Żywienie owiec

Żywienie owiec
Owca różni się od innych przeżuwaczy ruchliwością górnej wargi, silnym umięśnieniem
języka i zaokrąglonym, łyżeczkowatym kształtem dolnych siekaczy (górnych siekaczy owce
nie posiadają), co w sumie pozwala jej wybierać z zadanej paszy najwartościowsze źdźbła
oraz przycinać trawę na pastwisku niżej, niż robią to inne trawożerne, a zwłaszcza bydło.
Inną cechą wyróżniającą przewód pokarmowy tych zwierząt od przewodu innych
przeżuwaczy jest jego znaczna długość w stosunku do długości ciała (stosunek około 30:1).
Sprzyja to dobremu wykorzystaniu trudno strawnych składników pokarmowych, a przede
wszystkim włókna surowego.
Pasze stosowane w żywieniu owiec
Pasze objętościowe soczyste
Zielonki. Podstawową paszą w żywieniu owiec są zielonki w postaci naturalnej bądź
zakonserwowanej jako siano, susz oraz kiszonki. Na szczególną uwagę jako pasza zielona
zasługuje pastwisko - najtańsza pasza w letnim żywieniu owiec. W prawidłowym
użytkowaniu pastwisk należy kierować się poniższymi zasadami.

Wypas owiec należy rozpocząć, gdy odrost runi osiągnie 8-12 cm. Przy małym odroście
powstają straty polegające na osłabieniu wzrostu runi przez jej niskie przygryzanie oraz
uproszczenie składu botanicznego, prowadzące do obniżenia jakości i produkcyjności
pastwiska. Natomiast wypas owiec na pastwiskach przerośniętych powoduje tratowanie
i omijanie roślin starszych.

Nie wolno wykorzystywać pastwisk w okresie intensywnych deszczów, gdyż powoduje
to uszkodzenie rozmokłej darni.
Żywienie na pastwisku, połączone z ruchem zwierząt, wywiera korzystny wpływ na zdrowie
owiec, ich rozwój oraz produkcję. Należy dążyć więc do tego, aby sezon pastwiskowy był
jak najdłuższy. Czas trwania wypasu w rejonie pogórza wynosi od 180 do 200 dni (majpaździernik), natomiast na pastwiskach górskich jest on znacznie krótszy -110-150 dni.
Przy okresowym lub stałym braku pastwiska przechodzi się na żywienie zielonkami
koszonymi, zadawanymi owcom na okólniku. Najlepiej nadaje się do tego celu mieszanka
lucerny mieszańcowej z trawami lub koniczyny czerwonej z trawami. Przy skarmianiu
wieloletnich roślin motylkowych należy zachować ostrożność ze względu na właściwości
wzdymające (szczególnie zielonka młoda, mokra lub przewiędnięta).
Kiszonki z zielonek. Dobra kiszonka jest paszą smaczną, zdrową, pełnowartościową, a
zarazem najtańszą w zimowym żywieniu owiec. Najczęściej stosowana jest kiszonka z
kukurydzy oraz kiszonka z traw. W związku z tym, że jest to pasza mlekopędna, w praktyce
najczęściej stosuje się ją dla matek karmiących.
Okopowe są paszami łatwo strawnymi i w okresie zimy stanowią dobrą paszę dietetyczną,
zwłaszcza marchew i buraki półcukrowe. Są to pasze mlekopędne, zalecane dla matek
kotnych i karmiących, a także dla jagniąt.
Pasze objętościowe suche
Siano wraz z kiszonką stanowi podstawę żywienia zimowego owiec.
Susze z zielonek, podobnie jak siano, są bardzo wartościową paszą. Dobry susz może nawet
zastępować pasze treściwe, bowiem zawartością białka przewyższa ziarna zbóż.
Słoma pomimo małej wartości odżywczej, odgrywa w żywieniu owiec dużą rolę. Nadaje
bowiem dawce pokarmowej odpowiednią objętość, powodując uczucie sytości oraz wpływa
na prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, zwłaszcza w wypadku podawania
dużej ilości pasz wodnistych, np. młodej zielonki. W żywieniu owiec znajduje zastosowanie
słoma owsiana i w nieco mniejszym stopniu (ze względu na ości) słoma z jęczmienia jarego.
Pasze treściwe
Pasze treściwe charakteryzują się wysoką koncentracją składników pokarmowych. Zawierają
duże ilości suchej masy i mało włókna. Pasze te można podzielić na:
 niskobiałkowe (ziarno i otręby zbóż),
 średniobiałkowe (nasiona roślin strączkowych i oleistych),
 wysokobiałkowe (poekstrakcyjne śruty z roślin oleistych, śruta sojowa, niektóre pasze
pochodzenia zwierzęcego oraz syntetyczne związki azotowe niebiałkowe).
Dodatki mineralne
W żywieniu owiec wskazane jest zawieszanie w owczarniach lizawek solnych (lub lizawek
solnych z mikroelementami), a w okresie skarmiania kiszonek dodawanie do nich kredy
pastewnej w ilości około 10 g dziennie na dorosłą owcę. Dla młodzieży w okresie wzrostu
powinno się przeznaczać dodatek fosforanu wapnia lub produkowane dla owiec mieszanki
mineralno-witaminowe.
Woda
Woda do pojenia owiec powinna być zawsze czysta, świeża oraz niezbyt zimna. Nie należy
poić owiec bezpośrednio po nakarmieniu zielonką z koniczyny czy lucerny (możliwość
wzdęcia), a także owiec zgrzanych czy tryków bezpośrednio po kryciu.
Zasady żywienia poszczególnych grup owiec
Zasady żywienia tryków rozpłodowych
Tryki rozpłodowe powinny przez cały rok znajdować się w dobrej kondycji hodowlanej.
Uzyskanie takiej kondycji umożliwiają przede wszystkim: latem - dobre pastwisko i zielonki
z motylkowych, a zimą - owies i siano. Należy unikać nadmiaru pasz trudno strawnych i
objętościowych.
Zapotrzebowanie tryków na składniki pokarmowe zmienia się w zależności od ich
użytkowania rozpłodowego. Wyróżniamy okres przygotowania do stanówki i właściwej
stanówki, trwający przeciętnie 3 miesiące, oraz pozostały okres poza sezonem rozpłodowym
trwający około 9 miesięcy, zwany potocznie okresem spoczynku. Aby uniknąć większych
wahań w kondycji tryków, co ma duże znaczenie dla utrzymania ich właściwej sprawności,
dobrze jest podawać im przez cały rok podstawową dawkę dzienną, składającą się z około
0,50 kg siana i 0,25-0,50 kg owsa.
W okresie spoczynku, poza sezonem kopulacyjnym, latem tryki otrzymują 4-5 kg zielonki
(pastwisko), około 0,5 kg bardzo dobrej słomy i około 0,5 kg paszy treściwej, a zimą 4- -5 kg
kiszonki lub 2-3 kg buraków półcukrowych, 0,5-1 kg siana i 0,5 kg paszy treściwej oraz
słomę na zakładkę (tabela).
Przykłady dziennych dawek pokarmowych (w kg)
dla tryków dorosłych w okresie spoczynku
Sezon żywienia
Pasza
Zielonka pastwiskowa
letni
2,00
Zielonka roślin motylkowych
Siano łąkowe średnie lub dobre
0,50
-
-
-
_
1,00
1,00
_
1,50
0.25
0,50
Wysłodki buraczane suszone
Słoma owsiana lub jęczmienna
2,00
2,00
Siano roślin motylkowych
Ziarno owsa
-
zimowy
0,50
0,50
0,25
0,50
0,50
0,50
1,00
0,50
0,50
0,25
0,30
1,00
1,00
Słoma roślin strączkowych
0,75
Marchew pastewna
-
-
-
2,50
0,50
-
Buraki pastewne
-
-
-
-
2,00
1,50
W okresie przygotowania do stanówki i samej stanówki tryki, zwłaszcza gdy jest ich
więcej, zaleca się podzielić na kilka grup żywieniowych, zależnie od ich masy ciała. Dawka
powinna być skoncentrowana pod względem składników pokarmowych i zawierać pasze
lekkostrawne - w okresie letnim dobrej jakości zielonkę (4-5 kg), siano wysokiej jakości,
najlepiej z motylkowych (0,3-0,5 kg), oraz pasze treściwe (ok. 0,8-1,2 kg, w tym 0,5 kg
owsa). W okresie zimowym dawka powinna składać się z dobrej kiszonki, bądź okopowych
(marchew, buraki półcukrowe 3-4 kg), bardzo dobrego siana (1,0-1,5 kg) oraz pasz
treściwych (1,0-1,5 kg, w tym 0,6 kg owsa). Przy dużej eksploatacji tryków (6-8 skoków
dziennie) intensyfikacja dawek polega na wprowadzeniu pasz pochodzenia zwierzęcego,
zwykle mleka odtłuszczonego.
Zasady żywienia maciorek dorosłych
Żywienie maciorek ulega bardzo wyraźnemu zróżnicowaniu zależnie od ich masy ciała,
stanu fizjologicznego, plenności i intensywności użytkowania rozpłodowego. Rola matki w
rozrodzie jest bardzo złożona i bardziej wszechstronna od roli tryka. Samica wytwarza
komórki jajowe, odżywia zarodek, a następnie płód w czasie ciąży, rodzi potomstwo i żywi
je własnym mlekiem do czasu, kiedy stanie się zdolne do pobierania innego pokarmu.
Właściwy przebieg wszystkich procesów zależy od wielu czynników, lecz jednym z
najważniejszych jest racjonalne żywienie. Najważniejsze okresy żywienia maciorek to:
przygotowanie do stanówki, okres stanówki, wysokiej ciąży i karmienia jagniąt.
Żywienie matek w okresie przygotowania do stanówki i stanówki. Ponieważ okres ten
przypada przeważnie na miesiące letnie, matki otrzymują przede wszystkim paszę
pastwiskową i koszone zielonki, uzupełniane słomą podawaną do woli. Bodźcowe
(rozpoczęte na 2 tygodnie przed stanówką) działanie żywienia w klasycznej formie osiąga się
przez przeprowadzenie matek ze skąpego pastwiska trawiastego na bogate pastwisko
motylkowe (koniczyna, lucerna). Można też stosować uzupełnianie pastwiska trawiastego
dodatkiem koszonej zielonki, najlepiej lucerny (około 2-3 kg na sztukę dziennie). Przy
stanówce zimowej należy podawać bardzo dobre siano, marchew (ze względu na karoteny) i
ewentualnie niewielką ilość (100-200 g) paszy treściwej.
Żywienie maciorek kotnych. Żywienie w okresie ciąży musi być coraz intensywniejsze,
zwłaszcza w dwóch ostatnich miesiącach. Ma to duży wpływ na prawidłowy rozwój płodu, a
także na powstanie odpowiednich rezerw składników pokarmowych nieodzownych w
okresie karmienia. Trzeba też pamiętać o konieczności odpowiedniego uzupełniania dawek
dodatkami mineralnymi, ponieważ owce ciężarne i karmiące są bardzo wrażliwe na niedobór
składników mineralnych. Latem maciorki powinny korzystać z bardzo dobrego pastwiska z
dodatkiem koszonej zielonki (5-6 kg), dobrej słomy (0,5 kg). W okresie zimowym stosuje się
bardzo dobre kiszonki oraz sianokiszonki (4-5 kg). W ostatnim miesiącu ciąży, ze względu
na zmniejszającą się pojemność przewodu pokarmowego owiec, trzeba podawać im pokarm
w formie bardziej skoncentrowanej, dlatego nie udaje się wtedy uniknąć stosowania pasz
treściwych (100-500 g dziennie). Na 3-4 dni przed spodziewanym wykotem i przez pierwsze
3-4 dni po wykocie matkom podaje się tylko dobre siano do woli.
Żywienie maciorek karmiących. Wiąże się ściśle z przebiegiem laktacji, gdyż wydajność
mleczna matki warunkuje prawidłowy wzrost i rozwój jagniąt w pierwszych tygodniach
życia. Dlatego dla matek karmiących należy dobierać pasze działające mlekopędnie, o dużej
zawartości energii i białka oraz składników mineralnych i witamin. Warunki te w okresie
letnim spełnia pasza pastwiskowa i koszone zielonki, zaś w okresie zimowym dobre siano
łąkowe i z roślin motylkowych, dobre kiszonki i buraki półcukrowe (tabela). Siano można
stosować do 2 kg dziennie, zaoszczędzając w ten sposób pasze treściwe, które zwykle podaje
się pierwiastkom i maciorkom karmiącym bliźnięta.
Przykłady dziennych dawek pokarmowych (w kg)
dla matek karmiących jedno jagnię w okresie pierwszych 60 dni
Sezon żywienia
Pasza
letni
zimowy
Zielonka pastwiskowa lub koszona
6,00
-
-
-
Siano łąkowe
0,50
1,75
-
0,50
-
-
1,00
0,50
0,25
-
-
-
Słoma roślin strączkowych
-
-
0,50
1,00
Buraki pastewne lub marchew
-
1,00
1,00
2,00
Kiszonka z liści z buraków cukrowych
-
-
2,00
-
Kiszonka z traw
-
1,00
-
-
Kiszonka z roślin strączkowych
-
-
-
-
Ziemniaki
-
-
-
1,00
Wysłodki buraczane suszone
-
-
0,10
-
Ziarno owsa
-
0,20
-
0,20
Ziarno jęczmienia
-
-
0,10
-
Nasiona grochu
-
-
0,10
-
Nasiona łubinu słodkiego
-
-
-
0,20
Siano z koniczyny
Słoma owsiana
Na tydzień przed odsądzeniem jagniąt matkom ogranicza się żywienie, aby je prawidłowo
zasuszyć i żywi się je wg norm przewidzianych dla tego okresu. Należy zwracać baczną
uwagę na stan wymion matek. W razie zaobserwowania nabrzmienia czy zaczerwienienia,
powinno się usunąć z dawki pokarmowej pasze soczyste treściwe, a w ostateczności
okresowo zdajać mleko. Paszą objętościową, którą należy podawać maciorkom w okresie
zasuszenia, jest słoma owsiana, a z pasz treściwych - owies. Są to pasze hamujące
wydzielanie mleka. Po okresie zasuszenia przechodzi się na żywienie przewidziane dla
matek po odsądzeniu jagniąt.
Żywienie maciorek jałowych. W okresie od odsadzenia jagniąt do rozpoczęcia przygotowań
do stanówki, maciorki żywi się paszami możliwie najtańszymi. W okresie letnim podstawą
jest pasza pastwiskowa i koszone zielonki, uzupełniane słomą podawaną do woli. W okresie
zimowym podaje się zwykle siano (min. 0,5 kg), okopowe, kiszonki oraz różnego rodzaju
słomę. Jeżeli po zakończonej laktacji owce są w złej kondycji, należy żywić je intensywniej.
Żywienie maciorek wcześniej używanych do rozpłodu. Maciorki używane do rozpłodu już
w pierwszym roku życia wymagają intensywniejszego żywienia niż maciorki używane do
rozpłodu konwencjonalnie (w drugim roku). Wskazane jest dobre pastwisko lub zielonka (24 kg), najlepiej z mieszanki traw i roślin motylkowych. Zarówno latem, jak i zimą zaleca się
siano (0,6-1,0 kg) oraz pasze treściwe w postaci ziarna takich zbóż, jak: jęczmień, pszenica,
owies (0,5-0,8 kg). Ważne są także pasze białkowe (śruty poekstrakcyjne lub nasiona
rzepaku).
Żywienie młodzieży w wieku 4-18 m-cy
Jagnięta po odsądzeniu dzieli się na grupy według płci i przeznaczenia (tucz, chów), z kolei
w obrębie grup wydziela się podgrupy wiekowo-rozwojowe. Podczas wychowu młodzieży
żywienie powinno być intensywne, zwłaszcza do dwunastego miesiąca życia, od tego
bowiem zależy rozwój i przyszła produkcyjność. W żywieniu zaleca się uwzględnić
następujące pasze: latem - pastwisko lub zielonki koszone (2-5 kg), zimą - kiszonki (2-4 kg),
buraki półcukrowe (1-2 kg), latem - bardzo dobra słoma, zimą - siano (0,2-0,4 kg) oraz, u
sztuk starszych, słoma i pasze treściwe (0,3-0,4 kg). Maciorki powyżej roku mogą być
żywione bez udziału pasz treściwych (jeżeli inne pasze są wysokiej jakości), natomiast nie
rezygnuje się z pasz treściwych w odniesieniu do tryczków.
Sporządzanie dawek pokarmowych
Obecnie układanie dawek pokarmowych i sporządzanie rocznego zapotrzebowania na pasze
może być wykonane za pomocą programów komputerowych zaopatrzonych w odpowiednią
instrukcję realizacyjną. Jeżeli nie ma takiej możliwości, zaleca się następujące praktyczne
postępowanie: układanie dawki należy rozpocząć od dobrania odpowiedniej ilości pasz
objętościowych - zimą kiszonek lub okopowych i siana lub słomy, latem zielonek i siana lub
słomy. Jeżeli przy użyciu tych pasz nie możemy zbilansować dawki, to należy ustalić, ile
składników pokarmowych brakuje. Na podstawie tych danych układamy mieszankę pasz
treściwych o odpowiedniej koncentracji, którą dodajemy do dawki pasz objętościowych.
Przy układaniu dawek należy uwzględnić fakt, iż nie wszystkie pasze są w pełni wyjadane.
Do pasz wyjadanych w 100% należą okopowe, zwłaszcza rozdrobnione i pasze treściwe. W
granicach 98-100% wyjadane są: dobre siano, kiszonki i zielonki, natomiast pasze gorszej
jakości wyjadane są w około 95%. Najsłabiej wyjadane są słomy - nawet tylko w 50%. W
celu poprawiania stopnia wyjadania pasz można je rozdrabniać, preparować chemicznie
(ługowanie, amoniakowanie), parować, moczyć czy nawet solić i słodzić, np. melasą.