Podróże - Sztuka Leczenia

Sprawozdania i recenzje
Sztuka Leczenia
2013, nr 3-4 str.53-54
Podróże
Stanisław Zakościelny
Nowaeres - Wydawnictwo Innowacyjne w Gdyni 2013
Na polskim rynku ukazała się książka Stanisława Zakościelnego „Podróże”, wydana
przez Nowaeres - Wydawnictwo Innowacyjne w Gdyni (2013). Mieści się ona w nurcie literatury
pięknej, reprezentującej auto/biograficzny gatunek powieści pisanej w konwencji psychologicznego realizmu uwikłanego w kontekst polityczny.
Realizm wprowadził szeroki zakres tematów i różne odmiany języka potocznego, środowiskowego, regionalnego, gwarowego, itp., przełamując ustalone konwencje twórczości
literackiej. Początek współczesnemu realizmowi dała literatura angielska XVIII w., tu mamy do
czynienia ze współczesnym realizmem psychologicznym.
Fabuła książki jest rozległa, wielowątkowa i tak jak w klasycznej odmianie realizmu literackiego, rozwijana z perspektywy narratora, który centralizuje, ujednolica i porządkuje fabułę.
Narrator pełni tu bardzo znaczącą rolę, porządkuje bowiem wydarzenia przebiegające w odmiennych czasach i na różnych przestrzeniach.
Książka „Podróże” stanowi zręczne połączenie powieści sięgającej czasów poza współczesnością, w pewnym sensie historycznych oraz czasów dnia dzisiejszego. Jest to na pewno
powieść mieszcząca się w ramach psychologicznej literatury realistycznej nie pozbawionej
akcentów politycznych. Zawartych jest tu wiele równoległych wątków, które w toku czytania,
tworzą jedną integralną całość, przyprawiona opisami i dygresjami politycznymi.
Narrator powieści, a jednocześnie jej główny bohater, pokazany jest w świecie przedstawionym z perspektywy historycznej. Autor książki nigdy nie gubi tej perspektywy. Wymiar
polityczny towarzyszy dyskretnie czytelnikowi i przewija się przez całą fabułę książki, która
obejmuje wydarzenia II wojny światowej na terenach polskich, czasy PRL- u oraz społeczno
– polityczny kontekst aktualnego Izraela, stanowiący drugi wątek powieści. Fabułę wzbogacają
dygresje zastosowane w opisie wydarzeń jako per analogiam, prowadzące czytelnika w kierunku odległej historii, jak np. inkwizycja hiszpańska, czasy rzymskie, czasy średniowiecza, czasy
rodu Puttkamerówitp.
Wyróżnić tu można dwa wątki podstawowe, choć jest ich nieco więcej. Pierwszy koncentruje się na okupacji, a drugi współczesny, koncentruje się na Polsce aktualnej oraz na
państwie Israel, dokąd podróżuje bohater – narrator. Szczególną specjalnością autora jest opis
dzisiejszego Israela, bowiem jest on dość szczegółowy i kompetentny, prawdopodobnie wspierający się wiedzą autora zdobytą w czasie podróży do Ziemi Świętej.
Historyczne i polityczne akcenty, dzięki wymiarowi psychologicznemu książki, są sprzężone z fabułą i tworzą nić łączącą w jedną logiczną całość różnorodność czasu i miejsca akcji
oraz wielowątkowość powieści. Baza psychologiczna nie tylko spaja różne wątki, ale także
intensywnie wzbogaca przeżycia czytelnika. Opisy okupacji hitlerowskiej w małej miejscowości zamieszkałej przez bohatera, są tak poruszające, że trudno nieraz je czytać. Pełnią one
ponadto rolę poznawczą, przygotowującą do wątku przebiegającego w dzisiejszej Polsce
53
Sprawozdania i recenzje
i dzisiejszym Izraelu. Przedstawienie dramatu zarówno Polaków jak i Żydów, będących pod
jarzmem faszystów jest trudnym zadaniem dla Zakościelnego. Natomiast opis losu Żydów zmagających się z okrucieństwem faszystów i ich lęk przed niektórymi Polakami, są wyrazem bólu
autora i nie zawinionego bezpośrednio wyrzutu sumienia jako Polaka.
Jest to kulminacyjny punkt książki, gdzie warstwa psychologiczna bardzo porusza
uczuciowo czytelnika. Autor stara się być obiektywny i sprawiedliwy w ocenie sytuacji dwóch
narodów w czasie koszmaru faszystowskiego. Daje czytelnikowi miejsce na refleksję i zezwala
mu na własny stosunek do opisywanych w czasie okupacji wydarzeń i sytuacji. Jest to profesjonalnie opracowana część książki, mimo, że koncentruje się na bardzo trudnym polskim
problemie.
Zarówno losy Polaków jak i Żydów w okresie okupacji II wojny światowej są nie tylko
przedstawione w sposób zbeletryzowany, ale jednocześnie realistyczny, ukazujący wstrząsający obraz fragmentu historii tych dwóch narodów.
W rozdziale XI, w którym w czasie wojny wieziono do Kraśnika Fabrycznego Polaków,
wizerunek Niemów, wydaje się być ukazany na początku w sposób łagodny, tak jakby autor
chciał zachować obiektywizm, a jednocześnie posłużyć się metodą stopniowego wciągania
czytelnika w atmosferę wojenną. Zakościelny podtrzymuje napięcie przez powolne przechodzenie od momentów pozornego spokoju do sytuacji drastycznych.
Autor książki stosując metodę stopniowania wydobywa okrucieństwo w bolesnym krzyku, poprzedzone rzekomym spokojem. Jest to bardzo udany zabieg psychologiczny, skutecznie
stosowany w beletrystyce.
Myślę, że jest to nie tylko najbardziej ciekawa, ale tez dobrze opracowana część książki, zdecydowanie różniąca się również językowo, od tej części, która wprowadza nas wczasy
współczesne.
Akcja przebiegająca w dzisiejszym Israelu, opisana jest nieco innym językiem, niż poprzednie wątki powieści, sam narrator posługuje się tu bowiem wtrętami języka potocznego
i środowiskowego. Czas i miejsce akcji posiada tu nieco inne tempo, nie pozbawione jednak
wymiaru psychologicznego, łączącego ten wątek z poprzednimi.
Książka „Podróże” jest tym bardziej interesująca, im bardziej czytający wykaże się cierpliwością i psychologiczną zdolnością do głębszego wnikania w opisy wielowątkowej akcji,
przybliży się on bowiem wówczas do takiego obrazu całości jaki starał się nam „namalować”
pisarz.
Zachęcam do czytania tej ciekawej, wielobarwnej książki, wymagającej koncentracji
i elastyczności umysłu czytelnika i pozwalającej na psychologiczne przeżycie, nie zawsze znanych nam sytuacji faszystowskiego koszmaru wojennego, a także losów ludzkich ex post facto
( tego koszmaru).
prof. Halina Romanowska-Łakomy
54