrodzenia osobowe i pochodne (pozycje 3020, 4010, 4030, 4040, 4110, 4120, 4140); wynagrodzenia i wydatki bezosobowe – umowy zlecenia i o dzieło, ryczałty, zwroty kosztów, wydatki na biegłych, tłumaczy, kuratorów stron, itp. – (pozycje 3030, 4170); energia, telefony, 3 Internet (pozycje 4260, 4350, 4360, 4370); koszty postępowania sądowego (pozycja 4610); inwestycje i remonty (pozycje 6050, 6060, 4270); pożyczki na cele mieszkaniowe sędziów (pozycja 4450 – tylko dla sądów apelacyjnych); stan spoczynku sędziów (pozycja 3110); czynsze i podatki od nieruchomości (pozycje 4400, 4480); centralne wydatki Sądu Apelacyjnego w Krakowie na produkcję znaków sądowych; pozostałe. 2. Dochody sądów. Informacje o przychodach generowanych do budżetu państwa przez sądy powszechne ujęto w postaci uśrednionej wysokości wykonanych dochodów ogółem, bez spłat pożyczek na cele mieszkaniowe sędziów, obliczanej w liczbach bezwzględnych na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu dochodów budżetowych RB-27. W obliczeniach nie uwzględniano dotacji z Unii Europejskiej, a podstawowe rozpatrywane kategorie należały do następujących: grzywny (pozycje 0570, 0580); koszty sądowe (pozycja 0690); spłaty pożyczek mieszkaniowych sędziów (pozycja 0700 – tylko dla sądów apelacyjnych); pozostałe. 3. Liczba sędziów. Informacje o liczbie sędziów zostały z kolei ujęte jako średnia z danych dotyczących planu zatrudnienia i stanu zatrudnienia na ostatni dzień roku dla pozycji „9 sędziowie” z rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 4. Średnia liczba pracowników przypadających na jednego sędziego. Współczynnik określający liczbę osób, na których pomoc może liczyć sędzia w swojej pracy orzeczniczej został zaś obliczony jako iloraz średniej z danych dotyczących planu zatrudnienia i stanu na ostatni dzień roku dla pozycji „1 – urzędnicy i pracownicy obsługi”, „7 – asesorzy i aplikanci”, „16 – referendarze” oraz „17 – asystenci” i przedstawionej wyżej średniej z danych dotyczących planu zatrudnienia i stanu zatrudnienia na ostatni dzień roku dla pozycji „9 – sędziowie” z rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 5. Średnie miesięczne uposażenie sędziów. Dane o uposażeniach sędziów są przedstawiane jako wykonanie rocznych wynagrodzeń (wraz z tzw. trzynastą pensją) w przeliczeniu na jednego sędziego i 4 jeden miesiąc zaczerpnięte z rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 6. Średnie miesięczne uposażenie urzędników i pracowników obsługi. Informacje o uposażeniach urzędników sądowych były również obliczane na podstawie wykonania rocznych wynagrodzeń (wraz z tzw. trzynastą pensją) w przeliczeniu na jednego pracownika (pozycja „1 – urzędnicy i pracownicy obsługi”) i jeden miesiąc zaczerpniętych z rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 7. Liczba spraw ogółem załatwianych rocznie przez jednego sędziego. Współczynnik ten został obliczony jako iloraz średniej liczby wszystkich załatwianych rocznie spraw z wyłączeniem spraw rejestrowych, wieczystoksięgowych oraz nakazowych i upominawczych (repertorium Nc) w SR w Lublinie (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS) i średniej z danych dotyczących planu zatrudnienia i stanu zatrudnienia na ostatni dzień roku dla pozycji „9 – sędziowie” (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 8. Liczba spraw procesowych załatwianych rocznie przez jednego sędziego. Analogicznie, współczynnik dla spraw procesowych został obliczony jako iloraz średniej liczby wszystkich załatwianych rocznie spraw z repertoriów Aca, Aca-gosp, Apa, Aua, Aka (w sądach apelacyjnych), C, NS, Ca, K, Ka, Waz-apelacje, P, Pa, U, Ua, GC, Ga (w sądach okręgowych) i C, C-upr, NS, K, W, Ks, P, P-upr, U, RC, Now, Nk, GC, GC-upr (w sądach rejonowych – na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS) i średniej z danych dotyczących planu zatrudnienia i stanu zatrudnienia na ostatni dzień roku dla pozycji „9 – sędziowie” (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 9. Koszty funkcjonowania sądów w przeliczeniu na jednego sędziego. Dane o nakładach ponoszonych przez skarb państwa na poszczególne sądy przedstawiono także w odniesieniu do ich wielkości. W tym celu skonstruowano dwa współczynniki. Pierwszy z nich został obliczony jako iloraz sumy wykonania 5 wydatków i zobowiązań sądu ogółem, bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek na cele mieszkaniowe sędziów i stanu spoczynku (na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28) i średniej z danych dotyczących planu zatrudnienia i stanu zatrudnienia na ostatni dzień roku dla pozycji „9 – sędziowie” (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 10. Koszty funkcjonowania sądów w przeliczeniu na jedną załatwioną sprawę procesową. Drugi ze współczynników przedstawiających relatywną wysokość kosztów działania sądów został zaś obliczony jako iloraz sumy wykonania wydatków i zobowiązań sądu ogółem, bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek na cele mieszkaniowe sędziów i stanu spoczynku (na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28) i średniej liczby wszystkich załatwianych rocznie spraw z repertoriów Aca, Aca-gosp, Apa, Aua, Aka (w sądach apelacyjnych), C, NS, Ca, K, Ka, Waz-apelacje, P, Pa, U, Ua, GC, Ga (w sądach okręgowych) i C, C-upr, NS, K, W, Ks, P, P-upr, U, RC, Now, Nk, GC, GC-upr (w sądach rejonowych – na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). 11. Czas trwania sprawy ogółem i sprawy procesowej Dla zobrazowania długości postępowań sądowych wykorzystano tzw. statystyczne wskaźniki czasu trwania postępowania obliczane jako iloraz liczby spraw określonej kategorii pozostałych do załatwienia z danego roku i liczby spraw wpływających w tym samym roku pomnożony przez 12 (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). Należy jednak mieć na uwadze, że ten sposób pomiaru niedoszacowuje rzeczywistego czasu trwania postępowania przeciętnie od kilkunastu do nawet 50%1. 1 Por. A. Siemaszko, Sprawność postępowań karnych w świetle danych statystycznych, w: Stosowanie Prawa. Księga Jubileuszowa z okazji XX-lecia Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, red. A. Siemaszko, Warszawa 2011 6 I. Koszty sądów Na koszty poszczególnych jednostek sądownictwa powszechnego składały się w głównej mierze wynagrodzenia ich pracowników. W sądach apelacyjnych istotnymi kategoriami były także inwestycje i remonty (niespełna 20%) i pożyczki udzielane sędziom na cele mieszkaniowe (10%). Obie te kategorie, tak samo jak wydatki z tytułu stanu spoczynku sędziów i ponoszone przez jeden z sądów koszty drukowania znaków sądowych zostały wyłączone z dalszych analiz. W sądach okręgowych koszty inwestycji i remontów również stanowiły znaczącą (drugą co do wielkości) kategorię. Wyższy niż w sądach apelacyjnych był w nich również udział kosztów postępowania sądowego i wynagrodzeń bezosobowych. Co ciekawe, w sądach rejonowych inwestycje i remonty stanowiły relatywnie jedną z mniej istotnych kategorii. Znacznie wyższy niż w nadrzędnych jednostkach sądownictwa był zaś udział wynagrodzeń osobowych i bezosobowych oraz kosztów postępowania sądowego. 7 Tabela 1. Struktura kosztów w sądach apelacyjnych, okręgowych i rejonowych* l.b. % SĄDY APELACYJNE Wynagrodzenia osobowe i pochodne (3020, 4010, 4030, 4040, 4110, 4120, 4140) Wynagrodzenia i wydatki bezosobowe – umowy zlecenia i o dzieło, ryczałty, zwroty kosztów, wydatki na biegłych, tłumaczy, kuratorów stron, itp. (3030, 4170) Energia, telefony, Internet (4260, 4350, 4360, 4370) Koszty postępowania sądowego (4610) Czynsze i podatki od nieruchomości (4400, 4480) Inwestycje i remonty (6050, 6060, 4270) Udzielone pożyczki na cele mieszkaniowe sędziów (4450) Stan spoczynku sędziów (3110) Centralne wydatki SA w Krakowie na produkcję znaków sądowych Pozostałe OGÓŁEM 172 329 789 48,0 3 647 526 1,0 4 183 890 4 532 977 1 632 711 66 465 161 35 252 340 14 272 449 1,2 1,3 0,5 18,5 9,8 4,0 21 022 601 5,9 35 750 852 359 090 296 10,0 100,0 968 696 114 53,5 58 070 903 3,2 35 466 530 64 499 760 20 903 787 381 015 327 0 105 430 009 175 776 284 1 809 858 715 2,0 3,6 1,2 21,1 0,0 5,8 9,7 100,0 SĄDY OKRĘGOWE Wynagrodzenia osobowe i pochodne (3020, 4010, 4030, 4040, 4110, 4120, 4140) Wynagrodzenia i wydatki bezosobowe – umowy zlecenia i o dzieło, ryczałty, zwroty kosztów, wydatki na biegłych, tłumaczy, kuratorów stron, itp. (3030, 4170) Energia, telefony, Internet (4260, 4350, 4360, 4370) Koszty postępowania sądowego (4610) Czynsze i podatki od nieruchomości (4400, 4480) Inwestycje i remonty (6050, 6060, 4270) Udzielone pożyczki na cele mieszkaniowe sędziów (4450) Stan spoczynku sędziów (3110) Pozostałe OGÓŁEM SĄDY REJONOWE 71,6 Wynagrodzenia osobowe i pochodne (3020, 4010, 4030, 4040, 2 623 508 889 4110, 4120, 4140) 8,0 Wynagrodzenia i wydatki bezosobowe – umowy zlecenia i o 292 029 650 dzieło, ryczałty, zwroty kosztów, wydatki na biegłych, tłumaczy, kuratorów stron, itp. (3030, 4170) 1,9 Energia, telefony, Internet (4260, 4350, 4360, 4370) 70 154 767 7,6 Koszty postępowania sądowego (4610) 278 721 400 0,8 Czynsze i podatki od nieruchomości (4400, 4480) 29 475 026 1,3 Inwestycje i remonty (6050, 6060, 4270) 48 259 469 0,0 Udzielone pożyczki na cele mieszkaniowe sędziów (4450) 22 289 1,1 Stan spoczynku sędziów (3110) 40 856 225 7,7 Pozostałe 282 364 697 100,0 OGÓŁEM 3 665 392 413 * Dane na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB28. 8 Wykres 1. Koszty funkcjonowania sądów apelacyjnych* SA w Warszaw ie 34 403 816 SA w Katow icach 26 201 304 SA w Krakow ie 26 016 558 SA w Gdańsku 23 655 571 SA w e Wrocław iu 21 823 278 SA w Poznaniu 20 387 096 POLSKA 20 188 886 SA w Łodzi 16 205 052 Koszt funkcjonowania sądu apelacyjnego SA w Szczecinie 14 168 072 wynosił przeciętnie nieco powyżej 20 mln. zł. Zdecydowanie SA w Lublinie 14 025 163 13 887 175 Katowicach trzykrotnie 10 000 000 sąd Krakowie w i przeszło porównaniu zestawienie) SA z w Rzeszowie. 11 304 662 0 i więcej (zamykającym SA w Rzeszow ie kosztował apelacyjny w Warszawie: o 1/3 więcej niż SA w SA w Białymstoku najwięcej 20 000 000 30 000 000 40 000 000 50 000 000 * Średnie wykonanie wydatków i zobowiązania sądu ogółem (bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek i stanu spoczynku) w liczbach bezwzględnych. Dane na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28. 9 Wykres 2. Koszty funkcjonowania sądów okręgowych* 141 160 841 SO w Wa rszawi e 76 665 936 74 603 023 SO w Kra kowi e SO w Ka to wica ch 69 132 830 SO w Pozn ani u 57 725 560 53 690 842 SO w Gdań sku SO w Łod zi 53 217 169 SO we Wrocł awi u 48 605 905 46 767 443 SO w Lu bli ni e SO w Gli wica ch 40 673 503 SO w Szczeci ni e 40 514 817 SO dla Warsza wy-Prag i 35 650 449 SO w Ki elca ch 29 587 350 SO w Bydg oszczy POLSKA 29 409 186 SO w Olsztyni e 29 317 433 27 894 232 SO w Opol u 24 996 260 SO w Bia łymsto ku 24 852 438 SO w Zie l. Gó rze 23 081 842 SO w Częstoch owi e SO w Świ dn icy 21 314 279 SO w To runi u 20 865 742 SO w Rze szowi e 20 417 151 SO w Ko szali ni e 20 134 639 SO w Elb ląg u 19 544 224 SO w Ra domi u 19 351 844 SO w Go rzowi e Wlkp. 18 730 552 SO w Słup sku 18 660 346 SO w Krośni e 18 644 372 SO w L egn icy 18 285 807 SO w Pło cku 18 135 173 SO w Sie dlca ch 17 485 643 17 231 134 SO w Bie lsku-Bi ałej 15 971 615 Koszt SO w Tarn owi e 15 382 863 przeciętnie niespełna 30 mln. zł. SO w Ta rno brzeg u 15 302 590 SO w No wym Są czu funkcjonowania sądu okręgowego wynosił SO w Ka li szu 15 287 132 Zróżnicowanie w tej mierze było jednak kolosalne: wydatki SO w Pio tr kowie Tryb un. 14 614 611 pięciu z nich wynosiły około 8-10 mln., podczas gdy Sądu 14 107 512 SO w Zamości u 14 102 234 SO w Je le nie j Gó rze SO we Wł ocła wku 12 633 599 SO w Łomży 12 563 295 Okręgowego w Warszawie – ponad 140 mln., tj. kilkunastokrotnie więcej. 10 060 168 Średnie wydatki – drugiego i trzeciego w uszeregowaniu – SO w Przemyśl u 9 948 714 SO w Krakowie i SO w Katowicach – były blisko dwukrotnie SO w Si erad zu 9 589 772 SO w Koni ni e SO w Suw ałka ch 8 488 439 SO w Ostrołę ce 8 422 056 0 niższe w porównaniu z SO w Warszawie. 50000000 100000000 150000000 * Średnie wykonanie wydatków i zobowiązania sądu ogółem (bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek i stanu spoczynku) w liczbach bezwzględnych. Dane na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28. 10 Wykres 3. Koszty funkcjonowania wybranych sądów rejonowych* 68 734 291 SR w Lu bli nie 67 455 380 SR d la Ł odzi -Śród mi eścia 57 713 764 SR dla m.st. Warsza wy 47 317 547 SR dl a Warsza wy-Mokotowa SR w Bia łymsto ku 44 712 701 SR w Bydg oszczy 44 643 834 40 106 021 SR Pozn ań-Sta re Miasto 40 099 932 SR w Częstoch owie 37 773 491 SR Wr ocła w-Fabryczn a 35 794 064 SR Pozna ń-N owe Miasto i Wil da SR Gdań sk-Półn oc 34 891 813 SR w Tor uniu 34 729 966 34 526 611 SR Katowi ce-Wsch. 33 834 425 SR w Rze szowie 33 816 670 SR dla Krakowa -Śród mi eścia 33 382 674 SR w Ki elca ch SR Szczeci n-Ce ntrum 32 790 122 SR Gd ańsk- Po łu dnie 32 589 857 31 442 773 SR w Olsztynie 29 570 455 SR dl a Krako wa-Po dgó rza 11 175 795 POLSKA 3 659 713 SR w e Wschowie SR w No wym Tomyślu 3 652 007 SR w Strzyżowie 3 649 455 SR w Bytowie 3 624 343 SR w Piń czowie 3 610 527 SR w Op atowie 3 609 396 SR w Mi astku 3 591 042 SR w Wyso kie m Maz. 3 566 829 SR w Sła wnie 3 545 951 SR w Rawiczu 3 533 234 Koszt funkcjonowania sądu rejonowego wynosił przeciętnie SR w L uba czowie 3 462 529 nieco powyżej 11 mln. zł. SR w Ko lb uszowe j 3 400 771 SR w Muszynie 3 391 400 SR w Rypi nie 3 373 986 Sejnach i SR w Kazimierzy Wielkiej kosztował kilkadziesiąt SR w Now ym Mie ście L ub. 3 366 841 razy mniej niż SR w Lublinie i SR dla Łodzi-Śródmieścia. SR w Żni nie 3 365 054 Wśród sądów o najwyższym poziomie wydatków są SR w Nid zicy 3 236 668 SR w Szyd łowcu 3 063 558 SR w Se jna ch 2 684 364 SR w Kazimi erzy Wie lkie j 2 368 159 0 Zróżnicowanie było jednak niezmiernie duże: SR w wszystkie jednostki z dużych miast, najniższym zaś – z małych miejscowości. 20 000 000 40 000 000 60 000 000 80 000 000 100 000 000 * Średnie wykonanie wydatków i zobowiązania sądu ogółem (bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek i stanu spoczynku) w liczbach bezwzględnych. Dane na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28. 11 II. Dochody sądów Dochody, jakie uzyskiwały sądy poszczególnych szczebli, były bardzo zróżnicowane. W sądach apelacyjnych najistotniejszą kategorią nie jest właściwie dochód sensu stricto, a spłaty pożyczek udzielanych sędziom na zakup i remont mieszkania. Kategoria ta została wyłączona z dalszych analiz również dlatego, że udzielanie tych pożyczek i realizację ich spłat prowadzą jedynie sądy apelacyjne dla wszystkich sędziów z danej apelacji. W sądach okręgowych 95% dochodów przynoszą koszty sądowe, udział grzywien jest zaś bardzo niski. Inaczej wygląda to w przypadku sądów rejonowych, w których odsetek grzywien w ogólnych dochodach sięga 20%. Tabela 2. Struktura dochodów w sądach apelacyjnych, okręgowych i rejonowych* l.b. % SĄDY APELACYJNE Grzywny (0570, 0580) Koszty sądowe (0690) Spłaty pożyczek na cele mieszkaniowe sędziów (0700) Pozostałe OGÓŁEM 1 059 780 10 877 855 27 395 628 1 199 288 40 532 550 2,6 26,8 67,6 3,0 100,0 14 481 478 413 890 001 0 5 895 947 434 267 427 3,3 95,3 0,0 1,4 100,0 SĄDY OKRĘGOWE Grzywny (0570, 0580) Koszty sądowe (0690) Spłaty pożyczek na cele mieszkaniowe sędziów (0700) Pozostałe OGÓŁEM SĄDY REJONOWE 20,0 Grzywny (0570, 0580) 323 152 384 74,7 Koszty sądowe (0690) 1 207 258 116 0,0 Spłaty pożyczek na cele mieszkaniowe sędziów (0700) 0 5,3 Pozostałe 86 221 390 100,0 OGÓŁEM 1 616 631 890 *Dane na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu dochodów budżetowych RB-27. 12 Wykres 4. Dochody sądów apelacyjnych* SA w Warszawie 3 710 932 SA w Katowic ach 1 639 844 SA we Wrocławiu 1 500 350 SA w Krakowie 1 312 058 POLSKA 1 194 266 SA w Poznaniu 1 101 680 SA w Gdańsku 1 041 217 Sąd apelacyjny przynosił przeciętny dochód SA w Lublinie 694 812 SA w Łodzi 679 609 w wysokości nieco powyżej miliona zł. Zdecydowanie najwyższe dochody (prawie 4 mln. zł.) generował SA w Warszawie, najniższe zaś SA w Rzeszowie. SA w Szczecinie Dochody SA w Warszawie były wyższe 639 445 trzykrotnie w porównaniu ze średnią i ponad SA w Białyms toku dwukrotnie w odniesieniu do – drugiego pod 472 599 względem przeciętnych dochodów – SA w SA w Rzeszowie Katowicach. 344 376 0 1000000 2000000 3000000 4000000 5000000 * Średnie wykonanie dochodów ogółem bez spłat pożyczek w liczbach bezwzględnych. Dane na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu dochodów budżetowych RB-27. 13 Wykres 5. Dochody sądów okręgowych* 118 432 472 SO w Wa rszawi e 33 317 600 SO we Wrocł awi u 28 361 113 SO w Pozn ani u 25 190 913 24 543 004 SO w Ka to wica ch SO w Kra kowi e 18 524 880 SO w Gdań sku SO w Łod zi 15 189 761 SO dla Warsza wy-Prag i 14 988 957 13 345 892 SO w Szczeci ni e SO w Gli wica ch 12 537 586 SO w Lu bli ni e 12 079 463 9 650 387 POLSKA 7 786 179 SO w Bydg oszczy 6 947 201 SO w Rze szowi e SO w Ki elca ch 6 868 011 SO w Bia łymsto ku 6 599 769 SO w Częstoch owi e 6 465 611 SO w Opol u 6 194 511 SO w Zie l. Gó rze 5 711 341 SO w Olsztyni e 5 294 857 SO w Bie lsku-Bi ałej 4 877 154 SO w To runi u 4 680 645 SO w Ko szali ni e 4 679 280 SO w L egn icy 4 587 642 SO w Świ dn icy 4 279 735 SO w Ra domi u 3 688 270 SO w Go rzowi e Wlkp. 3 297 508 SO w No wym Są czu 3 103 287 Sąd okręgowy przysparzał Skarbowi Państwa przeciętnie niecałe 10 mln. zł dochodu. SO w Pło cku 2 973 890 SO w Je le nie j Gó rze 2 870 480 SO w Pio tr kowie Tryb un. 2 806 718 dochody wynosiły niespełna 120 mln. zł. – tj. trzy i SO w Ka li szu 2 712 239 półkrotnie więcej niż, drugi w uszeregowaniu, SO we SO w Elb ląg u 2 506 690 SO w Słup sku 2 093 261 SO w Ostrołę ce 1 768 061 SO w Sie dlca ch 1 647 289 SO w Zamości u 1 645 472 samofinansujący się: tak olbrzymie dochody sprawiły, że SO w Tarn owi e 1 621 431 koszty SO w Krośni e 1 550 247 SO w Koni ni e 1 529 828 SO w Ta rno brzeg u 1 408 462 SO w Przemyśl u 1 282 398 Absolutnym rekordzistą był SO w Warszawie, którego Wrocławiu i dwunastokrotnie powyżej średniej. SO w Warszawie był – co warto podkreślić – bez mała „netto” funkcjonowania tej jednostki wynosił zaledwie 23 mln. Spore (choć już o wiele mniejsze, bo w granicach 24-33 SO we Wł ocła wku 1 254 532 mln. zł.) dochody przynosiły również sądy we Wrocławiu, SO w Łomży 1 114 051 Poznaniu, Katowicach i Krakowie. SO w Si erad zu 1 050 586 859 153 SO w Suw ałka ch 0 50000000 100000000 150000000 * Średnie wykonanie dochodów ogółem bez spłat pożyczek w liczbach bezwzględnych. Dane na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu dochodów budżetowych RB-27. 14 Wykres 6. Dochody wybranych sądów rejonowych* 65 650 539 SR dla m.st. Warsza wy 52 402 604 SR dl a Warsza wy-Mokotow a 45 861 761 SR w Lu bli nie 37 990 345 SR d la Ł odzi -Śród mi eścia 35 688 547 SR Gdań sk-Półn oc 28 193 513 SR Pozn ań-Star e Mi asto 25 581 319 SR dla Kr akowa -Śród mi eścia SR Wro cła w-Fabryczn a 24 148 907 SR Wro cław -Krzyki 24 080 132 23 978 403 SR w Ka towi cach Wsch. 22 542 563 SR dl a Krako wa-Po dgó rza 21 811 365 SR w Biał ymsto ku 20 506 423 SR Pozna ń-N owe Miasto i Wil da 19 796 826 SR w Bydg oszczy 17 384 472 SR w Rze szowie SR w Kie lca ch 17 170 023 SR w Olsztynie 17 001 249 SR w Częstoch owie 16 993 243 16 990 198 SR w Gliwica ch 15 622 588 SR Szczeci n-Praw obrze że i Zachó d 5 051 975 POLSKA SR w Szyd łow cu 1 257 259 SR w Ko lb uszowe j 1 255 446 SR w Rad ziejowie 1 250 742 SR w Piń czowie 1 225 557 SR w Ja no wie L ub. 1 210 459 SR w Ło bzie 1 200 472 SR w Strzyżowie 1 166 909 SR w Wąbrze źnie 1 145 914 SR w Przysu sze 1 135 333 SR w Miliczu 1 132 955 SR w Rypi nie 1 132 504 SR w Gol ubi u Dob rzyniu 1 122 785 SR w Trzci an ce 1 122 671 SR w Bi skup cu 1 120 358 Obydwie te jednostki nie dość, że były SR w Se jna ch 1 102 448 samofinansujące, SR w Mu szynie 1 085 070 (odpowiednio 8 i 5 mln. zł.). Dwie inne Sądy rejonowe przynosiły przeciętny dochód w wysokości 5 mln. zł. Zdecydowanie najwyższe dochody miały dwa sądy SR w Kazimi erzy Wie lkie j 972 531 SR w Mi astku 942 907 SR w Sła wnie 859 217 0 dla miasta oraz mokotowski. 1 075 024 SR w e Wschow ie warszawskie: to jeszcze „zarabiały” jednostki również miały „zysk netto” – SR Gdańsk-Północ i SR Wrocław-Krzyki. 20 000 000 40 000 000 60 000 000 80 000 000 100 000 000 * Średnie wykonanie dochodów ogółem bez spłat pożyczek w liczbach bezwzględnych. Dane na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu dochodów budżetowych RB-27. 15 III. Sędziowie i pracownicy sądów Udział każdej z grup pracowników różnił się znacząco na poszczególnych szczeblach sądownictwa powszechnego. Odsetek sędziów wśród wszystkich osób zatrudnionych w sądach apelacyjnych wynosił prawie 30, podczas gdy w sądach okręgowych i rejonowych odpowiednio 22 i 19. Było to związane, między innymi z faktem, że korpus kuratorskiej służby sądowej, liczący ponad 5000 osób, jest usytuowany przy sądach rejonowych i stanowi tam istotną grupę pracowników (17%). Znaczne różnice dotyczyły także grupy referendarzy, którzy pracują głównie w sądach rejonowych i asystentów sędziów, których z kolei większy udział jest w sądach apelacyjnych i okręgowych. Najliczniejszą grupę pracowników we wszystkich rodzajach sądów stanowili urzędnicy i pracownicy obsługi (65% w sądach apelacyjnych, 70% w sądach okręgowych i 63% w sądach rejonowych). Tabela 3. Struktura zatrudnienia w sądach apelacyjnych, okręgowych i rejonowych* SĄDY APELACYJNE l.b. Sędziowie (9) Kuratorzy (5) Urzędnicy, obsługa (1) Asesorzy, aplikanci (7) Referendarze (16) Asystenci (17) OGÓŁEM 500 0 1 114 6 0 97 1 717 % 29,1 0,0 64,9 0,3 0,0 5,6 100,0 2 742 94 8 653 129 82 609 12 310 22,3 0,8 70,3 1,1 0,7 4,9 100,0 SĄDY OKRĘGOWE Sędziowie (9) Kuratorzy (5) Urzędnicy, obsługa (1) Asesorzy, aplikanci (7) Referendarze (16) Asystenci (17) OGÓŁEM SĄDY REJONOWE 18,6 Sędziowie (9) 6 861 13,6 Kuratorzy (5) 5 035 63,2 Urzędnicy, obsługa (1) 23 314 0,2 Asesorzy, aplikanci (7) 74 2,2 Referendarze (16) 817 2,1 Asystenci (17) 787 100,0 OGÓŁEM 36 887 * Dane na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 16 Wykres 7. Liczba sędziów w sądach apelacyjnych* SA w Warszawie 82 SA w Katowic ach 68 SA w Gdańsku 58 SA we Wrocławiu 51 SA w Krakowie 46 POLSKA 45 SA w Poznaniu 38 SA w Łodzi 38 SA w Lublinie Sąd 35 apelacyjny liczył przeciętnie niespełna 50 sędziów. SA w Białyms toku Liczba 32 sędziów sądach SA w Szczecinie w poszczególnych apelacyjnych była dość zróżnicowania: w SA w Warszawie 30 było ich trzyipółkrotnie więcej w porównaniu z SA w Rzeszowie. SA w Rzeszowie 24 0 25 50 75 100 * Średnia z danych dotyczących planu zatrudnienia i stanu na ostatni dzień roku (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 17 Wykres 8. Liczba sędziów w sądach okręgowych* 255 SO w Wa rszawi e 173 SO w Ka to wica ch 149 SO w Pozn ani u 133 126 SO w Kra kowi e SO w Gdań sku 118 SO w Łod zi 114 SO w Lu bli ni e 113 SO we Wrocł awi u 99 SO w Gli wica ch 84 SO w Szczeci ni e 81 78 SO dla Warsza wy-Prag i SO w Ki elca ch 67 SO w Bydg oszczy 66 SO w Olsztyni e POLSKA 61 SO w Opol u 61 58 SO w Bia łymsto ku 52 SO w Świ dn icy 50 SO w Częstoch owi e SO w Ko szali ni e 48 SO w Zie l. Gó rze 47 45 SO w Rze szowi e 45 SO w To runi u 44 SO w L egn icy SO w Ra domi u 43 SO w Pło cku 42 40 SO w Bie lsku-Bi ałej 36 SO w Go rzowi e Wlkp. SO w Elb ląg u 35 SO w Je le nie j Gó rze 35 35 SO w Ka li szu W sądzie okręgowym orzekało przeciętnie SO w Zamości u 33 SO w Sie dlca ch 32 nieco ponad 60 sędziów. Ich liczba była jednak SO w Słup sku 32 bardzo zróżnicowana: cztery zatrudniały mniej SO w Pio tr kowie Tryb un. 31 niż dwudziestu, osiem zaś – powyżej 100. 30 SO w No wym Są czu SO w Tarn owi e 28 SO w Krośni e 27 Prawdziwym molochem pozostawał SO w Warszawie: orzekało w nim 255 sędziów, to o 27 SO we Wł ocła wku SO w Ta rno brzeg u 23 prawie połowę więcej niż w drugim pod SO w Przemyśl u 22 względem liczby sędziów SO w Katowicach i SO w Koni ni e 21 czterokrotnie więcej od średniej. 19 SO w Si erad zu SO w Ostrołę ce 18 SO w Suw ałka ch 16 SO w Łomży 16 0 50 100 150 200 250 300 * Średnia z danych dotyczących planu zatrudnienia i stanu na ostatni dzień roku (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 18 Wykres 9. Liczba sędziów w wybranych sądach rejonowych* 135 SR dla Łod zi-Śró dmieści a 126 SR w L ubl ini e 113 SR dl a m.st. Wa rszawy 91 SR w Byd goszczy 90 SR d la Warsza wy-Moko to wa 86 SR w Częs to chowi e 85 SR w Bia łymstoku 83 SR dla Krako wa-Śró dmieści a 82 SR Po znań -Sta re Mia sto 81 SR Szczeci n-C entrum 78 SR d la War szawy-Śró dmieści a 76 SR Gdań sk-Połu dni e 74 SR Wrocła w-Fab ryczna 73 SR w To runi u 72 SR w Kiel cach SR Gdań sk-Pół noc 71 SR w R zeszowi e 70 69 SR d la Warsza wy-Prag i Płn . 68 SR Pozna ń-Grun wal d i Jeżyce 68 SR Katowi ce-Wsch . 21 POLSKA SR w Gł ub czycach 6 SR w Grodzi sku 6 SR w Ryp ini e 6 SR w L ub aczowi e 6 SR w Ob ornikach 6 SR w N owym To myśl u 6 SR w Ł obzi e 5 SR w Szydło wcu 5 SR w No wym Mi eście Lub . 5 W sądzie rejonowym orzekało przeciętnie 21 SR w Sł awni e 5 sędziów, lecz aż w 75 – ośmiu lub mniej, w tym SR w Rawi czu 5 SR w Ra dzie jowi e 5 SR w Miastku 5 SR w Nid zicy 5 SR we Wscho wie 5 Trzy 5 stołeczny) zatrudniały powyżej 100 sędziów, 5 kolejne dwa (w Bydgoszczy i dla Warszawy SR w Muszyni e SR w Bytowi e SR w Kazi mi erzy Wie lki ej 4 SR w Żn ini e 4 SR w Sejn ach 4 0 w Kazimierzy Wielkiej, Żninie i Sejnach – zaledwie czterech. sądy (Łódź-Śródmieście, Lublin i Mokotowa) – około 90. 50 100 150 * Średnia z danych dotyczących planu zatrudnienia i stanu na ostatni dzień roku (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 19 III.1. Liczba pracowników przypadająca na sędziego Wykres 10. Średnia liczba pracowników* przypadających na jednego sędziego w sądach apelacyjnych SA w Rzeszowie 2,9 SA w Poznaniu 2,8 SA w Białyms toku 2,6 SA w Szczecinie 2,5 POLSKA 2,4 SA w Lublinie 2,4 SA we Wrocławiu 2,4 Na 2,4 SA w Katowic ach jednego sędziego sądu apelacyjnego przypadało przeciętnie niespełna 2,5 pracownika. SA w Krakowie 2,4 Zróżnicowanie jest jednak niewielkie: w SA w Łodzi i SA w Warszawie, w SA w Gdańsku 2,4 których sytuacja w tej mierzej jest relatywnie SA w Łodzi 2,2 najgorsza, na sędziego przypadało o zaledwie 30% mniej pozostałych pracowników w porównaniu z SA w Rzeszowie. 2,2 SA w Warszawie 0 2 4 6 * Asystentów, referendarzy, urzędników i pracowników obsługi (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 20 Wykres 11. Liczba pracowników* przypadających na jednego sędziego w sądach okręgowych 7,6 SO w Ło mży 6,3 SO w Tarn obrze gu SO w Krośn ie 5,9 SO w Słu psku 5,9 5,0 SO w Siedl cach 4,8 SO w Elblą gu 4,3 SO w Warszaw ie 4,2 SO w Go rzowie Wlkp . 4,1 SO w Zi el . Górze 3,9 SO w Su wał kach 3,8 SO w Piotrkowi e Trybun . SO dl a Warszaw y Pra gi 3,7 SO w Krakow ie 3,7 3,7 SO w Szcze cin ie 3,6 SO w Siera dzu SO w Ostroł ęce 3,5 SO w R zeszow ie 3,5 3,5 POL SKA 3,4 3,4 SO we Wro cław iu SO w Czę sto chow ie Na jednego sędziego sądu okręgowego przypadało przeciętnie 3,5 pracownika. SO w Po znan iu 3,2 SO w Białymstoku 3,2 SO w Katowi cach 3,2 Zróżnicowanie w tej mierze było jednak SO w Gl iwi cach 3,2 znaczne: w dwunastu sądach (m. in. w SO w Ło dzi 3,1 Toruniu, Jeleniej Górze, Bydgoszczy oraz SO w Ta rnow ie 3,1 SO w Kal iszu 3,1 Kielcach) SO w R ado miu 3,1 przypadało mniej niż trzech pracowników, SO w Prze myślu 3,0 SO w Bi elsku -Bia łej 3,0 SO w Ol sztyn ie 3,0 Tarnobrzegu i Łomży) – około sześciu lub SO w Gda ńsku 3,0 więcej. SO w L ubl in ie 3,0 2,9 Są d Okr ęgo wy w Byd goszczy 2,9 jednego sędziego w czterech zaś (w Słupsku, Krośnie, 3,0 SO we Wło cławku Są d Okr ęgo wy w N owym Sączu na Absolutnym rekordzistą był SO w Łomży, w którym na jednego Sąd Okręg owy w Torun iu 2,9 przypadało Sąd Okręgo wy w Kiel cach 2,9 pracowników, to jest przeszło dwukrotnie Sąd Okręg owy w Jel eni ej Górze 2,9 Sąd Okręg owy w Koszal in ie 2,8 2,8 Są d Okrę gow y w Kon in ie Są d Okręgo wy w Pł ocku ośmiu więcej w porównaniu ze średnią i blisko trzykrotnie więcej w porównaniu z sądami 2,8 2,8 Są d Okr ęgo wy w Zamo ściu niespełna sędziego w Legnicy, Opolu, Świdnicy oraz Płocku. 2,8 Sąd Okręg owy w Świd nicy Są d Okrę gow y w Opo lu 2,7 Sąd Okręgo wy w Leg nicy 2,7 0 2 4 6 8 10 * Asystentów, referendarzy, urzędników i pracowników obsługi (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 21 Wykres 12. Liczba pracowników* przypadających na jednego na sędziego w wybranych sądach rejonowych 6,0 SR w Żn ini e SR w Muszyni e 5,9 SR w Rawi czu 5,9 SR w Ra dzie jowi e 5,8 SR w Sł awni e 5,8 5,7 SR w Grodzi sku 5,4 SR w Bytowi e 5,3 SR w Gł ub czycach 5,3 SR w Oleśni e 5,2 SR w L ub aczowi e 5,2 SR w Gostyni u SR d la Krako wa-Po dg órza 5,1 SR w Ł obzi e 5,1 SR w Nid zicy 5,1 SR w Gol ub iu Do brzyni u 5,0 SR we Wło dawi e 5,0 SR w Brodn icy 5,0 SR w Myśle ni cach 5,0 SR w Kę pni e 5,0 SR w Za kopa nem 4,9 3,6 POLSKA 3,1 SR w Rad omsku 3,0 SR Katowice-Zach . SR w Św idn icy 3,0 Na jednego sędziego sądu rejonowego SR Szczeci n-C entrum 3,0 przypadało przeciętnie niespełna czterech SR w Kło dzku 3,0 pracowników, tj znacznie więcej niż w SR w Jaro sławi u 3,0 SR w C hrza nowi e 3,0 sądach okręgowych i apelacyjnych. SR w Częs to chowi e 2,9 SR Gdań sk-Połu dni e 2,9 SR w Wa łb rzychu 2,9 sędziego SR dl a Krakow a-Krow odrzy 2,9 przynajmniej pięciu pracowników. SR w Kali szu 2,9 SR Wrocł aw-Śró dmieści e 2,9 W zdecydowanie najgorszej sytuacji były w SR dl a Warsza wy-Prag i Płd 2,8 tej mierze sądy warszawskie, zwłaszcza SR w N owym Sączu 2,8 Aż w dwudziestu sądach na jednego przypadało przeciętnie SR dla Warszawy-Woli i SR dla Warszawy- SR Pozna ń-Grun wal d i Jeżyce 2,7 SR d la War szawy-Śró dmieści a 2,7 Żoliborza, w których to sądach na jednego SR d la Warsza wy-Prag i Płn . 2,7 sędziego 2,5 SR d la Wa rszawy-Żol ib orza przypadało najwyżej 2,5 pracownika. 2,1 SR d la Warsza wy-Wol i 0 2 4 6 8 10 * Asystentów, referendarzy, urzędników i pracowników obsługi (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 22 III.2. Uposażenia Wykres 13. Średnie miesięczne uposażenie sędziów* w sądach apelacyjnych SA w Poznaniu 13 392 SA w Rzeszowie 13 084 SA w Białyms toku 13 040 SA w Lublinie 12 965 SA w Łodzi 12 955 SA we Wrocławiu 12 863 Sędzia sądu apelacyjnego zarabiał POLSKA 12 647 przeciętnie ponad 12,5 tys. zł. Wynagrodzenia 12 523 SA w Gdańsku sędziowskie kształtowały się najwyżej (ponad 13 tys. zł.) w SA w Poznaniu, w SA 12 394 SA w Warszawie w Rzeszowie i w SA w Białymstoku. SA w Katowic ach 12 268 Przeciętne uposażenie sędziego SA w Poznaniu było o niespełna SA w Szczecinie 12 237 1200 zł. wyższe od analogicznego uposażenia sędziego SA w Krakowie. SA w Krakowie 12 217 0 10000 20000 30000 * Wykonanie rocznych wynagrodzeń (wraz z tzw. trzynastą pensją) w przeliczeniu na jednego sędziego i jeden miesiąc (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 23 Wykres 14. Średnie miesięczne uposażenie sędziów* w sądach okręgowych 11 83 1 SO w Ta rno brzeg u SO w Krośni e 1 1 726 SO w Łomży 1 1 723 SO w Ka li szu 11 6 88 SO w Rze szowi e 1 1 66 3 SO w Przemyśl u 1 1 488 SO w Bia łymsto ku 11 332 SO w L egn icy 1 1 28 1 SO w Elb ląg u 1 1 27 9 SO w Ko szali ni e 11 2 56 SO w Słup sku 1 1 20 9 SO w Si erad zu 11 1 77 SO w Olsztyni e 1 1 13 2 SO w Pio tr kowie Tryb un. 11 103 SO w To runi u 11 0 75 SO w Sie dlca ch 1 1 040 SO w Tarn owi e 1 1 038 SO w Ka to wica ch 11 0 14 SO w Świ dn icy 1 0 97 9 SO we Wł ocła wku 1 0 970 SO w Koni ni e 10 9 44 SO w Suw ałka ch 10 9 39 SO w Łod zi 10 92 6 SO w Go rzowi e Wlkp. 10 92 4 SO w Ra domi u 10 8 61 SO w No wym Są czu 10 84 4 SO w Opol u 1 0 804 SO w Zamości u 1 0 799 SO w Bydg oszczy 10 7 93 POLSKA 10 7 90 SO dla Warsza wy-Prag i 10 7 89 SO w Lu bli ni e 10 7 73 SO w Częstoch owi e 1 0 734 sędziego niespełna 10 800 zł. Przeciętne miesięczne sądu uposażenie okręgowego wynosiło SO we Wrocł awi u 10 69 7 SO w Je le nie j Gó rze 10 68 1 SO w Bie lsku-Bi ałej 1 0 662 SO w Ostrołę ce 10 6 42 SO w Kra kowi e 1 0 59 1 SO w Pło cku 10 52 9 Rzeszowie - ponad 11 500 zł, najniższe zaś SO w Gli wica ch 10 52 8 SO w Wa rszawi e 10 4 73 SO w Ki elca ch 1 0 430 SO w Zie l. Gó rze 10 3 98 SO w Pozn ani u 10 3 18 SO w Szczeci ni e Najwyższe były zarobki sędziów w Tarnobrzegu, Krośnie, Łomży, Kaliszu i w Zielonej Górze, Poznaniu, Szczecinie oraz Gdańsku – poniżej 10 400 zł (około 1100 zł. różnicy). 10 3 18 SO w Gdań sku 10 14 4 0 10000 20000 30000 * Wykonanie rocznych wynagrodzeń (wraz z tzw. trzynastą pensją) w przeliczeniu na jednego sędziego i jeden miesiąc (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 24 Wykres 15. Średnie miesięczne uposażenie sędziów* w wybranych sądach rejonowych 10 420 SR w Mu szyni e 10 289 SR w Kę pni e 9 924 SR w Brzo zowi e SR w Giżycku 9 889 SR w Dzi ałd owi e 9 768 SR w Ko zien ica ch 9 739 SR w Ni sku 9 701 SR w Rad ziejowi e 9 699 SR w Wąbrze źni e 9 696 SR w L ub ani u 9 664 SR w L ip sku 9 599 SR w Strzyżowi e 9 595 SR w Mi el cu 9 584 SR w Che łmni e 9 581 SR w Biskup cu 9 556 SR w Eł ku 9 533 SR w Przasn yszu 9 523 SR w Ostrowi Ma zow. 9 521 SR w Kości ani e 9 496 SR w Tu rku 9 487 8 520 POLSKA SR w Środ zie Śląskie j 7 646 SR w Pi szu 7 600 Przeciętne SR w Ch ełmi e miesięczne wynagrodzenie 7 590 sędziego sądu rejonowego wynosiło około SR w Gole niowi e 7 590 SR w Sza motuła ch 7 544 SR w Grod zisku Maz. 7 521 SR w Suw ałka ch 7 520 SR w Strze lcach Op ols. 7 486 SR w Lid zba rku Warmiń skim 7 461 Kępnie sędzia zarabiał przeciętnie ponad 10 tys. zł., w pozostałych osiemnastu – 8,5 tys. zł. Zróżnicowanie w tej mierze było jednak bardzo duże: w SR w Muszynie oraz SR w SR w Rud zie Śląskie j 7 349 SR dla Warsza wy-Żolibo rza 7 292 SR w Sła wni e 7 265 SR dl a Warsza wy-Śród mi eści a 7 259 SR w Piase czni e 7 258 SR w L ubl iń cu 7 202 SR dl a Warsza wy-Woli 7 152 przeciętnie o ponad 4 tys. zł. (tj. o 40%) mniej niż sędzia sądów w Muszynie i w SR w Cho dzi eży 7 141 SR w Pru szkowi e 7 134 SR w Ole cku 7 068 ponad 9 tys. zł, w trzynastu zaś nie więcej niż 7,5 tys. zł. Sędzia SR we Wschowie zarabiał Kępnie. 6 377 SR we Wschow ie 0 10000 20000 30000 * Wykonanie rocznych wynagrodzeń (wraz z tzw. trzynastą pensją) w przeliczeniu na jednego sędziego i jeden miesiąc (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 25 Wykres 16. Średnie miesięczne uposażenie urzędników i pracowników obsługi* w sądach apelacyjnych SA w Poznaniu 6 521 SA w Krakowie 5 541 SA we Wrocławiu 4 995 SA w Łodzi 4 900 POLSKA 4 867 SA w Szczecinie 4 858 SA w Lublinie 4 757 Miesięczne sądu SA w Warszawie 4 622 SA w Rzeszowie 4 547 uposażenie urzędników apelacyjnego wynosiło przeciętnie niespełna 5 tys. zł. Zdecydowanie najlepiej był opłacany personel pomocniczy w Poznaniu (ponad 6,5 tys. zł.) i w Krakowie SA w Katowic ach 4 443 (ponad 5,5 tys. zł.), zdecydowanie najgorzej zaś w Gdańsku – nieco SA w Białyms toku 4 388 powyżej 4 tys. zł., tj. o 1/3 mniej w porównaniu z SA w Poznaniu. SA w Gdańsku 4 221 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 * Wykonanie rocznych wynagrodzeń (wraz z tzw. trzynastą pensją) w przeliczeniu na jednego pracownika i jeden miesiąc (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 26 Wykres 17. Średnie miesięczne uposażenie urzędników i pracowników obsługi* w sądach okręgowych 4 626 SO w Koni ni e 4 488 SO dla Warsza wy-Prag i 4 379 SO w L egn icy 4 377 SO w Tarn owi e 4 333 SO we Wł ocła wku 4 281 SO w No wym Są czu SO w Pozn ani u 4 277 SO w Suw ałka ch 4 253 SO w Kra kowi e 4 242 4 196 SO w To runi u 4 192 4 192 SO w Ka li szu SO w Opol u SO w Pło cku 4 120 SO w Łomży 4 093 SO w Przemyśl u 4 053 SO w Gdań sku 4 033 SO w Bie lsku-Bi ałej 4 032 SO w Świ dn icy 4 022 SO w Zie l. Gó rze 4 007 SO we Wrocł awi u SO w Zamości u 3 992 3 962 SO w Bydg oszczy 3 945 SO w Lu bli ni e 3 929 POLSKA 3 920 SO w Krośni e 3 873 SO w Gli wica ch 3 856 SO w Sie dlca ch 3 855 SO w Ka to wica ch 3 847 SO w Ostrołę ce 3 829 SO w Bia łymsto ku 3 821 SO w Olsztyni e 3 816 SO w Ra domi u SO w Je le nie j Gó rze 3 808 3 802 SO w Go rzowi e Wlkp. 3 768 Miesięczne SO w Częstoch owi e 3 761 pracowników SO w Wa rszawi e 3 740 SO w Łod zi 3 739 SO w Ki elca ch 3 719 SO w Ta rno brzeg u 3 702 wynagrodzenie sądów okręgowych wynosiło przeciętnie 4 tys. zł. W Elblągu oraz w Słupsku kształtowało 3 694 się ono poniżej 3,5 tys. zł., podczas SO w Szczeci ni e 3 637 3 610 3 589 gdy SO w Pio tr kowie Tryb un. SO w Si erad zu SO w Rze szowi e SO w Elb ląg u Koninie oraz w SO dla Warszawy-Pragi w granicach 5,5 tys. 3 534 3 425 SO w Ko szali ni e w zł. (tj. o 40% więcej). 3 221 SO w Słup sku 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 * Wykonanie rocznych wynagrodzeń (wraz z tzw. trzynastą pensją) w przeliczeniu na jednego pracownika i jeden miesiąc (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 27 Wykres 18. Średnie miesięczne uposażenie urzędników i pracowników obsługi* w wybranych sądach rejonowych 4 461 SR w Wolsztyn ie 4 344 SR w Such ej Beskidzkiej 4 258 SR w Gostyn iu SR w No wym To myś lu 4 181 SR w Li ma no wej 4 176 SR w Grodzi sku 4 172 4 145 SR w Ł obz ie 4 131 SR Pozn ań-N owe Mi asto i Wilda 4 125 SR w Rawi czu SR w No wym Sączu 4 098 SR w Śre mie 4 075 SR w Siera dzu 4 054 SR w Pa bia ni cach 4 049 SR w Pile 4 021 SR w L eszn ie 4 015 SR w Muszyn ie 3 996 3 989 SR Pozn ań -Sta re Mia sto SR w Szamotuł ach 3 981 SR w Środz ie 3 957 3 955 SR we Wło daw ie 3 576 POLSKA SR w C złu chow ie 3 266 SR w Busku Zdro ju 3 250 SR dla Warsza wy-Moko to wa 3 237 SR w Żo rach 3 233 SR we Wł oszczo wej 3 227 SR Szczeci n-Praw obrz eże i Zach ód 3 224 SR w Zg orzel cu 3 220 SR w Olkuszu 3 218 SR w Byd goszczy 3 216 przeciętnie miesięcznie około 3,5 tys. SR dla Warszaw y-Prag i Płd 3 215 zł. Urzędnik sądu rejonowego zarabiał SR w Koński ch 3 203 SR w Ryp in ie 3 180 Zróżnicowanie SR Gd ańsk - Połu dn ie 3 144 jednak bardzo duże: podczas gdy w SR w In owro cław iu 3 143 Żninie i Braniewie urzędnicy zarabiali SR w Gdy ni 3 126 SR dl a Warsza wy-Śród mieśc ia 3 092 SR w Strzelcach Kra jeński ch 3 088 w tej mierze było poniżej 3 tys. zł., to w Wolsztynie niespełna 4,5 tys. zł, tj. o 50% wiecej. 3 039 SR w Jędrze jow ie 2 988 SR w Żn in ie 2 896 SR w Brani ew ie 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 * Wykonanie rocznych wynagrodzeń (wraz z tzw. trzynastą pensją) w przeliczeniu na jednego pracownika i jeden miesiąc (na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70). 28 IV. Sprawy w przeliczeniu na jednego sędziego Jak już wspominano na wstępie, w niniejszym opracowaniu wyszczególniono dwa podstawowe rodzaje spraw – procesowe i nieprocesowe. Udział pierwszej z tych grup w ogólnej liczbie spraw procedowanych w sądach apelacyjnych wynosił 40%, w okręgowych 48%, w rejonowych zaś jedynie 18%. Spośród ogólnej liczby spraw rozstrzyganych przez sądy rejonowe wyłączono jednak z dalszych analiz sprawy rejestrowe, wieczystoksięgowe oraz nakazowe i upominawcze przed SR w Lublinie (które w latach 2009-2010 obejmowały orzeczenia tzw. e-sądu). Te szczególne rodzaje spraw były bardzo liczne (łącznie ponad 5 mln.), ale szybkość i łatwość ich załatwienia była nieporównywalna z innymi, dlatego też uznano, że nie powinny one być brane pod uwagę w analizie efektywności sądownictwa. Po ich odrzuceniu udział spraw procesowych załatwianych w sądach rejonowych dochodzi do 1/3. Tabela 4. Struktura spraw załatwionych w sądach apelacyjnych, okręgowych i rejonowych* Lb. % SĄDY APELACYJNE Procesowe (rep. Aca, Aca-gosp, Apa, Aua, Aka) Nieprocesowe OGÓŁEM 36 070 53 214 89 283 40,4 59,6 100,0 391 883 48,1 423 280 815 163 51,9 100,0 SĄDY OKRĘGOWE Procesowe (rep. C, NS, Ca, K, Ka, Waz-apelacje, P, Pa, U, Ua, GC, Ga) Nieprocesowe OGÓŁEM SĄDY REJONOWE 18,4 Procesowe (rep. C, C-upr, NS, K, W, Ks, P, P-upr, U, 2 186 565 RC, Now, Nk, GC, GC-upr) 43,8 Rejestrowe, wieczystoksięgowe, nakazowe i 5 203 209 upominawcze w SR w Lublinie 37,8 Pozostałe nieprocesowe 4 483 225 100,0 OGÓŁEM 11 872 998 * Na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS. 29 Wykres 19. Liczba spraw ogółem* załatwianych rocznie przez jednego sędziego** w sądach apelacyjnych SA w Krakowie 192,8 SA w Białyms toku 187,1 SA w Katowic ach 186,3 SA w Poznaniu 185,9 SA we Wrocławiu 182,2 SA w Łodzi 179,9 POLSKA 178,5 SA w Gdańsku 176,3 SA w Warszawie 171,4 Sędzia sądu apelacyjnego załatwiał rocznie niespełna 180 przeciętnie spraw ogółem rocznie, tj. około 15 miesięcznie. SA w Lublinie Obciążenie prac było jednak dość 168,6 zróżnicowane: SA w Szczecinie sędzia w Rzeszowie załatwiał przeciętnie o 167,7 ¼ spraw ogółem mniej niż jego kolega w Krakowie. SA w Rzeszowie 153,0 0 100 200 300 400 * Na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS. ** Na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 30 Wykres 20. Liczba spraw ogółem* załatwianych rocznie przez jednego sędziego** w sądach okręgowych 430,3 SO w Ziel. Górze SO w Opo lu 379,9 SO w Elb lą gu 378,1 367,4 SO w Łomży 366,4 SO w Si era dzu 362,6 SO w Byd goszczy 356,6 351,3 SO w Słu psku SO w Ostroł ęce 344,8 SO w Piotrkowi e Tr ybun . 343,0 SO w Olsztyn ie 339,6 334,4 SO w Tar now ie SO w Szcze cin ie SO we Wro cław iu 323,1 SO w Krośn ie 322,9 SO w Gli wi cach SO w Często chow ie 322,8 322,8 SO w Św idn icy 321,6 321,1 SO w Gda ńsku 316,8 314,0 SO w e Włocł awku SO w R ado miu SO w Ko szal in ie 313,8 SO w Bie lsku -Biał ej 313,2 SO w Go rzowie Wlkp . 311,0 306,9 SO w Pozn an iu 305,0 SO w Jele ni ej Górze 297,3 294,8 POLSKA SO w Pł ocku 287,8 Na sędziego sądu okręgowego SO w Zamośc iu 285,0 przypadało przeciętnie prawie SO w Łod zi 282,5 280,8 300 spraw ogółem rocznie, tj. SO w Bia łymstoku SO dl a Warsza wy-Pra gi SO w Kali szu 277,0 SO w Kiel cach 276,9 SO w R zeszow ie SO w To run iu 275,7 275,4 SO w No wym Sączu 274,4 271,4 SO w Prze myś lu 263,3 258,0 SO w Kr akow ie SO w Tarno brze gu 25 miesięcznie. Najmniej (nieco ponad 200) spraw ogółem sędziowie Legnicy w – o załatwiali Warszawie 20% i poniżej SO w Ka towi cach 256,0 średniej, SO w Kon in ie 255,9 najwięcej SO w Sie dl cach 255,0 255,0 Zielonej Górze (ponad 40% SO w Lu bl in ie SO w L egn icy 235,1 SO w Wa rszaw ie 232,9 0 100 200 – sędziowie zaś w powyżej średniej). 251,7 SO w Su wał kach zdecydowanie 300 400 500 600 * Na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS. ** Na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 31 Wykres 21. Liczba spraw ogółem* załatwianych rocznie przez jednego sędziego** w wybranych sądach rejonowych 1 864,0 SR w Bartoszyca ch 1 802,0 SR w Świ eci u 1 740,4 SR w Now ym Tomyśl u 1 718,5 SR w So kółce SR w Ja rosławi u 1 663,3 SR w Szcze cin ku 1 655,7 1 622,6 SR w To maszow ie L ub. 1 589,8 SR w Ole śni e 1 575,5 SR w Obo rnik ach 1 484,8 SR w Elbl ąg u 1 470,7 SR w Ino wrocławi u 1 469,9 SR we Wsch owie 1 423,4 SR w Żni ni e 1 415,9 SR w Przemyśl u 1 399,7 SR we Wrześn i 1 392,0 SR w Ło bzi e SR w Tuch ol i 1 381,6 SR w R awiczu 1 375,3 SR w Jawo rzni e 1 370,2 1 366,4 SR w N akl e n. N oteci ą 972,2 POLSKA SR w Miech owi e 717,4 SR we Wło szczowe j 715,5 SR w Opo czni e 714,2 SR Szczeci n-Ce ntrum 707,7 Sędzia sądu rejonowego załatwiał SR w Jaśl e 701,0 SR w Rze szowi e 692,1 przeciętnie SR w D ębicy 683,8 ogółem rocznie, tj ok. 80 miesięcznie. SR w Ta rnob rzeg u 682,9 SR w Ro pczyca ch 678,8 Zróżnicowanie SR w Łań cuci e 678,0 jednak uderzające: w Bartoszycach i w SR w Brzo zowi e 663,0 Świeciu załatwiał trzykrotnie więcej SR w Ko lbu szowe j 653,3 SR w Sa no ku 651,3 w tej 1000 mierze spraw było spraw niż w Strzyżowie i Zakopanem. 646,7 SR w Kro śni e niespełna Zarówno wśród najbardziej, jak i SR Ka to wice -Wsch. 634,1 SR w Ja now ie L ub. 631,1 najmniej obciążonych sądów sprawami SR w Przysu sze 626,9 ogółem SR w Bi łg oraj u 622,8 stosunkowo małe. dominowały jednostki 601,9 SR w Zako pan em 565,1 SR w Str zyżowi e 0 500 1000 1500 2000 * Z wyłączeniem spraw rejestrowych, wieczystoksięgowych oraz nakazowych i upominawczych (repertorium Nc) w SR w Lublinie (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). ** Na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 32 Wykres 22. Liczba spraw procesowych* załatwianych rocznie przez jednego sędziego** w sądach apelacyjnych 98,6 SA w Katowic ach SA w Krakowie 87,9 SA we Wrocławiu 78,7 SA w Łodzi 78,6 POLSKA 72,1 SA w Rzeszowie 68,3 Sędzia sądu apelacyjnego rozpatrywał przeciętnie około SA w Gdańsku 67,2 SA w Poznaniu 66,2 70 spraw procesowych rocznie, tj. 6 miesięcznie. Najwięcej spraw tego rodzaju SA w Białyms toku 62,8 przypadało na jednego sędziego w SA w Katowicach SA w Szczecinie 61,6 SA w Lublinie 61,4 (niespełna 100 rocznie, tj. 8 miesięcznie), zdecydowanie najmniej – zaś w SA w Warszawie (niecałe 54, tj. 4,5 miesięcznie). SA w Warszawie 53,8 0 50 100 150 * Sprawy z repertoriów Aca, Aca-gosp, Apa, Aua, Aka (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). ** Na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 33 Wykres 23. Liczba spraw procesowych* załatwianych rocznie przez jednego sędziego** w sądach okręgowych 232,1 SO w Ziel. Górze 189,7 SO w Ostroł ęce 187,1 SO w Si era dzu 186,1 174,7 SO w Piotrkowi e Tr ybun . SO w Kon in ie 172,9 SO w Szcze cin ie 169,1 SO w Byd goszczy 163,0 SO w Gli wi cach 161,7 161,5 SO w Kali szu SO w No wym Sączu SO w Bie lsku -Biał ej 161,0 SO w Prze myś lu 160,4 159,7 SO w Kiel cach 157,6 SO w Jele ni ej Górze 155,2 153,8 SO w Olsztyn ie SO w e Włocł awku 151,2 SO w To run iu SO w Słu psku 150,9 SO w Św idn icy 150,2 SO w Pł ocku 150,1 147,2 SO w Tarno brze gu SO w Elb lą gu 146,5 SO w R ado miu 145,8 145,3 SO w Opo lu 143,6 Na sędziego sądu okręgowego SO w Łomży 143,4 przypadało POLSKA 142,9 142,6 140 spraw procesowych (około SO w Łod zi SO w Gda ńsku przeciętnie ponad SO w Kr akow ie 139,7 12 miesięcznie). SO w Pozn an iu SO w Ko szal in ie 139,3 138,7 Zróżnicowanie było SO w Często chow ie 138,5 bardzo podczas SO w Zamośc iu 138,5 SO w L egn icy 138,4 136,2 134,2 SO w Ka towi cach SO w Go rzowie Wlkp . SO w Krośn ie 133,6 SO we Wro cław iu 132,8 SO w Tar now ie SO w R zeszow ie SO w Lu bl in ie przeciętnie w przeszło 200 sprawach procesowych (co daje ich 19 w skali miesiąca), to już – w zamykających zestawienie – Suwałkach 121,8 SO dl a Warsza wy-Pra gi 121,0 107,9 sędzia w Zielonej Górze orzekał 130,8 SO w Bia łymstoku SO w Su wał kach gdy 129,7 125,3 125,0 SO w Sie dl cach duże: jednak i Warszawie – przeszło dwukrotnie mniej (nieco ponad 100 rocznie, tj. zaledwie 9 miesięcznie). 106,0 SO w Wa rszaw ie 0 100 200 300 * Sprawy z repertoriów C, NS, Ca, K, Ka, Waz-apelacje, P, Pa, U, Ua, GC, Ga (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). ** Na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 34 Wykres 24. Liczba spraw procesowych* załatwianych rocznie przez jednego sędziego** w sądach rejonowych 1 332,0 SR w Bar to szycach 1 257,1 SR w Sokó łce 1 186,3 SR w Jaro sław iu 1 123,0 SR w Tomaszo wi e Lub . 888,2 SR w Szczeci nku 763,6 SR w Prze myślu 640,5 SR w No wym To myślu SR w Świe ciu 580,4 SR w Lesku 577,4 557,1 SR w Bran iew ie 545,8 SR w Hru bieszow ie 531,8 SR w C heł mie 521,5 SR w Tu chol i 509,0 SR we Wscho wie 492,0 SR w Biał ej Pod laski ej 483,9 SR w Ol ecku SR w Człu chow ie 468,7 SR w Ł ob zie 467,4 SR w Złotow ie 466,3 457,1 SR w Ga rwol in ie 318,7 POLSKA 240,1 Sędzia sądu rejonowego orzekał przeciętnie w SR dla Ł od zi-Śró dmie ścia 240,1 ponad 300 sprawach procesowych rocznie (26 SR w Lub li ńcu 238,6 miesięcznie). SR Wrocła w-Fab ryczna 238,2 SR w San oku SR dla Warsza wy-Moko to wa 236,1 SR Gdań sk-Pół noc 233,1 SR w Opo lu 233,1 SR w Tarno brze gu 231,8 dla m. st. Warszawy oraz SR Katowice- SR dla Warsza wy-Pra gi Płn . 230,8 Wschód rozstrzyga rocznie przeciętnie poniżej SR dl a Warsza wy-Wol i 226,8 200 takich spraw (tj. odpowiednio 16 i 14 SR w Jano wi e Lub . 225,1 SR d la War szawy-Żol ib orza 223,3 SR dl a Krakow a-Śró dmie ścia 218,9 SR w Strzyżow ie 217,2 SR w R zeszow ie 216,3 SR w Żo rach SR Szczeci n-C entru m Zróżnicowanie miesięcznie), w Bartoszycach zaś i w Sokółce – około siedmiokrotnie więcej. Spośród 20 sądów rejonowych, w których 206,7 sędziowie 206,4 procesowych 14 miało siedziby w dużych rozpatrywali najmniej spraw miastach. 190,3 SR dl a m.st. Wa rszawy sprawami procesowych było jednak kolosalne: sędzia SR 203,6 SR Po znań -Sta re Mia sto obciążenia 171,1 SR Kato wice Wsch . 0 250 500 750 1000 1250 1500 * Sprawy z repertoriów C, C-upr, NS, K, W, Ks, P, P-upr, U, RC, Now, Nk, GC, GC-upr (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). ** Na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 35 V. Koszty funkcjonowania sądów w przeliczeniu na jednego sędziego Wykres 25. Koszty funkcjonowania sądów apelacyjnych* w przeliczeniu na jednego sędziego** SA w Krakowie 571 792 SA w Poznaniu 532 996 SA w Szczecinie 476 238 SA w Rzeszowie 475 986 POLSKA 443 934 SA w Białyms toku 440 863 Koszt SA we Wrocławiu 430 015 funkcjonowania apelacyjnych w sądów przeliczeniu na jednego sędziego wynosił średnio SA w Łodzi 423 661 SA w Warszawie 418 283 niecałe 444 tys. zł. Współczynniki te były zdecydowanie najwyższe w SA w Krakowie i SA w Poznaniu SA w Gdańsku 407 855 (ponad pół mln. zł.), najniższy zaś – w SA w Katowicach (niespełna 400 tys. zł.). SA w Lublinie 403 602 Współczynnik kosztu funkcjonowania SA w Katowicach był o połowę niższy SA w Katowic ach 388 167 0 250000 500000 niż SA w Krakowie. 750000 1000000 * Wykonanie wydatków i zobowiązania sądu ogółem bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek i stanu spoczynku (na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28). ** Na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 36 Wykres 26. Koszty funkcjonowania sądów okręgowych* w przeliczeniu na jednego sędziego** 773 126 SO w Łomży 690 532 SO w Krośn ie 680 115 587 727 SO w Tarno brze gu SO w Słu psku 575 354 SO w Kr akow ie SO w Elb lą gu 554 446 SO w Tar now ie 554 337 553 572 SO w Wa rszaw ie 546 426 SO w Sie dl cach 541 411 SO w No wym Sączu 534 461 522 366 SO w Ziel. Górze SO w Su wał kach 516 705 SO w Go rzowie Wlkp . SO dl a Warsza wy-Pra gi 500 183 SO w Si era dzu 498 170 490 740 SO w Kon in ie SO w Szcze cin ie 484 208 Współczynnik kosztów funkcjonowania POLSKA 482 645 sądów okręgowych był nieco wyższy niż SO w Ostroł ęce 481 260 476 740 sądów apelacyjnych i wynosił niespełna pół mln. zł. SO w e Włocł awku SO w Gli wi cach 473 594 SO we Wro cław iu 471 993 SO w Piotrkowi e Tr ybun . 467 668 464 759 SO w Pozn an iu Cechuje go ponadto duże zróżnicowanie: współczynnik ów był w Jeleniej Górze SO w To run iu 463 683 SO w Prze myś lu SO w Często chow ie 462 731 459 340 SO w Opo lu 459 164 SO w Gda ńsku 457 232 SO w Kiel cach 457 057 456 943 W SO w R zeszow ie 451 208 bezwzględnych, SO w R ado miu 450 043 których SO w Warszawie plasował się SO w Łod zi 443 256 443 105 SO w Byd goszczy SO w Kali szu 442 527 SO w Olsztyn ie SO w Bie lsku -Biał ej 433 488 SO w Pł ocku prawie dwukrotnie niższy niż w Łomży, zaś w Świdnicy o 40% w porównaniu z Krosnem i Tarnobrzegiem. przeciwieństwie do w kosztów uszeregowaniu zdecydowanie na szczycie, współczynnik kosztów sytuował sąd warszawski dopiero na miejscu ósmym. SO w Ka towi cach 431 790 430 609 SO w Bia łymstoku 429 120 SO w Lu bl in ie 428 246 „najtańszych” SO w Zamośc iu 427 500 423 887 dominowały jednostki stosunkowo małe. SO w Ko szal in ie Zarówno wśród „najdroższych”, jak i sądów okręgowych 420 363 SO w L egn icy 411 870 SO w Św idn icy 402 921 SO w Jele ni ej Górze 0 250000 500000 750000 1000000 1250000 * Wykonanie wydatków i zobowiązania sądu ogółem bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek i stanu spoczynku (na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28). ** Na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 37 Wykres 27. Koszty funkcjonowania wybranych sądów rejonowych* w przeliczeniu na jednego sędziego** SR w Ł obzi e 842 967 SR w Żn ini e 841 264 813 270 SR we Wscho wie 805 410 SR w Bytowi e SR w Grodzi sku 784 163 SR w Ra dzie jowi e 780 239 SR w Ch odzi eży 767 597 SR w Pu łtusku 763 790 SR w Su chej Beski dzki ej 759 625 SR w Miastku 756 009 SR w Muszyni e 753 645 SR w Wyszkowi e 753 576 SR w Gostyni u 751 287 SR w Sł awni e 746 516 SR w Rawi czu 743 839 SR w Na kle n. Noteci ą 742 512 736 310 SR w Gol ub iu Do brzyni u SR w Ob ornikach 731 706 SR w Gł ub czycach 731 245 723 702 SR w Myśle ni cach 521 262 POLSKA 450 995 SR w C heł mi e 447 597 SR w Krośni e 440 592 SR w C hrza nowi e SR d la Warsza wy-Prag i Płd . Wśród 20 relatywnie 433 393 najkosztowniejszych sądów jednostki były 433 238 wszystkie SR w Koszal ini e 432 409 wśród SR w Kali szu 431 862 SR w Jaro sławi u 431 789 dominowały jednostki stosunkowo SR Gd ańsk - Połu dni e 430 229 duże, SR dl a Krakow a-Krow odrzy 427 826 warszawskich. SR Pozna ń-Grun wal d i Jeżyce najmniej w tym najmniejsze, kosztownych pięć – sądów SR w Ta rnowi e 421 982 SR d la Wa rszawy-Żol ib orza 421 966 Zróżnicowanie współczynników było SR dla Kra kowa -Now ej Hu ty 421 856 kolosalne: koszt funkcjonowania SR 412 810 SR w Gdyn i SR dla Krako wa-Śró dmieści a 406 206 SR Szczeci n-C entrum 406 070 SR d la Warsza wy-Prag i Płn . 394 218 SR Wrocł.-Śró dmieści e 390 170 SR d la Warsza wy-Wol i 390 154 dla Warszawy-Śródmieścia prawie dwuipółkrotnie był niższy w porównaniu z SR w Łobzie i SR w Żninie. 361 361 SR d la War szawy-Śró dmieści a 0 250000 500000 750000 1000000 1250000 * Wykonanie wydatków i zobowiązania sądu ogółem bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek i stanu spoczynku (na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28). ** Na podstawie rocznych sprawozdań sądów o zatrudnieniu i wynagrodzeniach RB-70. 38 VI. Koszty funkcjonowania sądów w przeliczeniu na jedną załatwioną sprawę procesową Wykres 28. Koszty funkcjonowania sądów apelacyjnych* w przeliczeniu na jedną załatwioną sprawę procesową** SA w Poznaniu 8 050 SA w Warszawie 7 780 SA w Szczecinie 7 734 SA w Białyms toku 7 017 SA w Rzeszowie 6 965 SA w Lublinie 6 575 SA w Krakowie 6 503 Koszt POLSKA osądzenia procesowej 6 157 przed sprawy sądem apelacyjnym wynosił przeciętnie SA w Gdańsku nieco ponad 6 tys. zł. 6 073 Współczynnik ten kształtował się najkorzystniej w Katowicach SA we Wrocławiu 5 465 (niecałe 4 tys. zł.), najmniej korzystnie SA w Łodzi 5 392 2500 Poznaniu nimi była przeszło dwukrotna. 3 938 0 w (ponad 8 tys. zł.) – różnica między SA w Katowic ach zaś 5000 7500 10000 12500 * Wykonanie wydatków i zobowiązania sądu ogółem bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek i stanu spoczynku (na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28). ** Sprawy z repertoriów Aca, Aca-gosp, Apa, Aua, Aka (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). 39 Wykres 29. Koszty funkcjonowania sądów okręgowych* w przeliczeniu na jedną załatwioną sprawę procesową** 5 392 SO w Ł omży 5 220 SO w Wa rszawi e SO w Kro śni e 5 16 8 4 84 0 SO w Suw ałka ch 4 6 19 SO w Ta rnob rzeg u 4 36 0 SO w Sied lca ch 4 237 SO w Tarn owi e 4 1 35 SO dla Warsza wy-Prag i 4 1 19 SO w Kra kowi e 3 895 SO w Słup sku 3 8 51 SO w Gorzo wie W lkp. SO w Elbląg u 3 78 5 SO we Wrocł awi u 3 55 5 SO w Białymsto ku 3 524 SO w Rze szowi e 3 47 8 SO w Lu bli ni e 3 4 26 POLSKA 3 37 7 SO w No wym Są czu 3 352 Sąd Okręg owy w Pozna ni u 3 33 7 3 316 SO w Częstoch owi e SO w Ł od zi 3 20 4 SO w Gdań sku 3 18 5 SO w Ka to wica ch 3 161 SO w Op ol u 3 161 SO we Wł ocła wku 3 0 99 SO w Zamości u 3 08 7 SO w Ra domi u 3 08 7 SO w Toru ni u 3 067 SO w Ko szali ni e 3 0 55 SO w Le gn icy 3 0 38 SO w Gli wica ch 2 9 06 SO w Przemyśl u 2 8 85 SO w Pło cku 2 87 7 SO w Kie lca ch 2 86 2 SO w Olsztyni e 2 851 SO w Koni ni e 2 8 10 SO w Szczeci ni e 2 80 1 SO w Świ dn icy 2 74 3 SO w Ka li szu 2 74 0 SO w Biel sku-Bi ałe j 2 6 93 SO w Sie rad zu 2 662 SO w Bydg oszczy 2 622 SO w Je len ie j Gó rze 2 5 57 SO w Ostrołę ce 2 5 36 SO w Pio trko wie Tryb un. 2 51 2 SO w Zie l. Gó rze Koszt osądzenia procesowej jednej wynosił sprawy przeciętnie niespełna 3400 zł. Zróżnicowanie tych współczynników w poszczególnych jednostkach było bardzo duże: w siedmiu sądach okręgowych nie przekraczał 2700 zł., w trzech zaś (w Łomży, Warszawie i Krośnie) przewyższał 4 tys. zł, był więc prawie dwukrotnie wyższy. 2 30 2 0 2500 5000 7500 * Wykonanie wydatków i zobowiązania sądu ogółem bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek i stanu spoczynku (na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28). ** Sprawy z repertoriów C, NS, Ca, K, Ka, Waz-apelacje, P, Pa, U, Ua, GC, Ga (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). 40 Wykres 30. Koszty funkcjonowania wybranych sądów rejonowych* w przeliczeniu na jedną załatwioną sprawę procesową** SR w Miech owi e 2 975 SR Katowi ce-Wsch. 2 968 2 700 SR w Che łmni e 2 677 SR dla m.st. Warsza wy 2 642 SR w Mo gilni e SR w L ubliń cu 2 592 SR w Pia seczni e 2 575 2 520 SR w Pułtu sku 2 517 SR w Gol ubiu Dob rzyni u 2 489 SR Pozna ń-N owe Mi asto i Wilda 2 485 SR w Sła wni e SR w Muszyni e 2 465 SR w Woł owi e 2 457 SR w Ja no wie L ub. 2 432 SR w Such ej Beski dzkie j 2 403 SR w Strzyżowi e 2 400 2 395 SR Pozn ań-Sta re Miasto 2 351 SR w Now ym Dw orze Maz. 2 324 SR w Żora ch 2 283 SR w Grod zisku Maz. 1 636 POLSKA 1 219 SR w Świeci u SR w Mysło wica ch 1 197 Przeciętny koszt osądzenia sprawy procesowej w SR w C ie chan owi e 1 180 sądzie rejonowym wynosił nieco powyżej 1600 zł. SR w C złuch owi e 1 180 SR w C hojnica ch 1 179 Współczynnik ów kształtował się zdecydowanie SR w Garw olini e 1 152 najmniej korzystnie w SR w Miechowie i SR SR w Ta rno wskich Góra ch 1 146 1 111 Katowice-Wschód: 1 076 procesowej kosztowało w tych jednostkach blisko 3 1 070 tys. zł., tj. o 80% więcej od średniej. SR w Ole cku SR w Białe j Podl askie j SR w Br ani ewi e SR w No wym Tomyśl u 1 037 SR w Hru bie szowi e 1 013 SR w L esku 862 SR w Ch ełmi e 848 622 SR w Przemyśl u SR w Sokół ce 429 SR w Tomaszo wie L ub. 426 sprawy Z kolei w ośmiu sądach przeciętny koszt osądzenia sprawy procesowej nie przekraczał 1000 zł, w tym w czterech (w Sokółce, Tomaszowie Lubelskim, Bartoszycach oraz w Jarosławiu) – 500, tj. przeszło 555 SR w Szczecin ku rozstrzygnięcie trzykrotnie mniej w porównaniu ze średnią krajową. 404 SR w Bartoszyca ch 364 SR w Jarosł awi u 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 * Wykonanie wydatków i zobowiązania sądu ogółem bez kosztów inwestycji, remontów, pożyczek i stanu spoczynku (na podstawie rocznych sprawozdań sądów z wykonania planu wydatków budżetu państwa RB-28). ** Sprawy z repertoriów C, C-upr, NS, K, W, Ks, P, P-upr, U, RC, Now, Nk, GC, GC-upr (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). 41 VII. Czas trwania postępowania sądowego Wykres 31. Czas trwania sprawy ogółem* w sądach apelacyjnych (w miesiącach)** SA w Katowic ach 2,5 SA w Łodzi 2,4 SA w Gdańsku 2,4 SA w Warszawie 2,2 SA w Krakowie 2,0 POLSKA 1,8 SA w Szczecinie 1,4 SA we Wrocławiu 1,3 Sprawa przed sądem apelacyjnym trwała SA w Poznaniu przeciętnie 2 miesiące. 1,3 Najdłużej SA w Białyms toku niespełna procedował Katowicach 1,2 (2,5 SA w miesiąca), zdecydowanie najkrócej zaś SA w SA w Rzeszowie Lublinie 1,0 (nieco powyżej pół miesiąca, tj. dwuipółkrotnie krócej od średniej. SA w Lublinie 0,7 0 1 2 3 4 * Na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS. ** Jest to tzw. statystyczny wskaźnik czasu trwania postępowania obliczany jako iloraz liczby spraw pozostałych do załatwienia z danego roku i liczby spraw wpływających w tym samym roku pomnożony przez 12. 42 Wykres 32. Czas trwania sprawy ogółem* w sądach okręgowych (w miesiącach)** 5,5 SO w Wa rszawi e 4,4 SO dla Warsza wy-Prag i 3,7 SO w Gdań sku 3,7 SO w Kra kowi e 3,5 SO w Szczeci ni e 3,2 SO w Koni ni e 3,1 SO w Lu bli ni e 3,1 SO w Zie l. Gó rze 3,1 3,1 SO w Łod zi SO w Bydg oszczy 3,0 SO w Ka to wica ch 2,9 2,9 2,8 POLSKA SO w No wym Są czu SO w Pozn ani u SO w Bie lsku-Bi ałej 2,6 SO w Gli wica ch 2,6 SO w Ostrołę ce 2,6 SO w Słup sku 2,6 2,6 SO we Wrocł awi u 2,5 SO w Częstoch owi e 2,4 SO w Rze szowi e 2,4 2,3 SO w Pło cku SO w Sie dlca ch 2,3 SO w To runi u 2,3 2,2 2,2 SO w Si erad zu SO w Ki elca ch SO we Wł ocła wku SO w Go rzowi e Wlkp. 2,2 SO w Pio tr kowie Tryb un. 2,2 Sprawa przed sądem okręgowym trwała 2,1 SO w Ra domi u SO w L egn icy 2,0 2,0 SO w Olsztyni e SO w Zamości u 1,9 SO w Krośni e 1,9 1,9 SO w Opol u bardzo 1,9 1,9 SO w Ta rno brzeg u SO w Świ dn icy 1,8 1,8 SO w Ko szali ni e SO w Bia łymsto ku SO w Tarn owi e SO w Elb ląg u SO w Suw ałka ch 1,4 1,4 SO w Łomży 1,3 SO w Przemyśl u 0 1 3 Zróżnicowanie było w tej mierze 1,9 SO w Ka li szu blisko miesiące. 2,1 SO w Je le nie j Gó rze przeciętnie duże: zdecydowanie najwolniej rozpatrywały ogółem sądy (powyżej czterech zdecydowanie sprawy warszawskie miesięcy), zaś najszybciej 1,6 (poniżej półtora miesiąca) sądy w 1,6 Przemyślu, Suwałkach oraz Łomży. 2 3 4 5 6 * Na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS. ** Jest to tzw. statystyczny wskaźnik czasu trwania postępowania obliczany jako iloraz liczby spraw pozostałych do załatwienia z danego roku i liczby spraw wpływających w tym samym roku pomnożony przez 12. 43 Wykres 33. Czas trwania sprawy ogółem* w wybranych sądach rejonowych (w miesiącach)** 4,5 SR we Wscho wie SR w Pi aseczn ie 4,0 SR w Gro dzisku Ma z. 4,0 4,0 SR w No wej So li 3,4 SR w Ostrzeszow ie SR w Żo rach 3,2 SR w Gl iwi cach 3,2 3,2 SR dl a Warszawy-Pragi Po łu dni e w Warszaw ie 3,1 SR w Lub li ńcu 3,0 SR w Śro dzi e Śląski ej 2,9 SR w Ra cib orzu 2,9 SR w Kęd zie rz.-Ko źlu 2,8 SR w Pu łtusku SR w Ł asku 2,8 SR w Ostrowie Wlkp . 2,8 2,8 2,7 SR we Wło daw ie SR w Gnieźn ie 2,7 SR w Łow iczu SR w Za kop ane m 2,6 SR w Ga rwol in ie 2,6 1,8 POL SKA SR w Boch ni 0,9 SR w Strzel in ie 0,9 SR w Dąbro wie Tarn owski ej 0,9 SR w Nowym To myślu 0,9 0,9 SR w Sejn ach SR w Jan owi e Lub . 0,9 SR w Gol ub iu Do brzyn iu 0,9 SR w Dział dow ie 0,9 SR w Zamo ściu 0,9 SR w Li psku 0,8 SR w Toma szowi e Lub . 0,8 SR w Białej Pod laski ej 0,8 0,8 0,7 SR w L ubl in ie SR w Sokó łce Sprawa przed sądem rejonowym trwała przeciętnie niespełna 2 miesiące. Zdecydowanie najdłużej procedowano przed SR we Wschowie (prawie 4,5 miesiąca), najkrócej zaś w sądach w SR w Elblą gu 0,7 0,7 Lesku, Przemyślu i Braniewie (około pół SR w Jaro sław iu 0,7 miesiąca), tj. przeszło trzykrotnie krócej SR w Wąb rzeźn ie 0,5 SR w Lesku w porównaniu ze średnią. 0,5 SR w Prze myślu 0,5 SR w Bran iew ie 0 1 2 3 4 5 * Z wyłączeniem spraw rejestrowych, wieczystoksięgowych oraz nakazowych (repertorium Nc) w SR w Lublinie (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). ** Jest to tzw. statystyczny wskaźnik czasu trwania postępowania obliczany jako iloraz liczby spraw pozostałych do załatwienia z danego roku i liczby spraw wpływających w tym samym roku pomnożony przez 12. 44 Wykres 34. Czas trwania sprawy procesowej w sądach apelacyjnych (w miesiącach)* SA w Warszawie 5,4 SA w Gdańsku 4,9 SA w Katowic ach 4,5 SA w Łodzi 4,4 POLSKA 3,5 SA w Krakowie 3,4 SA w Szczecinie 2,5 SA w Poznaniu 2,5 Sprawa SA we Wrocławiu 2,2 procesowa przed sądem apelacyjnym trwała przeciętnie 3,5 miesiąca. SA w Białyms toku Czas 1,8 ów zróżnicowany: SA w Rzeszowie był jednak w Lublinie szalenie sprawa procesowa trwała średnio czterokrotnie 1,6 krócej niż w Warszawie, gdzie był on SA w Lublinie zdecydowanie najdłuższy. 1,3 0 2 4 6 8 * Sprawy z repertoriów Aca, Aca-gosp, Apa, Aua, Aka (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). ** Jest to tzw. statystyczny wskaźnik czasu trwania postępowania obliczany jako iloraz liczby spraw pozostałych do załatwienia z danego roku i liczby spraw wpływających w tym samym roku pomnożony przez 12. 45 Wykres 35. Czas trwania sprawy procesowej* w sądach okręgowych (w miesiącach)** 9,3 SO w Wa rszawi e 8,3 SO dla Warsza wy-Prag i 6,3 SO w Gdań sku 6,0 SO w Kra kowi e 5,4 5,2 SO w Szczeci ni e SO w Lu bli ni e 5,0 5,0 SO w Łod zi SO w Bydg oszczy 4,9 4,9 4,8 4,7 4,7 SO w Zie l. Gó rze SO w Pozn ani u POLSKA SO w Ka to wica ch SO w Słup sku 4,4 4,3 SO w No wym Są czu SO we Wrocł awi u 4,3 4,2 SO w Koni ni e SO w Gli wica ch 4,1 4,1 SO w Częstoch owi e SO w Ostrołę ce 4,1 4,0 SO w Sie dlca ch SO w Bie lsku-Bi ałej 4,0 3,9 3,8 SO w Rze szowi e SO w Go rzowi e Wlkp. SO w Pło cku 3,8 3,6 SO w Opol u SO w Si erad zu SO we Wł ocła wku SO w Olsztyni e SO w Świ dn icy Zróżnicowanie SO w Je le nie j Gó rze SO w Ki elca ch SO w Zamości u SO w Tarn owi e SO w Ta rno brzeg u SO w Elb ląg u SO w Ka li szu SO w Łomży czasu ich obydwu sądach warszawskich: w SO dla Warszawy-Pragi – powyżej 8 miesięcy, w SO w Warszawie powyżej 9 miesięcy, to jest 2,4 2,3 SO w Suw ałka ch średniego Zdecydowanie najdłużej trwały sprawy w 2,8 2,7 SO w Bia łymsto ku 5 w czterech zaś przewyższał pół roku. 2,9 2,8 SO w L egn icy przeciętnie ośmiu sądach nie przekracza 3 miesięcy, 3,1 2,9 SO w Ko szali ni e trwała sądem trwania było jednak bardzo duże: w 3,3 3,2 3,2 3,2 3,1 SO w Ra domi u przed miesięcy. 3,4 3,3 SO w To runi u procesowa okręgowym 3,5 3,5 3,4 3,4 SO w Krośni e SO w Pio tr kowie Tryb un. Sprawa prawie dwukrotnie dłużej w porównaniu ze średnią krajową. 2,0 SO w Przemyśl u 0 2 4 6 8 10 * Sprawy z repertoriów C, NS, Ca, K, Ka, Waz-apelacje, P, Pa, U, Ua, GC, Ga (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). ** Jest to tzw. statystyczny wskaźnik czasu trwania postępowania obliczany jako iloraz liczby spraw pozostałych do załatwienia z danego roku i liczby spraw wpływających w tym samym roku pomnożony przez 12. 46 Wykres 36. Czas trwania sprawy procesowej* w wybranych sądach rejonowych (w miesiącach)** 8,0 SR w Pi ase cznie 7,0 SR dl a Warszaw y-Pragi Płd. 7,0 SR w Grodzi sku Maz. 6,5 SR we Wsch owie 6,4 SR dla Warszawy-Woli 6,3 SR dl a Warszaw y-Pragi Płn. 6,2 SR d la m.st. Warsza wy 5,6 SR w L egi ono wie 5,4 SR w N owe j Soli 5,4 SR w Lu blińcu SR w Żorach 5,3 SR dla Warszaw y-Żo li borza 5,3 SR w Ole śnie 5,2 SR w Wo łominie 5,1 SR w Kę dzi erz.-Koźlu 5,1 SR w Otwocku 5,0 5,0 SR dla Warszawy- Mo kotowa SR we Wł oda wie 5,0 SR dl a Warszawy-Śródmieścia 5,0 4,8 SR w Głu bczycach 3,1 POLSKA SR w Trzci ance 1,5 SR w Se jnach 1,5 SR w L ipsku 1,4 Sprawa procesowa przed sądem rejonowym trwała SR w Lu baczo wie 1,4 przeciętnie 3 miesiące. SR w Bo chni 1,4 SR w Szcze cinku 1,4 W siedmiu sądach jednak (głównie z Warszawy i SR w Wą brze źnie 1,4 okolic) sprawy te trwały co najmniej pół roku, czyli SR w Brzesku 1,4 SR w Nowym Tomyślu 1,3 dwukrotnie SR w Dąb rowi e Ta rno wskie j 1,3 Jarosławiu, Przemyślu i Lesku) – nieco powyżej pół SR w Prze worsku 1,2 miesiąca, tj. sześciokrotnie krócej w porównaniu ze SR w Lub linie 1,2 SR w Bia łej Po dla skie j 1,2 SR w So kółce 0,7 SR w To maszow ie Lu b. 0,7 SR w Bra nie wie 0,7 SR w Ja rosła wiu 0,6 SR w Przemyślu 0,6 w trzech natomiast (w średnią. 1,0 SR w Bartoszycach dłużej, Wśród 20 sądów w których sprawy procesowe trwały najdłużej, 12 to jednostki z Warszawy lub jej okolic, przy czym SR w Piasecznie przewyższał średnią aż dwuipółkrotnie. 0,5 SR w Le sku 0 2 4 6 8 10 * Sprawy z repertoriów C, C-upr, NS, K, W, Ks, P, P-upr, U, RC, Now, Nk, GC, GC-upr (na podstawie danych Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS). ** Jest to tzw. statystyczny wskaźnik czasu trwania postępowania obliczany jako iloraz liczby spraw pozostałych do załatwienia z danego roku i liczby spraw wpływających w tym samym roku pomnożony przez 12. 47 VIII. Analizy korelacji W ostatniej części opracowania starano się odpowiedzieć na pytanie, z jakimi innymi cechami poszczególnych jednostek organizacyjnych sądownictwa związana jest ich rozpatrywana tu efektywność. W tym celu, spośród analizowanych w poprzednich punktach współczynników, wybrano dwie zmienne zależne – liczbę spraw procesowych załatwianych rocznie przez jednego sędziego (jako wskaźnik ogólnej skuteczności pracy sędziów) i czas trwania sprawy procesowej (jako wskaźnik przewlekłości orzekania) oraz sześć zmiennych niezależnych. Do tych ostatnich zaliczono liczbę innych pracowników przypadających na jednego sędziego, liczbę asystentów przypadających na jednego sędziego, ogólną kwotę wydatków sądu w przeliczeniu na jednego sędziego i jedną załatwioną sprawę procesową oraz wysokość uposażeń sędziów i urzędników. Tym samym starano się więc ustalić, czy na efektywność orzekania sędziów wpływa wysokość ich zarobków, kwota ogólnych wydatków ponoszonych przez sąd oraz liczba osób personelu pomocniczego pracujących na rzecz sędziego. Na podstawie uzyskanych wyników należy uznać, że liczba spraw procesowych załatwianych rocznie przez jednego sędziego jest istotnie związana (negatywnie) jedynie z, tak zwanym, kosztem załatwienia sprawy procesowej, czyli wysokością wydatków sądu w przeliczeniu na jedną taką sprawę. Oznacza to, że sądy „droższe” są równocześnie mniej wydajne. Co ważne, zależność ta ujawnia się dla wszystkich szczebli sądownictwa powszechnego. W przypadku czasu trwania sprawy procesowej nie uwidoczniły się jednoznaczne związki z rozpatrywanymi zmiennymi. W sądach apelacyjnych widać stosunkowo silną, negatywną zależność z liczbą innych pracowników przypadających na sędziego (im więcej „pomocników”, tym czas orzekania był krótszy), która jednak nie ujawnia się dla sądów niższego szczebla. W sądach okręgowych czas trwania sprawy procesowej był zaś silnie, pozytywnie związany z liczbą asystentów przypadającą na sędziego (więcej asystentów było w sądach, w których sprawy trwały dłużej, co może sugerować, że kierowani oni byli głównie do sądów o największym wpływie oraz takich, gdzie toczyły się sprawy trudniejsze). Zarówno w sądach okręgowych, jak i rejonowych widać również ciekawy i kontrintuicyjny związek między przewlekłością postępowań a wynagrodzeniami sędziów – sprawy 48 trwały dłużej tam, gdzie sędziowie zarabiali więcej niż ich koledzy z bardziej sprawnych jednostek. Tabela 5. Macierz korelacji Pearsona SĄDY APELACYJNE Liczba spraw proces. załatw. rocznie przez jednego sędziego Liczba pozostałych pracowników przypadających na jednego sędziego Liczba asystentów przypadających na jednego sędziego Wydatki sądu w przeliczeniu na jednego sędziego Wydatki sądu w przeliczeniu na jedną załatwioną sprawę procesową Uposażenia sędziów Uposażenia urzędników Czas trwania sprawy proces. SĄDY OKRĘGOWE Liczba spraw proces. załatw. rocznie przez jednego sędziego Czas trwania sprawy proces. SĄDY REJONOWE Liczba spraw proces. załatw. rocznie przez jednego sędziego Czas trwania sprawy proces. -0,167 -,663* -0,102 -0,032 0,022 -0,03 -0,477 -0,184 -0,271 ,711** -0,028 0,101 0,067 -0,268 -0,077 0,005 0,108 -0,022 -,815** -0,29 -0,303 -0,554 0,065 -0,198 N=11 * Korelacja jest istotna na poziomie 0,05 (test dwustronny). -,677** 0,163 -0,161 -,553** -0,068 0,053 N=45 -,698** ,296** -0,041 -,383** 0,042 -,144** N=320 ** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01 (test dwustronny). 49 Podsumowanie Zaprezentowane ustalenia nasuwają kilka istotnych wniosków. Uderzające jest przede wszystkim bardzo duże zróżnicowanie badanych sądów z uwagi na praktycznie wszystkie analizowane aspekty ich działalności – wydatki, dochody, zasoby ludzkie, obciążenie pracą, czas trwania postępowania itp. W sądach apelacyjnych orzekało przeciętnie 45 sędziów, w okręgowych – 61, w rejonowych zaś – 21, przy czym w tych ostatnich zróżnicowanie zatrudnienia było zdecydowanie największe: od 4 do ponad 100 sędziów. Podkreślić przy tym należy, że w analizowanym okresie aż w 75 sądach rejonowych pracowało ośmiu lub mniej sędziów. Największym sądem w kraju był warszawski sąd okręgowy, orzekało w nim bowiem przeszło 220 sędziów, w siedmiu innych wiekomiejskich sądach tego szczebla – powyżej 100. Z drugiej zaś strony w dziesięciu sądach okręgowych kadra sędziowska była dość szczupła i nie przekraczała 30 orzeczników, w tym w czterech (w Łomży, Suwałkach, Ostrołęce oraz Sieradzu) nawet 20. Pod względem liczebności sędziów stosunkowo najmniej zróżnicowane były sądy apelacyjne: w największym, czyli warszawskim orzekało czterokrotnie więcej sędziów niż w rzeszowskim. Pod względem kosztów funkcjonowania absolutnym rekordzistą był Sąd Okręgowy w Warszawie – ponad 140 mln zł., (średnie wydatki drugiego i trzeciego w uszeregowaniu SO w Krakowie i SO w Katowicach były już blisko dwukrotnie niższe) Sąd ten jednak odprowadzał na Rzecz Skarbu Państwa również nie małe dochody – niespełna 120 mln zł , a zatem koszt „netto” funkcjonowania tej wielkiej jednostki wynosił zaledwie 23 mln zł. Sąd Okręgowy w Warszawie był więc na granicy samofinansowania, co z pewnością wypada podkreślić. Niewątpliwym zaskoczeniem był ponadto fakt istnienia sądów „dochodowych”, tj. takich, których koszty funkcjonowania były niższe od generowanych przychodów. Dochodowość netto cechowała cztery sądy rejonowe: dwa warszawskie (dla miasta – niespełna 8 mln i mokotowski- 5 mln zł) oraz SR dla Gdańska – Północy oraz SR dla Wrocławia – Krzyków, przy czym w każdym z nich funkcjonowały wydziały 50 wieczystoksięgowe lub rejestrowe, w czym upatrywać niewątpliwie należy ich dochodowości. Kolosalne wręcz było również zróżnicowanie rozpatrywanych sądów – i to bez wyjątku na szczebel – pod względem współczynników kosztów (innymi słowy – wydatków), zarówno w przeliczeniu na jednego sędziego, jak też na jedną sprawę. Koszt osądzenia sprawy procesowej, przykładowo, był w SA w Poznaniu aż dwukrotnie większy niż w SA w Katowicach, analogiczna zaś różnica między SO w Zielonej Górze (w którym orzekano „najtaniej”) a SO w Łomży (w którym orzekano „najdrożej”) była aż dwuipółkrotna. Największe, wręcz ogromne, różnice w tej mierze odnotowano jednak między poszczególnymi sądami rejonowymi: koszt osądzenia sprawy procesowej w SR Katowice – Wschód oraz w SR w Miechowie był aż dziewięciokrotnie większy w porównaniu z SR w Jarosławiu. Nawet biorąc pod uwagę oczywisty fakt, że sprawa sprawie nierówna, tak wielkie różnice z uwagi na tę miarę efektywności kosztowej są nader wymowne. Przy czym, o ile wśród 10 „najtaniej” orzekających sądów dominowały te, które miały siedziby w miejscowościach nadgranicznych (proste sprawy o wykroczenia i przestępstwa „graniczne” oraz „przemytnicze”), to wśród sądów „najdroższych” nie zaobserwowano już żadnych jednoznacznych tendencji. Były bowiem wśród nich zarówno duże metropolitalne sądy rejonowe (np. SR dla m.st. Warszawy, SR Katowice – Wschód, SR Poznań - Stare Miasto) jak i małe jednostki prowincjonalne (np. SR w Miechowie, SR w Mogilnie, SR w Suchej Beskidzkiej). Badanie ujawniło ponadto, z jednej strony, ewidentne przerosty zatrudnienia, z drugiej zaś – niedostateczną obsadę kadrową wielu sądów. W świetle zgromadzonego materiału empirycznego, zdecydowanie zbyt szczupła wydaje się zwłaszcza kadra urzędnicza warszawskich sądów rejonowych, co przynajmniej po części może tłumaczyć zarówno ich opieszałość jak i relatywnie mały „przerób” spraw. Przykładowo: podczas gdy w sześciu sądach rejonowych (w Żninie, Muszynie, Rawiczu, Radziejowie, Sławnie oraz w Grodzisku) na jednego sędziego przypadało bez mała sześciu pozostałych pracowników, to aż w sześciu warszawskich sądach rejonowych – poniżej trzech, przy czym w zdecydowanie 51 najgorszej w tej mierze sytuacji był SR dla Warszawy – Woli, w którym na jednego sędziego przypadało zaledwie dwóch pracowników. Pod względem wartości tych współczynników obydwa warszawskie sądy okręgowe plasowały się już natomiast znacznie powyżej średniej, zwłaszcza SO w Warszawie. Warto również przypomnieć, że swoiste kuriozum stanowił SO w Łomży, w którym współczynnik ów wynosił aż 7,6 i nie pozostawał w żadnej proporcji do skali realizowanych przez ten sąd zadań, zwłaszcza gdy zważyć, że jest on - obok suwalskiego – jednym z dwóch najmniejszych sądów okręgowych w kraju. Orzekało w nim zaledwie 16 sędziów, na których przypadało ponad 120 pracowników, łącznie więc w SO w Łomży zatrudnionych było prawie 140 pracowników. Z nutą sarkazmu, można by nawet zaryzykować tezę, że sąd ten jest jednym z większych pracodawców na Ziemi Łomżyńskiej. Niewątpliwe zaskoczenie stanowi również skala zróżnicowania uposażeń, w tym również sędziowskich. Okazało się bowiem, że – niejako wbrew generalnej zasadzie równości wynagrodzeń sędziów danego szczebla – nie są one wcale identyczne, co wynika przede wszystkim z dodatków funkcyjnych. Odnosi się to zwłaszcza do małych sądów, orzekają w nich bowiem nierzadko wyłącznie sędziowie funkcyjni (np. prezes, wiceprezesi i przewodniczący wydziałów). Doprowadziło to do paradoksalnej i – co trzeba z naciskiem podkreślić – z gruntu niezdrowej i niesprawiedliwej sytuacji, w której sędziowie z najmniejszych i najmniej obciążonych sądów zarabiali przeciętnie znacznie więcej niż ich koledzy z dużych miast, gdzie pracy jest z reguły znacznie więcej. Największe zróżnicowanie płacowe, co nie powinno zaskakiwać w świetle powyższych uwag, odnotowano w sądach rejonowych. Gwoli przypomnienia: sędzia SR w Wschowie, gdzie płace w analizowanym okresie były zdecydowanie najniższe (niecałe 6400 zł), zarabiał przeciętnie miesięcznie aż o ponad 4000 tys. zł mniej w porównaniu z sędzią SR w Muszynie, w którym to sądzie miesięczny poziom uposażeń był najwyższy - niespełna 10500 zł, czyli zaledwie o 370 zł mniej w porównaniu ze średnim wynagrodzeniem sędziów sądów okręgowych, nieco więcej natomiast niż w pięciu sądach okręgowych, w których przeciętny poziom płac był w analizowanym okresie najniższy (m. in. w SO w Gdańsku, SO w Szczecinie i w SO w 52 Poznaniu).Trudno jednak uznać za normalną sytuację, w której sędziowie niektórych sądów rejonowych zarabiają więcej niż ich koledzy z sądów okręgowych. Ogólnie biorąc, sędziowie blisko 70 sądów rejonowych zarabiali miesięcznie przeciętnie powyżej 9 tys. zł, natomiast sędziowie SR w Kępnie i SR w Muszynie – nawet ponad 10 tys. zł. Warto również z naciskiem podkreślić, że wśród dwudziestu sądów, w których przeciętny poziom wynagrodzeń był w rozpatrywanym okresie najniższy znalazło się aż sześć jednostek z Warszawy i okolic, zaś w grupie o najwyższym poziomie uposażeń nie uplasował się ani jeden sąd wielkomiejski. Analogiczną tendencję zaobserwowano w odniesieniu do struktury płac sędziów sądów okręgowych, choć zróżnicowanie wynagrodzeń nie było już tak duże jak w przypadku sądów rejonowych. Najwięcej zarabiali sędziowie w stosunkowo małych i najmniej obciążonych sądach okręgowych, najmniej zaś – w dużych sądach wielkomiejskich. Tytułem przykładu: sędzia SO w Tarnobrzegu zarabiał przeciętnie miesięcznie o blisko 1700 zł więcej od sędziego SO w Gdańsku, zaś sędzia SO w Krośnie – o 1400 zł więcej niż jego kolega z SO w Szczecinie. Jednak nawet w zdawałoby się najbardziej porównywalnych w tej mierze sądach apelacyjnych również zaobserwowano niemałe zróżnicowanie uposażeń. Dla przypomnienia: sędzia SA w Poznaniu zarabiał średnio miesięcznie o blisko 1200 zł więcej niż jego kolega z SA w Krakowie, zaś analogiczne różnice między sędziami SA w Rzeszowie i SA w Szczecinie wynosiły niespełna 850 zł. Zaskakująco duże okazało się też zróżnicowanie płac pracowników sądów, przy czym zaobserwowano wyraźną – aczkolwiek nie do końca zrozumiałą, choćby ze względu na bardzo podobny, jeśli nie identyczny charakter wykonywanej pracy zależność: czym wyższy szczebel sądu, tym wyższy przeciętny poziom uposażeń pozostałych kategorii pracowników. W sądach rejonowych wynosił on średnio około 3500 zł, w okręgowych – blisko 4000 zł, w apelacyjnych zaś – niespełna 4900 zł. Kolosalne wręcz było zróżnicowanie obciążeń sprawami procesowymi w sądach rejonowych. Ujawniła się przy tym charakterystyczna zależność: wśród dwudziestu jednostek o najmniejszym „przerobie” (240 lub mniej spraw rocznie w przeliczeniu na jednego sędziego) aż piętnaście miało siedziby w dużych miastach. Znalazły się wśród nich także wszystkie bez mała (z wyjątkiem SR dla Warszawy – Pragi 53 Południe i SR dla Warszawy - Zoliborza) sądy warszawskie. Z kolei wśród sądów, w których współczynniki spraw procesowych na sędziego były najwyższe przytłaczającą większość (z wyjątkiem SR w Przemyślu) stanowiły sądy stosunkowo niewielkie, w tym przede wszystkim nadgraniczne (jak już wspominano, wynikało to najprawdopodobniej z taśmowego rozpoznawania prostych spraw „granicznych” i „przemytniczych”). W uszeregowaniu tym niechlubny wyjątek stanowił SR Katowice - Wschód: na statystycznego sędziego przypadało w nim zaledwie 170 spraw rocznie (tj. 14 miesięcznie), czyli blisko dwukrotnie mniej w porównaniu z, wynoszącą w analizowanym okresie nieco ponad 300, średnią krajową. Tylko nieco większa sprawność (190 spraw rocznie, tj. 16 miesięcznie) cechowała ponadto SR dla m.st. Warszawy. Spore, choć już mniejsze niż w przypadku sądów rejonowych, zróżnicowanie cechował również rozkład współczynników załatwianych spraw procesowych w sądach okręgowych. W analizowanym okresie na jednego sędziego przypadało ich w skali całego kraju rocznie przeciętnie około 140, tj. 12 miesięcznie, jednak w SO w Warszawie i SO w Suwałkach – zaledwie nieco ponad 100, tj. 9 miesięcznie. Na pytanie co łączy największy i jeden z dwóch najmniejszych sądów w kraju jeśli idzie o liczbę załatwianych spraw procesowych odpowiedź jest prosta: nic. Z gruntu odmienne wydają się bowiem przyczyny tej pozornie porównywalnej „załatwialności” – w SO w Suwałkach brak było po prostu większej liczby spraw do orzekania, SO w Warszawie zaś - przynajmniej tak się powszechnie sądzi - rozpatruje najbardziej skomplikowane i czasochłonne sprawy procesowe i sędziowie nie są po prostu w stanie załatwiać ich więcej, zwłaszcza, że – jak już wspominano – w analizowanych latach dysponowali relatywnie szczupłym korpusem pomocniczym. W rozpatrywanym okresie zdecydowanie najbardziej obciążony sprawami procesowymi był zielonogórski sąd okręgowy: na jednego sędziego przypadało ich przeciętnie ponad 200 rocznie, tj. aż 20 miesięcznie. Wynikało to z niedostatecznej obsady sędziowskiej, jednak z informacji uzyskanych w Departamencie Sądów Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości MS wynika, że uległa ona w ostatnim czasie wydatnemu zwiększeniu i sytuacja w SO w Zielonej Górze nie jest już tak dramatyczna. 54 Pod względem obciążenia sprawami procesowymi stosunkowo najmniej zróżnicowane były sądy apelacyjne. Na jednego sędziego przypadało ich najwięcej w SA w Katowicach (niespełna 100 rocznie), zdecydowanie zaś najmniej – w SA w Warszawie (nieco ponad 50), a zatem prawie dwukrotnie mniej. Podczas gdy sędzia sądu apelacyjnego rozpatrywał przeciętnie miesięcznie 7 spraw procesowych, to w SA w Warszawie – o przeszło dwie mniej, przy czym wydaje się, że ewentualny większy stopień ich zawiłości2 stanowi jedynie częściowe wytłumaczenie tego stanu rzeczy. Autorzy niniejszego opracowania dysponowali niestety bardzo niedoskonałą miarą czasu trwania spraw (stanowił ją iloraz spraw pozostałych do załatwienia z danego roku i liczby spraw w tymże roku wpływających, pomnożony przez 12), z czego należy zdawać sobie sprawę. Tym bardziej, że z porównań tego wskaźnika z miarą rzeczywistego (atoli też nie do końca, bo ujmowany jest on jedynie w określonych przedziałach – np. rok – dwa lata) czasu trwania spraw3 wynika, że niedoszacowywuje on dość znacznie faktyczny czas ich trwania. Innymi słowy, jest on w rzeczywistości dłuższy niżby to wynikało ze stosownych uszeregowań. W odniesieniu do spraw procesowych kwestię czasu ich trwania komplikuje dodatkowo fakt, że – jak już wspominano w uwagach wprowadzających – nie wszystkie te sprawy są w istocie procesowe w potocznym znaczeniu tego słowa. Obowiązujęce przepisy nakazują bowiem traktowanie jako procesowe wszystkich spraw kończących się wyrokiem, wówczas nawet gdy zapadł on na posiedzeniu (np. wyrok łączny w sprawach karnych). Okoliczność ta zaś powoduje niewątpliwie istotne zaniżenie przeciętnego czasu trwania spraw procesowych – bez względu już na przyjętą metodologię jego obliczania (miara „statystyczna” vs. miara „rzeczywista”) Mając na uwadze powyższe zastrzeżenia natury metodologicznej warto mimo wszystko zrekapitulować poczynione w tej mierze ustalenia, zwłaszcza, że prowadzą one do interesujących wniosków. Sprawa procesowa trwała przeciętnie: przed sądem apelacyjnym – 3,5 miesiąca, okręgowym – niespełna pięć miesięcy, rejonowym – blisko 2 miesiące. Okazuje się, zgodnie z oczekiwaniami, że w analizowanym okresie 2 Teza o największym stopniu zawiłości spraw rozpatrywanych przez sądy warszawskie – traktowana od lat jako pewnik – nie została bowiem jeszcze empirycznie zweryfikowana. 3 Por. A. Siemaszko, Sprawność postępowań karnych w świetle danych statystycznych, w: Stosowanie prawa. Księga jubileuszowa z okazji XX-lecia Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2011, s. 801-831 55 zdecydowanie najdłużej procedowały sądy okręgowe. Rozpoznają one jednak m.in., jako sądy pierwszej instancji, relatywnie najtrudniejsze sprawy. Bardzo duże było również zróżnicowanie w tej mierze pomiędzy sądami analogicznego szczebla. Ujawniła się przy tym dość wyraźna zależność między wielkością sądu (mierzoną liczbą orzekających w nim sędziów) a przeciętym czasem trwania spraw procesowych. Dla przypomnienia: wśród 20 najmniej sprawnych sądów rejonowych znalazło się aż 12 z Warszawy i okolic. Z drugiej jednak strony były też wśród nich jednostki stosunkowo małe (np. SR w Głubczycach, SR w Lublińcu, SR we Wschowie). Natomiast w grupie 20 sądów orzekających najszybciej były (z wyjątkiem SR w Lublinie oraz SR w Przemyślu) przytłaczającą większość stanowiły jednostki relatywnie małe, w tym wiele z tych, które miały siedziby w miejscowościach przygranicznych (Bartoszyce, Sokółka, Lesko). Podkreślenia wymaga również wręcz kolosalne zróżnicowanie czasu trwania spraw procesowych w poszczególnych sądach rejonowych: w SR w Lesku był on aż szesnastokrotnie krótszy niż w SR w Piasecznie, zaś w SR w Przemyślu prawie dwunastokrotnie krótszy w porównaniu z SR dla Warszawy - Pragi Południe i SR w Grodzisku Mazowieckim. Sprawy procesowe rozpatrywały zdecydowanie najdłużej obydwa warszawskie sądy okręgowe: SO w Warszawie – ponad 9 miesięcy, zaś SO Warszawa – Praga – ponad 8 miesięcy. Sądy warszawskie procedowały więc blisko dwukrotnie dłużej w porównaniu z przeciętnym czasem trwania spraw procesowych wszystkich jednostek szczebla okręgowego. Wśród sądów okręgowych, w których rozpatrzenie sprawy procesowej trwało stosukowo długo (tj. powyżej średniej) znalazły się jednak również pozostałe jednostki mające siedziby w największych miastach (m. in. w Gdańsku, Krakowie, Szczecinie, Łodzi i Poznaniu). Zarysowała się więc wyraźna, sygnalizowana już, tendencja: im większy sąd, tym dłuższy przeciętny czas rozpatrywania spraw procesowych. Stosowne zestawienie zamykały bowiem stosunkowo najmniejsze sądy okręgowe – w Suwałkach, Łomży oraz Przemyślu – ze wskaźnikami średniego czasu trwania spraw procesowych w 56 granicach 2 – 2,4 miesiąca, tj. ponad dwukrotnie krótszymi od średniej i kilkakrotnie krótszymi w porównaniu z warszawskimi sądami okręgowymi. Tę samą tendencję ujawniło analogiczne uszeregowanie sądów apelacyjnych. Wśród procedujących najszybciej (poniżej dwóch miesięcy) znalazły się SA w Lublinie, SA w Rzeszowie oraz SA w Białymstoku, zaś wśród tych, w których przeciętny czas trwania spraw procesowych był najdłuższy (powyżej średniej) były sądy apelacyjne z dużych miast - Łódź, Katowice, Gdańsk, przede wszystkim jednak Warszawa, w którym to sądzie orzekano zdecydowanie najdłużej (przeciętnie ponad pięć miesięcy, podczas gdy w SA w Lublinie – nieco powyżej miesiąca). 57