Dojrzałość szkolna a przyspieszenie edukacji

Dr Sabina Zalewska
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Dojrzałość szkolna a przyspieszenie edukacji szkolnej. Badania
empiryczne
Scholar maturity vs scholar education acceleration. Empiric research
Reforma szkolnictwa niższego jest tematem niezmiernie ważnym, który od czasu
wprowadzenia zmian jest wielokrotnie poruszany i negowany. Nie ma osoby która byłaby
obojętna na zmianę, którą przygotowało dla naszych potomków Ministerstwo Edukacji
Narodowej. Przerażający jest fakt, iż osoby kompetentne, znające zmiany zachodzące w
organizmie małego człowieka, doskonale wiedzące czym jest dojrzałość szkolna i kiedy ona
występuje, próbują przekonać wszystkich, że 6 letnie dzieci są gotowe na podjęcie obowiązku
szkolnego. Nie tylko fakt, że dzieci 6 letnie nie osiągnęły odpowiedniej dojrzałości szkolnej
ale także to, że szkoły są zupełnie nie gotowe na taki krok budzi wątpliwości co to słuszności
zmian wprowadzonych przez MEN.
1. Dojrzałość szkolna i jej wpływ na powodzenie w szkole
Dojrzałość szkolna jest zawsze wynikiem dwóch procesów rozwojowych- dojrzewania
i uczenia się. Obecnie zarówno w teorii jak i praktyce używane są zamiennie terminy
dojrzałość szkolna, gotowość szkolna i przygotowanie dziecka do szkoły. Dojrzałość szkolną
przyjmuje się za górną granicę okresu przedszkolnego.1 Dojrzałość szkolna jest pojęciem
względnym, którego sens zależy od tego, jaka jest szkoła, jakie wymagania stawia dzieciom
rozpoczynającym naukę. Z drugiej zaś strony owa względność wynika z faktu, iż zmieniają
się poglądy dotyczące możliwości rozwojowych dziecka rozpoczynającego naukę szkolną.2
W dojrzałości szkolnej brane są pod uwagę dwa momenty: (1) właściwość rozwojowe
dziecka i (2) wymagania szkoły. Faktem bezspornym jest, że dzieci nie dojrzewają w tym
samym tempie i rytmie, a wymagania szkół nie są jednolite. Procesy dojrzewania i uczenia się
są ze sobą silnie powiązane. Nadanie właściwego sensu pojęciu dojrzałości szkoły narzuca
konieczność osadzenia go w kontekście dojrzałości szkolnej dziecka, co z kolei oznacza, że
1
2
A. Kopik, Akceleracja rozwoju dzieci siedmioletnich rozpoczynających naukę szkolną, Kielce 1996, s. 17.
M. Dmochowska, Zanim dziecko zacznie pisać, Warszawa 1991, s. 420.
1
wymagania szkoły muszą odpowiadać na indywidualne i bardzo zróżnicowane potrzeby,
możliwości oraz ograniczenia rozwojowe dziecka. Zatem gotowość dziecka do wejścia w rolę
ucznia determinowana jest stopniem rozwoju jego kompetencji i funkcji, od dobrze
opanowanych do dopiero dojrzewających. Wobec tego dziecko dojrzałe do szkoły to dziecko
gotowe do przekroczenia własnych możliwości.”3 Stanowisko S. Szumana, który przez
pojęcie dojrzałości szkolnej rozumiał: „osiągnięcie takiego poziomu rozwoju fizycznego,
społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne
nauczanie i wychowanie szkoły podstawowej”4 stało się niezwykle ważne dla rozwoju myśli
o dojrzałości szkolnej dziecka. Szuman wrażliwością określił zainteresowanie ucznia nauką,
natomiast podatność to umiejętność zrozumienia przez dziecko przekazywanych mu treści
oraz chęć podporządkowania się wymaganiom szkoły i zgodne współdziałanie w grupie
rówieśniczej.5
Przejście dziecka
z jednego etapu edukacji do następnego jest procesem
dynamicznym, złożonym i nie dokonuje się w sposób gwałtowny ani skokowy. Każdy
kolejny etap uwarunkowany jest osiągnięciami nabytymi w okresie poprzednim poprzez
zachodzące w nim zmiany rozwojowe, i to we wszystkich sferach osobowości dziecka.
Zmiany te jednak nie zachodzą samorzutnie, lecz uwarunkowane są własną aktywnością
dziecka, zróżnicowanymi warunkami jego życia i jakością edukacyjnych doświadczeń.
Holistyczne podejście do problemu dojrzałości szkolnej , zarówno do jego rozumienia, jak i
uwarunkowań, prezentuje A. Brzezińska która dokonując modyfikacji poglądów S. Szumana,
wskazuje na trzy główne etapy w procesie kształtowania dojrzałości szkolnej. W pierwszym
etapie podstawowe znaczenie mają początkowe uzdolnienia dziecka oraz oddziaływania
środowiskowe i wychowawcze, które wpływają na kształtowanie się przedsiębiorczości i
własnej aktywności dziecka w różnych dziedzinach. W kolejnym stadium wszystkie te
czynniki oddziałują na rozwój fizyczny, umysłowy i społeczny dziecka. W ostatnim zaś
etapie poziom rozwoju na tych trzech płaszczyznach wyznacza zakres wrażliwości i
podatności dziecka na nauczanie typu szkolnego. Autorka zauważa, że takie szerokie
rozumienie dojrzałości szkolnej , ujmowanej jako wrażliwość na naukę szkolną, obejmuje
„pewien dostateczny stopień zainteresowania dziecka nauką i wiedzą w tym zakresie i w tej
postaci , w jakiej się ją podaje w szkole”, natomiast podatność na nauczanie typu szkolnego
3
R. Michalak , E. Misiorna, Konteksty gotowości szkolnej (w:) Doradca nauczyciela sześciolatków. Materiały
metodyczne dla nauczycieli, Warszawa 2006, s. 5.
4
S. Szuman, O dojrzałości szkolnej dzieci siedmioletnich, Nowa Szkoła 1962, nr 6, s. 24.
5
Por. M. Przetacznik-Gierowska, Makiełło-Jarża G. , Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku
dziecięcego, Warszawa 1985, s. 365.
2
wiąże sie z „posiadaniem pewnej umiejętności podporządkowywania się wymaganiom szkoły
w zakresie skupiania uwagi na zajęciach ,wykonywania powierzonych zadań oraz zgodnego i
harmonijnego współżycia z kolegami. Materiał, jaki dziecko ma opanować u progu swej
szkolnej edukacji, powinien być przystępny. tzn. dziecko powinno móc go zrozumieć, móc
zapamiętać oraz móc go opanować umiejętnościowo”.6
Na dojrzałość szkolną mają wpływ pewne czynniki, do których należą m. in.: 7
1. Czynniki indywidualne- są to przekazane drogą genetyczną lub wrodzone właściwości
organizmu. Należą tu również potrzeby, skłonności i dążenia dziecka.
2. Czynniki środowiskowe- chodzi tutaj głównie o wpływy rodziny i przedszkola. Literatura
podaje 3 główne grupy czynników rodzinnych mających wpływ na dojrzałość szkolną
dziecka. Są to:

Warunki materialne- od poziomu dochodów, sytuacji mieszkaniowej, wyposażenia
gospodarstwa domowego zależy jak rodzina będzie zaspokajała potrzeby dziecka, a więc czy
będzie ono dobrze odżywiane, zaopatrzone w potrzebną odzież, czy będzie miało warunki do
nauki, odpoczynku i zabawy.

Warunki kulturalne, jest to poziom wykształcenia rodziców, kultura językowa rodziny,
potrzeby kulturalne, zasady wychowania dzieci, sposób spędzania wolnego czasu. Warunki
kulturalne domu rodzinnego, a zwłaszcza poziom wykształcenia rodziców w istotny sposób
wpływają na rozwój intelektualny i osiągnięcia szkolne uczniów. Rodzice wykształceni
wykazują na ogół duże zainteresowanie problemami szkolnymi swoich dzieci, w większym
stopniu pobudzają je do osiągnięć.

Warunki społeczno- psychologiczne to struktura rodziny, osobowość rodziców, stosunki
między rodzicami, postawy rodziców wobec dzieci oraz atmosfera panująca w domu. Dla
osiągnięcia dojrzałości szkolnej istotne jest, czy dziecko wychowuje się w rodzinie pełnej czy
niepełnej, mało- czy
wielodzietnej, dwu- czy trzypokoleniowej. Z reguły rodzina
wielodzietna stwarza warunki dla rozwoju osobowości dziecka, gdyż zmusza do liczenia się z
innymi, rozwija postawy opiekuńcze. Dzieci z rodzin wielodzietnych szybciej się
usamodzielniają, osiągają wyższy poziom dojrzałości emocjonalnej, nie wykazują tendencji
do przeceniania samego siebie, lepiej potrafią współdziałać z innymi. Jeśli jednak rodzina jest
bardzo liczna a warunki materialne bardzo skromne, to rodzice obarczeni nadmiarem
obowiązków mają mało czasu dla dzieci, pozostawiają je same sobie, nie zaspakajając
wszystkich potrzeb. Istotnym czynnikiem wpływającym na dojrzałość szkolną dzieci jest fakt
6
7
R. Michalak, E. Misiorna, dz. cyt., s. 6-7.
Por. D Szczyrba, Czynniki wpływające na poziom dojrzałości szkolnej, Tychy 2003, s. 26.
3
uczęszczania do przedszkola. Dzieci o długiej karierze przedszkolnej wyróżniają się lepszym
uspołecznieniem niż dzieci które do przedszkola nie uczęszczały.
Osiągnięcie stanu pełnej gotowości szkolnej pozwala nie tylko na rozpoczęcie nauki w szkole,
ale także na twórcze podejście do nowej roli ucznia.
Gotowość szkolna nie jest czymś co dziecko osiąga automatycznie, składa się na nie
wiele czynników, nie tylko wrodzone możliwości ale także nabyte doświadczenie
poprzedzające okres szkolny.
„Niektóre przejawy zachowania się dziecka, obrazujące poziom rozwoju umysłowego
i
uczuciowo- społecznego oraz świadczące o gotowości do rozpoczęcia nauki.” 8
Przyjmuje się, że dzieci rozpoczynające naukę w szkole powinny wykazywać
dojrzałość pod względem emocjonalnym, społecznym i fizycznym. Dzieci stawiające
pierwsze kroki w szkole reprezentują nierówny poziom. Oprócz możliwości indywidualnych
dziecka w dużej mierze to od nauczyciela zależy czy poradzi ono sobie w pierwszych i
kolejnych dniach szkoły. To nauczyciel powinien wpierać dziecko w tak ważnym etapie jego
życia- przejściu z przedszkola do szkoły.
Wśród dydaktycznych przyczyn niepowodzeń szkolnych wyodrębnia się trzy grupy: 9
1) względnie niezależne od nauczyciela,
2) względnie od niego zależne,
3) związane z wadliwą pracą ucznia.
Do pierwszej grupy zalicza się przyczyny związane z nieodpowiednimi warunkami pracy w
szkole, a mianowicie: braki w istniejącym systemie szkolnym, nieodpowiednie programy i
podręczniki (nie dostosowane do możliwości intelektualnych i potrzeb oraz zainteresowań
uczniów), niedostateczne wyposażenie szkół w sprzęt i pomoce naukowe, trudne warunki
organizacyjne pracy dydaktyczno-wychowawczej, niedociągnięcia w zakresie systemu
kształcenia nauczycieli. Wśród tych przyczyn niepowodzeń szkolnych, które wiążą się z
dydaktyczną działalnością nauczyciela, dostrzec można przede wszystkim błędy i usterki w
całokształcie pracy dydaktyczno-wychowawczej, których źródłami są: nieznajomość
współczesnej teorii pedagogicznej, nieumiejętność posługiwania się tą teorią w pracy, zbyt
mała znajomość uczniów i związany z nią brak dostatecznej opieki nad uczniami
opóźnionymi w nauce, słabe przygotowanie do pracy i zaniedbywanie podnoszenia
kwalifikacji. Wreszcie trzecia grupa przyczyn niepowodzeń dydaktycznych to wszystko to, co
decyduje o wadliwości pracy ucznia i co do niej prowadzi-najczęściej złe warunki
8
9
M. Radziłowiczowa, Z. Morawska, Metodyka nauczania początkowego, Warszawa 1990, s. 49-50.
B. Wilgocka-Okoń, Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, Warszawa 1972, s. 159-160.
4
środowiskowe lub niechętny, lekceważący stosunek ucznia do szkoły i obowiązków przez nią
mu narzucanych: profilaktyka, czyli zapobieganie powstawaniu luk i zaległości w
przyswajanych przez ucznia wiadomościach i umiejętnościch, diagnostyka, czyli wczesne i
adekwatne rozpoznanie luk w wiedzy
i umiejętności
uczniów, terapeutyka, czyli
likwidowanie zaległości w nauce.
W zasadzie każde dziecko wstępuje do szkoły ma jakieś szanse powodzenia. Są one
jednak odmienne u różnych dzieci , w dużej mierze są bowiem zależne od stopnia gotowości
dziecka do podjęcia obowiązków szkolnych. Wykorzystanie możliwości rozwojowych
dziecka we właściwy sposób w toku pracy szkolnej zależy już od poziomu dydaktycznowychowawczego samej szkoły. Na poziom ten składają się programy, podręczniki szkolne,
wyposażenie szkół w sprzęt
i pomoce naukowe itp., szczególne jednak znaczenie
w
nauczaniu i wychowaniu początkowym ma praca samego nauczyciela, stosowane przez niego
w toku procesy dydaktyczno-wychowawczego zasady, metody i formy organizacyjne. W
postępowaniu zaś z dziećmi w klasie pierwszej naczelną regułą jest zainteresowanie dzieci
pracą szkolną, nauczanie ich koncentracji i wykorzystanie ich aktywności. Wszystkie zaś
zadania służące temu celowi dostosowane powinny być do możliwości każdego dziecka.”10
Tak więc na pomyślny start dziecka w szkole, ma wpływ kilka czynników. Przede
wszystkim jego dojrzałość do podjęcia obowiązków szkolnych, możliwości rozwojowe ale
także wcześniejsze doświadczenia. W dużej mierze o sukcesie edukacyjnym decydują lata
przedszkolne oraz nabyte w nim wiadomości a także wchodzenie w interakcje społeczne i
umiejętność funkcjonowania w grupie. Opóźnienia w nauce nie zawsze muszą wynikać z
obniżonej sprawności umysłowej, mogą być one przyczyną braku umiejętności wykorzystania
przez nauczyciela intelektualnych możliwości dziecka. Niezmiernie ważne jest by nauczyciel
potrafił w miarę wcześnie zauważyć które dziecko jest ponad przeciętnie inteligentne, a które
ma problemy i w miarę możliwości pracował indywidualnie z takimi dziećmi, każdemu z
nich dając możliwość rozwoju we własnym tempie.
Wrażliwość nauczyciela ma potrzeby i oczekiwania, a często na bezradność dzieci
można wyrazić jako: 11
-dawanie emocjonalnego wsparcia dziecku. Nauczyciel wytwarza klimat, w którym dziecko
może czuć się bezpiecznie, a zarazem bawić się, poznawać, badać, uczyć się;
-respektowanie autonomii dziecka, a więc nieinterweniowanie, gdy jest w trakcie zabawy
lub wykonywania jakiegoś zadania i robi to na swój sposób;
10
11
B. Wilgocka-Okoń, Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Warszawa 2003, s. 63-65.
Cyt. za tamże, s. 83.
5
-zarysowanie linii postępowania, gdy dziecko nie wie lub obawia się błędu przy
podejmowaniu zadania;
-udzielanie informacji niezbędnych dla wykonania zadania.
2. Porównanie dojrzałości szkolnej 6- i 7-latków. Badania własne
Badania własne prowadzone były w latach szkolnych 2011/2012 oraz 2012/2013. W
badaniach wzięło 12 szkół podstawowych z Warszawy i okolic (Łomianki, Otwock,
Legionowo). Łącznie przebadano 632 uczniów
klas 1-3 nauczania wczesnoszkolnego.
Metody jakimi prowadzono badania były: ankiety, wywiady z nauczycielami, analiza
dokumentacji szkoły (dzienniki szkolne i świadectwa szkolne z oceną opisową).
Gotowość do nauki nie jest czymś co osiąga się w sposób automatyczny w pewnym
wieku. Składa się na nią ogół osiągnięć w sferach umysłowej, ruchowej i emocjonalnospołecznej. Ciężko jest dokonać porównania dojrzałości 6 i 7 latków, ponieważ granice
osiągania dojrzałości szkolnej są tak ruchome, że zdarza się pracować z dzieckiem 6 letnim
dojrzałym do podjęcia szkoły, jak również z niedojrzałym 7 latkiem.
W badaniach zaobserwowano odmienność zachowania się dzieci 6 letnich w
porównaniu z zachowaniem się uczniów 7-letnich. Dzieci 6-letnie są bardziej ruchliwe,
trudniej przychodzi im koncentracja uwagi, pracują w wolniejszym tempie. Wynika z tego
konieczność stosowania w nauczaniu odpowiednich metod uwzględniających te specyficzne
cechy ich zachowania się. Jak pisze B. Wilgocka-Okoń: „6 r. życia jest okresem
przełomowym dla dziecka. Charakteryzuje je wtedy szczególna impulsywność, pobudliwość
oraz duża wrażliwość przeradzająca się nawet w nadwrażliwość. Te cechy osobowości 6-latka
powodują, że ma on trudności w kontaktach z ludźmi.”12
Natomiast u dziecka 7-letniego jest już wykształcony pewien stopień uwagi, tym
samym dziecko potrafi skoncentrować się na tym co mówi nauczyciel, rodzic, kolega; słucha
dłuższych opowiadań, potrafi wykonywać coraz to bardziej złożone zadania.
Tabela 3. Porównanie dojrzałości 6 i 7latków: 13
7- latek
Uwaga (85%)
6- latek
Uwaga (17%)
- dziecko umie skupić uwagę na więcej niż - dziecko powinno umieć skupiać uwagę przez
30 min
ok 30 min,
12
B. Wilgocka-Okoń, Dojrzałość…, dz. cyt., s. 105.
Badania własne. Przedstawiają osiągnięcia dojrzałości szkolnej u poszczególnych grup wiekowych w
procentach. Szczegółowy opis osiągnięć lub ich braku, znajduje się w tabeli poniżej.
13
6
-dziecko koncentruje się na tym co mówi -dziecko
ma
wybiórczą
uwagę
nauczyciel, rodzic, kolega
nauczyciela, idzie się pobawić)
-wykonuje coraz bardziej złożone zadania
-wkonuje proste zadania
-potrafią skupić się słuchając dłuższych
- -szybko
się
rozprasza,
rozkojarza,
zapamiętywać
wierszyk
opowiadań
zainteresowanie
Pamięć (89%)
Pamięć (56%)
-potrafi
zapamiętać
wierszyk
itp.
i -stara
odtworzyć go,
się
(słucha
traci
często
odtwarza go własnymi słowami,
-pamięta zasady gier i zabaw oraz stara się -stara się zapamiętywać zasady gier i zabaw lecz
stosować do nich
często nie stosuje się do nich,
Emocje (78%)
Emocje (12%)
-dziecko panuje nad swoimi emocjami,
-dziecko próbuje opanować emocje, złość,
-łatwiej
nawiązują
kontakty
z agresje
rówieśnikami,
-mogą
mieć
- mają dystans do opinii,
kontaktów,
problemy
z
nawiązywaniem
-są wrażliwe, czasem nawet nadwrażliwe
Mowa (96%)
Mowa (62%)
się
-porozumiewa
pełnymi
zdaniami, -stara się porozumiewać się pełnymi zdaniami,
posługuje się mową potoczną, używa mieć odpowiedni zasób słów,
wszystkich części mowy, buduje zdania - stara wyrażać się swoje uczucia często za
złożone.
pomocą rysunku, gestu niż słów
-umie opowiadać o swoich wrażeniach,
przeżyciach, wyraża swoje myśli, uczucia
Rozwój fizyczny (91%)
-motoryka
mała
jest
Rozwój fizyczny (54%)
rozwinięta, -motoryka małą rozwija się, dziecko podczas
precyzyjne ruchy chwytające, ręka w pełni rysowania przyzwyczaja się do trzymania w
przygotowana na trzymanie ołówka itp., odpowiedni sposób ołówka, uodparnia się na
ręka mniej się męczy,
zmęczenie, ćwiczenie precyzyjności ruchów,
-motoryka duża: koordynacja ruchów, -motoryka duża: dziecko stara się koordynować
zdolność utrzymania równowagi,
ruchy, nie wykonywać zbędnych ruchów,
Myślenie (78%)
Myślenie (21%)
-myślenie
przyczynowo-skutkowe, -posługiwanie się prostymi pojęciami, rozwijanie
operowanie pojęciami, zasadami
u dziecka myślenia przyczynowo-skutkowego
7
-myślenie abstrakcyjne i operacyjne
poprzez pokazywanie na konkretnych scenkach.
Rozwój społeczny (83%)
Rozwój społeczny (14%)
- rozumienie zasad i norm społecznych, - przyswajanie podstawowych zasad i norm
poczucie przynależności do grupy,
-
umiejętność
współżycia
w
społecznych,
grupie, - względny egocentryzm, w miarę upływu czasu
działania prospołeczne- pomoc koledze
zanika,
- zdolność do porównywania siebie z
innymi, umiejętność dokonania
samooceny
Pomimo różnic w dojrzałości 6 i 7 latków przy określaniu gotowości szkolnej, badani
nauczyciele podkreślali, że należy zwrócić także uwagę na indywidualne możliwości każdego
dziecka, by zapewnić mu równe szanse w procesie edukacji. Na te indywidualne możliwości
wpływa wiele czynników: warunki materialne, warunki kulturalne, warunki społecznopsychologiczne (struktura rodziny, istotne jest, czy dziecko wychowuje się w rodzinie pełnej
czy niepełnej, mało- czy
wielodzietnej, dwu- czy trzypokoleniowej, uczęszczanie do
przedszkola). Te zmienne niezależne staną się jednak przedmiotem odrębnego artykułu i
zawartej w niej analizie badań.
3. Następstwa braku dojrzałości: problemy emocjonalne, intelektualne i społeczne w
adaptacji 6-latków
"W badaniach Niemieckiego Instytutu Międzynarodowych Badań Pedagogicznych we
Frankfurcie nad Menem przyjęto, iż dziecko podejmujące obowiązki szkolne powinno z
zainteresowaniem i wytrwałością wykonać zadanie przeznaczone dla jego wieku,
podporządkować się panującym w grupie zasadom współżycia i współdziałania oraz umieć
dostrzegać i odtwarzać znaki graficzne, a także wykazać się znajomością pojęcia zbioru
obejmującego co najmniej do pięciu jednostek. w toku badań zaobserwowano, że dzieci
niedojrzałe do podjęcia obowiązków
szkolnych mają trudności w analizie, syntezie i
odtwarzaniu znaków graficznych.(...) Zdaniem badaczy niemieckich, owe trudności wynikały
z tego, że dziecko nie potrafiło we właściwy sposób widzieć obrazu jako całości, a
jednocześnie dostrzegać jego części.” 14
14
B. Wilgocka -Okoń, Gotowość..., dz. cyt., s.14.
8
Następstwami takiej niedojrzałości szkolnej mogą być:15
1) dysgrafia, dysleksja, dyskalkulia (w badaniach zaobserwowano u 31%);
2) lęki przed szkołą (nerwica szkolna):
-strach przed klasówką (w badaniach zaobserwowano u 53%);
-strach przed rodzicami za nie spełnienie ich oczekiwań - złe oceny (w badaniach
zaobserwowano u 78%);
-strach przed kolegami, ich oceną (w badaniach zaobserwowano u 83%);
-niechęć do nauki (w badaniach zaobserwowano u 31%).
Uczniowie, u których występują braki w zakresie umiejętności percepcyjnych, mogą
mieć problemy w uczeniu się pisania, czytania i matematyki. Te dzieci mogą być narażone na
dysleksję, dysgrafię lub dyskalkulię. Ci uczniowie z wysokim ryzykiem dysleksji nie są
gotowi do podjęcia nauki w szkole. Ważnymi symptomami dysleksji, dysgrafii które mogą
sprawiać poważne problemy w późniejszej nauce są:16
* trudności w nauce pisania: zwierciadłowe odwracanie liter, deformowanie ich kształtu
(w badaniach zaobserwowano u 33%);
*słabe postępy w uczeniu się czytania ,zarówno metodą fonetyczną jak i globalną (w
badaniach zaobserwowano u 46%);
* trudność w przypomnieniu sobie głoski odpowiadającej odczytywanej literze (w
badaniach zaobserwowano u 63%);
* mylenie liter o podobnym kształcie (w badaniach zaobserwowano u 27%);
* gubienie miejsc, w których czytają (w badaniach zaobserwowano u 48%);
* mają problemy ze zrozumieniem przeczytanego tekstu (w badaniach zaobserwowano u
72%);
*mylenie podobnych do siebie liter np. p- b, d- g itp. (w badaniach zaobserwowano u
23%).
Następstwem
takiej niedojrzałości mogą być późniejsze problemy w czytaniu i
pisaniu czyli w konsekwencji w każdej sferze nauki szkolnej. Zakładając, że dziecko
osiągnęło dojrzałość fizyczną czyli ogólny stan zdrowia, sprawność narządów zmysłu i
artykulacyjnych oraz sprawność ruchową i manualną (dobrą orientację w terenie,
koordynację) oznacza to iż ma doskonałe zaplecze do tego aby nauka nie sprawiała mu
większych kłopotów. Jeśli jednak któryś z tych procesów zostanie zakłócony a dojrzałość
15
Przytaczane są tu badania 6-latków. Są to problemy jakie zauważyli i zgłaszali nauczyciele nauczania
wczesnoszkolnego.
16
Przytaczane są tu badania 6-latków. Są to problemy jakie zauważyli i zgłaszali nauczyciele nauczania
wczesnoszkolnego.
9
fizyczna nie zostanie osiągnięta dziecko może doświadczyć wyśmiewania ze strony kolegów
np. gdy nie będzie w stanie wymówić wszystkich głosek lub gdy w trakcie zabaw ruchowych
nie będzie tak sprawny jak rówieśnicy. Takie mogą być następstwa niedojrzałości fizycznej.
Innym rodzajem może być niedojrzałość emocjonalno-społeczna. Dziecko w klasie
pierwszej powinno być samodzielne,
mieć chęć do nawiązywania nowych znajomości,
powinno potrafić pohamować swoją agresję. Konsekwencją tej niedojrzałości może objawiać
się w sposób wieloraki:17
-dziecko może być apatyczne, wycofujące się z zabawy z rówieśnikami, niechętne do
wyrażania swych uczuć, (w badaniach zaobserwowano u 41%);
-bądź zachowywać się agresywnie czyli inicjować bójki, zaczepiać inne dzieci (w badaniach
zaobserwowano u 71%);
-jego emocje mogą przekształcić się w strach przed sprawieniem zawodu rodzicom czyli
każda klasówka to stres, że zakończy się ona niepowodzeniem (w badaniach zaobserwowano
u 76%);
- dziecko może nie potrafić odseparować się od rodziców (w badaniach zaobserwowano u
41%).
Konsekwencje
niedojrzałości w którejś ze sfer mogą mieć duży wpływ na
przystosowanie się do nowej rzeczywistości oraz do wymagań szkolnych. Nie tylko dziecko
wrażliwe oraz ciche może mieć kłopoty z dostosowaniem się do otaczającej go
rzeczywistości, ale także to agresywne i zbuntowane. Niezmiernie ważne jest by osiągnąć
złoty środek jeśli chodzi o emocjonalność dziecka.
Na dojrzałość szkolną składają się nie tylko konkretne umiejętności jak np. pierwsze
próby czytania, pisania, mycia zębów czy owoców przed jedzeniem, świadczą o niej także:
umiejętność koncentracji, skupienie uwagi, rozmawiania i odpowiadania na pytania,
reagowania na nakazy i zakazy. Dziecko dojrzałe do szkoły powinno rozumieć obowiązujące
normy oraz zasady w niej panujące. Nie można określić która z dojrzałości jest najważniejsza,
każda z nich jest jednakowo ważna. Potrzeba równowagi w każdej z nich by dziecko
osiągnęło pełną dojrzałość i nie wykazywało zbyt wielkich braków, które mogłyby
uniemożliwiać funkcjonowanie w grupie rówieśniczej.
Zakończenie
17
Przytaczane są tu badania 6-latków. Są to problemy jakie zauważyli i zgłaszali nauczyciele nauczania
wczesnoszkolnego.
10
W swoim artykule ukazałam istotę problemu jakim jest zmiana reformy szkolnictwa
niższego. Jest to problem, który przez najbliższe kilka lat na pewno nie będzie dawał spokoju
ani rodzicom, którzy chcą by ich dzieci w sposób łagodny i w odpowiednim czasie rozpoczęły
naukę, nie musiały męczyć się siedząc w ławkach, przyswajając ogrom materiału; ani
pedagogom, którzy znając pojęcie dojrzałości szkolnej, doskonale wiedzą, że nie należy
przyspieszać obowiązku szkolnego wszystkim dzieciom.
Głównym celem mojego artykułu było przedstawienie jak wpłynie
na
dzieci
najmłodsze zmiana reformy szkolnictwa niższego. Myślę, iż w swojej pracy przytoczyłam
wystarczającą ilość argumentów potwierdzających moją tezę, że dzieci sześcioletnie do
podjęcia obowiązku szkolnego gotowe nie są. Przemawia za tym nie tylko ich gotowość, a
raczej jej brak, ale także inne czynniki. Przede wszystkim jest to środowisko nie sprzyjające
tak drastycznej dla tych dzieci zmianie. Zbyt krótki okres przygotowawczy również
przemawia na niekorzyść reformy. Nie wszystkie szkoły przygotowane są na przyjęcie
sześciolatków, co może powodować trudności z adaptacją do środowiska szkolnego i brakiem
chęci do nauki. To tylko niektóre z głównych zarzutów wobec reformy. Ponieważ zmiana
dopiero od niedawna weszła w życie, dlatego też ciężko jest doszukiwać się konkretnych
danych na temat szkolnych niepowodzeń sześciolatków.
Tak naprawdę to czas pokaże czy zmiana, która została wprowadzona jest słusznym
posunięciem ze strony MEN. Potrzeba kilku lat by móc przeprowadzić badania dostarczające
nam odpowiedniej wiedzy na temat powodzenia w szkole dzieci sześcioletnich. Dopiero
wtedy jednoznacznie będzie można stwierdzić, posługując się badaniami, czy reforma
sprawdziła się czy też nie. Do tego czasu możemy jedynie przyglądać się wprowadzanym
zmianom, licząc że mylimy się tak surowo oceniając reformę, a „nasze” dzieci poradzą sobie
podejmując szkolny obowiązek o rok wcześniej. Szkoda, tylko że musimy „testować”
trafność zmiany reformy na dzieciach, które za błędne decyzje zapłacą własnym życiem
edukacyjnym. Jak wykazują badania niemieckie, cena może być bardzo wysoka.
Zdaję sobie sprawę z tego, że badania moje prezentują diametralnie inne wyniki niż
badania przeprowadzone przez Instytut Badań Edukacyjnych na zlecenie Ministerstwa
Edukacji Narodowej. Fakt ten mogę wytłumaczyć jedynie odmiennością narzędzi
badawczych lub inną interpretacją danych.
Bibliografia
Dmochowska M., Zanim dziecko zacznie pisać, Warszawa 1991.
11
Kopik A., Akceleracja rozwoju dzieci siedmioletnich rozpoczynających naukę
szkolną, Kielce 1996.
Michalak R., Misiorna E., Konteksty gotowości szkolnej (w:) Doradca nauczyciela
sześciolatków. Materiały metodyczne dla nauczycieli, Warszawa 2006, s. 5-41.
Przetacznik-Gierowska
M.,
Makiełło-Jarża
G.,
Psychologia
rozwojowa
i
wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1985.
Radziłowiczowa M., Morawska Z., Metodyka nauczania początkowego, Warszawa
1990.
Szczyrba D., Czynniki wpływające na poziom dojrzałości szkolnej, Tychy 2003.
Szuman S., O dojrzałości szkolnej dzieci siedmioletnich, Nowa Szkoła 1962, nr 6,
s. 24-25.
Wilgocka- Okoń B., Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, Warszawa 1972.
Wilgocka- Okoń B., Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Warszawa 2003.
STRESZCZENIE
W swoim artykule ukazałam istotę problemu jakim jest zmiana reformy szkolnictwa
niższego. Jest to problem, który przez najbliższe kilka lat na pewno nie będzie dawał spokoju
ani rodzicom, którzy chcą by ich dzieci w sposób łagodny i w odpowiednim czasie rozpoczęły
naukę, nie musiały męczyć się siedząc w ławkach, przyswajając ogrom materiału; ani
pedagogom, którzy znając pojęcie dojrzałości szkolnej, doskonale wiedzą, że nie należy
przyspieszać obowiązku szkolnego wszystkim dzieciom.
Głównym celem mojego artykułu było przedstawienie jak wpłynie
na
dzieci
najmłodsze zmiana reformy szkolnictwa niższego. Myślę, iż w swojej pracy przytoczyłam
wystarczającą ilość argumentów potwierdzających moją tezę, że dzieci sześcioletnie do
podjęcia obowiązku szkolnego gotowe nie są. Przemawia za tym nie tylko ich gotowość, a
raczej jej brak, ale także inne czynniki. Przede wszystkim jest to środowisko nie sprzyjające
tak drastycznej dla tych dzieci zmianie. Zbyt krótki okres przygotowawczy również
przemawia na niekorzyść reformy. Nie wszystkie szkoły przygotowane są na przyjęcie
sześciolatków, co może powodować trudności z adaptacją do środowiska szkolnego i brakiem
chęci do nauki. To tylko niektóre z głównych zarzutów wobec reformy. Ponieważ zmiana
dopiero od niedawna weszła w życie, dlatego też ciężko jest doszukiwać się konkretnych
danych na temat szkolnych niepowodzeń sześciolatków.
12
Tak naprawdę to czas pokaże czy zmiana, która została wprowadzona jest słusznym
posunięciem ze strony MEN. Potrzeba kilku lat by móc przeprowadzić badania dostarczające
nam odpowiedniej wiedzy na temat powodzenia w szkole dzieci sześcioletnich. Dopiero
wtedy jednoznacznie będzie można stwierdzić, posługując się badaniami, czy reforma
sprawdziła się czy też nie. Do tego czasu możemy jedynie przyglądać się wprowadzanym
zmianom, licząc że mylimy się tak surowo oceniając reformę, a „nasze” dzieci poradzą sobie
podejmując szkolny obowiązek o rok wcześniej. Szkoda, tylko że musimy „testować”
trafność zmiany reformy na dzieciach, które za błędne decyzje zapłacą własnym życiem
edukacyjnym. Jak wykazują badania niemieckie, cena może być bardzo wysoka.
In my article I have shown the clue of the problem which is the change made by the
reform of the lower education system. This is the problem, which will not be giving a break
neither to parents who want their children to begin their education in a gentle way as well as
in a proper moment, not having to get tired sitting by the desks and absorbing huge amount of
knowledge, nor to educators, who having known the term of scholar maturity, know that
compulsory schooling towards all children should not be accelerated.
The main goal of my article was to present the influence of change made by the reform
of lower education system for the youngest children. I believe that in my article I have listed
enough number of contentions, proving that six-year-old children are not ready to take
compulsory education. It is shown not only by their readiness, or rather the lack of readiness,
but also by some other factors. First of all, it is the environment which is not favoring so risky
change for these children. Moreover, too short period of preparing speaks against the reform.
Not all schools are prepared to educate six-year-old pupils, which may cause difficulties with
adaptation to scholar environment and the lack of willing to learn. These are only some of the
allegations towards the reform. The change has been implemented recently, this is why it is
not easy to find substantial data about failures of six-years-old pupils at school.
Nevertheless, time will show if the change which was introduced is a proper move of
MEN (Ministry of National Education). Several years are needed to conduct research giving
us proper knowledge about success of six-year old pupils at school. Only then the reform may
be clearly checked based on study. By that time, the changes in progress may be only
observed, and we can hope to be wrong about such a severe opinion about the reform as well
as to hope that our children will manage with the compulsory schooling one year earlier. I
only wish we did not have to test the accuracy of the change made by the reform on children,
13
who will pay for the wrong decisions with their educational lives. The German study has
shown that the price may be very long.
14