Pierwsze Trzy Przykazania: Obowiązki Wobec Boga

WIARA KATOLICKA
®
SERIA LUKE’A E. HARTA
Jak Żyją Katolicy
Część 5:
Pierwsze Trzy Przykazania:
Obowiązki Wobec Boga
Rycerze Kolumba przedstawiają
Dedykowaną Luke’owi E. Hartowi serię
książeczek na temat podstawowych elementów wiary katolickiej
Pierwsze Trzy Przykazania:
Obowiązki Wobec Boga
C Z Ę Ś Ć T R Z E C I A , S E K C JA
P I ĄTA N A T E M AT
W I A RY K ATO L I C K I E J
W co wierzą katolicy?
Jak są zasady kultu w Kościele katolickim?
Jak żyją katolicy?
w oparciu o
Katechizm Kościoła Katolickiego
autor:
Peter Kreeft
główny redaktor
Ojciec Juan – Diego Brunetta, O.P.
Dyrektor Katolicki Serwis Informacyjny
Rada Najwyższa Rycerzy Kolumba
Tłumaczenie:
O. Janusz Pyda, O.P.
Polska Prowincja Dominikanów
©2011 Rada Najwyższa Rycerzy Kolumba. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.
Polskie Tłumaczenie Katechizmu Kościoła Katolickiego © 2002 Pallottinum Poznań.
Cytaty Pisma Świętego Zawarte w Niniejszym Dokumencie Są z Biblii Tysiąclecia
©2000.
Okładka: © 1997 Wood River Gallery
Catholic Information Service
Knights of Columbus Supreme Council
PO Box 1971
New Haven CT 06521-1971
www.kofc.org/cis
[email protected]
203-752-4267
203-752-4018 (fax)
O SERII:
Ta książeczka jest jedną z trzydziestu książeczek
przedstawiających w sposób prosty najważniejsze
elementy nauki zawartej w Katechizmie Kościoła
Katolickiego. Papież Jan Paweł II zlecił opracowanie
nowego Katechizmu, który byłby wzorcowy dla
wszystkich narodów i wszystkich kultur i zatwierdził jego
opublikowanie w 1992 roku.
Książeczki, które oferujemy, nie mają zastąpić
Katechizmu, ale przybliżyć czytelnikowi jego treść.
Książeczki są napisane w różnym stylu: poetyckim,
potocznym, zabawnym i imaginacyjnym, ale treść ich jest
zawsze zgodna z nauką Kościoła.
Katolicki Serwis Informacyjny zachęca do
przeczytania przynajmniej jednej książeczki w miesiącu,
by pogłębiać i dojrzewać w Wierze.
-iii-
S E K C JA I I I : JA K Ż Y JĄ
K ATO L I C Y ( M O R A L N O Ś Ć )
CZĘŚĆ 5: PIERWSZE TRZY
PRZYKAZANIA . O BOWIĄZKI
WOBEC B OGA .
1. Jakie przykazania należą do Dekalogu?
Rozprawianie o przykazaniach jest bezcelowe, jeśli ich nie
znamy. Niewielu ludzi potrafi dziś wymienić wszystkie
dziesięć przykazań Dekalogu, choć przez wiele pokoleń
większość chrześcijan znała je na pamięć. Obecnie w
Ameryce nielegalne jest nawet uczenie dziesięciorga
przykazań w publicznych szkołach. Będzie więc lepiej, jeśli
zaczniemy nasze rozważania od wyliczenia dziesięciorga
przykazań, słowo po słowie, tak jak zapisuje je Biblia w
Księdze Wyjścia (20, 1-17).
„Wtedy mówił Bóg wszystkie te słowa: ‘Ja jestem
Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z
domu niewoli.
Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! Nie
będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co
jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani
tego, co jest w wodach pod ziemią! Nie będziesz oddawał
im pokłonu i nie będziesz im służył, ponieważ Ja Pan,
twój Bóg, jestem Bogiem zazdrosnym, który karze
występek ojców na synach do trzeciego i czwartego
-5-
pokolenia
względem
tych,
którzy
Mnie
nienawidzą.
Okazuję zaś łaskę aż do tysiącznego
pokolenia tym, którzy Mnie miłują i przestrzegają moich
przykazań.
Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do
czczych rzeczy, gdyż Pan nie pozostawi bezkarnie tego,
który wzywa Jego imienia do czczych rzeczy.
Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. Sześć dni
będziesz pracować i wykonywać wszystkie twe zajęcia.
Dzień zaś siódmy jest szabatem ku czci Pana, Boga
twego. Nie możesz przeto w dniu tym wykonywać żadnej
pracy ani ty sam, ani syn twój, ani twoja córka, ani twój
niewolnik, ani twoja niewolnica, ani twoje bydło, ani
cudzoziemiec, który mieszka pośród twych bram. W
sześciu dniach bowiem uczynił Pan niebo, ziemię, morze
oraz wszystko, co jest w nich, w siódmym zaś dniu
odpoczął. Dlatego pobłogosławił Pan dzień szabatu i
uznał go za święty.
Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na
ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie.
Nie będziesz zabijał.
Nie będziesz cudzołożył.
Nie będziesz kradł.
Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu
kłamstwa jako świadek.
Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie
będziesz pożądał żony bliźniego twego, ani jego
niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego
osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego”.
-6-
2. Porządek przykazań
„Podział i numeracja przykazań ulegały zmianom w ciągu
wieków. Niniejszy Katechizm przyjmuje podział przykazań
ustalony przez św. Augustyna, tradycyjnie stosowany w
Kościele katolickim. Jest to także podział przyjęty przez
luterańskie wyznania wiary. Ojcowie greccy dokonali nieco
innego podziału, który zachował się w Kościołach
prawosławnych i we wspólnotach reformowanych” (KKK
2066)*.
Katolicy oddzielają stwierdzenie „Nie będziesz pożądał
żony bliźniego twego”, które uznają za dziewiąte przykazanie,
zabraniające nieczystego pożądania, od słów: „Nie będziesz
pożądał (…) żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego”,
które traktują jak przykazanie dziesiąte, zabraniające
chciwości. Protestanci reformowani rozróżniają pomiędzy:
„Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie” jako
pierwszym przykazaniem, a określeniem: „Nie będziesz czynił
żadnej rzeźby, ani obrazu”, które traktują jako przykazanie
drugie. Porządek wyliczania przykazań nie ma istotnego
znaczenia. Wszyscy chrześcijanie przyjmują wszystkie słowa
Dekalogu zawarte w Księdze Wyjścia (20, 1-17).
3. Dziesięć przykazań a Chrystus
Co uczynił Chrystus z dziesięciorgiem przykazań?
1) Chrystus uznał dziesięć przykazań (Mt 5, 17; 19, 1621).
2) Chrystus „Rozwinął wszystkie wymagania przykazań.
‘Słyszeliście, że powiedziano przodkom: Nie zabijaj!
(...) A Ja wam powiadam: Każdy, kto się gniewa na
*KKK – Katechizm Kościoła Katolickiego
-7-
3)
4)
5)
6)
7)
1
swego brata, podlega sądowi’ (Mt 5, 21-22)” (KKK
2054).
Chrystus przekroczył dziesięć przykazań. Wymagał On
od swych uczniów więcej, a nie mniej. „Głosił
‘sprawiedliwość (…) większą niż uczonych w Piśmie i
faryzeuszów’ (Mt 5, 20)” (KKK 2054).
Chrystus streścił dziesięć przykazań i ukazał ich
jedność – to, że są prawem miłości: „’Będziesz
miłował Pana Boga swego całym swoim sercem, całą
swoją duszą i całym swoim umysłem. To jest
największe i pierwsze przykazanie. Drugie podobne
jest do niego: Będziesz miłował swego bliźniego jak
siebie samego. Na tych dwóch przykazaniach opiera się
całe Prawo i Prorocy’ (Mt 22, 37-40)1” (KKK 2055).
Miłość nie oddaje czci bożkom. Miłość zachowuje
Boży szabat. Miłość czci rodziców. Miłość nie zabija,
nie kradnie, nie składa fałszywych świadectw, nie
kłamie i nie zazdrości. „Dziesięć przykazań wyraża
wymagania miłości Boga i bliźniego. Trzy pierwsze
odnoszą się bardziej do miłości Boga, a siedem
pozostałych do miłości bliźniego” (KKK 2067).
Chrystus wypełnił wszystkie przykazania poprzez
doskonałe im posłuszeństwo.
Chrystus wyzwolił nas z „przekleństwa Prawa” (Ga 3,
13) i związanych z nim kar, poprzez wzięcie owego
przekleństwa na siebie samego na krzyżu.
Chrystus wyzwolił nas z obowiązku wypełniania
ciężarów prawa żydowskiego (Tory) z jego sześćset
Por. Pwt 6, 5; Kpł 19, 18 (numer przypisu w KKK: 5).
-8-
trzynastoma przepisami. Nie wyzwolił nas jednak z
zachowywania dziesięciu przykazań. „(…) Dziesięć
przykazań obowiązuje chrześcijan i (...) człowiek
usprawiedliwiony jest w dalszym ciągu zobowiązany
do ich zachowywania2” (KKK 2068). „Są one
zasadniczo niezmienne i obowiązują zawsze i
wszędzie. Nikt nie może od nich dyspensować”
(KKK 2072).
8) Jednakże, owe przykazania nie stanowią już
niemożliwego do uniesienia ciężaru, ponieważ
Chrystus, dając nam Ducha Świętego, obdarzył nas
mocą do ich zachowywania, a także motywem oraz
pragnieniem, by zachowywać je ze względu nie na
służalczy lęk, ale na wolną miłość. Dzięki Duchowi
Świętemu, Prawo Boże stało się prawem naszych serc.
4. Źródło dziesięciorga przykazań
Przykazania są dla porządku moralnego tym, czym dla
porządku naturalnego jest opis stworzenia zawarty w
pierwszym rozdziale Księgi Rodzaju. Są one Bożym
porządkiem pokonującym chaos. Nie są ludzkim pomysłem
na Boga, ale Bożym pomysłem na człowieka. „Napisał je
‘swoim palcem’3 w odróżnieniu od innych przepisów
spisanych przez Mojżesza4” (KKK 2056).
Cel (przeznaczenie) dziesięciu przykazań: życie i wolność
„Dekalog jest drogą życia (…)” (KKK 2057; patrz: Pwt 30
i Ps 1).
2
3
4
Por. Sobór Trydencki: DS 1569-1570 (nr przyp. w KKK: 17).
Por. Wj 31, 18; Pwt 5, 22 (nr przyp. w KKK: 6).
Por. Wj 31, 9.24 (nr przyp. w KKK: 7).
-9-
Jest także drogą wolności. Przykazania nie ograniczają
wolności, lecz ją chronią, podobnie jak ogrodzenie wokół
miejskiego placu zabaw nie więzi bawiących się tam dzieci,
ale chroni je przed tym, co zagraża ich życiu (np. przed
samochodami czy bandytami). Daje im wolność, by cieszyły
się zabawą w przestrzeni wyznaczonej przez owo ogrodzenie.
„Ta wyzwalająca moc Dekalogu ujawnia się na przykład
w przykazaniu o odpoczynku szabatu (…)” (KKK 2057).
„Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w ziemi egipskiej i
wyprowadził cię stamtąd Pan, Bóg twój (…)” (Pwt 5, 15).
Odpoczywanie przez jeden dzień w tygodniu uwalnia nas od
wiecznej pracy. To niewolnicy nie mają „wolnego czasu”.
6. Przykazania, podobnie jak Credo, są streszczeniem
naszej odpowiedzi na Bożą inicjatywę
Podobnie jak wiara, której treść streszczona jest w Credo,
w swej istocie jest odpowiedzią na pierwotne objawienie
Boże, a nie stanem czy poczuciem, które wypracowujemy
sami z siebie, tak też i moralność, której streszczenie zawiera
się w dziesięciorgu przykazań, jest odpowiedzią na Bożą
inicjatywę. „Życie moralne jest odpowiedzią na pełną miłości
inicjatywę Pana” (KKK 2062), nie zaś stylem życia,
wymyślonym przez nas samych. „Przykazania w sensie
ścisłym pojawiają się na drugim miejscu; wyrażają one
konsekwencje przynależności do Boga, która została
ustanowiona przez Przymierze” (KKK 2062) – Przymierze
zapoczątkowane przez Boga, a nie przez nas.
7. Dziesięć przykazań a prawo naturalne
„Dziesięć przykazań należy do Objawienia Bożego
[dlatego nazywa się je ‘Bożym prawem’]. Pouczają nas one
zarazem o prawdziwym człowieczeństwie człowieka.
-10-
Podkreślają główne obowiązki, a więc pośrednio także
podstawowe prawa, właściwe naturze osoby ludzkiej.
Dekalog zawiera bardzo jasne wyrażenie ‘prawa naturalnego’:
‘Bóg najpierw przypomniał przykazania naturalne, które dał
ludziom od początku, wyciskając je w nich – to jest dekalog
[od greckiego słówka ‘deca-logos’, oznaczającego ‘dziesięć
słów’ albo dziesięć przykazań], i jeśli ktoś go nie zachowuje,
nie posiada zbawienia – i nie wymagał niczego więcej’5”
(KKK 2070). Pomimo, że przykazania mogą być poznane
przez rozum naturalny i wszystkie społeczeństwa mają o nich
jakąś wiedzę, to jednak wiedza ta jest mętna i niejasna.
„’Pełne wyjaśnienie przykazań Dekalogu było nieodzowne w
stanie grzechu z powodu zaciemnienia światła rozumu i
wypaczenia woli’6” (KKK 2071).
8. Jedność dziesięciorga przykazań
Dziesięć przykazań to jedno prawo, nie zaś zbiór praw. Są
one jednością: wolą jednego Boga. Dlatego „Choćby ktoś
przestrzegał całego Prawa, a przestąpiłby jedno tylko
przykazanie, ponosi winę za wszystkie. Ten bowiem, który
powiedział ‘Nie cudzołóż!’, powiedział także: ‘Nie zabijaj!’.
Jeżeli więc nie popełniasz cudzołóstwa, jednak dopuszczasz
się zabójstwa, jesteś przestępcą wobec Prawa” (Jk 2, 10-11).
„Przekroczenie jednego przykazania jest naruszeniem
wszystkich pozostałych. Nie można okazywać czci drugiemu
człowiekowi i zarazem nie czcić Boga, jego Stwórcy. Nie da
się wielbić Boga, nie miłując wszystkich ludzi, Jego stworzeń.
5
6
Św. Ireneusz, Adversus haereses, IV, 15, 1 (nr przyp. w KKK: 20).
Św. Bonawentura, In quattuor libros Sententiarum, 3, 37, 1, 3 (nr przyp.
w KKK: 21).
-11-
Dekalog łączy życie teologalne i społeczne człowieka”
(KKK 2069).
9. Negatywne i pozytywne aspekty przykazań
Istnieje negatywny i pozytywny aspekt każdego z
przykazań. To, że w oryginale przykazania są zazwyczaj
negatywnie sformułowane („Nie będziesz…”), nie oznacza,
że są „negatywne” w znaczeniu bycia represywnymi,
pozbawionymi radości czy pesymistycznymi. Nie są takimi z
co najmniej trzech powodów.
1) Każda negacja stanowi niejako „drugą stronę medalu”
dla przykazania pozytywnego. Na przykład, zakaz
bałwochwalstwa oznacza tyle co: „oddawaj cześć
Bogu”; „nie zabijaj” oznacza: „szanuj życie”; zaś
zakaz cudzołóstwa oznacza wielkie „tak” dla czystej
miłości.
2) Posiadanie skończonej liczby sformułowanych
negatywnie przykazań daje nam wolność robienia
nieskończenie wielu pozytywnych rzeczy w obrębie
owych „linii granicznych”.
3) Negatywnie sformułowane przykazania uwalniają nas
od negatywnych rzeczy. Chronią nas przed tym, co
zagraża naszemu pozytywnemu szczęściu.
10. Pierwszeństwo pierwszego przykazania
Wszystkie grzechy są grzechami przeciw pierwszemu
przykazaniu. Zawiera ono w sobie cały Dekalog. Jest tak,
gdyż wszystkie grzechy są służbą jakiemuś bożkowi, stanowią
wyraz posłuszeństwa innemu Dowódcy: światu, ciału, albo
diabłu. Gdybyśmy więc byli doskonale posłuszni jedynie
temu jednemu przykazaniu, nie potrzebowalibyśmy niczego
-12-
więcej. Święty Augustyn powiada: „Kochaj Boga i rób co
chcesz”. Jeśli bowiem oddasz całe swoje serce, wolę i miłość
Bogu, wówczas wszystko czego zapragniesz będzie tym,
czego pragnie Bóg.
Jakże wyzwalająco proste jest moralne życie chrześcijan
(a także Żydów czy muzułmanów): jest tylko jeden Bóg, a
zatem tylko jeden najwyższy obiekt miłości i posłuszeństwa.
11. Pozytywny aspekt pierwszego przykazania
Negatywny aspekt pierwszego przykazania brzmi: „Nie
będziesz miał cudzych bogów obok Mnie” (Wj 20, 3).
Pozytywny zaś aspekt jest następujący: „Panu, Bogu swemu,
będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służył będziesz”
(Mt 4, 8).
Pierwsze przykazanie nakazuje to, co Pismo Święte
określa jako „bojaźń Bożą” (Pwt 6, 13). Nie jest to tchórzliwy,
służalczy lęk przed czymś złym, ale respekt i adoracja czegoś
nieskończenie dobrego. Katechizm Kościoła Katolickiego tak
ją opisuje: „Adorować Boga oznacza z szacunkiem i
całkowitą uległością uznać ‘nicość stworzenia’, które istnieje
jedynie dzięki Bogu. Adorować Boga oznacza wychwalać Go,
wywyższać Go i uniżać samego siebie – podobnie jak Maryja
w „Magnificat” [Łk 1, 46-49] – wyznając z wdzięcznością, że
On uczynił wielkie rzeczy i że święte jest Jego imię” (KKK
2097).
Jest to coś pozytywnego, zarówno ze względu na skutki,
jak i samo w sobie, ponieważ: „Adoracja Jedynego Boga
wyzwala człowieka z zamknięcia się w sobie, z niewoli
grzechu i od bałwochwalstwa świata” (KKK 2097).
-13-
12. Adoracja obejmuje wiarę, nadzieję i miłość
„’Pierwsze z przykazań obejmuje wiarę, nadzieję i
miłość’” (KKK 2086). Racją bowiem istnienia ich wszystkich
jest wiekuista natura Boga samego.
1) Wiara: „Kto mówi o Bogu, mówi w istocie o Kimś
wiecznym, niezmiennym, zawsze takim samym,
wiernym, doskonale sprawiedliwym. Wynika stąd
[ponieważ
moralność
zawsze
wynika
z
rzeczywistości], że powinniśmy bezwzględnie
przyjmować Jego słowa, całkowicie Mu wierzyć i
ufać”.
2) Nadzieja: „Jest On wszechmocny, łaskawy i czyniący
dobro. Któż mógłby nie pokładać w Nim całej swojej
nadziei?”.
3) Miłość: „Któż mógłby nie miłować Go, rozważając
skarby dobroci i miłości, których nam udzielił?”.
„Stąd też wyrażenie, jakiego używa Bóg w Piśmie
Świętym na początku lub na końcu swoich przykazań: ‘Ja
jestem Pan’7” (KKK 2086).
13. Grzechy przeciwko wierze
Są różne stopnie grzechów przeciwko wierze.
„Apostazją [nazywamy] całkowite porzucenie wiary
chrześcijańskiej (…).
Herezją nazywa się uporczywe, po przyjęciu chrztu,
zaprzeczanie jakiejś prawdzie, w którą należy wierzyć wiarą
Boską i katolicką [jako objawioną wszystkim w sposób
nadprzyrodzony] (…).
7
Katechizm Rzymski, III, II, 4 (nr przyp. w KKK: 4).
-14-
Schizmą [nazywamy] odmowę uznania zwierzchnictwa
Biskupa Rzymu (…)” (KKK 2089).
14. Grzechy przeciwko nadziei
Są dwa przeciwstawne sobie grzechy przeciwko nadziei:
rozpacz i zuchwała ufność.
„Wskutek rozpaczy człowiek przestaje oczekiwać od Boga
osobistego zbawienia (…) lub przebaczenia swoich
grzechów” (KKK 2091).
„Istnieją dwa rodzaje zuchwałej ufności. Albo człowiek
przecenia swoje możliwości (mając nadzieję zbawić się bez
pomocy z wysoka), albo też zuchwale ufa wszechmocy i
miłosierdziu Bożemu (mając nadzieję na otrzymanie
przebaczenia bez nawrócenia oraz chwały bez zasługi)” (KKK
2092).
15. Grzechy przeciwko miłości
„Przeciw miłości Bożej można grzeszyć w różny sposób:
obojętnością (...),
niewdzięcznością (...),
oziębłością (...),
znużenie (…), odrzuceniem radości pochodzącej od Boga,
nienawiścią do Boga, [która] rodzi się z pychy” (KKK
2094).
16. Społeczny wymiar pierwszego przykazania
„Obowiązek oddawania Bogu prawdziwej czci odnosi się
do człowieka w wymiarze indywidualnym i społecznym”
(KKK 2105). Wolność religii czy wolność religijna jest
podstawowym prawem społecznym. „W sprawach religijnych
nikt nie powinien być ‘zmuszany do działania wbrew swemu
-15-
sumieniu ani nie powinien doznawać przeszkody, gdy działa
według swego sumienia – prywatnie czy publicznie, sam albo
stowarzyszony z innymi – w należnych granicach’8” (KKK 2106).
Owe „należne granice” mogą różnić się w zależności od
społeczeństwa. Ale nawet „’Jeżeli z uwagi na szczególną
sytuację narodów jednej wspólnocie religijnej udziela się
specjalnego obywatelskiego uznania w prawnym porządku
państwa, to zachodzi konieczność jednoczesnego przyznania
wszystkim obywatelom i wspólnotom religijnym prawa do
wolności w sprawach religijnych i przestrzegania go’9”
(KKK 2107).
17. Negatywny aspekt pierwszego przykazania
„Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie” oznacza,
że musimy czcić i adorować jedynie Boga, ponieważ istnieje
tylko jeden Bóg. Bałwochwalstwo – oddawanie czci
czemukolwiek innemu poza Bogiem – jest niedopuszczalne ze
względu na naturę rzeczywistości. Bałwochwalstwo „Polega
na ubóstwieniu tego, co nie jest Bogiem. Ma ono miejsce
zawsze wtedy, gdy człowiek czci i wielbi stworzenie zamiast
Boga, bez względu na to, czy chodzi o innych bogów
[pogański politeizm, składanie czci wymyślonym bogom], czy
o demony [satanizm], o władzę, przyjemność, rasę, przodków,
państwo, pieniądze itd.” (KKK 2113).
Traktowanie Boga jakby był stworzeniem jest sprzeczne z
rzeczywistością. Tak samo sprzeczne z nią jest traktowanie
stworzeń w taki sposób, jakby były Bogiem.
8
9
Por. Sobór Watykański II, dekl. Dignitatis humanae, 2; konst. Gaudium
et spes, 26 (nr przyp. w KKK: 29).
Sobór Watykański II, dekl. Dignitatis humanae, 6 (nr przyp. w KKK: 31).
-16-
18. W jaki sposób zakaz bałwochwalstwa jest pozytywny i
wyzwalający
Bałwochwalstwo nas zniewala. Dlatego też, unikanie go
czyni nas wolnymi.
Można to wyjaśnić na wiele sposobów.
1) Pierwszy sposób pochodzi z psalmów, które zwracają
uwagę, iż stajesz się taki, jak to, czemu oddajesz cześć.
Dlatego też, o ile stajesz się bardziej Boży, kiedy
oddajesz cześć Bogu, o tyle stajesz się mniej ludzki,
kiedy oddajesz cześć rzeczom. Bożki z drewna i
kamienia, którym oddawali cześć starożytni poganie,
czy też bożki pieniądza, władzy czy przyjemności,
którym oddają cześć współcześni bałwochwalcy,
dokonują tej samej „czarnej magii” na ludzkiej duszy.
Owe bożki to „robota rąk ludzkich. Mają usta, ale nie
mówią; oczy mają, ale nie widzą. Mają uszy, ale nie
słyszą (…). Do nich są podobni ci, którzy je robią, i
każdy, kto im ufa” (Ps 115, 4-8). „Te czcze bożki
czynią człowieka pustym (…)” (KKK 2112).
Oddawanie czci Bogu żywemu oznacza stawanie się
coraz bardziej żywym. Oddawanie czci martwym
bożkom oznacza stawanie się coraz bardziej martwym.
2) Drugi sposób na ukazanie tego, w jaki sposób unikanie
bałwochwalstwa jest dla nas wyzwalające, jest
następujący: ponieważ stajemy się coraz bardziej
podobni do tego, co czcimy, osiągamy naszą jedność
czy też integralność naszej osobowości raczej poprzez
adorowanie jednego Stwórcy, niż wielu stworzeń.
Stajemy się jedną wielką osobą przez posiadanie
jednego wielkiego celu i jednej wielkiej miłości.
Katechizm Kościoła Katolickiego tak to wyjaśnia:
-17-
„Adoracja Jedynego Boga integruje życie ludzkie.
Przykazanie adoracji samego Pana czyni człowieka
prostym i chroni go przed zupełnym rozbiciem” (KKK
2114). Krańcową formę owego rozbicia można
dostrzec w człowieku opętanym przez demony. Kiedy
Chrystus spytał o jego imię („imię” to słowo-symbol,
oznaczające indywidualną tożsamość), człowiek ów
odpowiedział: „Na imię mi ‘Legion’, bo jest nas wielu”
(Mk 5, 9).
3) Jeśli jesteśmy w sposób absolutny zwróceni ku Bogu,
będącemu Absolutem,
jesteśmy
wolni
od
absolutyzowania czegokolwiek innego. Rzeczywistość
oferuje wyłącznie jedno dobro absolutne – Boga.
Wszystko inne jest dobre tylko o tyle, o ile prowadzi do
Boga albo pochodzi od Niego, będąc Jego wolą. Złe
zaś jest to, co odciąga od Boga albo Jego woli.
Posłuszeństwo „pierwszemu i najważniejszemu
przykazaniu” nadaje naszemu życiu sens, cel,
przeznaczenie i kierunek a także wyzwalającą prostotę.
Pierwsze przykazanie jest jak samotna latarnia morska
pośród zgubnego sztormu.
19. Grzechy przeciwko pierwszemu przykazaniu
1) „Zabobon (…) [ma miejsce] gdy przypisuje się jakieś
magiczne znaczenie pewnym praktykom, nawet
uprawnionym lub koniecznym. Popaść w zabobon10 –
oznacza wiązać skuteczność modlitwy lub znaków
sakramentalnych jedynie z ich wymiarem
10
Por. Mt 23, 16-22 (nr przyp. w KKK: 38).
-18-
2)
3)
4)
5)
6)
materialnym, z pominięciem dyspozycji wewnętrznych
jakich one wymagają” (KKK 2111).
„Pierwsze przykazanie potępia politeizm [oddawanie
czci wielu bożkom]” (KKK 2112).
„Należy odrzucić wszelkie formy wróżbiarstwa:
odwoływanie się do Szatana lub demonów,
wywoływanie zmarłych lub inne praktyki mające
rzekomo odsłaniać przyszłość [por. Pwt 18, 10; Jr 29,
8]. Korzystanie z horoskopów, astrologia, chiromancja,
wyjaśnianie przepowiedni i wróżb, zjawiska
jasnowidztwa, posługiwanie się medium są
przejawami chęci panowania nad czasem, nad historią
i wreszcie nad ludźmi, a jednocześnie pragnieniem
zjednania sobie tajemniczych mocy. Praktyki te są
sprzeczne ze czcią i szacunkiem – połączonym z
miłującą bojaźnią – które należą się jedynie Bogu”
(KKK 2116).
„Wszystkie praktyki magii lub czarów, przez które
dąży się do opanowania tajemnych sił, by posługiwać
się nimi i osiągnąć nadnaturalną władzę nad bliźnim –
nawet w celu zapewnienia mu zdrowia – są w
poważnej sprzeczności z cnotą religijności” (KKK
2117).
„Kuszenie Boga polega na wystawianiu na próbę – w
słowach lub w uczynkach – Jego dobroci i
wszechmocy” (KKK 2119).
„Świętokradztwo polega na profanowaniu lub
niegodnym traktowaniu sakramentów i innych
czynności liturgicznych, jak również osób, rzeczy i
miejsc poświęconych Bogu. Świętokradztwo jest
grzechem ciężkim, zwłaszcza jeżeli jest popełnione
-19-
przeciw Eucharystii, ponieważ w tym sakramencie jest
obecne w sposób substancjalny Ciało samego
Chrystusa11” (KKK 2120).
7) „Symonia12 jest określana jako nabywanie lub
sprzedawanie rzeczy duchowych. Czarnoksiężnikowi
Szymonowi, chcącemu nabyć władzę duchową, której
działanie widział w Apostołach, Piotr odpowiada:
‘Niech pieniądze twoje przepadną razem z tobą (…),
gdyż sądziłeś, że dar Boży można nabyć za pieniądze’
(Dz 8, 20)” (KKK 2121).
8) „Ateizm, odrzucając lub negując istnienie Boga, jest
grzechem
przeciw
cnocie
religijności13.
Odpowiedzialność za to przewinienie może być
znacznie zmniejszona przez intencje i okoliczności. Do
powstawania i rozpowszechniania się ateizmu ‘w
niemałym stopniu mogą przyczynić się wierzący, o ile,
co należy stwierdzić, na skutek zaniedbania
wychowania w wierze albo fałszywego wykładu
doktryny lub też braków w ich własnym życiu
religijnym, moralnym i społecznym raczej zasłaniają
oni, niż ukazują prawdziwe oblicze Boga i religii’14”
(KKK 2125).
9) „Agnostycyzm (…) nie wypowiada się na temat
istnienia Boga, twierdząc, iż jest ono niemożliwe do
udowodnienia, a nawet potwierdzenia czy
zanegowania” (KKK 2127). „Agnostycyzm może
11
12
13
14
Por. KPK, kan. 1367; 1376 (nr przyp. w KKK: 47).
Por. Dz 8, 9-24 (nr przyp. w KKK: 48).
Por. Rz 1, 18 (nr przyp. w KKK: 55).
Sobór Watykański II, konst. Gaudium et spes, 19 (nr przyp. w KKK: 56).
-20-
niekiedy łączyć się z jakimś poszukiwaniem Boga, lecz
może również być obojętnością, ucieczką przed
ostatecznymi pytaniami egzystencjalnymi (…).
Agnostycyzm najczęściej jest równoznaczny z
ateizmem praktycznym” (KKK 2128).
20. Obrazy
„Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu”
(Wj 20, 4). „Nakaz Boży zabraniał człowiekowi
wykonywania jakichkolwiek wizerunków Boga” (KKK
2129).
„Jednak już w Starym Testamencie Bóg polecił lub
pozwolił wykonywać obrazy, które w sposób symboliczny
miały prowadzić do zbawienia przez Słowo Wcielone, jak wąż
miedziany15, arka Przymierza16 i cherubiny” (KKK 2130).
„Opierając się na misterium Słowa Wcielonego, siódmy
sobór powszechny w Nicei (787 r.) uzasadnił – w kontrowersji
z obrazoburcami – kult obrazów przedstawiających
Chrystusa, jak również Matkę Bożą, aniołów i świętych. Syn
Boży, przez swoje Wcielenie, zapoczątkował nową
‘ekonomię’ obrazów” (KKK 2131).
Chrześcijanie, podobnie jak Żydzi czy muzułmanie, zdają
sobie sprawę, iż Boża natura jest w pełni duchowa i nie może
zostać przedstawiona na obrazie. Chrześcijanie przyjmują
zakaz zawarty w pierwszym przykazaniu, dotyczący
wszelkich prób tworzenia tego typu przedstawień. Jednakże,
w przeciwieństwie do Żydów i muzułmanów, chrześcijanie
15
16
Por. Lb 21, 4-9; Mdr 16, 5-14; J 3, 14-15 (nr przyp. w KKK: 60).
Por. Wj 25, 10-22; 1 Krl 6, 23-28; 7, 23-26 (nr przyp. w KKK: 61).
-21-
wiedzą, że Bóg stał się człowiekiem. Głównym „obrazem”
Boga jest Chrystus.
Protestanci często oskarżają katolików o „oddawanie czci”
obrazom. Wynika to z niezrozumienia sposobu, w jaki
katolicy używają obrazów. Oskarżenia te są błędne z dwóch
powodów.
Po pierwsze, katolicy otaczają religijne obrazy czcią czy
szacunkiem, nie zaś adoracją czy uwielbieniem. „Cześć
oddawana świętym obrazom jest ‘pełną szacunku czcią’, nie zaś
uwielbieniem należnym jedynie samemu Bogu” (KKK 2132).
Po drugie, ów szacunek skierowany jest nie ku obrazowi,
ale poprzez obraz, podobnie jak wyciągnięty palec kieruje
naszą uwagę ku rzeczywistości, na którą wskazuje.
„’Obrazom nie oddaje się czci religijnej ze względu na nie
same (…). A zatem cześć obrazów jako obrazów nie
zatrzymuje się na nich, ale zmierza ku temu, kogo
przedstawiają’17” (KKK 2132).
21. Drugie przykazanie
Drugie przykazanie, „Nie będziesz wzywał imienia Pana,
Boga twego, do czczych rzeczy”, wynika z pierwszego
przykazania. „Szacunek dla imienia Bożego wyraża to, co
należy się misterium samego Boga (…)” (KKK 2144). Respekt
wobec Boga powinien „rozlać się” również na Jego imię.
Współcześni ludzie często mają problem z tym sposobem
myślenia, ponieważ po prostu wcale nie rozumieją
podstawowej dla religii wrażliwości, która wyraża się w
„poczuciu świętości”. Inni zaś nie dostrzegają, w jaki sposób
owo poczucie może być odniesione do czyjegoś imienia.
17
Św. Tomasz z Akwinu, Summa theologiae, II-II, 81, 3, ad 3 (nr przyp.
w KKK: 64).
-22-
Jeśli chodzi o pierwszą z tych trudności, Katechizm
Kościoła Katolickiego wyjaśnia, że „Wrażliwość na to, co
święte, odnosi się do cnoty religijności, ‘Czy odczucia bojaźni
i tego, co święte, są uczuciami chrześcijańskimi czy też nie?
Nikt w sposób rozsądny nie może o tym wątpić. Są to
odczucia, które moglibyśmy mieć i to w wielkim stopniu, jeśli
posiadalibyśmy widzenie Boga najwyższego. Możemy je
mieć, jeśli ‘uświadomimy’ sobie Jego obecność’18” (KKK
2144). Ponownie, moralność pozostaje tu w zgodzie z
rzeczywistością. (Następny paragraf będzie dotyczył drugiej
wspomnianej trudności – zrozumienia wagi imienia).
22. Czym jest imię?
W większości starożytnych kultur nawet ludzkie imię było
uważane za święte, ponieważ za świętość uznawana była
osoba ludzka, zaś imię stanowiło jej symbol, tak jak flaga
narodowa jest symbolem narodu. Dzisiejsza utrata poczucia
świętości imion wiąże się z utratą poczucia świętości osób.
Jednakże, spośród wszystkich imion, jedno jest
szczególnie święte: „Wśród wszystkich słów Objawienia jest
jedno szczególne, które jest objawieniem Jego imienia” (KKK
2143), danym Mojżeszowi w krzewie gorejącym (Wj 3, 14):
„JESTEM, KTÓRY JESTEM (JHWH)”. Imię to wyraża Bożą
1) jedyność, 2) nieskończoną i niepoznawalną tajemnicę oraz
3) wszechobecną rzeczywistość.
1) Bóg nie jest jednym z wielu bogów. On jest tym, który
mówi o sobie „Ja”, jedyny. Kiedy mówisz „ja”, masz
na myśli wyłącznie jedną osobę i żadną inną.
18
J. H. Newman, Parochial and plain sermons, 5, 2 (nr przyp. w KKK: 69).
-23-
2) Bóg nie określa samego siebie, jako kogoś będącego
tym czy owym, lecz mówi o sobie po prostu: „JA
JESTEM”. W języku hebrajskim, czasownik ten
można również przetłumaczyć jako: „Będę
czymkolwiek będę”.
3) Bóg nie zna martwej przeszłości („byłem”) czy
nienarodzonej przyszłości („będę”), a jedynie żywą
teraźniejszość („JESTEM”).
Żaden Żyd nie próbował nigdy nawet wymówić
Bożego imienia, ponieważ wypowiedzenie zaimka
pierwszej osoby liczby pojedynczej, wypowiedzenie
imienia „JA” jest uzurpowaniem sobie prawa do jego
noszenia, bycia nim. Dlatego właśnie, gdy Jezus użył
tego imienia w odniesieniu do siebie (J 8, 58), ci Żydzi,
którzy w Niego nie wierzyli, usiłowali Go
ukamienować. Zgodnie z prawem mojżeszowym, taka
właśnie była kara za bluźnierstwo.
Jednakże, aby człowiek mógł zwracać się do Boga i
mówić o Bogu, Bóg pozwolił nazywać się wieloma
innymi imionami, nie zaś jedynie tym jednym, którego
nie można było wymawiać. Wszystkie imiona Boże są
święte i do wszystkich odnosi się drugie przykazanie
Dekalogu.
23. Pozytywny aspekt drugiego przykazania
„Wierzący powinien świadczyć o imieniu Pańskim,
odważnie wyznając swoją wiarę19” (KKK 2145). Katolicy
powinni być równie gorliwi (choć mniej aroganccy) w
publicznym „świadczeniu” o swojej wierze, co niektórzy
19
Por. Mt 10, 32; 1 Tm 6, 12 (nr przyp. w KKK: 70).
-24-
przedstawiciele sekt. Wiara nie jest bowiem czyjąś prywatną i
osobistą własnością, jak chociażby dobry wygląd, ale
publicznym darem Bożym. Katolicy powinni być dumni ze
swojej wiary, a z pewnością nigdy nie powinni się jej
wstydzić. Nie chodzi tu jednak o dumę z samych siebie.
Bycie „świadkiem” wobec niewierzących oznacza
podjęcie ryzyka narażenia się na szyderstwo, niechęć, a nawet
– i to w wielu miejscach współczesnego świata – na śmierć. W
XX wieku było więcej chrześcijańskich męczenników, niż we
wszystkich wcześniejszych stuleciach razem wziętych. Nawet
pośród narodów, które cieszą się wolnością religijną,
świadczenie o wierze, choćby bardzo delikatne, związane jest
z ryzykiem społecznego ostracyzmu czy niezrozumienia. Jest
to jednak niewielka cena, którą należy zapłacić za lojalność
wobec Chrystusa, który za nas zapłacił najwyższą cenę. Jest to
też cena, której zapłaty Chrystus od nas wymaga (por. Mk 8,
34-38).
24. Grzechy przeciwko drugiemu przykazaniu
1) „Drugie przykazanie zabrania nadużywania imienia
Bożego, to znaczy wszelkiego nieodpowiedniego
używania imienia Boga, Jezusa Chrystusa,
Najświętszej Maryi Panny i wszystkich świętych”
(KKK 2146). Chodzi używanie tych imion jako
wykrzykników czy przekleństw. Jeśli już musi się
zakląć, to powinno się użyć słów ze sfery profanum,
nie zaś słów świętych. Imiona „Bóg” czy „Jezus” z
pewnością nie powinny być wykorzystywane tam,
gdzie pasują słowa opisujące ekskrementy. A jednak,
wielu katolików bezmyślnie i z przyzwyczajenia robi
tak każdego dnia.
-25-
2) „Przyrzeczenia dawane innym w imię Boże angażują
cześć, wierność, prawdomówność i autorytet Boga.
Powinny one być dotrzymywane w duchu
sprawiedliwości. Niewierność przyrzeczeniom jest
nadużyciem imienia Bożego (…)” (KKK 2147).
3) „Przekleństwa*, przy których używa się imienia Boga
(…) są brakiem szacunku wobec Pana” (KKK 2149).
Jednakże: „Idąc za św. Pawłem [2 Kor 1, 23; Ga 1, 20],
tradycja Kościoła przejęła rozumienie słów Jezusa [Mt
5, 30-34, 37; por. Jk 5, 12] jako nie sprzeciwiających
się przysiędze, jeśli składa się ją z ważnego i słusznego
powodu (np. w sądzie)” (KKK 2154).
4) „Bluźnierstwo (…) polega na wypowiadaniu przeciw
Bogu – wewnętrznie lub zewnętrznie – słów
nienawiści, wyrzutów, wyzwań (…)” (KKK 2148).
25. Trzecie przykazanie: („Pamiętaj o dniu szabatu, aby go
uświęcić”) – dwa cele szabatu
1) „Szabat należy do Pana, jest zarezerwowany na
uwielbienie Boga (…)” (KKK 2171).
2) „To szabat został ustanowiony dla człowieka, a nie
człowiek dla szabatu” (Mk 2, 27). „Szabat nakazuje
przerwać codzienne prace i pozwala odpocząć. Jest
dniem sprzeciwiania się niewolnictwu pracy i
ubóstwianiu pieniądza20” (KKK 2172). „(…) Życie
ludzkie składa się kolejno z pracy i odpoczynku.
* W angielskim tekście KKK oraz w oryginale niniejszej książeczki użyte
jest tu słowo „oath”, oznaczające zarówno „przekleństwo” jak i
„przysięgę”, o której mówi dalsza część tego podpunktu. W polskim
tekście KKK rozróżniono między tymi dwoma znaczeniami [przyp. tłum].
20
Por. Ne 13, 15-22; 2 Krn 36, 21 (nr przyp. w KKK: 84).
-26-
Ustanowienie dnia Pańskiego przyczynia się do tego,
by wszyscy korzystali z wystarczającego odpoczynku i
czasu wolnego (…)” (KKK 2184).
26. Pozytywny i negatywny aspekt trzeciego przykazania
Trzecie przykazanie 1) nakazuje oddawanie czci Bogu
oraz 2) zabrania wykonywania niekoniecznej pracy w dzień
szabatu.
27. Szabat i prawo publiczne
Ponieważ szabat służy naturalnemu dobru wszystkich
ludzi, dlatego też: „W poszanowaniu wolności religijnej i
dobra wspólnego wszystkich, chrześcijanie powinni domagać
się uznania niedzieli i świąt kościelnych za ustawowe dni
świąteczne. Powinni wszystkim dawać widoczny przykład
modlitwy, szacunku i radości oraz bronić swoich tradycji jako
cennego wkładu w życie duchowe społeczności ludzkiej”
(KKK 2188).
28. Niedziela czy sobota?
„Jezus zmartwychwstał ‘pierwszego dnia tygodnia’
(Mt 28, 1; Mk 16, 2; Łk 24, 1; J 20, 1) (…). Stał się on dla
chrześcijan pierwszym ze wszystkich dni, pierwszym ze
wszystkich świąt, dniem Pańskim (…)” (KKK 2147).
Niedziela nie jest siódmym dniem tygodnia, czy też szabatem,
ale dniem ósmym. Dla chrześcijan uroczyste świętowanie
niedzieli zastępuje i wypełnia duchową prawdę żydowskiego
szabatu.
29. Najgłębszy sens szabatu
Szabat „zapowiada wieczny odpoczynek człowieka w
Bogu” (KKK 2175). Bóg ustanowił szabat jako
-27-
przypomnienie i zapowiedź nieba. Jest on jak pierwszy rzut
oka na miasto znajdujące się jeszcze daleko, u końca drogi.
-28-